Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển du lịch sinh thái bền vững ở vườn quốc gia ba vì và vùng đệm trong nền kinh tế thị trường

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:109

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài góp phần xây dựng căn cứ khoa học cho việc quản lý phát triển vườn quốc gia Ba Vì và vùng phụ cận theo phương châm bảo tồn thiên nhiên gắn với phát triển du lịch sinh thái trong điều kiện nền kinh tế thị trường. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển du lịch sinh thái bền vững ở vườn quốc gia ba vì và vùng đệm trong nền kinh tế thị trường

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp & PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ---------------- NguyÔn §øc HËu B¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t triÓn Du lÞch sinh th¸i bÒn v÷ng ë vên quèc gia ba v× Vµ vïng ®Öm trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng Chuyªn ngµnh L©m Häc M· sè: 60.62.60 LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Hµ T©y - 2006
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp & PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ---------------- NguyÔn §øc HËu B¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t triÓn Du lÞch sinh th¸i bÒn v÷ng ë vên quèc gia ba v× Vµ vïng ®Öm trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng Chuyªn ngµnh L©m Häc M· sè: 60.62.60 LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn: TS. Lª Anh Vò Hµ T©y - 2006
Lêi c¶m ¬n Trong thêi gian thùc hiÖn b¶n luËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü nµy t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c nhµ khoa häc, nhµ qu¶n lý, c¸c b¹n ®ång nghiÖp vµ ®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o tiÕn sü Lª Anh Vò. Cho phÐp t«i ®îc göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c nhÊt ®Õn thÇy gi¸o tiÕn sü Lª Anh Vò ngêi ®· híng dÉn vµ gióp t«i ngay tõ buæi ®Çu khi h×nh thµnh ý tëng, x©y dùng ®Ò c¬ng cho ®Õn khi hoµn thµnh b¶n luËn v¨n nµy. T«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n tËp thÓ ban gi¸m hiÖu trêng §¹i häc L©m NghiÖp. C¸n bé l·nh ®¹o, c¸c thÇy c« trong khoa ®µo t¹o sau ®¹i häc Trêng §¹i häc L©m NghiÖp ®· tËn t×nh gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu t¹i trêng còng nh gãp ý x©y dùng luËn v¨n cña t«i. T«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n «ng §ç Kh¾c Thµnh gi¸m ®èc vên quèc gia Ba V× ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi gióp t«i hoµn thµnh tèt b¶n luËn v¨n nµy. T«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n: Héi c¸c vên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam, Trung t©m Vên Quèc Gia vµ «ng Lª V¨n Lanh (Tæng th ký héi). T«i xin c¸m ¬n uû ban nh©n d©n c¸c huyÖn: Kú S¬n, L¬ng S¬n (Hoµ B×nh), Ba V× (Hµ T©y). Vµ uû ban nh©n d©n c¸c x· thuéc vïng ®Öm Vên Quèc Gia Ba V× ®· gióp ®ì t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra thu thËp sè liÖu. T«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n toµn thÓ c¸n bé, c«ng nh©n viªn vên quèc gia Ba V× vµ ®Æc biÖt lµ: Th¹c sü NguyÔn V¨n DiÖn (h¹t trëng h¹t kiÓm l©m Vên Quèc Gia Ba V×), th¹c sü TrÇn Minh TuÊn (trëng phßng Khoa häc - Kü thuËt Vên Quèc Gia Ba V×), th¹c sü Vò §¨ng Kh«i (trëng phßng KÕ ho¹ch - Tµi chÝnh Vên Quèc Gia Ba V×) ®· ®ãng gãp vµ gióp ®ì t«i rÊt nhiÒu trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ hoµn thiÖn b¶n luËn v¨n nµy cña m×nh.
Cuèi cïng t«i xin ®îc mét lÇn n÷a göi lêi c¸m ¬n tíi tÊt c¶ c¸c c¬ quan, trêng, viÖn nghiªn cøu, uû ban nh©n d©n c¸c huyÖn, x·, c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c nhµ khoa häc vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®· ch©n thµnh gióp ®ì t«i hoµn thµnh b¶n luËn v¨n tèt nghiÖp nµy. Xin tr©n träng c¶m ¬n! Hµ T©y, ngµy 18 th¸ng 9 n¨m 2006 T¸c gi¶ NguyÔn §øc HËu
më ®Çu Vên quèc gia Ba V× n»m trªn ®Þa bµn hai tØnh Hµ T©y vµ Hßa B×nh, c¸ch thµnh phè Hµ Néi kho¶ng 60 km vÒ phÝa T©y. Bªn c¹nh nh÷ng gi¸ trÞ nhiÒu mÆt vÒ b¶o tån thiªn nhiªn th× vên quèc gia Ba V× cßn lµ mét ®Þa ®iÓm du lÞch sinh th¸i hÊp dÉn ®èi víi du kh¸ch trong níc vµ quèc tÕ do n¬i ®©y cã bÇu kh«ng khÝ trong lµnh, m¸t mÎ, c¶nh quan thiªn nhiªn ®Ñp víi nói Ba V× hïng vÜ næi tiÕng tõ l©u ®êi, sù ®a d¹ng phong phó cña hÖ sinh th¸i vµ nÒn v¨n hãa ®Æc s¾c cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè sinh sèng ë ®©y. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, du lÞch sinh th¸i ë vên quèc gia Ba V× ®· cã sù ph¸t triÓn kh¸ m¹nh mÏ, gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn chung cña ngµnh du lÞch Hµ T©y, còng nh sù ph¸t triÓn cña du lÞch Xø §oµi nãi riªng, ®Æc biÖt lµ du lÞch xung quanh vên quèc gia Ba V× vµ khu vùc vïng ®Öm víi c¸c b¶n s¾c v¨n ho¸ cña c¸c d©n téc Dao, Mêng .v.v… Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn cña du lÞch ®ang ph¸t sinh nh÷ng t¸c ®éng xÊu ¶nh hëng ®Õn m«i trêng sinh th¸i cña Vên vµ khu vùc vïng ®Öm trong bèi c¶nh cña kinh tÕ thÞ trêng. NÕu vÊn ®Ò kh«ng ®îc quan t©m ®óng møc th× cã thÓ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ khã lêng. Nã sÏ t¸c ®éng ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nhiÖm vô, vµ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña Vên còng nh vïng ®Öm vên quèc gia Ba V×. Khi tµi nguyªn ®a d¹ng sinh häc bÞ suy gi¶m, c¶nh quan m«i trêng bÞ thay ®æi th× nguy c¬ gi¶m sót kh¸ch du lÞch ®Õn tham quan lµ ®iÒu khã tr¸nh khái. Mét vÊn ®Ò bøc xóc ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo võa gi÷ g×n, b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, võa ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë vên quèc gia Ba V× trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Nh»m gãp phÇn luËn gi¶i vÊn ®Ò b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ë vên quèc gia Ba V×, t«i ®· quyÕt ®Þnh lùa chän ®Ò tµi: “B¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i bÒn v÷ng ë vên quèc gia Ba V× vµ vïng ®Öm trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng” lµm luËn v¨n th¹c sÜ cña m×nh. 1
Ch¬ng 1 Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu 1.1. Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu Tõ l©u, ®a d¹ng sinh häc lµ mét chñ ®Ò thu hót sù quan t©m cña nhiÒu nhµ khoa häc trong vµ ngoµi níc. C¸c nhµ khoa häc trong níc ®· dµnh nhiÒu c«ng søc nghiªn cøu ®a d¹ng sinh häc ë c¸c vïng miÒn trªn ph¹m vi c¶ níc. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990, hai nhµ nghiªn cøu §Æng Huy Huúnh vµ Ph¹m Träng ¶nh ®· nghiªn cøu hÖ ®éng vËt thuéc c¸c ®¶o ven bê ViÖt Nam. Tõ ®ã, ®a ra nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn ®a d¹ng sinh häc ë c¸c ®¶o ven bê biÓn níc ta. N¨m 1994, Phan Nguyªn Hång ®· nghiªn cøu thµnh c«ng hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña «ng ®· ®îc c«ng bè trong cuèn s¸ch: “Chuyªn kh¶o biÓn ViÖt Nam”. Hµ T©y nãi chung vµ Vên quèc gia Ba V× nãi riªng ®· ®îc nhiÒu nhµ khoa häc quan t©m nghiªn cøu nhiÒu lÜnh vùc nh: ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi vµ ®Æc biÖt lµ ®a d¹ng sinh häc. N¨m 1993, mét nhãm c¸c t¸c gi¶: Lª TrÇn TrÊn, NguyÔn H÷u Tö, TrÇn V¨n Thuþ ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu th¶m thùc vËt Hµ T©y vµ ®Æc trng c¬ b¶n hÖ thùc vËt Ba V×. C¸c t¸c gi¶ ®· ®¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng cña hÖ thùc vËt Ba V×, tõ ®ã cho r»ng cÇn thiÕt ph¶i b¶o tån ®a d¹ng sinh häc trªn vïng nói nµy. Ngoµi ra cßn cã mét sè t¸ gi¶ kh¸c còng nghiªn cøu vÒ vên quèc gia Ba V×. Trong sè ®ã cã bµi: Vên quèc gia Ba V×, nh÷ng nh©n tè tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi cña hai t¸c gi¶ NguyÔn V¨n Ch¬ng vµ NguyÔn §øc Kh¸ng. §¸ng chó ý lµ cã nhiÒu nhµ khoa häc næi tiÕng ®· tËp trung nghiªn cøu c©y thuèc ë Ba V× nh: NguyÔn NghÜa Th×n, Lª ThÕ Trung, Chu Quèc Trêng, NguyÔn V¨n Liªm, TrÇn ThÕ T¨ng, NguyÔn Thu HiÒn, §ç ThÞ Thu Hµ... Ngoµi ra, mét sè t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, x· héi cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÎu sè ë Ba V×. §iÓn h×nh lµ nghiªn cøu cña Vò 2
V¨n ThÞnh vÒ: Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p n©ng cao thu nhËp bÒn v÷ng cho c¸c hé d©n téc thiÓu sè ë vïng ®Öm vên quèc gia Ba V×, vµ Mét sè gi¶i ph¸p x©y dùng b¶n lµng sinh th¸i vïng d©n téc tõ mét sè m« h×nh b¶n sinh th¸i ®ång bµo d©n téc Dao, Ba V×, Hµ T©y cña gi¸o s NguyÔn V¨n Ch¬ng… KÓ tõ khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa th× du lÞch trë thµnh mét ngµnh kinh tÕ quan träng cña níc ta. Du lÞch ®· cã nhiÒu ®ãng gãp cho t¨ng trëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi, nã ®· vµ ®ang trë thµnh ngµnh kinh tÕ mòi nhän cña ViÖt Nam. Trong bèi c¶nh héi kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc, giao lu kinh tÕ, v¨n ho¸ gi÷a c¸c quèc gia ngµy cµng ®îc më réng, nhu cÇu ®i du lÞch, tham quan, nghØ ng¬i cña ngêi d©n trong níc còng t¨ng. Du lÞch ph¸t triÓn theo híng ®a d¹ng ho¸ trªn c¬ së khai th¸c tiÒm n¨ng vÒ c¶nh quan m«i trêng vµ gi¸ trÞ cña nÒn v¨n ho¸ l©u ®êi cña d©n téc nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña du kh¸ch. Du lÞch sinh th¸i còng cã c¬ héi ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. NhiÒu nhµ khoa häc ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu lo¹i h×nh du lÞch nµy. Phã gi¸o s Ph¹m Trung L¬ng ®· viÕt cuèn s¸ch “Du lÞch sinh th¸i nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn ph¸t triÓn ë ViÖt Nam” ®a ra nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vµ ph©n tÝch t×nh h×nh vµ xu híng ph¸t triÓn cña du lÞch sinh th¸i. Cuèn s¸ch ®· cung cÊp cho ngêi ®äc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ mét lo¹i h×nh du lÞch cßn t¬ng ®èi míi mÎ, cã quan hÖ chÆt chÏ ®Õn vÊn ®Ò b¶o tån da d¹ng sinh häc ë níc ta. N¨m 2002, NguyÔn Xu©n T©n ®· tiÕn hµnh c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ ®a ra c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ c¸c lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i vên quèc gia Ba V×. Nh×n chung, tuy ®· cã mét sè c«ng tr×nh, bµi viÕt nghiªn cøu vÒ vên quèc gia Ba V× tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau vµ ®· lµm râ ®îc nhiÒu vÊn ®Ò khoa häc, nhÊt lµ vÒ hÖ thùc vËt, ®a d¹ng sinh häc nhng cßn thiÕu nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu sù ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i g¾n víi b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. C©u hái ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo võa b¶o tån ®îc ®a d¹ng sinh häc võa ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i bÒn v÷ng ë vên quèc gia Ba V×. 3
S¬ ®å Vên quèc gia Ba V× n  4
Ch¬ng 2 Môc tiªu, nhiÖm vô vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi 2.1.1. Môc tiªu tæng qu¸t Gãp phÇn x©y dùng c¨n cø khoa häc cho viÖc qu¶n lý ph¸t triÓn vên quèc gia Ba V× vµ vïng phô cËn theo ph¬ng ch©m b¶o tån thiªn nhiªn g¾n víi ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng. 2.1.2. Môc tiªu cô thÓ  Lµm râ thùc tr¹ng, nh÷ng mÆt ®· lµm ®îc vµ cha lµm ®îc, nguyªn nh©n trong viÖc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i, nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi du lÞch sinh th¸i trong mèi quan hÖ víi b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ë vên quèc gia Ba V× .  KiÕn nghÞ nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o tån ®a d¹ng sinh häc g¾n víi du lÞch sinh th¸i ë vên quèc gia Ba V× vµ vïng ®Öm. 2.2. NhiÖm vô nghiªn cøu C¨n cø vµo môc tiªu ®Ò tµi, luËn v¨n ®· x¸c ®Þnh nhiÖm vô nghiªn cøu cô thÓ cña luËn v¨n nh sau:  HÖ thèng hãa nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc g¾n víi ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i.  Nªu ra mét sè kinh nghiÖm vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc g¾n víi ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i t¹i mét sè vên quèc gia trªn thÕ giíi.  Ph©n tÝch thùc tr¹ng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc g¾n víi ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë vên quèc gia Ba V× vµ vïng ®Öm, ®a ra kÕt qu¶ vµ th¸ch thøc.  X¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý ®Æt ra trong qu¸ tr×nh b¶o tån thiªn nhiªn vµ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë vên quèc gia Ba V× vµ vïng ®Öm.  KiÕn nghÞ mét sè gi¶i ph¸p nh»m b¶o tån ®a d¹ng sinh häc g¾n víi ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë vên quèc gia Ba V× vµ vïng ®Öm. 5
2.3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm cô nghiªn cøu nh»m ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra, t«i ®· sö dông mét sè ph¬ng ph¸p nghiªn cøu sau ®©y: 2.3.1.Thu thËp nguån th«ng tin thø cÊp Thu thËp nguån th«ng tin thø cÊp lµ mét viÖc lµm quan träng v× ®©y lµ mét ®Ò tµi kh¸ réng liªn quan ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò nghiªn cøu. Nguån th«ng tin thø cÊp gióp t«i kÕ thõa kÕt qu¶ cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu tríc ®©y. ViÖc thu thËp th«ng tin ®îc tiÕn hµnh t¹i Hµ Néi vµ khu vùc vên quèc gia Ba V× còng nh c¸c x· vïng ®Öm. T«i ®· thu thËp th«ng tin t¹i Trung t©m th«ng tin thuéc Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, viÖn khoa häc L©m NghiÖp, viÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn Du LÞch, Së du lÞch Hµ T©y, vên quèc gia Ba V×, uû ban nh©n d©n c¸c x· vïng ®Öm, c¸c c«ng ty du lÞch trong khu vùc nghiªn cøu. Nguån tµi liÖu thø cÊp bao gåm b¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c ®Ò tµi, s¸ch, tµi liÖu níc ngoµi, ®Æc ®iÓm tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi cña vên quèc gia Ba V× vµ c¸c x· vïng ®Öm, b¸o c¸o tæng kÕt cuèi n¨m cña c¸c x·.C¸c tµi liÖu nµy ®îc ph©n lo¹i, hÖ thèng ho¸ sö dông ®Ó ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan. 2.3.2. Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra pháng vÊn Ph¬ng ph¸p pháng vÊn ®îc tiÕn hµnh díi h×nh thøc pháng vÊn b»ng phiÕu hái, pháng vÊn s©u nh÷ng ngêi cung cÊp th«ng tin chÝnh (PRA). Pháng vÊn b»ng phiÕu ®iÒu tra PhiÕu ®iÒu tra ®îc thiÕt kÕ gåm c¸c c©u hái ®ãng, vµ c©u hái më. Nh÷ng ý kiÕn tr¶ lêi ®îc ghi ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, trung thùc nh»m ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan. C«ng viÖc ®iÒu tra ®îc tiÕn hµnh ®èi víi ngêi d©n c¸c x· Yªn Bµi, T¶n LÜnh, V©n Hoµ, Ba Tr¹i., Ba V×, Kh¸nh Thîng. Ph¬ng ph¸p chän mÉu ngÉu nhiªn ®îc ¸p dông ë tÊt c¶ c¸c x· ®iÒu tra. T¹i mçi x·, chän 4 th«n ngÉu nhiªn, sau ®ã mçi th«n chän 30 ngêi tham gia tr¶ lêi phiÕu. T¹i mçi th«n, ngêi d©n ®îc tËp huÊn vÒ môc ®Ých, yªu cÇu cña cuéc ®iÒu tra, ®îc híng dÉn c¸ch tr¶ lêi c¸c c©u hái trong phiÕu. PhiÕu ®îc ph¸t cho ngêi d©n, sau ®ã ®îc thu vÒ xö lý. 6
Pháng vÊn s©u Ph¬ng ph¸p pháng vÊn s©u ®îc ¸p dông ®èi víi nh÷ng ngêi cung cÊp th«ng tin chÝnh bao gåm c¸c chuyªn gia, c¸n bé l·nh ®¹o x· vµ ngêi d©n, c¸n bé c«ng nh©n viªn vên quèc gia Ba V×, c¸c c«ng ty du lÞch Khoang Xanh, Suèi Tiªn, Ao Vua, Hå tiªn sa, Suèi M¬, B×nh Minh, Th¸c §a. Mét bé c©u hái pháng vÊn b¸n cÊu tróc ®îc so¹n s½n ®Ó c¸c nh÷ng ngêi ®îc pháng vÊn tr¶ lêi. Ngêi ®îc pháng vÊn cã thÓ trao ®æi, m¹n ®µm víi ngêi pháng vÊn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn gi¶i ph¸p, chÝnh s¸ch. Mçi cuéc pháng vÊn diÔn ra trong kho¶ng thêi gian tõ 1 - 1 giê rìi. C¸c cuéc pháng vÊn ®îc diÔn ra mét c¸ch tho¶i m¸i, cëi më thu ®îc nhiÒu th«ng tin. Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n cã sù tham gia (PRA) Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n cã sù tham gia (PRA) ®îc sö dông ®Ó thu thËp th«ng tin tõ nh÷ng nhãm kh¸c nhau, trong ®ã chóng t«i ®· sö dông nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau nh s¬ ®å venn, ph©n tÝch SWOT, ph©n lo¹i giµu nghÌo. Chóng t«i ®· tiÕn hµnh c¸c cuéc th¶o luËn nhãm tËp trung víi sù gióp ®ì cña c¸n bé ®Þa ph¬ng. Ngêi d©n ®îc th«ng b¸o tíi häp t¹i trô së uû ban nh©n d©n x·. C¸c nhãm ®îc h×nh thµnh, mçi nhãm tËp trung tõ 10 - 12 ngêi, bao gåm phô n÷, nam giíi lµ c¸n bé x·, c¸n bé th«n, ngêi d©n, ngêi Kinh, ngêi Dao, ngêi Mêng. C©u hái liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nghiªn cøu ®îc viÕt trªn giÊy Ao vµ mäi ngêi th¶o luËn. Mét ngêi ®îc nhãm cö ra cã nhiÖm vô ghi chÐp ý kiÕn th¶o kuËn cña nhãm. Cã tÊt c¶ 12 nhãm tham gia th¶o luËn víi tæng sè 134 ngêi. Ngoµi ra, chóng t«i cßn sö dông mét sè ph¬ng ph¸p kh¸c ®Ó sö lý, ph©n tÝch tµi liÖu nh: Ph¬ng ph¸p thèng kª, ph©n tÝch, tæng hîp, xö lý sè liÖu trªn m¸y vi tÝnh b»ng phÇm mÒm SPSS. 2.4. KÕt cÊu luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ, luËn v¨n gåm 4 ch¬ng; Ch¬ng 1: Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu Ch¬ng 2: Môc tiªu, nhiÖm vô, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Ch¬ng 3. §Æc ®iÓm tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi vïng nói Ba V× vµ khung lý thuyÕt nghiªn cøu. Ch¬ng 4. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ë Vên quèc gia Ba V×… 7
Ch¬ng 3 §Æc ®iÓm tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi vïng nói Ba V× vµ khung lý thuyÕt nghiªn cøu 3.1. §Æc §iÓm tù nhiªn 3.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý Tríc n¨m 1977, viÖc qu¶n lý vïng nói Ba V× vµ vïng phô cËn do L©m trêng quèc doanh Ba V×, l©m trêng Thanh Niªn Hµ Néi, Ban qu¶n lý khu rõng cÊm Ba V×, trung t©m gi¸o dôc híng nghiÖp l©m nghiÖp, xÝ nghiÖp c©y thuèc Canh Ki Na, khu di tÝch K9, c¸c x· V©n Hoµ, Yªn Bµi, T¶n LÜnh, Ba V×, Minh Quang, Kh¸nh Thîng qu¶n lý vµ khai th¸c. §iÒu ®ã ®· g©y khã kh¨n cho viÖc qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. V× vËy, vµo thêi ®iÓm ®ã ®æi míi qu¶n lý vµ khai th¸c vïng nói Ba V× theo híng tËp trung vÒ mét ®Çu mèi lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan. Tríc t×nh h×nh ®ã, ngµy 16 th¸ng 1 n¨m 1991, Chñ TÞch Héi §ång Bé Trëng (nay lµ Thñ Tíng ChÝnh Phñ) ban hµnh quyÕt ®Þnh sè 17/CT phª duyÖt luËn chøng kinh tÕ kü thuËt thµnh lËp “Rõng CÊm Quèc Gia Ba V×” vµ sau ®ã ngµy 18/12/1991, Chñ TÞch Héi §ång Bé Trëng ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 407/CT vÒ viÖc ®æi tªn “Rõng CÊm Quèc Gia Ba V×” thµnh “Vên Quèc Gia Ba V×”. §Õn ngµy 12/5/2003 Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ra quyÕt ®Þnh sè 510/Q§-TTg vÒ viÖc: "Më réng Vên Quèc Gia Ba V×" víi diÖn tÝch t¨ng thªm 4.646 ha, vµ ®Õn nay tæng diÖn tÝch cña vên quèc gia Ba V× lµ 11.079,5 ha. Vên quèc gia Ba V× n»m trªn ®Þa bµn c¸c huyÖn L¬ng S¬n, Kú S¬n tØnh Hoµ B×nh vµ huyÖn Ba V× tØnh Hµ T©y, c¸ch thñ ®« Hµ Néi 60 km theo ®êng Quèc lé 11A vµ 87. PhÝa B¾c gi¸p c¸c x· Ba Tr¹i, Ba V×, T¶n LÜnh cña huyÖn Ba V×, tØnh Hµ T©y. PhÝa Nam gi¸p c¸c x· Phóc TiÕn, D©n Hoµ cña huyÖn Kú S¬n, tØnh Hoµ B×nh. PhÝa §«ng gi¸p c¸c x· V©n Hoµ, Yªn Bµi cña tØnh Hµ T©y vµ c¸c x· §«ng Xu©n, TiÕn Xu©n cña tØnh Hoµ B×nh. PhÝa T©y gi¸p c¸c x· 8
Minh Quang, Kh¸nh Thîng cña tØnh Hµ T©y vµ x· Phó Minh cña tØnh Hoµ B×nh [11]. 3.1.2. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh Ba V× lµ vïng nói trung b×nh vµ nói thÊp, ®åi nói tiÕp gi¸p víi vïng b¸n s¬n ®Þa, vïng nµy tr«ng nh mét d¶i nói næi lªn gi÷a vïng ®ång b»ng chØ c¸ch hîp lu s«ng §µ vµ s«ng Hång 30km vÒ phÝa Nam. Trong vên quèc gia Ba V× cã mét sè ®Ønh nói cã ®é cao trªn 1.000m nh: ®Ønh Vua: 1.296m, ®Ønh T¶n Viªn: 1.227m, ®Ønh Ngäc Hoa: 1.131m, ®Ønh Viªn Nam: 1.081 m vµ mét sè ®Ønh nói thÊp h¬n nh ®Ønh Hang Hïm: 776m, ®Ønh Gia Dª: 714m. D·y nói Ba V× gåm hai d¶i d«ng chÝnh. D¶i d«ng thø nhÊt ch¹y theo híng §«ng - T©y tõ Suèi æi ®Õn cÇu LÆt qua ®Ønh T¶n Viªn vµ ®Ønh Hang Hïm dµi 9km. D¶i dßng thø 2 ch¹y theo híng T©y - B¾c - §«ng - Nam tõ Yªn S¬n qua ®Ønh T¶n Viªn ®Õn nói Quýt dµi 11 km, sau ®ã d¶i nµy ch¹y tiÕp sang Viªn Nam tíi dèc KÏm (Hoµ B×nh). Ba V× lµ mét vïng nói cã dé dèc kh¸ lín, sên phÝa T©y ®æ xuèng s«ng §µ, dèc h¬n so víi sên T©y b¾c vµ §«ng Nam, ®é dèc trung b×nh khu vùc lµ 25o, cµng lªn cao ®é dèc cµng t¨ng, tõ ®é cao 400m trë lªn, ®é dèc trung b×nh lµ 35o, vµ cã v¸ch ®¸ lé, nªn viÖc ®i l¹i trong Vên lµ kh«ng thuËn lîi [11]. 3.1.3. §Æc ®iÓm khÝ hËu Khu vùc nói Ba V× chÞu ¶nh hëng cña c¬ chÕ giã mïa, chÞu t¸c ®éng phèi hîp cña vÜ ®é vµ giã mïa t¹o nªn lo¹i khÝ hËu nhiÖt ®íi Èm víi mét mïa §«ng l¹nh vµ kh«, tõ ®é cao 400m trë lªn kh«ng cã mïa kh«. §Þa h×nh cao ®ãn giã tõ nhiÒu phÝa nªn lîng ma kh¸ phong phó nhng ph©n bè kh«ng ®Òu trong khu vùc. Víi ®Æc ®iÓm trªn, ®©y lµ n¬i nghØ m¸t lý tëng, lµ khu du lÞch tæng hîp giµu tiÒm n¨ng mµ cha ®îc khai th¸c ®óng møc [14]. 9
NhiÖt ®é NhiÖt ®é trung b×nh trong n¨m cña vïng nói Ba V× lµ 23oC. Tuy nhiªn, nhiÖt ®é gi÷a c¸c mïa cã sù chªnh lÖch. Th¸ng l¹nh nhÊt lµ th¸ng 1 nhiÖt ®é lµ 16oC vµ th¸ng nãng nhÊt lµ th¸ng 7 víi nhiÖt ®é lµ 28oC. Vïng nói Ba V× cã 2 mïa râ rÖt: mïa nãng vµ mïa l¹nh. Mïa n¾ng nãng kÐo dµi tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 11 hµng n¨m, nhiÖt ®é trung b×nh trong mïa nãng lµ (26OC),, ngµy nãng nhÊt trong mïa lªn tíi 28OC. Mïa l¹nh b¾t ®Çu tõ th¸ng 12 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau, nhiÖt ®é trung b×nh trong mïa l¹nh lµ 18OC, nhiÖt ®é thÊp nhÊt lµ 6.5oC [11]. §é Èm Ba V× cã mïa nãng Èm vµ mïa l¹nh kh«. Mïa nãng Èm b¾t ®Çu kho¶ng tõ gi÷a th¸ng 3 cho ®Õn gi÷a th¸ng 11. Mïa l¹nh kh« tõ gi÷a th¸ng 11 cho ®Õn gi÷a th¸ng 3 n¨m sau. Tõ ®é cao 400m dêng nh kh«ng cã mïa kh« v× lîng bèc h¬i lu«n thÊp h¬n lîng ma. C¨n cø vµo cÊp ph©n lo¹i chÕ ®é Èm nhiÖt, ngßi ta xÕp Ba V× vµo lo¹i h¬n Èm ®Õn Èm [11]. ChÕ ®é ma Lîng ma hµng n¨m t¬ng ®èi lín, ph©n bè kh«ng ®Òu gi÷a c¸c khu vùc vµ c¸c th¸ng trong n¨m. T¹i vïng nói cao vµ sên phÝa ®«ng ma rÊt nhiÒu víi lîng ma 2.587,6 mm/n¨m. Trong khi ®ã, vïng xung quanh ch©n nói cã lîng ma võa ph¶i: 1.731,4 mm/n¨m. Lîng ma ë sên phÝa ®«ng nhiÒu h¬n lîng ma ë sên phÝa t©y. Sè ngµy ma t¹i ch©n nói Ba V× t¬ng ®èi nhiÒu tõ 130 - 150 ngµy/n¨m, t¹i cèt 400m, sè ngµy ma tõ 169 - 201 ngµy/n¨m, b×nh qu©n lµ 189 ngµy/n¨m. Trong n¨m cã mét thêi kú ma nhiÒu vµ mét thêi kú Ýt ma. Trong mïa ma lîng ma hµng th¸ng cã thÓ lªn trªn 1.000 mm vµ kÐo dµi 6 th¸ng liªn tôc, tõ th¸ng 5 cho ®Õn th¸ng 10 t¹i ch©n nói, vµ 8 th¸ng tõ th¸ng 3 cho ®Õn th¸ng 10 tõ cèt 400 trë lªn. Ma lín tõ 300 - 400 mm/th¸ng tËp trung trong c¸c th¸ng 6, 7, 8 ë vïng ch©n nói vµ trong c¸c th¸ng 6, 7, 8, 9 t¹i cèt 400 m. 10
Thêi kú Ýt ma kÐo dµi tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 4 n¨m sau ë vïng ch©n nói vµ tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 2 n¨m sau ë cèt 400 m [11]. Thñy v¨n S«ng §µ ch¶y däc phÝa t©y nói Ba V×, mùc níc s«ng n¨m cao nhÊt díi 20m vµ n¨m thÊp nhÊt lµ 7,7m (1971) so víi mùc níc biÓn. Ngoµi s«ng §µ, trong vïng cßn cã mét sè dßng suèi nhá, cã ®é dèc t¬ng ®èi lín. Mïa ma lîng níc lín, ch¶y xiÕt ph¸ háng nhiÒu phai ®Ëp, c¸c tr¹m thñy ®iÖn nhá, ngîc l¹i mïa kh« níc rÊt Ýt lßng suèi kh« c¹n. Trong vïng cã 8 hå nh©n t¹o lµ c¸c hå: §ång M« Ng¶i S¬n, Hoãc Cua, Suèi Hai, Xu©n Khanh, §¸ Ch«ng, Minh Quang, ChÑ vµ hå Phó Minh [14]. ¶nh 1: Chôp t¹i khu trung t©m cèt 400 Vên quèc gia Ba V× (T¸c gi¶) 11
3.1.4. §Æc ®iÓm tµi nguyªn rõng HiÖn nay, diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp thuéc vên quèc gia Ba V× qu¶n lý lµ 11.079,5 ha, trong ®ã: diÖn tÝch cã rõng lµ 7.095,9 ha, chiÕm 64% diÖn tÝch cña vên, bao gåm rõng tù nhiªn lµ 3.181,1 ha, chiÕm 44,8% diÖn tÝch cã rõng vµ diÖn tÝch rõng trång c¸c lo¹i lµ 3.914,8ha, chiÕm 55,2% diÖn tÝch cã rõng. DiÖn tÝch ®Êt kh«ng cã rõng lµ 3.983,6 ha, chiÕm 35,9% diÖn tÝch cña Vên. C¸c chØ sè trªn cho thÊy, vên quèc gia Ba V× cã tû lÖ rõng lín, trong ®ã diÖn tÝch rõng tù nhiªn chiÕm 44,8% diÖn tÝch ®Êt cã rõng. §¸ng chó ý lµ vên quèc gia Ba V× cã kho¶ng gÇn 1.000 ha rõng nguyªn sinh, Ýt bÞ t¸c ®éng cña con ngêi [14]. §©y nguån tµi nguyªn sinh häc vµ du lÞch v« cïng quý gi¸. 3.2. §Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi 3.2.1. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Vên quèc gia Ba V× Vên quèc gia Ba V× cã nh÷ng chøc n¨ng, nhiÖm vô sau ®©y:  B¶o vÖ nguyªn vÑn c¸c hÖ sinh th¸i rõng, c¸c nguån gen ®éng thùc vËt rõng quý hiÕm, c¸c ®Æc s¶n rõng, c¸c di tÝch v¨n ho¸ lÞch sö, c¶nh quan thiªn nhiªn trong diÖn tÝch ®îc qu¶n lý.  Ph¸t triÓn rõng trªn c¬ së trång rõng míi, phôc håi rõng vµ thùc hiÖn c¸c dù ¸n n«ng l©m nghiÖp ®Ó ph¸t triÓn vïng ®Öm, æn ®Þnh vµ n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n n¬i gÇn rõng. Thùc hiÖn c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc phæ cËp cho nh©n d©n vÒ ý thøc b¶o vÖ rõng vµ gi÷ g×n c¶nh quan m«i trêng.  Thùc hiÖn c«ng t¸c nghiªn cøu thùc nghiÖm khoa häc víi môc ®Ých phôc vô, b¶o tån thiªn nhiªn vµ m«i sinh.  Tæ chøc c¸c ho¹t ®éng dÞch vô, chuyÓn giao kü thuËt, gi¸o dôc híng nghiÖp l©m nghiÖp.  Tæ chøc tham quan nghØ m¸t, nghØ dìng, du lÞch sinh th¸i. Nh vËy, vên quèc gia Ba V× ngoµi nhiÖm vô b¶o tån thiªn nhiªn, m«i sinh, ph¸t triÓn rõng, nghiªn cøu thùc nghiÖm khoa häc vµ tuyªn truyÒn gi¸o 12
dôc híng nghiÖp l©m nghiÖp th× viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng dÞch vô du lÞch sinh th¸i vµ gi¸o dôc m«i trêng còng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm quan träng kh«ng thÓ thiÕu [2]. Tæ chøc bé m¸y §Ó thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô trªn, Vên quèc gia Ba V× ®· tæ chøc bé m¸y gän nhÑ theo nguyªn t¾c trùc tuyÕn. L·nh ®¹o cao nhÊt cña Vên lµ ban gi¸m ®èc, gióp viÖc cho ban gi¸m ®èc lµ c¸c phßng ban chøc n¨ng gåm: phßng tæ chøc - hµnh chÝnh, phßng kÕ ho¹ch - tµi chÝnh, phßng khoa häc kü thuËt. C¸c phßng ban chÞu sù ®iÒu hµnh trùc tiÕp cña ban gi¸m ®èc, cã nhiÖm vô tham mu cho ban gi¸m ®èc vÒ c¸c mÆt cña vên theo chøc n¨ng ®îc ph©n c«ng. Ngoµi ra, trùc thuéc ban gi¸m ®èc cßn cã mét sè ®¬n vÞ bao gåm: trung t©m dÞch vô du lÞch sinh th¸i vµ gi¸o dôc m«i trêng, h¹t kiÓm l©m. C¸c ®¬n vÞ nµy còng chÞu sù l·nh ®¹o trùc tiÕp cña ban gi¸m ®èc mµ kh«ng phô thuéc mét bé phËn trung gian nµo. 3.2.2. §Æc ®iÓm x· héi cña Vên quèc gia Ba V× vµ vïng ®Öm Vên quèc gia Ba V× n»m trªn ®Þa bµn 16 x·, thuéc 3 huyÖn cña 2 tØnh Hµ T©y vµ Hoµ B×nh (c¸c x· T¶n LÜnh, Ba Tr¹i, Yªn Bµi, V©n Hoµ, Minh Quang, Kh¸nh Thîng vµ Ba V× thuéc huyÖn Ba V× - Hµ T©y, c¸c x· D©n Hoµ, Phóc TiÕn, Phó Minh thuéc huyÖn Kú S¬n, vµ c¸c x· Yªn B×nh, Yªn Quang, TiÕn Xu©n, §«ng Xu©n, Yªn Trung vµ L©m S¬n thuéc huyÖn L¬ng S¬n tØnh Hoµ B×nh). D©n sè hiÖn nay cña vïng ®Öm vên quèc gia Ba V× lµ 80.680 ngêi, trong ®ã cã 17.018 hé vµ 32,980 lao ®éng. T¹i ®©y quy tô ®ång bµo mét sè d©n téc thiÓu sè sinh sèng, bao gåm: d©n téc Kinh chiÕm 46,2%, d©n téc Mêng chiÕm 51,5%, d©n téc Dao vµ d©n téc kh¸c: 2,3%. Tuy nhiªn, tû lÖ nµy ë c¸c x· cã sù kh¸c nhau nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n, t¹i x· V©n Hoµ, d©n téc Mêng chiÕm 65%; x· Ba V×, d©n téc Dao chiÕm 97% 13
Tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn 16 x· kho¶ng 35.000 ha. Trong ®ã 17.018 hé víi d©n sè 80.680 ngêi. C¸c d©n téc chñ yÕu lµ: - D©n téc Kinh : 46,2%. - D©n téc Mêng: 51,5% - D©n téc Dao, d©n téc kh¸c: 2,3% [9]. Ngêi Mêng sèng tËp trung ë khu vùc ch©n nói Ba V×, huyÖn L¬ng S¬n vµ Kú S¬n tØnh Hoµ B×nh. H×nh th¸i c tró cña ngêi Mêng lµ b¶n lµng. Mçi b¶n cã tõ vµi chôc cho ®Õn hµng tr¨m nãc nhµ. Nhµ cña ngêi Mêng næi tiÕng víi kiÓu d¸ng nhµ sµn ®Æc trng. Tr×nh ®é d©n trÝ cña ngêi Mêng kh¸ cao, cã nhiÒu phong tôc, tËp qu¸n gÇn gòi víi ngêi Kinh. Ngêi Dao ë c¸c x· vïng ®Öm sèng tËp trung ë b¶n Dao Yªn S¬n, n»m c¹nh khu du lÞch Ao Vua thuéc x· Ba V×, huyÖn Ba V×, Hµ T©y. C¸c nhµ d©n téc häc cho r»ng, ngêi Dao ë ®©y cã nguån gèc tõ tØnh Qu¶ng T©y, Trung Quèc, di c sang ViÖt Nam tõ thÕ kû thø 7, thø 8. Ngêi Dao cã nÒn v¨n ho¸ b¶n ®Þa mang ®Ëm b¶n s¾c d©n téc rÊt dÆc trng. Trong ®ã, ®Æc biÖt chó ý lµ nhiÒu ngêi cã nghÒ thu h¸i vµ chÕ biÕn thuèc nam, ch÷a bÖnh næi tiÕng. HiÖn nay, c¸c x· vïng ®Öm cã kho¶ng 32.980 lao ®éng, chñ yÕu lµ lao ®éng phæ th«ng, cha qua ®µo t¹o, tr×nh ®é canh t¸c thÊp, cha ®îc tiÕp cËn nhiÒu víi tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ. Tuy nhiªn, mét bé phËn n«ng d©n ®îc c¸c dù ¸n t¹o c¬ héi tiÕp thu kü thuËt míi øng dông vµo s¶n xuÊt, t¨ng ®îc thu nhËp cho gia ®×nh, ®êi sèng dÇn dÇn ®îc c¶i thiÖn. Theo sè liÖu ®iÒu tra ®Çu n¨m 2005, sè hé lo¹i kh¸ cã thu nhËp trªn 15 triÖu ®ång/n¨m chiÕm 46% (h×nh 3.1), sè hé trung b×nh cã thu nhËp trªn 11 triÖu ®ång/n¨m chiÕm 34,5%, vµ sè nghÌo chiÕm 19,5% (theo chuÈn nghÌo cò) tøc lµ gÇn 1/5 sè hé. MÆc dï thu nhËp ë c¸c nhãm hé ®Òu t¨ng nhng kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a nhãm hé giµu vµ nhãm hé nghÌo kh«ng thu hÑp mµ cã xu híng gia t¨ng. KÕt qu¶ ph©n tÝch sè liÖu ®iÒu tra ë vïng ®Öm vên quãc gia Ba V× cho thÊy, tæng thu nhËp cña hé nghÌo chØ b»ng 42% hé giÇu. 14
19,5% Hé nghÌo 46% Hé kh¸ 34,5% Hé trung b×nh H×nh 3.1 Tû lÖ hé kh¸, trung b×nh vµ nghÌo Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña t¸c gi¶, n¨m 2005 Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo ®ang tiÕp tôc diÔn ra kh¸ gay g¾t ë c¸c x· vïng ®Öm. Trong c¸c th«n ®· xuÊt hiÖn nh÷ng ngêi giµu cã bªn c¹nh nhiÒu hé gia ®×nh nghÌo thiÕu ¨n. §iÒu nµy cho thÊy, mét mÆt cho thÊy vÉn cßn tån t¹i nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp, ngêi nghÌo cha ®îc hëng lîi tõ sù t¨ng trëng kinh tÕ nh ngêi giµu, mÆt kh¸c còng cho thÊy ®©y lµ mét ¸p lùc ®èi víi viÖc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cña vên, ®ßi hái cÇn cã gi¶i ph¸p kh¾c phôc (hép 3.1). Hép 3.1 NghÌo ®ãi vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc MÊy n¨m nay, nhê §¶ng, nhê chÝnh s¸ch “®æi míi” ®êi sèng cña ngêi d©n chóng t«i ®· thay ®æi nhiÒu. Tríc ®©y, ë x· t«i cã nhiÒu ngêi nghÌo l¾m, quanh n¨m lµm lông vÊt v¶ nhng vÉn kh«ng ®ñ ¨n. B©y giê kh¸c råi, mét sè ngêi cã vèn, hiÓu biÕt khoa häc kü thuËt, ®a gièng míi vµo trång nªn thu nhËp t¨ng, ®êi sèng kh¸ gi¶ kh«ng nh÷ng ®ñ ¨n mµ cßn tÝch luü, kiÕn thiÕt nhµ cöa vµ mua s¾m ®å dïng sinh ho¹t ®¾t tiÒn nh ti vi, xe m¸y, qu¹t ®iÖn. Nhng trong x· vÉn cßn cã hé nghÌo thiÕu ¨n. Hä hay vµo rõng lÊy cñi, hoÆc kiÕm c©y thuèc nam ®Ó b¸n lÊy tiÒn mua s¾m thøc ¨n, ®å dïng s¸ch vë cho con c¸i. Pháng vÊn «ng D¬ng Trung Liªn, 45 tuæi, d©n t«c Dao, th«n Hîp S¬n, X· Ba V×,× huyÖn Ba V×, Hµ T©y, ngµy 10 th¸ng 2 n¨m 2006. 15
C¬ cÊu thu nhËp cña c d©n vïng ®Öm vên quèc gia Ba V× kh¸ ®a d¹ng, tuy nhiªn nguån thu chñ yÕu vÉn dùa vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Thu nhËp tõ n«ng nghiÖp bao gåm thu tõ trång trät vµ ch¨n nu«i. §ång bµo c¸c d©n téc ë vïng ®Öm trång c©y l¬ng thùc, thùc phÈm nh lóa, ng«, khoai s¾n, …, vµ c©y ¨n qu¶ nh: v¶i, nh·n, hång xiªm, mÝt, bëi, vµ c©y c«ng nghiÖp nh: chÌ, cµ phª,... Bªn c¹nh ®ã, ch¨n nu«i còng lµ nguån thu bæ sung cho thu nhËp cña mçi gia ®×nh. Ngêi d©n ë vïng ®Öm nu«i: tr©u, bß, lîn, gµ, vÞt, ngan, dª nhng s¶n xuÊt nhá, manh món nªn hiÖu qu¶ thÊp. Thu nhËp tõ l©m nghiÖp: bao gåm thu tõ khai th¸c l©m s¶n nh: gç, cñi, tre, nøa, song, m©y, thu h¸i c©y thuèc, ong rõng…. khoanh nu«i b¶o vÖ rõng, ngoµi ra chÆt gç lËu, s¨n b¾t ®éng vËt vµ chim thó rõng, trång rõng, còng lµ mét nguån thu kh¸ quan träng ®èi víi ngêi d©n vïng ®Öm. C¸c nguån thu nhËp tõ thuû s¶n cßn chiÕm tû lÖ nhá trong c¬ cÊu thu nhËp cña c¸c hé gia ®×nh do cha chó träng ph¸t triÓn. MÆc dï trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nghÒ nu«i c¸, c¸c loµi thuû ®Æc s¶n nh ªch, ba ba, ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn ë mét sè n¬i trong vïng ®Öm nhng quy m« cßn nhá vµ tèc ®é ph¸t triÓn chËm. Mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng vÉn ®îc duy tr× nh: m©y tre ®an, chÕ biÕn dîc liÖu, dÖt v¶i nhng gi¸ trÞ hµng ho¸ nhá bÐ cha mang l¹i nguån thu ®¸ng kÓ cho ngêi d©n vïng ®Öm. C¸c ho¹t ®éng dÞch vô phi n«ng nghiÖp nh: bu«n b¸n t¹p ho¸, dÞch vô ¨n nghØ, tham quan v¨n ho¸ b¶n lµng, híng dÉn du lÞch, xe «m… còng ®ang ph¸t triÓn gãp phÇn t¨ng thu nhËp vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho nhiÒu lao ®éng trong vïng ®Öm. 3.2.3. §Æc ®iÓm kinh tÕ cña vên quèc gia Ba V× vµ vïng ®Öm §Æc ®iÓm kinh tÕ næi bËt nhÊt cña vïng lµ kinh tÕ chËm ph¸t triÓn, thuÇn n«ng, tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ chËm. MÆc dï nguån thu nhËp chÝnh cña ngêi d©n lµ n«ng nghiÖp nhng do diÖn tÝch ®Êt b×nh qu©n n«ng nghiÖp 16