Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị

Chia sẻ: Cỏ Xanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:117

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu đề tài là phân tích thực trạng phát triển các làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị; qua đó đánh giá những kết quả đạt được và những hạn chế của các làng nghề truyền thống trên địa bàn trong giai đoạn 2013-2017. Đề xuất các giải pháp có tính khả thi nhằm tiếp tục phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ĐƯỜNG GIA CÔNG PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG Ở HUYỆN TRIỆU PHONG, TỈNH QUẢNG TRỊ LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU HUẾ, 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ HUẾ _____________________________ ĐƯỜNG GIA CÔNG PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG Ở HUYỆN TRIỆU PHONG, TỈNH QUẢNG TRỊ Chuyên ngành : Kinh tế chính trị Mã số : 8310102 Định hướng đào tạo : Nghiên cứu LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. HÀ THỊ HẰNG HUẾ, 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan trên. Huế, tháng 8 năm 2018 Người cam đoan Đường Gia Công i
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin trân trọng cám ơn quý thầy giáo, quý cô giáo và các anh chị chuyên viên của Trường Đại học Kinh tế - Đại học Huế đã sẵn lòng giúp đỡ, hỗ trợ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Hà Thị Hằng - người hướng dẫn khoa học đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Trong thời gian thực hiện đề tài, bản thân đã có nhiều nỗ lực, cố gắng và tập trung cao độ nhưng do kinh nghiệm nghiên cứu chưa có cũng như thời gian nghiên cứu hạn hẹp vì vừa đi làm vừa đi học nên nội dung luận văn sẽ không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Do vậy, tôi rất mong nhận được sự góp ý của quý thầy giáo, quý cô giáo và các bạn có quan tâm để luận văn này được hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Huế, tháng 8 năm 2018 Học viên Đường Gia Công ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC................................................................................................................. iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................... vi DANH MỤC BẢNG................................................................................................ vii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN ...................................................................................... viii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài..............................................................2 3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ...............................................................................4 3.1. Mục tiêu chung.....................................................................................................4 3.2. Mục tiêu cụ thể.....................................................................................................4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................4 4.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................................4 4.2. Phạm vi nghiên cứu..............................................................................................4 5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài ........................................................................4 5.1. Phương pháp chung..............................................................................................4 5.2. Phương pháp cụ thể..............................................................................................5 5.2.1. Phương pháp thu thập số liệu............................................................................5 5.2.2. Phương pháp xử lý số liệu.................................................................................5 5.2.3. Phương pháp phân tích và tổng hợp số liệu ......................................................5 6. Ý nghĩa của đề tài....................................................................................................5 7. Kết cấu đề tài...........................................................................................................6 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG .......................................................................................7 1.1. Cơ sở lý luận về phát triển làng nghề truyền thống .............................................7 1.1.1. Các khái niệm....................................................................................................7 1.1.2. Đặc điểm của làng nghề truyền thống.............................................................10 iii
1.1.3. Tiêu chí đánh giá sự phát triển làng nghề truyền thống..................................14 1.1.4. Các nhân tố tác động đến sự phát triển làng nghề truyền thống .....................18 1.1.5. Vai trò của phát triển làng nghề truyền thống trong sự phát triển kinh tế - xã hội ở khu vực nông thôn ...........................................................................................23 1.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển làng nghề truyền thống ........................................28 1.2.1. Kinh nghiệm về phát triển làng nghề truyền thống ở một số quốc gia trên thế giới.............................................................................................................................28 1.2.2. Kinh nghiệm về phát triển làng nghề, làng nghề truyền thống ở một số địa phương trong nước ....................................................................................................33 1.2.3. Kinh nghiệm rút ra vận dụng cho huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị ..............36 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG Ở HUYỆN TRIỆU PHONG, TỈNH QUẢNG TRỊ...............................38 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu.............................................................................38 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ...........................................................................................38 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ................................................................................41 2.1.3. Đánh giá về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội có ảnh hưởng đến sự phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.........................45 2.2. Thực trạng phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.. 47 2.2.1. Qui mô, hình thức tổ chức sản xuất của làng nghề truyền thống....................47 2.2.2. Năng lực sản xuất của làng nghề truyền thống ...............................................50 2.2.3. Tình hình sản phẩm và thị trường của làng nghề truyền thống ......................59 2.2.4. Hiệu quả hoạt động của làng nghề truyền thống.............................................64 2.3. Đánh giá chung về tình hình phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị...............................................................................................66 2.3.1. Những kết quả đạt được ..................................................................................66 2.3.2. Những hạn chế tồn tại và nguyên nhân...........................................................68 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG Ở HUYỆN TRIỆU PHONG, TỈNH QUẢNG TRỊ.................73 3.1. Quan điểm và phương hướng phát triển các làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. ....................................................................................73 iv
3.1.1. Quan điểm phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị ..................................................................................................................73 3.1.2. Phương hướng phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. .................................................................................................................76 3.2. Những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị...............................................................................................78 3.2.1. Hoàn thiện quy hoạch và tổ chức thực hiện tốt quy hoạch phát triển các làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện gắn với việc xây dựng nông thôn mới..........78 3.2.2. Đổi mới các chính sách tài chính, tín dụng nhằm hỗ trợ và tăng cường cho các cơ sở sản xuất - kinh doanh của làng nghề truyền thống trên địa bàn ......................81 3.2.3. Khuyến khích, hỗ trợ các làng nghề phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng và ứng dụng khoa học công nghệ trong quá trình sản xuất ...........................................82 3.2.4. Phát triển và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho làng nghề truyền thống 84 3.2.5. Xây dựng thương hiệu, mở rộng thị trường nguyên liệu đầu vào và thị trường tiêu thụ sản phẩm đầu ra cho các làng nghề truyền thống ........................................87 3.2.6. Phát triển đa dạng các hình thức tổ chức kinh tế trong hoạt động sản xuất, kinh doanh ở các làng nghề truyền thống .................................................................90 3.2.7. Phát triển làng nghề truyền thống gắn liền với bảo vệ môi trường.................91 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................93 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................97 PHỤ LỤC BIÊN BẢN CỦA HỘI ĐỒNG BẢO VỆ LUẬN VĂN BẢN GIẢI TRÌNH NỘI DUNG CHỈNH SỬA LUẬN VĂN GIẤY XÁC NHẬN HOÀN THIỆN LUẬN VĂN NHẬN XÉT CỦA PHẢN BIỆN 1 NHẬN XÉT CỦA PHẢN BIỆN 2 QUYẾT ĐỊNH CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN v
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT LN : Làng nghề LNTT : Làng nghề truyền thống LĐ : Lao động KH- CN : Khoa học - công nghệ CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hoá N - L - TS : Nông - lâm - thủy sản CN - XD :Công nghiệp - xây dựng TM - DV : Thương mại - dịch vụ UBND : Ủy Ban Nhân Dân THPT : Trung học phổ Thông THCS : Trung học cơ sở vi
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Giá trị sản xuất các ngành kinh tế (theo giá hiện hành) huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị giai đoạn 2015-2017.............................................................41 Bảng 2.2: Dân số và lao động huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị giai đoạn 2014-2016.....42 Bảng 2.3. Số lượng LNTT ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị đến năm 2017 ....47 Bảng 2.4. Số lượng các cơ sở sản xuất ở LNTT giai đoạn 2014-2017 .....................49 Bảng 2.5 : Tình hình lao động tại LNTT ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị năm 2017..51 Bảng 2.6. Đặc điểm của chủ thể sản xuất ở các LNTT trên địa bàn huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị...............................................................................................52 Bảng 2.7. Tình hình sử dụng lao động của các cơ sở sản xuất tại các LNTT ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị .....................................................................................54 Bảng 2.8. Nhu cầu được bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ của các chủ cơ sở tại LNTT ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị ............................................................55 Bảng 2.9. Tình hình sử dụng vốn của các cơ sở sản xuất LNTT ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị...............................................................................................56 Bảng 2.10. Tình hình thu mua nguyên liệu của các cơ sở sản xuất tại các LNTT ...61 Bảng 2.11. Tình hình tiêu thụ sản phẩm của các cơ sở sản xuất tại các LNTT........63 Bảng 2.12. Doanh thu của LNTT và thu nhập bình quân đầu người năm 2017 .......64 Bảng 2.13. Tỷ lệ hộ nghèo tại các xã có LNTT ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị giai đoạn 2014 - 2016................................................................................................65 vii
TÓM LƯỢC LUẬN VĂN Phát triển làng nghề truyền thống đã và đang được xem là một trong những nhiệm vụ quan trọng của quá trình CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn. Trong Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới thì phát triển LNTT được xác định là tiêu chí ưu tiên thực hiện. Đề tài: “Phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị” hướng tới giải quyết ba vấn đề chính: Thứ nhất, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển làng nghề truyền thống. Thứ hai, nêu lên thực trạng phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. Thứ ba, trình bày phương hướng và giải pháp phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. Để đạt được mục tiêu đề ra, tác giả đã sử dụng một số phương pháp xuyên suốt quá trình nghiên cứu như: + Phương pháp thu thập số liệu * Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp * Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp + Phương pháp xử lý số liệu + Phương pháp phân tích và tổng hợp số liệu Kết quả nghiên cứu cho thấy tình hình phát triển làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Triệu Phong tuy còn tồn tại nhiều khó khăn, song phát triển theo hướng tích cực. Phát triển LNTT tại huyện Triệu Phong giúp giải quyết vấn đề việc làm cho người lao động, góp phần an sinh xã hội, giúp cho bộ mặt nông thôn được đổi mới hơn. Cuối cùng dựa trên kết quả nghiên cứu, tác giả đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa quá trình phát triển LNTT ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. viii
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việc hình thành và phát triển các làng nghề truyền thống (LNTT) luôn chiếm vị trí quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội, văn hóa tinh thần ở các vùng quê Việt Nam. Đó cũng là một trong những nội dung chính của công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) nông nghiệp, nông thôn ở nước ta. Nhờ chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, trong những năm qua sự phát triển làng nghề (LN) đã đạt được nhiều kết quả to lớn, góp phần làm thay đổi nhanh chóng bộ mặt nông thôn. Có thể nói, sự phát triển làng nghề đã đem lại thành quả về nhiều mặt, không chỉ góp phần phát triển kinh tế, mà còn góp phần giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc, bảo đảm an ninh trật tự xã hội. Thực tế cho thấy, việc phát triển làng nghề giúp tạo việc làm, tăng thu nhập ở nông thôn, đóng vai trò lớn trong công cuộc xóa đói giảm nghèo, góp phần thực hiện chiến lược kinh tế hướng ngoại với sản phẩm mũi nhọn là các mặt hàng thủ công mỹ nghệ, sản xuất nông sản và cũng là thực hiện mục tiêu ly nông bất ly hương ở nông thôn. Tuy nhiên, trước sức ép cạnh tranh của cơ chế thị trường, của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế nhiều làng nghề truyền thống đang phải đối đầu với những khó khăn to lớn khiến các làng nghề dần bị mai một. Do vậy, công tác bảo tồn, khôi phục và phát triển các làng nghề truyền thống đang rất được quan tâm ở những địa phương có tồn tại làng nghề. Triệu Phong là huyện đồng bằng nằm phía Đông - Nam Quảng Trị gồm 19 xã, thị trấn, với diện tích lớn và mật độ dân số, lao động khá cao. Trong thời gian qua, thực hiện chủ trương của Đảng, chính sách Nhà nước về việc phát triển công nghiệp nông thôn nói chung, cũng như giữ gìn và phát triển làng nghề, làng nghề truyền thống, huyện Triệu Phong đã đưa ra nhiều giải pháp nhằm khôi phục và phát triển làng nghề, làng nghề truyền thống, hướng tới xây dựng nông thôn mới phồn vinh. Hiện nay, huyện có 12 làng nghề, trong đó được tỉnh công nhận 04 làng nghề truyền thống. Các làng nghề góp phần giải quyết việc làm cho 91.990 lao động với thu nhập bình quân đầu người là 36 triệu/người/năm. Chính sự phát triển làng nghề, 1
làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong trong thời gian qua đã góp phần xóa đói giảm nghèo, cải thiện đời sống cho người dân và ổn định xã hội. Tuy nhiên, quá trình phát triển của các LNTT trên địa bàn huyện thời gian qua còn tồn tại nhiều khó khăn, hạn chế cần giải quyết như: lao động tại các làng nghề đa phần là lao động nông nhàn và thiếu lao động trẻ, thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao ; năng lực về vốn sản xuất còn hạn chế ; quy mô khoa học - công nghệ chưa đáp ứng được quá trình phát triển của làng nghề ; tình trạng ô nhiễm môi trường tại các làng nghề còn phổ biến... Đây là những vấn đề đang được các cấp chính quyền và nhân dân của huyện quan tâm, vì vậy việc nghiên cứu thực trạng và tìm ra các giải pháp thúc đẩy sự phát triển làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện là yêu cầu hết sức cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Xuất phát từ thực tiễn đó, tôi quyết định chọn đề tài: “Phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị” làm luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Phát triển làng nghề truyền thống là một nội dung quan trọng có ý nghĩa lý luận và thực tiễn trong quá trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn. Chính vì vậy, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu với nhiều góc độ và cách tiếp cận khác nhau, hướng đến giải quyết những mục tiêu khác nhau đối với LNTT, cụ thể như sau: Mai Thế Hởn (2000), “Phát triển làng nghề truyền thống trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở vùng ven thủ đô Hà Nội”, Luận án Tiến sĩ kinh tế. Tác giả đã đi sâu phân tích, đánh giá tiềm năng, thực trạng của việc phát triển LNTT cả về thành tựu lẫn hạn chế. Đồng thời đề xuất phương hướng và giải pháp phát triển LNTT vùng ven thủ đô Hà Nội theo hướng CNH, HĐH. Trần Minh Yến (2003), “Phát triển làng nghề truyền thống ở nông thôn Việt Nam trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa”, Luận án Tiến sĩ kinh tế. Tác giả đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về LNTT và làm rõ vai trò của LNTT ở nông thôn. Ngoài ra, luận án còn nêu lên xu hướng vận động của LNTT dưới tác động của quá trình CNH, HĐH nhằm đưa ra những giải pháp cơ bản phục vụ cho công tác phát triển LNTT ở nông thôn trước yêu cầu của hội nhập kinh tế quốc tế. 2
Nguyễn Thị Thọ (2005), “Phát triển làng nghề ở huyện Từ Liêm trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn”, Luận văn Thạc sĩ kinh tế. Tác giả tập trung phân tích đặc điểm LN và TNTT. Tiến hành khảo sát thực trạng sản xuất kinh doanh ở các địa phương nhằm đề ra nhóm giải pháp để phát triển LNTT ở huyện Từ Liêm. Bạch Thị Lan Anh ( 2010), “Phát triển bền vững làng nghề truyền thống vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ”, Luận án Tiến sĩ kinh tế. Tác giả đã tiến hành làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về phát triển bền vững LNTT ở nước ta hiện nay; đồng thời đề xuất định hướng và giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh phát triển bền vững LNTT vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ. Phạm Thị Oanh (2011), “Phát triển làng nghề trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn ở tỉnh Nam Định”, Luận văn Thạc sĩ kinh tế. Tác giả trình bày những lý luận chung về LNTT và nêu lên thực trạng phát triển LNTT ở tỉnh Nam Định trong tiến trình đẩy mạnh CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn. Từ đó, đề xuất các nhóm giải pháp nhằm phát triển vấn đề này. Đinh Thị Mai Lan (2016), “Phát triển làng nghề truyền thống gắn với du lịch ở làng gốm Bát Tràng Hà Nội”, Luận văn Thạc sĩ. Tác giả đã làm rõ phạm trù LNTT gắn với du lịch, phân tích thực trạng và tiềm năng của LNTT gắn với du lịch ở làng gốm Bát Tràng Hà Nội, từ đó đề xuất các giải pháp để thúc đầy sự phát triển của LNTT phục vụ du lịch ở làng gốm Bát Tràng Hà Nội. Và một số đề tài cấp bộ, luận văn thạc sỹ, khóa luận tốt nghiệp khác ở trường Đại học Kinh tế - Đại học Huế cũng có đề cập đến vấn đề này. Tuy nhiên, qua quá trình tìm hiểu và nghiên cứu trên địa bàn huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị, nhận thấy thời gian gần đây chưa có công trình nào nghiên cứu về phát triển LNTT với tư cách là một luận văn thạc sỹ, đặc biệt trong giai đoạn huyện Triệu Phong đã và đang đẩy mạnh quá trình phát triển LNTT như hiện nay. Trên cơ sở kế thừa có chọn lọc các công trình nghiên cứu trên, ứng dụng vào nghiên cứu một địa bàn cụ thể tôi đã quyết định thực hiện đề tài: “Phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị”. 3
3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá thực trạng phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị, đề tài đề xuất những giải pháp nhằm đẩy mạnh quá trình phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. 3.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển làng nghề truyền thống. - Phân tích thực trạng phát triển các làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị; qua đó đánh giá những kết quả đạt được và những hạn chế của các làng nghề truyền thống trên địa bàn trong giai đoạn 2013-2017. - Đề xuất các giải pháp có tính khả thi nhằm tiếp tục phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu sự phát triển của làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Nghiên cứu sự phát triển làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. - Về thời gian: Nghiên cứu sự phát triển của làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong từ năm 2013 đến nay. 5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài 5.1. Phương pháp chung Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác - Lênin để tiếp cận đối tượng và nội dung nghiên cứu theo quan điểm khách quan, toàn diện và có hệ thống. Do đó, hai phương pháp này được sử dụng xuyên suốt trong quá trình nghiên cứu của luận văn. 4
5.2. Phương pháp cụ thể 5.2.1. Phương pháp thu thập số liệu * Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp: Đề tài được tiến hành dựa trên việc thu thập số liệu từ các báo cáo về tình hình phát triển làng nghề truyền thống của huyện Triệu Phong từ năm 2013 đến năm 2017; Báo cáo tình hình phát triển ngành nghề nông thôn, chế biến nông, lâm, thủy sản trên địa bàn huyện Triệu Phong từ năm 2013 đến năm 2017; Quy hoạch phát triển tổng thể làng nghề truyền thống huyện Triệu Phong đến năm 2025; Niên giám thống kê huyện Triệu Phong từ năm 2013 đến năm 2016 và các tài liệu liên quan khác. * Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp: Đề tài sử dụng phương pháp điều tra để điều tra ở các LNTT, đặc biệt tập trung nghiên cứu 02 làng nghề bún, bánh Linh Chiểu và Thượng Trạch. Trong đó, có các đối tượng: - Các hộ là chủ LNTT gồm 120 phiếu. - Nguồn lao động trong các LNTT là 120 phiếu. 5.2.2. Phương pháp xử lý số liệu Việc xử lý và hệ thống hóa số liệu dựa vào phương pháp phân tổ thống kê theo các tiêu thức đáp ứng yêu cầu và mục đích nghiên cứu, các bảng hỏi được xử lý bằng phần mềm excel. 5.2.3. Phương pháp phân tích và tổng hợp số liệu Các tài liệu sau khi được thống kê sẽ được tiến hành tổng hợp, phân tích dựa trên các nội dung cần nghiên cứu. Trong phương pháp phân tích, tổng hợp số liệu đề tài sử dụng các phương pháp: + Phương pháp thống kê, mô tả + Phương pháp đối chiếu so sánh 6. Ý nghĩa của đề tài - Đề tài góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. - Đề tài có thể làm tài liệu tham khảo cho việc học tập và nghiên cứu. 5
- Giúp chính quyền địa phương có cái nhìn rõ nét hơn về công tác phát triển làng nghề truyền thống. Từ đó, đưa ra những giải pháp khả thi hơn nhằm khôi phục và phát triển làng nghề truyền thống. 7. Kết cấu đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được kết cấu làm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của phát triển làng nghề truyền thống. Chương 2: Thực trạng phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. Chương 3: Phương hướng và giải pháp phát triển làng nghề truyền thống ở huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. 6
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG 1.1. Cơ sở lý luận về phát triển làng nghề truyền thống 1.1.1. Các khái niệm 1.1.1.1. Làng nghề Hiện nay, có nhiều cách tiếp cận và quan điểm khác nhau về làng nghề. Khi một làng nào đó ở nông thôn có một hay một số nghề thủ công được tách khỏi nông nghiệp và sản xuất kinh doanh độc lập thì đó là LN. Có thể nói LN là một cụm dân cư sinh sống trong một thôn (làng), có một hay một số nghề tách ra khỏi nông nghiệp để sản xuất, kinh doanh độc lập, thu nhập từ các nghề đó chiếm tỷ trọng cao trong tổng giá trị sản phẩm của toàn làng. Cũng có thể hiểu LN là làng chuyên một nghề nào đó, được hình thành và phát triển khi nền kinh tế hàng hóa được mở rộng và tạo quá trình phân công LĐ ở một mức độ nhất định. Theo Tiến sĩ Dương Bá Phượng “Làng nghề là làng ở nông thôn có một hoặc một số nghề thủ công tách hẳn ra khỏi nông nghiệp và kinh doanh độc lập. Thu nhập từ các làng nghề đó chiếm tỉ trọng cao trong trong tổng giá trị toàn làng”. [14] Theo Giáo sư Trần Quốc Vượng “Làng nghề là làng mà tuy vẫn trồng trọt theo lối tiểu nông và chăn nuôi nhỏ, cũng có một số nghề phụ khác (đan lát...) song đã nổi trội một nghề cổ truyền, tinh xảo với một lớp thợ thủ công chuyên nghiệp hay bán chuyên nghiệp, có Phường, có ông Trùm, ông Phó cả... có quy trình công nghệ nhất định, dân cư sống chủ yếu được bằng nghề đó và sản xuất ra các mặt hàng thủ công”. [17] Theo Thông tư số 116/2006/TT-BNN do Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn ban hành ngày 18/12/2006 về việc hướng dẫn thực hiện một số nội dung của Nghị định số 66/2006/NĐ- CP ngày 07/07/2006 của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn thì “Làng nghề là một hoặc nhiều cụm dân cư cấp thôn, ấp, bản, làng, buôn, phum, sóc hoặc các điểm dân cư tương tự trên địa bàn một xã, thị trấn, 7
có các hoạt động ngành nghề nông thôn, sản xuất ra một hoặc nhiều loại sản phẩm khác nhau.” [2] Như vậy, tiếp thu các điểm hợp lý từ những quan điểm nêu trên, có thể nói LN bao gồm một cụm dân cư, cộng đồng người sinh sống trong các làng, thôn, bản gắn bó với một hoặc một số ngành nghề thủ công, mang lại nguồn thu nhập chính và chiếm tỷ trọng lớn so với thu nhập được tạo ra trên địa bàn hoặc cộng đồng dân cư đó. Để được công nhận là một LN thì theo Thông tư 116/2006/TT-BNN của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phải đạt 03 tiêu chí sau: (1) Có tối thiểu 30% tổng số hộ trên địa bàn tham gia các hoạt động ngành nghề nông thôn (2) Hoạt động sản xuất kinh doanh ổn định tối thiểu 2 năm tính đến thời điểm đề nghị công nhận (3) Chấp hành tốt chính sách, pháp luật của Nhà nước.[2] Tùy theo số lượng nghề và tính chất của nghề trong làng mà làng nghề được phân làm hai loại sau đây: - Một là, phân loại theo số lượng nghề + Làng một nghề: Là những làng ngoài nghề nông ra chỉ có một nghề thủ công duy nhất. + Làng nhiều nghề: Là những làng ngoài nghề nông ra còn có một số hoặc nhiều nghề khác. - Hai là, phân loại theo tính chất nghề + Làng nghề truyền thống: Là những LN xuất hiện từ lâu đời trong lịch sử và còn tồn tại đến ngày nay. + Làng nghề mới: Là những LN xuất hiện do sự phát triển lan tỏa của các làng nghề truyền thống hoặc được du nhập từ các địa phương khác. 1.1.1.2. Làng nghề truyền thống Đa số quan điểm cho rằng, LNTT được hình thành từ lâu đời, trải qua thử thách của thời gian vẫn duy trì và phát triển, được lưu truyền từ đời này qua đời 8
khác. Trong các LNTT thường có đại bộ phận dân số làm nghề cổ truyền và nguồn thu nhập chủ yếu là từ việc làm nghề. Đồng thời, sản phẩm làm ra mang tính tiêu biểu độc đáo, tinh xảo, nổi tiếng và đậm nét văn hóa dân tộc, trở thành hàng hóa trên thị trường, được sản xuất với một quy trình công nghệ nhất định. Theo Thông tư số 116/2006/TT-BNN do Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn ban hành ngày 18/12/2006 về việc hướng dẫn thực hiện một số nội dung của Nghị định số 66/2006/NĐ- CP ngày 07/07/2006 của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn thì “ LNTT là làng nghề có nghề truyền thống được hình thành từ lâu đời”. [2] Tác giả Bạch Thị Lan Anh cho rằng: “LNTT là làng nghề được tồn tại và phát triển lâu đời trong lịch sử, trong đó gồm có một hoặc nhiều nghề thủ công truyền thống, là nơi quy tụ các nghệ nhân và đội ngũ thợ lành nghề, là nơi có nhiều hộ gia đình chuyên làm nghề truyền thống lâu đời, giữa họ có sự liên kết, hỗ trợ nhau trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Họ có cùng tổ nghề và đặc biệt các thành viên luôn ý thức tuân thủ những ước chế xã hội và gia tộc”. [1] Như vậy, theo cơ sở phân loại LN, cũng như đúc rút từ những quan điểm trên, có thể đưa ra khái niệm về LNTT như sau: LNTT là cụm dân cư (làng, ấp, thôn...) mà ở đó tập trung một lượng LĐ tham gia vào một hoặc nhiều nghề thủ công truyền thống tách ra khỏi nông nghiệp để sản xuất kinh doanh và đem lại nguồn thu nhập chủ yếu cho người LĐ. Sản phẩm họ làm ra theo một quy trình công nghệ nhất định, có tính độc đáo, có tính riêng biệt, trở thành hàng hóa trên thị trường mang bản sắc văn hóa dân tộc, được hình thành từ lâu đời, được lưu truyền và phát triển đến ngày nay. 1.1.1.3. Phát triển làng nghề truyền thống Phát triển LNTT là vấn đề được Đảng, Nhà nước, cũng như các cấp chính quyền đang rất quan tâm. Đây cũng là một trong những tiêu chí trong Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới. Theo Quyết định số: 2636/QĐ-BNN-CB v/v Phê duyệt chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề đã khẳng định: “ Mục tiêu của Chương trình Bảo tồn và 9
Phát triển làng nghề là phát triển làng nghề, ngành nghề, dịch vụ, thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở nông thôn, xóa đói giảm nghèo, tạo việc làm, phát huy bản sắc dân tộc trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới”. Chúng ta có thể thấy rõ tầm quan trọng của việc phát triển LNTT hiện nay. Xét về mặt kinh tế, có thể đưa ra khái niệm về phát triển như sau: “Phát triển được hiểu là quá trình tăng tiến về mọi mặt của nền kinh tế trong một thời kỳ nhất định, bao gồm cả sự tăng thêm về số lượng và sự tiến bộ về chất lượng, nó là sự kết hợp một cách chặt chẽ quá trình hoàn thiện của hai vấn đề kinh tế và xã hội”. Theo đó, có thể hiểu phát triển LNTT là quá trình tăng lên của quy mô, số lượng, chất lượng của LNTT. Đồng thời gia tăng hiệu quả sản xuất của các LNTT. Từ đó, tạo việc làm cho lao động, tăng thu nhập dân cư, đảm bảo cuộc sống và nâng cao phúc lợi xã hội cho nhân dân. 1.1.2. Đặc điểm của làng nghề truyền thống 1.1.2.1. Đặc điểm kỹ thuật công nghệ và sản phẩm * Đặc điểm kỹ thuật, công nghệ - Đặc điểm, đặc trưng đầu tiên của nghề thủ công truyền thống là kỹ thuật thủ công mang tính truyền thống và bí quyết truyền nghề. Công cụ sản xuất chủ yếu là thô sơ do chính người thợ thủ công chế tạo ra để phù hợp với yêu cầu làm ra của sản phẩm. - Ngày nay với sự tiến bộ của KH - CN thì việc áp dụng các công nghệ hiện đại vào quá trình sản xuất không còn là mới. Tuy nhiên, công nghệ hiện đại không thể hoàn toàn thay thế công nghệ truyền thống, mà chỉ có thể thay ở một số khâu và công đoạn nhất định. Đây là một trong những yếu tố tạo nên tính truyền thống của sản phẩm. - Kỹ thuật công nghệ trong các làng nghề truyền thống hầu hết là thô sơ, lạc hậu. Mặc dù hiện nay có một số nghề đã có thể áp dụng máy móc hiện đại để sản xuất, nhưng đa số các LNTT vẫn sử dụng công cụ thô sơ để sản xuất sản phẩm. - Thông qua sự phát triển của khoa học, kỹ thuật, đã tạo ra sự kết hợp giữa công nghệ truyền thống và công nghệ hiện đại trong quá trình sản xuất. Làm tăng năng suất lao động và nâng cao chất lượng sản phẩm. 10