Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Một số biện pháp giải quyết việc làm trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường nước ta

Chia sẻ: SuSan Weddy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:95

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài có cấu trúc gồm 3 chương trình bày cơ sở lý luận về hoạt động kinh doanh bảo hiểm; thực trạng cơ chế quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm ở Việt Nam; phương hướng hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Một số biện pháp giải quyết việc làm trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường nước ta

l9\ . Ul(^ ^ DAI HOC QUÓC GIÀ HA NÓI TRirÒNG DAI HOC KHOA HOC XÀ HÓI VA NHÀN VÀN ^ TRAN TUAN ANH MOT SO GIAI PHAP GIAI QUYET VIEC LAM TRONO • • QUA TRINH CHUYÉN SANO NÉN KINH TE THI TRUÒNG NUÒC TA HIÈN NAY LUAN ÀN THAC SY KHOA HOC KINH TÉ Chuyén ngành : Kinh te chinh trj xà hói chù nghTa Ma so : 50201 Nguòi huóng dàn khoa hoc: NGUYÉN HÙfU TU PGS, PTS. Khoa hoc kinh te \'"\x^^,,=^^M. i,t-tif==t?'' . \i_ 111^5 HA NOI -1997
MUC LUC Trang LÒI MÒ DAU 1 CHl/ONG 1: Nhumg vàn de lao dóng, viéc làm va thuc trang lao dòng viéc 6 làm o nuóc ta hien nay 1. NHUNG VAN DE VE LAO DÒNG VIÉC LÀM 6 1.1 Lue lugng lao dóng 6 1.2 Viéc làm 9 1.3Thàtnghiép 11 2.THirC TRANG VAN DE VIEC LÀM Ò VIÉT NAM HIÈN NAY 16 2.1. Thuc trang nguón lao dòng, viec làm 16 2.1.1 Thuc trang nguón lao dòng 16 2.1.2 Hien trang ve viec làm 24 2.1.3 Nhiìng hình thiic giài quyét viec làm a nuóc ta hién nay 3g 2.2 Nhùng và'n de càn giài quyét 42 CHUONG 2: Phiroìig huóng giài quyet viéc làm a nuóc ta hién nay 47 1. XU HirÒNG PHÀT TRIEN NGUON LAO DÓNG VA N H C N G Y È U C A U DAT RA 47 1.1 Xu hudng phàt trién cùa nguón lao dóng 48 1.2 Nhu càu giài quyét viéc làm 50 2. QUAN DIEM VA GIÀI PHÀP GIÀI QUYET VIEC LÀM Ò NlTÒC TA HIÉN NAY 54 2.1 Quan diém giài quyét viec làm 54 2.2. Mot so giài phàp chù yéu 62 2.2.1 Hoàn thién he thóng chinh sàch 62 2.2.2 Dói vód khu vuc thành thi 77 2.2.3 Dói vód khu vuc nòng thón 8Q 2.2.4 Hoàn thien phuong thiic dào tao nghé cho nguòi lao dòng trong nén 33 kinh té thi trucmg 2.2.5 Bào dàm càc diéu kien càn thiét de thuc day, phàt trién thi trucmg lao gg dòng KÉT LUAN 90 TÀI LIÈU THAM KHÀO 92
LOl MO DAU I TINH CÀP THIÉT CUA DE TÀI Viéc làm va giài quyét viec làm là mot trong nhùng vàn de kinh té xà hói co tình chà't toàn càu, là mó'i quan tàm lon cùa hàu hét càc quoc già. Theo dành già cùa tó chùc lao dòng quò'c té, ké tix nhung nàm 30 cùa thè ky 20 dén nay thè giói dang ò trong tình trang khùng hoàng thi trucmg lao dóng tram trong nhàt. Con so chinh thuc bào cào hien nay trèn the giói co hon 120 triéu nguòi thàt nghiép. Song trèn thJc té con co the cao hon nhiéu, vi co rat nhiéu nguòi thàt nghiep khóng khai bào va co khoàng 400 trieu nguòi khóng dù viec làm de dàm bào mùc song toi thiéu. TÓ chiie lao dòng quò'c té eùng du doàn ràng hien nay co tói trèn 820 triéu nguòi thàt nghiep va thiéu viéc làm, trong do phàn lón ò nhùng nuóc kém phàt trién, phài song duói miie nghèo khó. Ngay ò càc nuóc phàt trién, tình trang thiéu viec làm cQng dang già tàng vói con so bào dóng. Bai vay cuoc dàu tranh ehong thàt nghiep va dàm bào viec làm co thu nhap cho nguòi lao dóng là mot trong nhùng thù thàeh lón nhàt cùa nhàn loai va cùa mói quoc già. O Viét Nam, cùng vói chinh sàch phàt trién kinh té, Dang va Nhà nuóc dà ban hành mot he thóng chinh sàch xà hói nhàn bàn, huómg vào phuc vu lai ìeh cùa con nguòi va phàt trién con nguòi toàn dien, trong do dac biét là nhùng chinh sàch ve dàm bào cóng àn viéc làm. Chinh vi vày, chi so phàt trién cùa con nguòi ò Viét Nam, theo eàch tình mói cùa Lién hgp quoc duac xép vào hàng thù 115 trong tóng so 173 nuóc trén thè giói. Diéu dò ehùng tò nuóc ta tny con ò trình do thàp ve kinh té, song néu coi trong mat xà hói, co chinh sàch dùng dàn sé góp phàn quan trong vào phàt trién kinh té va dàm bào cóng bang xà hói. Trong dò, vàn de co bàn, gòc ré nhàt là viéc làm, dàm bào moi nguòi co viéc làm day dù va eó thu nhap. Trong nhùng nàm gàn day, nhò chinh sàch dói mói: phàt trién nén kinh té hàng hoà nhiéu thành phàn, dinh huóng xà hói chù nghTa, vàn dòng theo co che thi truòng co sU quan ly cùa Nhà nuóc; Tùng buóc dàn chù hoà dòi song
xà hói trén co sa xày dung mot nhà nuóc phàp quyén; Mò cùa ra ben ngoài, tàng cuòng giao luu hgp tàc, hói nhàp vào cóng dóng thè giói..., chùng ta dà dat dugc nhùng thành tuu ban dàu rat quan trong ve kinh tè: tó'c dò tàng truòng kinh tè bình quàn a mùc cao, kiém che va day lui duac lam phàt, giài quyét vùng chàc ve luong thuc, chàng nhùng dàm bào tiéu dùng trong nuóc ma con dành mot phàn cho xuàt kh^u, quan he kinh tè doi ngoai ngày càng marong., Ben canh nhùng thành tuu to lón dò, vàn con nói lén nhiéu vàn de gay càn càn giài quyét. Diéu này thè hien ro nhàt à su xuòng càp nghiém trong trong mot so màt cùa dòi song xà hói, là màm mòng gay nén nhùng ''diém nóng\ co thè dàn dén màt ón dinh ve kinh té-xà hói. Trong do vàn de nguòi chua eó viéc làm va thiéu viéc làm ngày càng tra nén nghiém trong, tu dò làm tàng thém su phàn hoà giàu nghèo, càc té nan xà hói va tói pham phàt trién.... Nhu vày viéc làm dang là vàn de kinh té - xà hói bue xùc va nhay càm nhàt a nuóc ta vi no dà go cùa dén tùng già dinh, lién quan truc tièp dén dòi song cùa mói cà nhàn, là yéu to kim hàm su* tàng truòng kinh tè va là nguyén nhàn, nguón góc xàu xa nhàt gay ra nhùng tiéu cuc xà hói... Vi vày, viéc tìm ra nhùng giài phàp giài quyét vàn de này trong qua trình chuyén sang nén kinh té' thi truòng b nuóc ta giai doan hién nay dà thè hién duac tinh càp thiét cùa de tài "Mot so gidi phàp giài quyét viec làm trong qua trình chuyén sang nén kinh té thi truòng nuóc ta hién nay". n TÌNH HÌNH NGHIÈN CÙU Dói vói Viét Nam, dùng truóc nhùng thuc trang ve viéc làm, trong thòi gian qua, dac biét là tu khi Nhà nuóc thuc hién chinh sàch kmh tè mói, vàn de này dà thu hùt khóng it su quan tàm cùa càc nhà quàn ly, càc nhà khoa hoc, dac biét là càc ca quan chuyén ngành nhu Bó lao dòng thuong binh va xà hói, sa lao dòng càc tình thành phó, cùng nhu càc vien nghién cùu, càc truòng dai hoc... Dà eó rat nhiéu nhùng de tài, cóng trình khoa hoc nghién cùu nhùng
phuang huóng, eàch thùc, giài phàp de giài quyét viéc làm, su dung lao dòng co hieu qua, phù hop vói ehièn luae phàt trién kinh té xà hói. Tuy nhièn nhùng su co gang nò lue dò mói chi tiing buóc giài quyét, thào ga nhùng khó khan truóc màt cùa và'n de này. Vi vày viéc nghién cùu mot eàch co bàn, he thóng eà ve ly luàn va thuc tién và'n de giài quyét viéc làm trong giai doan chuyén minh cùa nén kinh té là rat càn thiét nhung cùng rat mói me va khó khan. ni MUC DÌCH CÙA LUAN ÀN Do tình càp thiét dà trình bay a trén, muc dich chù yéu cùa luàn àn là: Trén ca so xem xét, dành già ve thuc trang lao dòng, viéc làm va càc hình thùc giài quyét viéc làm a nuóc ta trong thòi gian qua de vach ra nhùng vàn de càn duofc khàc phuc, tu dò dua ra phuang huóng chung va mot so giài phàp de giài quyét vàn de viéc làm nhàm day nhanh qua trình chuyén nén kinh tè Viét Nam sang kinh tè thi truòng theo dinh huóng xà hói chù nghTa. IV DÓI TU'ONG VA PHAM VI NGHIÈN CÙU CÙA LUAN ÀN Dói tugng nghién cùu cùa luàn àn là và'n de ve lao dòng viéc làm, mot bò phàn cùa ehièn luac phàt trién kmh té xà hói, mot muc tiéu cùa chinh sàch kinh tèvTmó. Giài quyét viéc làm trong qua trình chuyén sang nén kinh tè thi truòng nuóc ta hién nay là mot vàn de eó pham vi rong lón va rat phùc tap. Và'n de này eó thè dugc xem xét duói nhiéu góc do khàc nhau nhu: lua chon ehièn lugc phàt trién kinh tè xà hói phù hop vói quy mó dàn so, trình dò lue luoiag lao dòng hay nhùng giài phàp nhàm giài quyét viéc làm, hay ve khia canh dào tao nguón nhàn lue... ò mói góc do nào cùa vàn de này déu co thè tra thành nhùng de tài, dói tugng, muc tiéu càn dugc nghién cùu. Vói giói han ve màt thòi gian, han che cùa bàn thàn ve kién thùc cung nhu diéu kièn nghién cùu ve mat thuc tién, luàn àn chi de càp a khia canh nhùng bién phàp giài quyét viéc làm ò nuóc ta hién nay phù hgp vói ehièn lugc phàt trién kinh tè xa hói
ma Dang va Nhà nuóc dà vach ra. Vé màt khóng gian, luàn àn khào sàt trén pham vi lành thó Viét Nam. Vé màt thòi gian, luàn àn dugc giói han tu khi dàt nuóc thuc hién cóng cuoc dói mói, giai doan chuyén nén kinh tè tu tu càp tu tue sang nén kinh tè hàng hoà nhiéu thành phàn. V PH^ONG PHÀP NGHIÈN CÙU Là mot vàn de rong lón, eó tinh thòi su. Han nùa de dat dugc muc tiéu nghién cùu cùa mìrJi, vé mat tóng thè trén ca sa phuang phàp duy vàt bién chùng, duy vàt lich su, lo gic, tàc già di tu tu duy trùu tugng dén cu thè, di tu thuc tién sinh dóng dén he thóng hoà va khài quàt thành ly luàn. Dac biét tàc già chù trong phuang phàp he thóng de xem xét, phàn tich càc và'n de, tu dò xày dung lén càc chuang, muc cùa luàn àn sao cho dàm bào tinh chinh thè thóng nhà't. Ben canh dò, tàc già con su dung càc phuang phàp: tóng hgp, phàn tich, coi trong tóng kèt thuc tién de tu do phàt hién nhùng quy luàt, tinh quy luàt cùa vàn de nghién cùu, dóng thòi dat no trong khung cành chung là dàt nuóc dang trong qua trình chuyén dói càu truc nén kinh tè theo huóng phàt trién kinh tè hàng hoà nhiéu thành phàn dinh huóng xà hòi chù nghTa, vàn dóng theo co che thi truòng eó su quàn ly cùa NTià nuóc.
VI DONG GOP CUA LUAN AN Vói muc dich va dói tugng nghién cùu cùng nhu nhùng giói han dà néu trén, luàn àn co nhùng dóng góp nhò vào cóng cuoc nghién cùu de tìm ra phuang huóng, bién phàp giài quyét và'n de này: - Néu ra dugc mot so net ca bàn vé thuc trang lao dòng, viéc làm nuóc ta hién nay. - Dua ra nhùng quan diém giài quyét viéc làm a nuóc ta hién nay phù hgp vói ehièn lugc phàt trién kinh tè xà hói. - De xuàt mot so giài phàp de giài quyét vàn de viéc làm trong qua trình chuyén sang nén kinh té thi truòng a nuóc ta hien nay. Vn KÉT CÀU CÙA LUAN ÀN De dat dugc muc dich nghién cùu dà néu trén, ngoài phàn ma dàu va kèt luàn, luàn àn dugc kèt càu thành 2 chuang: Chuang I: Nhumg vàn de vé lao dòng, viéc làm va thuc trang lao dóng viéc làm ò nuóc ta hién nay Chuoìig II: Phuong huóng giài quyét viéc làm ò nuóc ta hién nay
CHUONG I NHUfNG VÀN DE VE LAO DÒNG, VIEC LÀM VA THIiC TRANG LAO DÒNG VIEC LÀM Ò NUÒC TA HIEN NAY L NHÙNG VÀN DE VE LAO DÒNG, VIEC LÀM 1. Lue luoTig lao dòng Khi de càp dén vàn de lao dòng thi truóc tién phài nói dén do là lue lugng lao dóng. Khi con nguòi con dóng vai trò chù dao trong qua trình san xuàt thi lue lugng lao dòng luón là vàn de quan tàm dàu tién cùa mgi xà hói, cùa mói quò'c già. Co thè nói dò là mot chi tiéu phàn ành khà nàng tién hành hoat dóng san xuàt cùa mói quóc già, mòi khu vuc. Tuy là mot vàn de quan trong nhu vay, song cho dén nay vàn con khà nhiéu quan niém khàc nhau vé lue lugng lao dòng: Tu dién thuàt ngù trong linh vuc lao dóng cùa Lién Xò (cu) dinh nghTa ràng: Lue lugng lao dòng là khài niém dinh lugng cùa nguón lao dóng [1] Tu dién thuàt ngù Phàp dinh nghTa ràng: Lue lugng lao dòng là so lugng va chat lugng nhùng nguòi lao dóng dugc quy dói theo càc tiéu chuàn trung binh vé khà nàng lao dòng eó thè su dung [1] Mot so giào su kinh tè hoc nguòi Anh lai quan niém: Lue lugng lao dóng là tà't eà nhùng cà nhàn dang làm viéc hoac dang tìm kiém viec làm [1] Nhà kinh té hoc Anh David Begg thi cho ràng: Lue lugng lao dóng co dang ky bao góm so nguòi co cóng àn viéc làm cóng vói so nguòi thàt nghiép co dàng ky. Con theo quan niém cùa tó chùe lao dóng quóc tè thi: Lue lugng lao dòng là mot bò phàn dàn so trong dò tuoi quy dinh (tuy thuóc tùng nuóc) thuc té' co tham già lao dòng va nhùng nguòi khóng co viéc làm nhung dang tich cuc tìm viéc làm [7]
Trén thuc tè khài niém lue luong lao dóng cùa tó chùc lao dòng quò'c tè dua ra dugc thóng nhàt a nhiéu nuóc. Song giùa càc nuóc vàn co su khàc nhau trong viéc àp dung khài niém này vào hoat dòng thuc té ma chù yéu là su khàc nhau vé dò tuoi quy dinh cho nhùng nguòi dugc tinh vào lue lugng lao dòng. 0 day co hai su khàc biét: khàc biét thù nhàt trong quy dinh vé giói han tuoi tói thiéu, mot so nuóc do nhùiig dac diém vé kinh tè, xà hói, vàn hoà ma quy dinh tuoi tói thiéu khà thà'p, vi du nhu ò Ai Càp tuoi tói thiéu dugc giói han là 6 tuoi, Braxin là 10 tuoi; nhung nhin chung thi phàn lón càc nuóc quy dinh giói han tuoi này khoàng tu 15 dén 16 tuoi; khàc biét thù hai vé quy dinh giói han tuoi tói da cùa lue lugng lao dóng. 0 mot vài nuóc cóng nghiép nhu Dan Mach, Thuy SI, Na Uy, Phàn Lan thi lày tuoi 74 làm giói han tói da. Con ò mot so nuóc dang phàt trién nhu Ai Càp, Malaysia, Mexico quy dinh là 65 tuoi. Ca sa thuc tè de xàc dinh giói han tuoi tói thiéu va tói da cùa lue lugng lao dòng, càc nuóc thuòng dua vào tuoi cùa hoc sinh ròi khòi truòng phó thóng de xàc dinh tuoi tói thiéu va tuoi cao nhàt quy dinh cho nguòi dugc Ughi huu de xàc dinh giói han tuoi tói da. Nén khoàng tuoi de tinh cho bò phàn dàn so thuóc lue luong lao dòng là tu 15 dén 64 (co thè tu 15 tuoi dén 59 ò mot so quò'c già hoac tu 10 dén 59 a mot so nuóc khàc). Song hien nay ò nhiéu quò'c già va ngay eà tó chùc lao dóng quóc té khóng quy dinh giói han tói da va de mò a dò tuoi này. Tó chùe lao dòng quò'c tè cQng dua ra cóng thùc xàc dinh lue lugng lao dóng va ty le tham già vào lue lugng lao dòng: LF = E + U T T^r. LF U + E LFR = LF + NLF ~ U + E + NLF Trong do: LF - Dàn so thuóc lue lugng lao dòng NLF - Dàn so khóng thuóc lue lugng lao dóng U - So nguòi thà't nghiep E - So nguòi eó viéc làm
LFR - Ty le tham già vào lue lugng lao dòng Càc chi so E va U thu dugc qua kèt qua cùa càc cuoc diéu tra va no co su bién dòng theo thòi gian. Ty le tham già vào lue lugng lao dóng (LFR) thuòng dugc su dung de uóc tinh quy mó cùa du trù lao dòng trong pham vi mot nén kinh tè va eó nhiem vu quan trong trong càc thóng ké thà't nghiep. Ngày nay cùng vói su phàt trién manh cùa khoa hoc ky thuàt, su ra dòi cùa nhiéu ngành, ITnh vuc mòi àp dung nhùng cóng nghé va ky thuàt cao, dac biét a mot so nuóc phàt trién dà xuàt hién khài niém lue lugng lao dóng mói. Trong khài niém này thi yéu tó chat lugng lao dòng dugc de càp dén, nguòi tham già lue lugng lao dóng klióng chi là nguòi a trong dò tuoi quy dinh, eó sue khoè tot ma tay nghé, kién thùc phài dat tói mot trình dò nhà't dinh. Co thè nói day là mot khài niém rà't phù hgp vói mot nén kinh tè hién dai, phàt trién, song trén thuc tè vàn chua dugc àp dung mot eàch rong rài va phó bién. O Viét Nam hién nay, vói toc dò tàng dàn so hàng nàm khà cao (khoàng 2,2%), nén kinh tè dang trong qua trình chuyén dói, trình dò tay nghé cùa nguòi lao dòng thà'p... cho nén khài niém lue lugng lao dóng eó nhùng net riéng. O nuóc ta màc dù co quy dinh dò tuoi cho nhùng nguòi tham già lue lugng lao dòng, song trèn thuc tè do nhùng ly do, diéu kién nào dò ma co mot bò phàn nhùng nguòi ngoài do tuoi lao dòng (chua tói hoac qua tuoi lao dòng) vàn tham già lao dòng. Ben canh do, mot bò phàn nhùng nguòi lao dòng khóng dù tiéu chuàn vé sue khoè (nhùng nguòi tàn tàt) cùng tham già vào hoat dóng san xuàt. Dac biét a nuóc ta trình do kièn thùc, tay nghé cùa nguòi lao dòng rà't chénh léeh nhau (chù yéu là nhung ngUòi eó trình dò tay nghé thà'p hoàc khóng eó trình dò), diéu này eùng phàn ành dugc trình dò phàt trién cùa nén kinh tè nuóc nhà. Nhin chung, khài niém lue lugng lao dóng do tó chùc lao dòng quóc té dua ra là phù hgp, song vói nhùng diéu kièn, hoàn cành cu thè hién nay a nuóc ta, theo Tóng cuc thóng ké, khài niém này dugc hiéu nhu sau: Lue lugng lao dòng là so nguòi trong dò tuoi lao dóng cóng 1/2 so nguòi lao dòng trén
tuoi cóng 1/3 so nguòi lao dòng duói tuoi eó khà nàng lao dóng va co nhu càu làm viéc. Khài niém này dà phàn ành mot eàch tóng thè vé lue lugng lao dòng Viét Nam, phù hgp vói thuc tè Viét Nam trong qua trình chuyén sang nén kinh tè thi truòng. Khài niém trong dò tuoi lao dóng co thè dugc xàc dinh va diéu chinh tuy thuge vào tùiìg giai doan cu thè. Vé giói han dò tuoi, trong nhùng nàm tru'óc day, theo Tóng cuc thóng ké thi khoàng tuoi co thè dugc tmh vào lue lugng lao dòng là tu 13 tuoi trò lén, do dò lue lugng lao dóng phàn theo nhóm tuoi thuòng dugc chia thành 3 nhóm tuoi chinh: + Nhóm 1 : Lue lugng lao dóng tré (góm nhùng nguòi tu 13-24 tuoi) + Nhóm 2: Lue lugng lao dòng tmng nién (góm nhùng nguòi trong khoàng tuoi 25-59) + Nhóm 3: Lue lugng lao dòng cao tuoi (góm nhùng nguòi 60 tuoi trò lén dang làm viéc trong càc ngành kinh té quóc dàn) Nhung gàn day khi xàc dinh chi tiéu ty le tham già lue lugng lao dóng, Tóng cuc thóng ké dà quy dinh: Lue lugng lao dóng là nhùng nguòi tu 15 tuoi tra lén eó viéc làm va khóng co viéc làm. Con giói han tuoi tói da a Viét Nam hién nay quy dinh là 55 tuoi dói vói nù va 60 tuoi dói vói nam. 2. Viéc làm Truóc day, trong ca che ké hoach hoà tap trung bao càp, nguòi lao dóng dugc eoi là eó viec làm va dugc xà hói thùa nhàn, tran trong là nguòi làm viéc trong thành phàn kinh té quóc doanh, khu vuc kinh té tàp thè. Trong ca che dò, Nhà nuóc chiù tràch nhiem bó tri, xàp xèp viéc làm cho tùng nguòi lao dóng. Do dò, trong xà hòi lue do khóng thùa nhàn eó hien tugng thà't nghiép, thiéu viéc làm, lao dòng du thùa, viéc làm khóng day dù... Nhung trong giai doan chuyén sang nén kmh tè hàng hoà nhiéu thành phàn hién nay, quan niém vé viéc làm dà dugc thay dói mot eàch càn bàn.
Theo mot so chuyén già trong ITnh vue lao dòng ò nuóe ta, quan niém vé nguòi eó viéc làm nhu sau: Nguòi co viéc làm là nguòi làm viéc trong nhùng ITnh vuc, ngành nghé, dang hoat dòng co ich, khóng bi phàp luàt ngàn càm, dem lai thu nhàp de nuói song bàn thàn va già dinh, dóng thòi dóng góp mot phàn cho xà hói [7] Khài niém này dà cho thày nói dung cùa viec làm dugc mò rong va tao ra khà nàng to lón cho viéc giài phòng tiém nàng lao dòng, giài quyét viec làm cho nhiéu nguòi, diéu này thè hien trén hai góc dò sau: * Viéc làm dà dugc mò rong rat lón, bao góm tà't eà càc thành phàn kinh tè, trong moi hình thùc va càp dò cùa tó chùc san xuàt kinh doanh va su dan xen giùa chùng. No cùng khóng bi han che vé mat khòng gian. * Nguòi lao dóng dugc tir do hành nghé, tu do lién doanh, lién kèt, tu do thué muón lao dòng theo luàt phàp va su huóng dàn cùa Nhà nuóc de tu tao viéc làm cho minh va thu hùt thém lao dòng xà hói theo quan he cung càu vé lao dòng trén thi truòng lao dòng. Chinh tu quan niém trén vé viec làm trong ca che thi truòng, trong Bó luàt lao dóng dàu tién cùa Viét Nam dugc Quóc hói khoà IX phé duyét dà khàng dinh: Mgi hoat dòng lao dóng tao ra nguón thu nhàp khóng bi phàp luàt càin déu dugc thùa nhàn là viéc làm. Tu quan diém trén cho thày khài niém viéc làm bao góm càc nói dung: + Là hoat dòng lao dòng cùa con nguòi + Là hoat dóng lao dòng nhàm muc dich tao ra thu nhàp + Hoat dòng lao dóng dò khòng bi phàp luàt ngàn cà'm. Khài niém này dà dugc thè che hoà thành càc chi tiéu quàn ly nhà nuóe vé viéc làm va thóng nhà't trong cà nuóc. De tao diéu kién thuàn Igi trong càc hoat dòng thuc té, khài niém này dà dugc cu thè hoà nhu sau: Viéc làm là hoat dóng dugc thè hien a mot trong ba dang: 10
+ Làm càc cóng viéc de nhàn tién cóng, tién luang bang tién màt hoac hien vàt cho cóng viéc do. -h Làm càc cóng viec de thu Igi nhuàn cho bàn thàn, bao góm san xuàt nòng nghiep trén dàt do chùih thàiih vién dò sa hùu; hoac hoat dóng kinh té ngoài nòng nghiep do chinh thành vién dò làm chù toàn bò hoac mot phàn. + Làm cóng viéc cho ho già dinh minh nhung khóng dugc tra thù lao duói hình thùc tién cóng, tién luang cho cóng viec dò, bao góm san xuàt nòng nghiep trèn dàt do chiì ho hoàc mot thành vién trong ho sa hùu, quàn ly hay eó quyén su dung; hoac hoat dóng kinh tè ngoài nòng nghiep do chù ho hay mot thành vién trong ho làm chù hoac quàn ly. 3. Thàt nghiép Paul Samuelson mot nhà kinh tè hoc nguòi My dà chi ro: "thàt nghiep là mot và'n de tmng tàm trong càc xà hói hién dai". Khi mùc thà't nghiép cao, tài nguyén bi làng phi va thu nhàp cùa dàn giàm. Trong nhùng thòi ky nhu vày, nén kinh té se gap nhiéu khó khan va ành huong dén tinh càm va cuoc song già dinh trong nhàn dàn. Mot thiét hai nghiém trong nùa do thà't nghiep dua lai dò là su màt di vé san lugng là nhùng khoàn làng phi to lón nhà't trong nén kinh tè hién dai. Thàt nghiép luón luón gàn lién vói san lugng. Vói nén kinh té suy thoài thi ty le thà't nghiép tàng vi khi dò càc dan dàt hàng va san lugng giàm sùt. Trong mot nén kinh té binh ón vàn tón tai mot ty le thàt nghiép nhàt dinh, co thè ggi do là ty le thà't nghiép tu nhièn. Ty le thàt nghiep tu nhièn là ty le thàt nghiép trong dò thi tmòng lao dòng va thi truòng san phàm càn bang nhau, hay nói eàch khàc nhiing tàc dóng lén xuó'ng dói vói già cà va tién luang là ón dinh, khóng eó xu huóng lam phàt hay giàm phàt. Nhu vày trong mot nén kinh tè ón dinh thi ty le thà't nghiép tu nhién là mùc thà'p nhàt co thè eó dugc, vi chinh lue dò eó mùc cóng àn viéc làm cao nhà't tuong ùng vói san lugng tiém nàng cùa mot nuóe. 11
Càc nuóc tu bàn chù nghTa ngày nay dac biét quan tàm dén so liéu vé còng àn viéc làm va thàt nghiep. Truóc hét càn dua ra mot khài niém vé thàt nghiép. Nói mot eàch chinh xàc, mot nguòi dugc coi là thà't nghiep néu nguòi dò khóng eó viéc làm nhung dang co gang di tìm viéc hoac dgi ggi lai, hoac dang dgi di làm trong thòi gian tói. Nhà dàn so hoc ALFred SauVy cho ràng "nguòi thàt nghiep là nguòi khoè manh, muón lao dòng de kiém song nhung chua tìm dugc viéc làm" [24] TÓ chùc lao dòng quóc tè dà dinh nghTa ràng: Thàt nghiép là tình trang tón tai khi mot so nguòi trong lue lugng lao dòng muón làm viéc nhung khóng thè tìm dugc viec làm ò mùc tién còng dang thinh hành. Nhu vày eó thè nói mot eàch khàc ràng thàt nghiep là hién tugng nguòi trong do tuoi lao dóng, eó sue lao dòng, muón di làm nhung chua co viéc làm. Nhung khóng phài bà't ky ai co sue lao dòng, chua co viéc làm déu dugc coi là nguòi thàt nghiep. Vàn de càn xem xét de biét mot nguòi co thàt nghiep hay khóng là phài nàm dugc nguòi ày co muón di làm hay khòng, bòi vi trén thuc té tón tai nhiéu truòng hgp nguòi co sue lao dóng, co nghé nghiep song lai khóng co nhu càu viéc làm. Su phàt trién thi tmòng lao dòng a nhiéu nuóc dà cho thày thàt nghiép co ba dang khàc nhau dò là: + Thàt nghiep tam thòi: Phàt sinh là do su di chuyén khóng ngùng cùa con nguòi giùa càc vùng, càc cóng viéc hoàc là càc giai doan khàc nhau cùa cuoc song. Tham chi trong nén kinh té co day dù viéc làm, vàn luón luón eó mot so chuyén dóng nào dò do nguòi ta di tìm viéc làm khi tot nghiép càc truòng hoàc chuyén dén mot thành phó mói. Phu nù co thè khòng tham già vào lue lugng lao dòng sau khi eó con. Do nhirng cóng nhàn thà't nghiep tam thòi thuòng chuyén cóng viéc hoac tìm nhùng cóng viéc tot hon, cho nén nguòi ta thuòng cho ràng ho là nhiìng nguòi thà't nghiep "tu nguyén ". 12
+ Thàt nghiép co tinh co' càu: xày ra khi co su màt càn dói giùa cung va càu dói vói còng nhàn. Su màt càn dói này co thè dién ra vi mùc càu dói vói mot loai lao dóng tàng lén trong khi mùc càu dói vói mot loai lao dóng khàc giàm di, trong khi dò mùc cung khòng the diéu chinh nhanh chóng. Nhu vày, chùng ta hay thày nhùng su màt càn dói trong càc nghé nghiep hoàc trong càc \àing do mot so ITnh vuc phàt trién so vói càc ITnh vuc khàc. Néu tién luang rat linh hoat thi su màt càn dói trén càc thi truòng lao dóng sé màt di khi tién luang ha xuó'ng trong nhùng khu vuc co nguón cung cao va tàng lén trong nhùng khu vuc co mùc càu cao. Nhung, nhu chùng ta dà nhàn manh, mùc luong trong thuc tè hoàn toàn ón dinh. + Thàt nghiep chu ky: phàt sinh khi mùc càu chung vé lao dòng thàp. Khi tóng mùc chi va san lugng giàm, chùng ta thày thà't nghiep tàng lén hàu nhu a khàp nai. Tó chùc lao dòng quóc té cùng cho ràng: nguòi thà't nghiép là nhùng nguòi khóng co viéc làm nhung dang tich cuc tìm viéc làm hoàc dang chò dugc tra lai làm viéc. De xàc dinh rò nhùng nguòi thàt nghiép, tó chùc lao dòng quóc té' cùng dua ra nhùng tiéu thùc cu thè de xàc dinh: Xét trong mot khoàng thòi gian nhà't dinh, nhiìng nguòi thà't nghiép là nhùng nguòi: (a) khòng eó viéc làm; (b) eó khà nàng làm viéc; (e) tich cuc tìm viéc làm. Phàn lón càc nuóc trèn thè giói déu su dung khài niém trén de xàc dinh nguòi thà't nghiép. Song trén thuc té khi xàc dinh khoàng thòi gian khóng eó viéc làm a càc nuóc là khàc nhau. Vi du: a Thài Lan, quy dinh trong càc cuoc diéu tra xàc dinh nguòi thà't nghiep a tiéu thùc (a), quy dinh vé khóng co viéc làm trong thòi gian 7 ngày truóc lue diéu tra. Ò Ùe quan niém nguòi thà't nghiép là nhùng nguòi khòng eó viec làm trong tuàn le diéu tra va dà chù dóng tìm viéc làm eà ngày hoàc nùa ngày tai bà't ky mot thòi diém nào trong 4 tuàn, bao góm cà tuàn diéu tra va san sàng làm viéc khi co viéc làm. Dóng 13
thòi dò, giùa càc nuóc cùng eó su khàc nhau a viéc xàc dinh dò tuoi cùa lue lugng lao dòng va viéc eó dàng ky hay khòng dàng ky thàt nghiép. Vé viéc xàc dinh dò tuoi dà néu a phàn trén, con viéc dàng ky thà't nghiép thi phàn lón càc nuóc khóng de càp dén yéu càu này. Trong viéc thóng ké so nguòi thàt nghiep, càc nuóc cùng tinh eó mot bó phàn lao dòng khóng eó viéc làm, song dang chò de dugc ggi trò lai làm viéc. TÓ chùc lao dóng càc nuóc cùng de càp tói càc nguyén nhàn gay ra su bién dòng vé so lugng nguòi thàt nghiep, bao góm bón nguyén nhàn chinh: (a) - Bi màt viéc; (b) - Chù dóng bò viéc de di tìm mot viéc làm mói; (e) - Nliùng nguòi mói tham già vào lue lugng lao dòng nhung chua tìm dugc viéc làm; (d) - Tm'óc day mot bó phàn ròi khòi lue lugng lao dóng va nay dang quay lai tìm viéc làm. TÓ chùc lao dóng quóc tè cùng dua ra khài niém ty le thà't nghiép de phàn ành mùc dò, tình trang thàt nghiép, dò là: Ty le thàt nghiép là ty so giùa nguòi thà't nghiép so vói toàn bò lue lugng lao dòng. Ty so này dugc the hién qua cóng thùc: LF ~ E + U Trong do: UR: Ty le thà't nghiép (tùih bang %) LF: Dàn so thuóc lue lugng lao dóng. U: So nguòi thàt nghiép. E: So nguòi co viéc làm. O Viét Nam, do thi tmòng lao dòng chua dugc phàt trién va chua dugc tó chùc tot, mang luói dàng ky, dich vu viéc làm con manh nha chua he thóng va hoat dóng chua co hiéu qua; mói quan he vói giói chù va khà nàng giói thiéu viéc làm con han che, ehmh sàch ho trg thàt nghiep chua dóng bó, nguòi lao dóng vàn quen vói tu tuòng tu do là chmh, nén so nguòi thà't nghiép dén dàng ky do do se it han nhiéu so vói so thà't nghiep thuc tè. Cho dén nay a Viét Nam, càc con so thóng ké vé that nghiep do càc ca quan, tó chùe khàc nhau 14
dua ra déu rà't khàc nhau. Su khàc nhau này xuà't phàt tu viéc àp dung càc tiéu chu^n thàt nghiép vào còng tàc diéu tra. Vói y kièn cà nhàn, theo tói a nuóc ta hién nay nén thóng nhà't àp dung càc tiéu chuàn thàt nghiep cùa tó chùc lao dóng quóc té, song vói thuc tè quàn ly lao dòng a Viét Nam va de phuc vu cho viéc giài quyét viéc làm thi chi nén xem xét so thà't nghiep trong dò tuoi lao dòng. Con yéu càu phài dàng ky hay khóng dàng ky thà't nghiép con tuy thuóc vào nhu càu thóng tm phuc vu quàn ly cùa càc càp cùng nhu dói tugng diéu chinh cùa chinh sàch bào hiém thàt nghiep hién hành cùa Nlià nuóc. Trong giai doan trUóc màt, do viec tó chùc dàng ky thà't nghiep con chua hoàn thién, cho nén viec thóng ké thàt nghiép càn phài thóng ké cà so co dàng ky va so khòng dàng ky nhung thuc tè dang thà't nghiep. Nhung de dàp ùng yéu càu quàn ly, thi khóng tinh nhùng nguòi nghi huu truóc tuoi quy dinh cùa Bó luàt là nhùng nguòi thà't nghiép. Trong giai doan chuyén dói nén kinh tè nhu hién nay, thà't nghiép a nuóc ta eó nén chia ra thành hai dang: + Thàt nghiep dai han: là nguòi thàt nghiép lién tue tu 12 thàng tra lén tinh tu ngày dàng ky thà't nghiép hoàc tu tuàn le diéu tra tra vé truóc. + Thàt nghiep ngàn han: là nguòi thàt nghiép duói 12 thàng tùih tu ngày dàng ky thà't nghiep hoàc tu tuàn le diéu tra tra vé truóc. 15
IL THUC TRANG VÀN DE VIÉC LÀM 0 VIÉT NAM HIÈN NAY 1. Thuc trang nguón lao dóng. viéc làm U. Thuc trans n^uon lao dóns Viét Nam là nuóc co so dàn dóng dùng thù 12 trén thè giói, toc dò tàng dàn so tu nhién hàng nàm cao, khoàng 2,2%. Theo so liéu diéu tra va tinh toàn cùa Tóng cuc thóng ké, dàn so Viét Nam giai doan 1990-1995 dugc phàn ành qua bièu dò sau: (1) Biéu do 1 Dàn so Viét nam qua càc nàm 1990-1995 (Dan.vi: ngàn nguòi) 64000 62000 1994 1995 Dan so Viét Nam vào loai tré. Theo thóng ké thi ty le dàn so duói 15 tuoi chièm khoàng 34,5% (khoàng 25,5 triéu nguòi). Diéu dò ehùng tò, dàn so Viét Nam vàn dang trong thòi ky phàt trién manh, nén vé mat kinh tè se gap rà't nhiéu khó khan vi bình quàn so nguòi phài nuói duong (so nguòi àn theo) trén mot lao dòng cao hon càc nuóc khàc, di theo no là và'n de viéc làm, giào due, y té va càc yéu càu xà hòi rà't lón. Ben canh do, hàng nàm dàn so buóc vào tuoi lao dóng theo thóng ké cùng là mot con so khóng nhò. U).: Tóng cuc théng ké 16
(1) biéu dò 2: Dàn so tu 15 tuoi tra lén (dofn vi: ngàn nguòi) 50,000.00 40.000.00 30,000.00-1 20,000.00 10,000.00 0.00 1994 1995 1996 Ty le tàng dàn so trong dò tuoi lao dóng cao, dòi hòi tó'c dò già tàng viéc làm lón mói eó khà nàng giài quyét và'n de thàt nghiep va du thùa lao dòng. Day là mot sue ép lón dói vói nén kinh tè nuóc ta. Màt khàc, lao dóng tre co thuàn Igi là co sue khoè, co trình do hoc và'n nhàt dinh, nhung cùng là khó khan néu khóng su dung ho mot eàch hgp ly. Toc dò tàng dàn so cao, dàn so vào loai tre, nén hàng nàm so nguòi buóc vào tuoi lao dóng dà bó sung vào lue lugiig lao dóng ngày mot tàng (2) Bang 1 Lue luotig lao dòng (1990-1996) (don vi: nguòi) Theo khu vuc Theo giói tinh Nàm Tong so Thành thi Nóng thòn Nam Nù Tuyét dói % Tuyét dói % Tuyét dói % Tuyét dói % 1990 30.615.906 5.755.790 18,5 24.860.116 81,5 14.879.330 48,6 15.736.576 51.4 1991 31.289.456 5.851.128 18,7 25.438.328 81,3 15.244.222 48,7 16.045.234 51.3 1992 32.071.693 5.968.542 18,6 26.103.151 81,3 15.654.193 48,8 16.417.500 51.2 1993 32.931.215 6.191.068 18,8 26.740.147 81,2 16.093.484 48,8 16.837.731 51.2 1994 33.882.928 6.369.990 18,8 27.512.938 81,2 16.558.586 48,8 17.324.342 51.2 1995 34.855.369 6.622.520 19 28.232.849 81 17.065.188 48,9 17.790.181 51.1 1996 35.866.175 6.'838.2Ò3 19,1 29.027.972 80,9 17.714.574 49 18.151.601 51 C1).C2) Thuc trang dàn so' - lao dóng Viét nam 1996. ^fXB Thóng ka:H:T997 17 i
Nhu vày, ta co thè thày ràng, bùih quàn giai doan 1990-1996 mòi nàm lue lugng lao dòng nuóc ta tàng thém khoàng 1 triéu nguòi, diéu dò cho ta mot nhàn dinh truóc tién là vé màt so lugng, lue lugng lao dóng Viét Nam khà hùng hàu. Xét vé màt phàn bó theo khu vuc thi lue lugng lao dóng nuóe ta tap tmng chù yéu ò nóng thón (chièm khoàng 80% lue lugng lao dòng cà nuóc). Diéu này cùng de hiéu bòi nuóc ta là nuóc co nén kinh tè chù yéu là nóng nghiep (nòng nghiep là mat tran hàng dàu), gàn 80% dàn so song ò nóng thòn. Con lue lugng lao dòng thành thi chi chièm mot ty le khiém tón (18-19% cà nuóc). Chi riéng su phàn bó cùa lue lugng lao dóng theo khu vuc nhu thè này dà nói lén SO' bò dugc trình dò vàn minh, mùc dò phàt trién kinh tè cùa Viét Nam. Trong nhùng nàm gàn day, vói su hói nhàp vào nén kinh té thè giói va khu vUc, viéc mò cùa nén kinh tè mèi quóc già duong nhièn là khòng trành khòi, cho nén vói chù truong mò cùa nén kinh tè, thuc hién ehièn lugc CNH va HDH ò nuóc ta là mot tà't yéu khàch quan, là su nhin nhàn dùng dàn cùa Dàng va Nhà nuóc. Va tu day dà co mot su dich chuyén dàn dàn cùa lue lugng lao dòng tu nóng thón ra thành thi, Tuy nhién su dich chuyén này con do tàc dòng bòi nhiéu yéu tó khàc nhu thiéu viéc làm ò nòng thón, dàt canh tàc bi thu hep.... v é co càu lao dòng theo dò tuoi, theo kèt qua diéu tra cùa tmng tàm thóng tin khoa hoc lao dòng va xà hói - Bó lao dóng thuong binh xà hòi nàm 1996 cho thày (bang 2) lue lugng lao dóng nuóc ta vào loai tré. Chi xét riéng tu do tuoi 15-44 dà chièm tói 80%, so con lai khóng dàng ké. Vé trình dò vàn hoà, theo so lièu cùa Tóng cuc thóng ké thi so nguòi khòng biét chù tu 10 tuoi trò lén co 5,44 triéu nguòi vào nàm 1979 va 5,3 triéu nguòi vào nàm 1989, 7,3 triéu nguòi vào nàm 1993. Néu chi tinh nhóm dàn cu trong dò tuoi lao dóng thi nàm 1994 eó xà'p xi 3 triéu nguòi khóng biét chù, nàm 1996 là trén 2 triéu nguòi va tàp tmng tói 92% ò khu vue nòng thòn, dac biét là nóng thón mién nùi phia Bàc va Tày Nguyén, vùng sàu cùa dóng bang song Cuu Long. Mac dù so nguòi dugc giào due ò 18