Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đánh giá hiện trạng thảm thực vật của Khu bảo tồn thiên nhiên Fù Huống, phát hiện nguyên nhân suy thoái và đề ra phương pháp bảo tồn

Chia sẻ: Tri Lộ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:74

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài: Nghiên cứu hiện trạng thảm thực vật ở Khu Bảo tồn Thiên nhiên Fù Huống; phát hiện nguyên nhân suy thoái; đề xuất một số giải pháp bảo tồn các loài thực vật ở Khu Bảo tồn Thiên nhiên Fù Huống. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đánh giá hiện trạng thảm thực vật của Khu bảo tồn thiên nhiên Fù Huống, phát hiện nguyên nhân suy thoái và đề ra phương pháp bảo tồn

Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh luËn v¨n th¹c sü, t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c thÇy gi¸o híng dÉn khoa häc ë Trêng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Tríc tiªn t«i xin c¶m ¬n TS . NguyÔn Trung Thµnh, ngêi híng dÉn khoa häc chÝnh cña t«i, tiÕp theo t«i xin c¶m ¬n GS. TSKH NguyÔn NghÜa Th×n ngêi ®a ra híng ph¸t triÓn cña luËn v¨n. Trong qu¸ tr×nh xö lý sè liÖu vµ viÕt luËn v¨n t«i ®îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh vµ nhiÒu ý kiÕn quý b¸u cña TS. NguyÔn Huy Dòng, Trung t©m Tµi nguyªn M«i trêng L©m nghiÖp thuéc ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng, KS. Vâ V¨n Hång, Chuyªn viªn viÔn th¸m cña ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng vµ mét sè ngêi kh¸c thuéc phßng b¶n ®å cña Trung t©m Tµi nguyªn Sinh vËt, t«i còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban l·nh ®¹o vµ c¸n bé cña Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Pï Huèng, Chi côc KiÓm l©m NghÖ An vµ c¸n bé Dù ¸n b¶o vÖ rõng vµ lu vùc s«ng tØnh NghÖ An, Nh©n dÞp nµy t«i còng bµy tá lßng biÕt ¬n tíi Ban Gi¸m hiÖu, c¸c ThÇy, C« gi¸o vµ c¸c c¸n bé Khoa Sau ®¹i häc, Trêng §¹i häc L©m nghiÖp ®· gióp ®ì t«i hoµn thµnh c¸c thñ tôc trong qu¸ tr×nh lµm luËn v¨n, xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®· gióp ®ì t«i vÒ chuyªn m«n còng nh chuyªn ngµnh mµ t«i cßn khuyÕn thiÕu. Mét lÇn n÷a t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tíi tÊt c¶ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Vinh, ngµy 25 th¸ng 7 n¨m 2006 Cao Minh Hng
Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh luËn v¨n th¹c sü, t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c thÇy gi¸o híng dÉn khoa häc ë Trêng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Tríc tiªn t«i xin c¶m ¬n TS . NguyÔn Trung Thµnh, ngêi híng dÉn khoa häc chÝnh cña t«i, tiÕp theo t«i xin c¶m ¬n GS. TSKH NguyÔn NghÜa Th×n ngêi ®a ra híng ph¸t triÓn cña luËn v¨n. Trong qu¸ tr×nh xö lý sè liÖu vµ viÕt luËn v¨n t«i ®îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh vµ nhiÒu ý kiÕn quý b¸u cña TS. NguyÔn Huy Dòng, Trung t©m Tµi nguyªn M«i trêng L©m nghiÖp thuéc ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng, KS. Vâ V¨n Hång, Chuyªn viªn viÔn th¸m cña ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng vµ mét sè ngêi kh¸c thuéc phßng b¶n ®å cña Trung t©m Tµi nguyªn Sinh vËt, t«i còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban l·nh ®¹o vµ c¸n bé cña Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Pï Huèng, Chi côc KiÓm l©m NghÖ An vµ c¸n bé Dù ¸n b¶o vÖ rõng vµ lu vùc s«ng tØnh NghÖ An, Nh©n dÞp nµy t«i còng bµy tá lßng biÕt ¬n tíi Ban Gi¸m hiÖu, c¸c ThÇy, C« gi¸o vµ c¸c c¸n bé Khoa Sau ®¹i häc, Trêng §¹i häc L©m nghiÖp ®· gióp ®ì t«i hoµn thµnh c¸c thñ tôc trong qu¸ tr×nh lµm luËn v¨n, xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®· gióp ®ì t«i vÒ chuyªn m«n còng nh chuyªn ngµnh mµ t«i cßn khuyÕn thiÕu. Mét lÇn n÷a t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tíi tÊt c¶ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Vinh, ngµy 25 th¸ng 7 n¨m 2006 Cao Minh Hng
1 PhÇn më ®Çu Th¶m thùc vËt tõ l©u ®· lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña nhiÒu m«n khoa häc trong lÜnh vùc §Þa lý häc vµ Thùc vËt häc. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu th¶m thùc vËt trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam qua nh÷ng giai ®o¹n kh¸c nhau, theo c¸c trêng ph¸i nghiªn cøu kh¸c nhau, ®· gãp phÇn thóc ®Èy sù tiÕn bé c¶ vÒ lý luËn häc thuyÕt còng nh nghiªn cøu øng dông cña m«n khoa häc nµy. Tuy nhiªn ®øng tríc sù t¸c ®éng m¹nh mÎ cña con ngêi th¶m thùc vËt ®ang bÞ thay ®æi nhanh chãng ®ßi hái nh÷ng nghiªn cøu, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ kÞp thêi mang tÝnh cËp nhËt ®Ó bæ sung thªm nh÷ng t liÖu khoa häc míi còng nh ®Ò xuÊt hîp lý c¸c híng sö dông tµi nguyªn quy ho¹ch l·nh thæ. Trong thêi gian gÇn ®©y víi nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ c¸c thiÕt bÞ quan tr¾c ®· cung cÊp t¬ng ®èi ®ång bé nh÷ng t liÖu vÒ bÒ mÆt tr¸i ®Êt th«ng qua ¶nh vÖ tinh nh©n t¹o vµ m¸y bay ë tÇm kh¸c khau ®· thóc ®Èy c¸c nhµ khoa häc cã nhiÒu híng nghiªn cøu th¶m thùc vËt. Cuéc sèng cña nh©n lo¹i liªn quan mËt thiÕt ®Õn nguån tµi nguyªn mµ tr¸i ®Êt cung cÊp (thùc vËt, ®éng vËt, ®Êt, níc, v.v). Nhng víi t×nh tr¹ng khai th¸c qu¸ møc cña m×nh, loµi ngêi bíc vµo thÕ kû 21 ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc hÕt søc gay go, suy gi¶m ®Õn møc nghÌo kiÖt vµ lµm suy gi¶m c¸c loµi thùc vËt, ®éng vËt, v.v. §ã lµ nguån tµi nguyªn quÝ gi¸ nhÊt, nã lµ c¬ së cña sù sèng cßn, sù thÞnh vîng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña loµi ngêi vµ sù bÒn v÷ng thiªn nhiªn trªn tr¸i ®Êt. Trong thêi gian dµi con ngêi ®· khai th¸c nguån tµi nguyªn qu¸ møc dÉn ®Õn suy tho¸i lµm mÊt c©n b»ng sinh th¸i vµ ®iÒu ®ã dÉn ®Õn th¶m ho¹ mµ loµi ngêi ®ang ph¶i g¸nh chÞu nh lò lôt, h¹n h¸n, ch¸y rõng, v.v. §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng th¶m thùc vËt t¹i Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Pï Huèng t×m ra nguyªn nh©n suy tho¸i vµ ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ cã ý nghÜa hÕt søc quan träng v× cã nhiÒu nguyªn nh©n. NhiÒu diÖn tÝch rõng ®ang bÞ mÊt dÇn vµ nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn mÊt rõng lµ viÖc më réng diÖn tÝch canh t¸c n«ng
2 nghiÖp, ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, khai th¸c gç th¬ng phÈm, khai th¸c qu¸ møc gç cñi vµ c¸c l©m s¶n kh¸c vµ sù phô thuéc qu¸ møc vµo c¸c h×nh thøc canh t¸c du canh khai ph¸ thiªn nhiªn cña mét nhãm d©n téc thiÓu sè. TÊt c¶ c¸c mèi ®e do¹ trªn ®Òu do t¨ng d©n sè, ph¸t triÓn kinh tÕ lµm t¨ng nhu cÇu c¸c s¶n phÈm rõng. BÊt kú mét th¶m thùc vËt vµ hÖ thùc vËt nµo ®Òu cã vèn tµi nguyªn bÒn v÷ng kh«ng thÓ thay thÕ. Nã ®îc ch¾t läc vµ tån t¹i trong tæng hîp cña nhiÒu yÕu tè: Tù nhiªn, lÞch sö, ®Þa chÊt, thuû v¨n vµ x· héi. Nhng l¹i rÊt khã ®Þnh lîng b»ng nh÷ng con sè cô thÓ v× thÕ nã rÊt khã nhËn ra vµ còng khã lµm cho mäi ngêi thÊy ®îc. Khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï Huèng víi diÖn tÝch 50.274 ha ®Êt tù nhiªn, tr¶i dµi tíi 43 km theo híng T©y B¾c- §«ng Nam vµ réng 20-23km theo híng §«ng B¾c - T©y Nam. §Êt cã rõng chiÕm ®Õn 90%, n»m ë ®é cao tõ 200 - 1600m lµ phÇn thîng lu n¬i sinh thuû, gi÷ níc cho nhiÒu s«ng suèi: NËm Quang, NËm G¬m, Huæi Bo, Huæi Khi, Huæi N©y ë phÝa B¾c vµ NËm Líp, NËm Chao, NËm Ngµn, NËm Chon, Huæi KÝt, Huæi U«n ë phÝa Nam. Khu b¶o tån còng lµ khu phßng hé ®Çu nguån s«ng C¶ vµ s«ng HiÕu. Khu vùc nói cao cña Pï Huèng lµ bøc tranh lµm gi¶m luång giã l¹nh (giã mïa §«ng B¾c) vµ ng¨n giã kh« nãng tõ phÝa T©y Nam. Nh÷ng ®Æc trng tù nhiªn vèn cã nµy ®· ®em ®Õn cho vïng nhiÒu lîi thÕ vÒ m«i trêng: lµ nguån sinh thuû, n¬i duy tr× khÝ hËu, ng¨n chÆn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc: giã b·o, lò lôt, cung cÊp níc cho vïng thÊp, duy tr× mäi ho¹t ®éng cña c d©n vµ canh t¸c n«ng nghiÖp. §a d¹ng sinh vËt nãi chung vµ ®a d¹ng thùc vËt nãi riªng ®ang ®îc rÊt nhiÒu nhµ khoa häc sinh häc quan t©m ®Õn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. ChÝnh v× vËy viÖc sö dông hîp lý vµ b¶o vÖ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, b¶o vÖ rõng, b¶o vÖ c¸c nguån gen phong phó vµ ®a d¹ng ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt trong c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc. §Ó cã thÓ x¸c ®Þnh nguån gen c©y cã Ých mét c¸ch chÝnh x¸c th× c«ng viÖc x©y dùng danh lôc c¸c loµi chÝnh x¸c. Trªn c¬ së b¶n danh môc chóng ta ph¶i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng vÒ
3 nguån gen c©y cã Ých vµ møc ®é nguy cÊp cña chóng ®Ó ®Þnh híng cho viÖc u tiªn b¶o tån. ë ®©y cã nh÷ng loµi c©y gç quÝ hiÕm ®îc ghi vµo S¸ch ®á cã gÆp t¹i khu B¶o tån thiªn nhiªn Pï Huèng cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt cÇn ®îc quan t©m b¶o vÖ lµ: Kim giao, Sa méc dÇu, P¬ mu, SÕn mËt, Giæi th¬m. HiÖn t¹i ë ®©y vÉn cßn gÆp nhiÒu c©y gç lín cã ®êng kÝnh tõ 80-100cm mµ ®iÒu nµy kh«ng cã ®îc ë nhiÒu vên Quèc gia còng nh khu b¶o tån kh¸c trªn c¶ níc. Vèn tµi nguyªn c©y gç víi tr÷ lîng kh¸, céng víi sù hiÖn diÖn cña c¸c loµi c©y gç cã gi¸ trÞ, quÝ hiÕm trªn lµ u thÕ ®¸ng ®îc quan t©m cña Khu BTTN Pï Huèng. Nh÷ng u thÕ nµy còng chøa ®ùng nhiÒu nguy c¬ tiÒm Èn vÒ n¹n khai th¸c gç tr¸i phÐp. VÊn ®Ò ng¨n chÆn, b¶o vÖ gi÷ cho ®îc hiÖn tr¹ng vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng loµi gç quÝ hiÕm nãi trªn lµ c«ng viÖc rÊt khã kh¨n, nhng nh÷ng loµi gç quÝ hiÕm hiÖn cã t¹i ®©y mÊt ®i lµ nh÷ng tæn thÊt lín, khã cã kh¶ n¨ng phôc håi l¹i. Kho tµng thùc vËt thiªn nhiªn phong phó vÒ thµnh phÇn loµi, nhiÒu loµi quÝ hiÕm, chøa ®ùng nhiÒu loµi c©y gç cã gi¸ trÞ lµ n¬i b¶o tån vèn gen thùc vËt v« cïng quÝ gi¸. NhiÒu vÊn ®Ò vÒ b¶o tån vµ khai th¸c sö dông ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao hiÖn t¹i cha râ rµng nhng nÕu ®îc b¶o tån th× trong t¬ng lai khi ®iÒu kiÖn khoa häc x· héi cho phÐp nã sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao phôc vô sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong t¬ng lai. §©y còng lµ n¬i ®ang cßn nhiÒu bÝ Èn cña tù nhiªn vÒ thµnh phÇn khu hÖ thùc vËt, ®éng vËt nã sÏ lµ ®Þa bµn tèt cho c¸c nghiªn cøu khoa häc. §¬ng nhiªn mét diÖn tÝch lín ®Êt ®ai cã ®é cao tõ 200-1600m chia c¾t nhiÒu, nhiÒu khe, thung lòng, cã c¶ ®Þa h×nh nói ®Êt, nói ®¸ v«i vµ nhiÒu s«ng suèi th¸c ghÒnh víi nhiÒu kiÓu th¶m thùc vËt vµ sù phong phó cña c¸c nhãm thùc vËt, ®Æc biÖt lµ th¶m vµ hÖ thùc vËt ¸ nhiÖt ®íi ®· ®em l¹i tÝnh hÊp dÉn vÒ c¶nh quan thiªn nhiªn ®èi víi du kh¸c du lÞch ®Æc biÖt lµ du lÞch sinh th¸i c¶nh quan rÊt lý thó vµ hÊp dÉn. NhËn thøc vai trß, tÇm quan träng vµ ý nghÜa khoa häc râ rÖt, do ®ã chóng t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng th¶m thùc vËt cña Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Fï Huèng, ph¸t hiÖn nguyªn nh©n suy tho¸i vµ ®Ò ra ph¬ng ph¸p b¶o tån”.
4 Môc tiªu cña ®Ò tµi: - Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng th¶m thùc vËt ë Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Fï Huèng - Ph¸t hiÖn nguyªn nh©n suy tho¸i - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p b¶o tån c¸c loµi thùc vËt ë Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Fï Huèng. Ch¬ng 1. Tæng quan nh÷ng vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. LÞch sö nghiªn cøu Tõ l©u, ®èi tîng nghiªn cøu cña khoa häc vÒ th¶m thùc vËt ®· ®îc x¸c ®Þnh lµ tæ hîp c¸c c¸ thÓ cña c¸c loµi thùc vËt kh¸c nhau, cã cÊu tróc ngo¹i m¹o, chøc n¨ng sinh th¸i vµ qui luËt ph©n bè ®Þa lý ph©n biÖt ®îc víi nhau, loµi ngêi kh«ng biÕt g×n gi÷ nguån tµi nguyªn quý gi¸ mµ l¹i ®ang khai th¸c qu¸ møc vµ ph¸ huû nã víi danh nghÜa lµ ®Ó ph¸t triÓn. ChÝnh v× vËy th¶m thùc vËt trªn tr¸i ®Êt ®ang bÞ suy tho¸i nghiªm träng, sù suy tho¸i nµy ®ang diÔn ra hµng ngµy, hµng giê. Trong nh÷ng n¨m võa qua sù mÊt m¸t vÒ c¸c loµi, sù suy tho¸i c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn, nhÊt lµ rõng nhiÖt ®íi ®· diÔn ra mét c¸ch nhanh chãng cha tõng thÊy mµ nguyªn nh©n chÝnh lµ do t¸c ®éng cña con ngêi. §Õn nay cã h¬n 40% rõng nhiÖt ®íi nguyªn thuû bÞ huû diÖt, trung b×nh hµng n¨m cã kho¶ng 6-7 triÖu ha ®Êt trång träc bÞ mÊt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt do n¹n xãi mßn. Sù tån t¹i cña x· héi loµi ngêi vµ ®øng tríc sù suy gi¶m víi tèc ®é cµng nhanh, nhiÒu tæ chøc Quèc tÕ ®· ra ®êi ®Ó híng dÉn vµ ®¸nh gi¸, b¶o tån vµ ph¸t triÓn vÒ thùc vËt ra ®êi. Bëi v× loµi ngêi muèn tån t¹i l©u dµi trªn hµnh tinh nµy th× ph¶i cã mét d¹ng ph¸t triÓn míi. Nhu cÇu c¬ b¶n cña sù sèng cßn cña chóng ta phô thuéc vµo tµi nguyªn cña tr¸i ®Êt, nÕu nh÷ng tµi nguyªn ®ã bÞ gi¶m sót th× cuéc cña chóng ta vµ con ch¸u chóng ta sÏ bÞ ®e do¹. Chóng ta ®· qu¸ l¹m dông vµo tµi nguyªn cña tr¸i ®Êt mµ kh«ng nghÜ ®Õn t¬ng lai. Ngµy nay chóng ta ®ang ®øng tríc nh÷ng hiÓm ho¹. §Ó tr¸nh hiÓm ho¹ ®ã chóng ta ph¶i t«n
5 träng tr¸i ®Êt ®Æc biÖt lµ "l¸ phæi xanh" cña chóng ta vµ cuéc sèng mét c¸ch bÒn v÷ng. MiÒn nói lµ khu vùc bao gåm nhiÒu lo¹i h×nh ®Êt dèc kh¸c nhau vïng ®åi, nói cao vµ c¸c cao nguyªn chiÕm 24,4 triÖu ha chiÕm (74%) tæng diÖn tÝch c¶ níc. MiÒn nói còng lµ ng«i nhµ chung cña kho¶ng 24 triÖu ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè (Lª ThÞ Cóc vµ céng sù, 1990). Rõng lµ nguån tµi nguyªn quý gi¸ vµ cã vai trß quan träng trong b¶o vÖ m«i trêng, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp miÒn nói vµ an ninh quèc phßng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®é che phñ cña rõng t¨ng lªn râ rÖt. §Æc biÖt lµ t¹i c¸c khu rõng ®îc b¶o vÖ nghiªm ngÆt. Nh×n chung ®é che phñ rõng cã t¨ng lªn nhng chÊt lîng rõng l¹i gi¶m sót. Canh t¸c n¬ng rÉy vµ ¸p lùc kinh tÕ vµ gia t¨ng d©n sè lµ nguyªn nh©n g©y ra søc Ðp ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn. Lµm cho nã trë nªn ngµy cµng nghÌo kiÖt. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn tõ n¨m 1988 Nhµ níc ®· giao cho ®Þa ph¬ng mét sè chÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn n«ng l©m ng nh: chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng, quyÒn sö dông ®Êt ®îc giao cho ngêi d©n trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Môc ®Ých chÝnh cña dù ¸n nh»m b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn, b¶o ®¶m ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ n©ng cao ®êi sèng ®ång bµo vïng cao. Tuy nhiªn hiÖu qu¶ cña mong muèn vÉn cha ®¹t ®îc. ChÊt lîng rõng vÉn bÞ suy gi¶m, m«i trêng sinh th¸i vÉn cha ®îc c¶i thiÖn, ®êi sèng cña ngêi d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n, m©u thuÉn vÉn n¶y sinh trong céng ®ång. Thêi gian gÇn ®©y, trªn thÕ giíi còng nh ë níc ta ®· cã nh÷ng nghiªn cøu ®a ¶nh viÔn th¸m vµo ®Ó ®¸nh gi¸ th¶m thùc vËt rõng vµ sö dông ®Êt còng nh mét sè nghiªn cøu kh¸c vµo vïng nói. Víi mong muèn ¸p dông ph¬ng ph¸p míi cã hiÖu qu¶ trong ®¸nh gi¸ th¶m thùc vËt vµ qu¶n lý tµi nguyªn, ®ång thêi ®Ó hiÓu râ h¬n vÒ vÊn ®Ò qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Æc biÖt lµ tµi nguyªn rõng.
6 1.1.1.Trªn thÕ giíi Ch©u ©u, theo Schmitthusen (1959) cã hai hÖ thèng ph©n lo¹i th¶m thùc vËt chñ yÕu: ®ã lµ hÖ thèng ph©n lo¹i quÇn x· thùc vËt cña (Braun –Blanquet, 1928) phÇn lín ®îc thùc hiÖn bëi c¸c nhµ thùc vËt häc theo trêng ph¸i cña Ph¸p vµ hÖ thèng ph©n lo¹i c¸c quÇn thÓ thùc vËt chñ yÕu ®îc thùc hiÖn bëi c¸c nhµ ®Þa thùc vËt §øc. ViÖc ph©n lo¹i rõng nh»m phôc vô c¸c môc ®Ých kinh doanh ®Òn rÊt ®a d¹ng víi nhiÒu trêng ph¸i vµ ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i kh¸c nhau: trêng ph¸i Liªn X« (cò), trêng ph¸i Ph¸p, Hµ Lan, Mü, Canada, .v.v. Nãi chung, tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu, mçi trêng ph¸i lùa chän yÕu tè chñ ®¹o vµ ®a ra nguyªn t¾c ph©n lo¹i kh¸c nhau. VÊn ®Ò nµy ®· ®îc Phïng Ngäc Lan (1986) tæng kÕt ®Çy ®ñ trong gi¸o tr×nh l©m häc. Nga lµ mét níc cã lÞch sö l©u dµi vÒ vÊn ®Ò ph©n lo¹i rõng theo ®iÒu kiÖn tù nhiªn. Tuy nhiªn, ph¶i ®Õn ®Çu thÕ kû 20, Morodop míi lµ ngêi ®Çu tiªn ®Æt nÒn mãng ch¾c ch¾n cho vÊn ®Ò ph©n lo¹i rõng phôc vô kinh doanh. Theo «ng, kiÓu rõng lµ tËp hîp c¸c l©m phÇn cã thÓ kh¸c nhau vÒ nh÷ng ®Æc trng thø yÕu nhng l¹i t¬ng tù nhau vÒ lËp ®Þa, ®Æc biÖt lµ nh©n tè thæ nhìng. ¤ng ®· tiÕn hµnh ph©n lo¹i rõng theo 5 yÕu tè h×nh thµnh rõng. - §Æc tÝnh sinh th¸i häc cña loµi c©y cao - Hoµn c¶nh ®Þa lý (khÝ hËu, thæ nhìng, ®Þa chÊt, v.v.) - Quan hÖ gi÷a c¸c thùc vËt t¹o nªn quÇn l¹c vµ quan hÖ gi÷a chóng víi ®éng vËt. - Nh©n tè lÞch sö ®Þa chÊt - T¸c ®éng cña con ngêi KÕ thõa häc thuyÕt cña Morodop vµ dùa trªn quan ®iÓm coi rõng lµ mét sinh ®Þa quÇn l¹c, Sucasop ®· x©y dùng nªn trêng ph¸i ph©n lo¹i kiÓu rõng mµ theo «ng nã ph¶i dùa vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm tæng hîp ®Ó ph©n lo¹i. Theo ®ã, khi tiÕn hµnh ph©n lo¹i rõng, yÕu tè ®Çu tiªn cÇn ph¶i chó ý lµ ®Þa h×nh, sau ®ã lµ
7 thùc b× vµ thæ nhìng (ë ®©y ®Þa h×nh tuy kh«ng ph¶i lµ thµnh phÇn cña quÇn l¹c sinh ®Þa nhng nã lµ nh©n tè cã ¶nh hëng lín ®Õn ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh, th«ng qua ®ã cã ¶nh hëng ®Õn c¸c thµnh phÇn kh¸c cña sinh ®Þa quÇn l¹c). Sucasop chñ tr¬ng dïng ®¬n vÞ ph©n lo¹i c¬ b¶n cña quÇn l¹c thùc vËt lµ quÇn hîp ®Ó x¸c ®Þnh ranh giíi gi÷a c¸c quÇn l¹c sinh ®Þa, v× nã cã kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh ®iÒu kiÖn khÝ hËu thæ nhìng cña c¸c quÇn l¹c sinh ®Þa ®ã. Còng xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm coi rõng lµ thÓ thèng nhÊt gi÷a sinh vËt rõng vµ hoµn c¶nh, Pogrenhiac cho r»ng hoµn c¶nh lµ c¸i cã tríc, chñ ®¹o vµ t¬ng ®èi æn ®Þnh. Theo «ng, nhiÖm vô cña viÖc ph©n lo¹i kiÓu rõng lµ ph¶i ®¸nh gi¸ ®îc ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng cña nguån tµi nguyªn sinh th¸i häc. V× vËy, tèt nhÊt nªn dùa vµo ®iÒu kiÖn lËp ®Þa ®Ó ph©n lo¹i kiÓu rõng, vµ «ng ®· ®a ra hÖ thèng ph©n lo¹i gåm ba cÊp nh sau: 1. KiÓu lËp ®Þa 2. KiÓu rõng 3. KiÓu l©m phÇn KiÓu lËp ®Þa: Lµ cÊp ph©n lo¹i lín nhÊt bao gåm mäi khu ®Êt cã ®iÒu kiÖn thæ nhìng gièng nhau kÓ c¶ khu ®Êt cã rõng vµ kh«ng cã rõng. Trong ®iÒu kiÖn thæ nhìng th× ®é ph× vµ ®é Èm ®îc chó träng h¬n c¶. KiÓu rõng: Lµ tæng hîp nh÷ng khu ®Êt cã ®iÒu kiÖn thæ nhìng vµ khÝ hËu gièng nhau. Nh vËy, kiÓu rõng lµ kiÓu lËp ®Þa trong mét ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhÊt ®Þnh, bÊt kÓ khu ®Êt cã rõng hay kh«ng rõng. Bëi v× ®iÒu kiÖn thæ nhìng vµ khÝ hËu gièng nhau sÏ dÉn ®Õn kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn thùc b× rõng nguyªn sinh t¬ng tù. KiÓu l©m phÇn: §Òu thuéc cïng mét kiÓu rõng, nhng do t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè bªn ngoµi kh¸c nhau nh ch¸y rõng, khai th¸c, v.v, cã thÓ xuÊt hiÖn c¸c quÇn l¹c thùc vËt thø sinh víi cÊu tróc kh¸c nhau. KiÓu l©m phÇn bao gåm nh÷ng kho¶ng rõng gièng nhau c¶ vÒ ®iÒu kiÖn thæ nhìng, khÝ hËu, quÇn l¹c thùc vËt. ë Thuþ §iÓn cã hai trêng ph¸i: §ã lµ trêng ph¸i sinh häc (ph©n lo¹i rõng dùa theo hai nh©n tè lµ ®é Èm vµ ®é ph× cña ®Êt) vµ trêng ph¸i quÇn x·
8 thùc vËt (dùa vµo ®Æc trng chñ yÕu lµ tæ thµnh thùc vËt vµ coi quÇn hîp lµ ®¬n vÞ c¬ b¶n). ë PhÇn Lan, Caiande chñ tr¬ng ph©n lo¹i rõng dùa vµo thùc vËt th¶m t¬i. ¤ng cho r»ng trong l©m phÇn thuÇn thôc, tæ thµnh th¶m t¬i kh«ng chØ phô thuéc vµo hoµn c¶nh sinh th¸i m«i trêng mµ cßn mµ cßn phô thuéc vµo c¶ tæ thµnh loµi c©y gç cña l©m phÇn. Theo «ng th¶m t¬i lµ chØ tiªu tèt nhÊt vÒ tÝnh ®ång nhÊt sinh häc cña m«i trêng kÓ c¶ tÝnh ®ång nhÊt vÒ hiÖu qu¶ cña thùc vËt rõng. §iÒu nµy ®· kh«ng hoµn toµn ®óng, v× thùc tÕ th¶m t¬i cã kh¶ n¨ng chØ thÞ nhng kh«ng cã kh¶ n¨ng chØ thÞ cho tÊt c¶ c¸c ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, ngoµi ra c¸c yÕu tè bªn ngoµi nh löa rõng, khai th¸c, v.v, còng ¶nh hëng ®Õn th¶m t¬i. Tuy nhiªn, häc thuyÕt còng cã gi¸ trÞ ë PhÇn Lan trong ®iÒu kiÖn th¶m thùc vËt ®¬n gi¶n, t¬ng ®èi ®ång nhÊt vµ c¸c lo¹i ®Êt ®Òu máng. ë Mü, ph©n lo¹i rõng theo häc thuyÕt cùc ®Ønh (climax). Climax lµ mét quÇn x· thùc vËt æn ®Þnh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi trªn nh÷ng vïng l·nh thæ réng lín víi ®Êt ®ai ®· ®îc h×nh thµnh tõ l©u. KhÝ hËu lµ nh©n tè ®Ó x¸c ®Þnh climax. Ngoµi kh¸i niÖm climax, c¸c nhµ l©m phÇn Mü cßn ®a ra kh¸i niÖm tiÒn ®Ønh cùc (¸ ®Ønh cùc), ®¬n ®Ønh cùc (monoclimax), ®a ®Ønh cùc (polyclimax). Champion (1936) ®· ph©n biÖt bèn ®ai th¶m thùc vËt lín theo nhiÖt ®íi: nhiÖt ®íi, ¸ nhiÖt ®íi, «n ®íi vµ nói cao. C¸ch ph©n lo¹i nµy hiÖn nay vÉn ®îc sö dông phæ biÕn. Bear (1944) ®· ®a ra mét hÖ thèng ba cÊp lµ: quÇn hîp, quÇn hÖ vµ lo¹t quÇn hÖ. Cßn Forber (1958) ®a ra ®Ò ¸n hÖ thèng ph©n lo¹i chung cho th¶m thùc vËt rõng nhiÖt ®íi dùa trªn h×nh th¸i ngo¹i m¹o cÊu tróc quÇn thÓ lµ: líp quÇn hÖ, quÇn hÖ vµ ph©n quÇn hÖ. GÇn ®©y UNESCO (1973) ®· c«ng bè mét khung ph©n lo¹i th¶m thùc vËt thÕ giíi dùa trªn nguyªn t¸c ngo¹i m¹o cÊu tróc cã thÓ ®îc thÓ hiÖn trªn b¶n ®å 1:2.000.000. HÖ thèng ®ã ®îc s¾p xÕp nh sau:
9 1. Líp quÇn hÖ 1.A. Ph©n líp quÇn hÖ 1.A.1. Nhãm quÇn hÖ 1.A.1.1. QuÇn hÖ 1.A.1.1.1. Ph©n quÇn hÖ ViÖc sö dông viÔn th¸m ®îc h×nh thµnh tõ ®Çu thÕ kû XX. §Çu tiªn lµ ë mét sè níc nh Liªn X« (cò), Mü, Ph¸p, v.v, ®· sö dông ¶nh m¸y bay vµo môc ®Ých qu©n sù, l©m nghiÖp, th¨m dß tµi nguyªn mÆt ®Êt v.v, sau ®ã lµ c¸c níc nh NhËt B¶n, Ên §é v.v, cã nh÷ng vÖ tinh nh©n t¹o chuyªn hoÆc kh«ng chuyªn vÒ ph©n tÝch m«i trêng tr¸i ®Êt nh c¸c vÖ tinh LANDSAT (Mü), SPOT (Ph¸p), INSAT (Ên §é), v.v, th× viÔn th¸m thùc sù ®· trë thµnh mét kü thuËt víi nhiÒu ph¬ng ph¸p ®Ó nghiªn cøu khoa häc tr¸i ®Êt. Trong viÔn th¸m, h×nh ¶nh lµ d¹ng t liÖu hÕt søc quan träng. Mét trong nh÷ng kü thuËt viÔn th¸m lµ t¹o nªn h×nh ¶nh ®Ó m¾t ngêi cã thÓ nh×n thÊy ®îc. NhiÒu nhµ §Þa thùc vËt trªn thÕ giíi ®· vËn dông ph¬ng ph¸p nµy ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ nghiªn cøu, c¶ vÒ lý thuyÕt lÉn øng dông. Kiichler (1967), thµnh lËp b¶n ®å th¶m thùc vËt, víi quy tr×nh sö dông ph¬ng ph¸p viÔn th¸m cña «ng vËn dông cho c¶ ¶nh m¸y bay vµ ¶nh vÖ tinh ®· trë thµnh ph¬ng ph¸p phæ cËp ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Ph¬ng ph¸p Kiichler rÊt phï hîp vµ kh«ng g©y trë ng¹i nµo cho gi¶i ®o¸n b»ng m¾t trong c¸c ®iÒu kiÖn kü thuËt xö lý ¶nh cßn h¹n chÕ ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt Nam. Blasco vµ céng sù, (1983) ®· thµnh lËp b¶n ®å th¶m thùc vËt nhiÖt ®íi ®¶o Xumatra, c¬ b¶n dùa rªn ph¬ng ph¸p ph©n tÝch m¾t ¶nh vÖ tinh LANDSAT. Ph¬ng ph¸p cña Blasco vµ céng sù sö dông thùc tÕ kh«ng sai kh¸c mÊy so víi ph¬ng ph¸p Kiichler tuy vÒ mÆt chi tiÕt cña tõng c«ng ®o¹n cã nh÷ng chi tiÕt kh¸c nhau. Mueller - Dombois, (1984) ph©n lo¹i vµ thµnh lËp b¶n ®å c¸c quÇn x· thùc vËt, nhÊn m¹nh ë vïng nhiÖt ®íi Ch©u Phi th«ng qua tr¾c ®¹c b»ng viÔn th¸m, t liÖu chÝnh ®îc sö dông lµ ¶nh LANDSAT. §Æc biÖt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn thuéc vïng nhiÖt ®íi nh Ên §é, Th¸i Lan, Malaixia,
10 In®«nªxia ®ang tiÕp cËn vµ sö dông ph¬ng ph¸p nµy ngµy cµng réng r·i vµ cã hiÖu qu¶ trong lÜnh vùc nghiªn cøu th¶m thùc vËt vµ tµi nguyªn rõng. Chaturvedi vµ Khanna, (1982) ®a ra ph¬ng ph¸p c¸c yÕu tè gi¶i ®o¸n ¶nh vÖ tinh LANDSAT vµ INSAT ®Ó thµnh lËp b¶n ®å tµi nguyªn rõng ë Ên §é nh÷ng kÕt qu¶ nµy ®îc øng dông kh¸ réng r·i ®èi víi ngµnh l©m nghiÖp Ên §é trong lÜnh vùc ®iÒu tra tµi nguyªn vµ qui ho¹ch rõng. Roy (1979); Roy vµ Saxena, (1986) sö dông ph¬ng ph¸p gi¶i ®o¸n b»ng m¾t vµ xö lý sè ¶nh vÖ tinh LANDSAT-TM vµ INSAT ®Ó thµnh lËp b¶n ®å th¶m thùc vËt vên quèc gia KANHA- Ên §é tû lÖ 1/100.000. 1.1. 2. ë ViÖt Nam Tríc n¨m 1960, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ th¶m thùc vËt chñ yÕu ®îc thùc hiÖn bëi c¸c t¸c gi¶ níc ngoµi nh: Chevelier, (1918); Mauran, (1943); D¬ng Hµm Nghi (1956). Tõ nh÷ng n¨m 1960, Loschau ®· ®a ra mét khu ph©n lo¹i theo tr¹ng th¸i ë Qu¶ng Ninh. B¶ng ph©n lo¹i nµy ®îc ph©n chia thµnh 4 tr¹ng th¸i nh sau: Rõng lo¹i I: gåm nh÷ng ®Êt ®ai hoang träc, tr¶ng cá vµ c©y bôi Rõng lo¹i II: gåm nh÷ng rõng non míi mäc Rõng lo¹i III: gåm tÊt c¶ c¸c rõng ®· bÞ khai th¸c trë nªn nghÌo kiÖt, tuy cßn cã thÓ khai th¸c lÊy gç trô má. Lo¹i rõng IV: gåm nh÷ng rõng nguyªn sinh cha bÞ khai th¸c. §©y lµ hÖ thèng ph©n lo¹i rõng ®· ®îc ¸p dông réng r·i ë níc ta trong ®iÒu tra rõng t¸i sinh còng nh ®iÒu tra tµi nguyªn rõng theo tr¹ng th¸i. ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng ®· ¸p dông hÖ thèng nµy ®Ó ph©n lo¹i tr¹ng th¸i rõng phôc vô c«ng t¸c quy ho¹ch, thiÕt kÕ kinh doanh rõng. TrÇn Ngò Ph¬ng (1970) x©y dùng b¶n ph©n lo¹i rõng miÒn B¾c níc ta, trong ®ã ®· chó ý ®Õn viÖc nghiªn cøu quy luËt diÔn thÕ thø sinh, diÔn thÕ ®é ph×,
11 c¸c tÝnh chÊt vËt lý, ho¸ häc vµ dinh dìng ®Êt qua c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña rõng. B¶ng ph©n lo¹i gåm c¸c ®ai rõng vµ kiÓu rõng sau: A. §ai rõng nhiÖt ®íi ma mïa 1. KiÓu rõng nhiÖt ®íi l¸ réng thêng xanh ngËp mÆn 2. KiÓu rõng nhiÖt ®íi ma mïa l¸ réng thêng xanh 3. KiÓu rõng nhiÖt ®íi Èm l¸ réng thêng xanh 4. KiÓu rõng nhiÖt ®íi Èm l¸ rông thung lòng 5. KiÓu rõng nhiÖt ®íi l¸ réng thêng xanh nói ®¸ v«i B. §ai rõng ¸ nhiÖt ®íi ma mïa 6. KiÓu rõng ¸ nhiÖt ®íi l¸ réng thêng xanh 7. KiÓu rõng ¸ nhiÖt ®íi l¸ kim trªn nói ®¸ v«i C. §ai rõng ¸ nhiÖt ®íi ma mïa nói cao Th¸i V¨n Trõng (1978, 1999) dùa trªn quan ®iÓm sinh th¸i ph¸t sinh ®· x©y dùng b¶ng ph©n lo¹i rõng ViÖt Nam. T¸c gi¶ ®· s¾p xÕp c¸c kiÓu th¶m thùc vËt hiÖn cã ë ViÖt Nam vµo mét khung ph¸p lý, cã trËt tù tríc sau gi÷a c¸c nh©n tè sinh th¸i, ®ång thêi theo trËt tù gi¶m dÇn tõ kiÓu tèt nhÊt ®Õn kiÓu kÐm nhÊt. §©y lµ mét c«ng tr×nh tæng qu¸t, ®¸p øng ®îc quy ho¹ch sinh th¸i. Tuy nhiªn, theo t¸c gi¶ th× b¶ng ph©n lo¹i nµy thuéc lo¹i ®Æc biÖt, mang tÝnh chÊt ®Þa ph¬ng cña mét vïng hay mét níc. B¶ng ph©n lo¹i ®îc chia lµm 2 nhãm: ®ai thÊp gåm c¸c kiÓu th¶m thùc vËt cã ®é cao díi 1000m ë miÒn Nam vµ díi 700m ë miÒm B¾c; ®ai cao gåm c¸c kiÓu th¶m thùc vËt ë ®é cao trªn 1000m ë miÒn Nam vµ trªn 700m ë miÒn B¾c. I. Nhãm th¶m thùc vËt ë ®é cao díi 1000m ë miÒn Nam, vµ díi 700m ë miÒn B¾c cã c¸c kiÓu th¶m sau: 1. C¸c kiÓu rõng ró kÝn - KiÓu rõng kÝn thêng xanh ma Èm nhiÖt ®íi - KiÓu rõng kÝn nöa rông l¸ Èm nhiÖt ®íi - KiÓu rõng kÝn rông l¸, h¬i Èm nhiÖt ®íi
12 - KiÓu rõng kÝn l¸ cøng, h¬i kh« nhiÖt ®íi 2. C¸c kiÓu rõng tha - KiÓu rõng tha c©y l¸ réng h¬i kh« nhiÖt ®íi (ph©n bè ë c¸c tØnh §¾c L¾c, ThuËn H¶i, Bu«n Ma Thuét, S¬n La, NghÖ An, Hµ TÜnh, Hµ T©y, Hoµ B×nh). - KiÓu rõng tha l¸ kim h¬i kh« ¸ nhiÖt ®íi nói thÊp (ph©n bè ë S¬n La vµ §µ L¹t). - KiÓu rõng c©y l¸ kim nhiÖt ®íi nói thÊp. C¸c kiÓu rõng tha trªn chiÕm mét diÖn tÝch réng ë miÒn Nam, cã ®Æc ®iÓm chÝnh lµ tÇng c©y gç tha c©y. C¸c loµi c©y chñ yÕu lµ: DÇu, Bµng, CÈm liªn, Chiªu chiªu, S¬n, Thµu t¸u, Me rõng, v.v. 3. C¸c kiÓu rõng tr¶ng, tru«ng - KiÓu tr¶ng c©y to, c©y bôi cá cao, kh« nhiÖt ®íi - KiÓu tru«ng bôi gai, h¹n nhiÖt ®íi II. Nhãm th¶m thùc vËt vïng nói ë ®é cao trªn 1000m ë miÒn Nam vµ trªn 700m ë miÒn B¾c cã c¸c kiÓu sau: 1. C¸c kiÓu rõng kÝn - KiÓu rõng kÝn thêng xanh ma Èm, ¸ nhiÖt ®íi nói thÊp (thêng gÆp ë miÒn B¾c). - KiÓu rõng kÝn hçn hîp l¸ réng, l¸ kim, Èm, ¸ nhiÖt ®íi nói thÊp (thêng gÆp ë miÒn B¾c). - KiÓu rõng l¸ kim Èm, «n ®íi nói võa (thêng gÆp ë vïng nói cao nh d·y Hoµng Liªn S¬n, Lai Ch©u, Nam Trung Bé). §ã lµ c¸c kiÓu rõng vïng cao, cã c¸c quÇn thô c©y gç kÝn rËm. Thùc vËt gåm: DÎ, Re, Méc lan, Sau sau, C¸ng lß, Tre gÇy, Giang, NghiÕn, Kim giao, Hoµng ®µn. 2. C¸c kiÓu quÇn hÖ kh« l¹nh vïng cao - KiÓu quÇn hÖ kh« vïng cao: ®ã lµ ró cao bôi nhá, tr¶ng cá cao, cá thÊp
13 - KiÓu quÇn hÖ l¹nh vïng cao (thêng gÆp ë ®Ønh nói cao nh Fanxipan, Tµ ph×nh, T©y C«n lÜnh, v.v. Thùc vËt ë ®©y gåm DÎ, P¬ mu, §ç quyªn, Th«ng v.v. Phan KÕ Léc (1985) dùa trªn khung ph©n lo¹i cña UNESCO ®· ®a ra khung ph©n lo¹i th¶m thùc vËt ë ViÖt Nam ®îc thÓ hiÖn trªn b¶n ®å 1:2.000.000. B¶ng ph©n lo¹i gåm cã 5 líp quÇn hÖ. - Líp quÇn hÖ rõng rËm - Líp quÇn hÖ rõng tha - Líp quÇn hÖ tr¶ng c©y bôi - Líp quÇn hÖ tr¶ng c©y bôi lïn - Líp quÇn hÖ tr¶ng cá Mçi líp quÇn hÖ ®îc ph©n ra c¸c bËc nhá h¬n ph©n líp quÇn hÖ, nhãm quÇn hÖ, quÇn hÖ vµ ph©n quÇn hÖ. B¶ng ph©n lo¹i nµy ®· ®îc mét sè t¸c gi¶ ¸p dông ®Ó tiÕn hµnh ph©n lo¹i th¶m thùc vËt trong c¸c nghiªn cøu nh (TrÇn §×nh §¹i, 1990; TrÇn §×nh Lý, 1995; NguyÔn NghÜa Th×n, 1996). Vò §×nh HuÒ (1984) ®· ®Ò nghÞ ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i rõng phôc vô c¸c môc ®Ých kinh doanh. Theo t¸c gi¶, kiÓu rõng lµ mét lo¹t c¸c x· hîp thùc vËt thuéc mét kiÓu tr¹ng th¸i, trong ph¹m vi mét kiÓu ®iÒu kiÖn thùc b× rõng vµ t¬ng øng cã mét biÖn ph¸p l©m sinh thÝch hîp. Vò Tù LËp (1976) trong c«ng tr×nh “C¶nh quang ®Þa lý miÒn B¾c ViÖt Nam” ®· sö dông nh©n tè ®é u thÕ cña c¸c loµi c©y trong « tiªu chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh c¸c quÇn hîp, u hîp vµ phøc hîp. Trong khi ®ã Thomasius (1978) c¨n cø vµo chØ sè kh« h¹n cña Buderco (1956) ®· s¾p xÕp rõng thµnh 16 d¹ng thùc b× khÝ hËu, 4 d¹ng thùc b× thæ nhìng. ViÖc sö dông ¶nh vÖ tinh ®Ó nghiªn cøu vÒ th¶m thùc ë ViÖt Nam còng ®· ®îc tiÕn hµnh tõ rÊt sím. Ngay tõ nh÷ng n¨m 1953-1954 ngêi Ph¸p ®· sö dông ¶nh m¸y bay vµo nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau trong ®ã cã lÜnh vùc l©m nghiÖp. NhiÒu khu vùc ®îc lu ý quan tr¾c b»ng m¸y bay nh §iÖn Biªn (Lai Ch©u), Cóc Ph¬ng (Ninh B×nh), Nµ S¶n (S¬n La), v.v, cho tíi nay vÉn cßn gi¸
14 trÞ. N¨m 1962 víi sù gióp ®ì cña chuyªn gia Trung Quèc, chóng ta ®· tiÕn hµnh chôp ¶nh hµng kh«ng phôc vô cho l©m nghiÖp, ®Þa chÊt, thµnh lËp b¶n ®å ®Þa h×nh, v.v, vµ tõ ®ã ®Õn nay nhiÒu vïng kh¸c nhau thuéc l·nh thæ níc ta trong ®ã cã NghÖ An. Tuy nhiªn chØ tõ n¨m 1980 khi ¶nh vÖ tinh ®îc ®a vµo ViÖt Nam, cïng víi viÖc thµnh lËp Uû ban nghiªn cøu vò trô ViÖt Nam vµ ch¬ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cÊp nhµ níc th× kü thuËt viÔn th¸m míi ph¸t triÓn nh: ®iÒu tra tµi nguyªn vµ nghiªn cøu m«i trêng. Trong l©m nghiÖp b¶n ®å hiÖn tr¹ng rõng toµn quèc n¨m 1983 tû lÖ 1/500.000 vµ c¸c b¶n ®å hiÖn tr¹ng rõng ë c¸c cÊp tû lÖ kh¸c nhau ë níc ta ®· ®îc thµnh lËp th«ng qua t liÖu ¶nh vÖ tinh do ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng - Bé L©m nghiÖp (cò) tiÕn hµnh ®· phôc vô cã hiÖu qu¶ cho môc ®Ých ®iÒu tra rõng vµ quy ho¹ch l©m nghiÖp. Trong lÜnh vùc nghiªn cøu th¶m thùc vËt th× b¶n ®å th¶m thùc vËt d¶i ven biÓn ViÖt Nam th«ng qua sö dông ph¬ng ph¸p viÔn th¸m cña Phan KÕ Léc vµ Phan Phó §ång (1989) lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn ë ViÖt Nam sö dông ¶nh vÖ tinh ®Ó nghiªn cøu th¶m thùc vËt. Tõ ®ã tíi nay nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu th¶m thùc vËt b»ng ph¬ng ph¸p viÔn th¸m ®· c«ng bè hoÆc thùc hiÖn trong c¸c dù ¸n khoa häc ë c¸c cÊp kh¸c nhau nh: Thµnh lËp b¶n ®å vµ ®¸nh gi¸ th¶m thùc vËt tØnh S¬n La tû lÖ 1/100.000 vµ 1/250.000 do TrÇn V¨n Thuþ chñ biªn víi nguån tµi liÖu chÝnh lµ ¶nh vÖ tinh LANDSAT-TM n¨m 1994. Ngoµi ra hµng lo¹t c¸c c«ng tr×nh kh¸c vÒ thµnh lËp b¶n ®å th«ng qua sö dông t liÖu viÔn th¸m thuéc c¸c vïng; Lu vùc hå chøa c¸c nhµ m¸y thuû ®iÖn s«ng §µ, Yaly, Bonron v.v, vµ c¸c h¶i ®¶o Phó Quèc, C« T«-Thanh L©m, Hßn Khoai, Cån cá, v.v, ®îc thùc hiÖn bëi phßng ®Þa lý sinh vËt, ViÖn §Þa lý. 2.2. §iÒu kiÖn tù nhiªn kinh tÕ x· héi khu vùc nghiªn cøu 2.2.1 VÞ trÝ ®Þa lý Khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï Huèng n»m ë phÝa T©y b¾c tØnh NghÖ An vµ c¸ch thµnh phè Vinh vÒ phÝa T©y b¾c, c¸ch Quèc lé 1A theo ®êng 48 ®i vµo tõ
15 huyÖn DiÔn Ch©u kho¶ng 60 km. Khu b¶o tån tr¶i dµi tõ 190 5' ®Õn 190 29' ®é vÜ b¾c vµ 104043' ®Õn 105016' ®é kinh ®«ng. Khu b¶o tån bÞ chia c¾t víi d·y B¾c Trêng S¬n bëi lu vùc s«ng C¶. PhÝa B¾c gi¸p víi Khu BTTN Pï Ho¹t n»m trªn ®êng biªn giíi víi Lµo, Khu BTTN Pï Huèng h×nh thµnh nªn hÖ thùc vËt vµ ®éng vËt quanh vµnh ®ai cña B¾c Trêng S¬n. Vïng b¶o vÖ nghiªn ngÆt vµ vïng ®Öm Khu BTTN Pï Huèng thuéc 5 huyÖn víi ®Þa phËn 12 x· HuyÖn QuÕ Phong: 2 x· (C¾m Muén, Quang Phong) HuyÖn Quú Hîp: 3 x· (Ch©u Thµnh, Ch©u Têng, Ch©u Th¸i) HuyÖn Quú Ch©u: 2 x· (Ch©u Hoµn, DiÔn L·m) HuyÖn Con Cu«ng: 1 x· (B×nh ChuÈn) HuyÖn T¬ng D¬ng: 4 x· (Nga My, Yªn Hoµ, Yªn TØnh vµ H÷u Khu«ng). 2.2.2. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh, thæ nhìng Pï Huèng thuéc phÝa B¾c cña khu vùc B¾c miÒn Trung cña ViÖt Nam. Khu BTTN cã ®Þa h×nh dèc vµ nhiÒu nói non. §Æc ®iÓm cÊu tróc ®Þa chÊt kiÕn t¹o trong lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña tù nhiªn khiÕn cho Pï Huèng cã nh÷ng d«ng nói kÐo dµi vµ cã xu híng cÊu tróc chñ yÕu theo híng T©y B¾c- §«ng Nam víi c¸c ®Ønh nói chÝnh trªn c¸c d«ng nói nµy. §©y lµ híng chÝnh cña ®Þa m¸ng vµ ®øt g·y s«ng C¶. Khu BTTN Pï Huèng n»m tr¶i dµi ë hai m¸i d«ng chÝnh ch¹y tõ tam gi¸c Pï Huèng ®Õn Pï Lu«ng víi chiÒu dµi 43 km, cã hai ®Ønh cao nhÊt lµ ®Ønh Pï Lu«ng (1447m) vµ ®Ønh Pï Huèng (1200m). Tõ d«ng chÝnh cã c¸c ®êng ph©n thuû ®å vÒ c¸c m¸i t¹o nªn c¸c dßng ch¶y dèc vµ hiÓm trë. M¸i d«ng ch¶y vÒ híng §«ng b¾c cã c¸c dßng ch¶y NËm Quang, NËm G¬ng, Huåi B«, Huåi Ph¹t, Huåi Phïng C¨m, Huåi L¾c, Huåi Khoáng, Huåi Môc P¸n, v.v, t¹o nªn lu vùc vµ ®æ níc vÒ s«ng HiÕu. M¸i d«ng phÝa §«ng Nam cã c¸c dßng ch¶y NËm LÝp, Huåi KÝt, NËm Ngµn, NËm Chon, Huåi ¤n v.v, t¹o nªn c¸c dßng ch¶y ®æ vÒ khe Bè sau ®ã ®æ vÒ s«ng C¶.
16 §Þa h×nh Pï Huèng cã tÝnh chÊt ph©n bËc kh¸ râ rÖt, cã thÓ chia ra 3 bËc ®Þa h×nh. - §Þa h×nh cã bËc ®é cao 900m ®Õn 1500m: n»m chñ yÕu ë c¸c híng d«ng chÝnh tõ tam gi¸c n¬i tiÕp gi¸p gi÷a 3 huyÖn Con Cu«ng, Quú Hîp, Quú Ch©u ®Õn ®Ønh Pï Lon. - §Þa h×nh cã bËc ®é cao 300m ®Õn 900m: gåm c¸c ®åi ®Êt ®á Bazan ë vïng ®Öm tõ Quú Ch©u ®Õn Quú Hîp vµ c¸c ®Çu bËc ph©n thuû thÊp to¶ hai bªn c¸c d«ng chÝnh. - §Þa h×nh cã bËc ®é cao díi 300m: bao gåm chñ yÕu lu vùc s«ng suèi nhá ë hai bªn s«ng C¶ vµ s«ng HiÕu xen kÎ c¸c ®åi nói thÊp. 2.2.3. §Æc ®iÓm khÝ hËu Khu BTTN Pï Huèng n»m trong khu vùc nhiÖt ®íi Èm giã mïa, mïa §«ng l¹nh, mïa HÌ nãng. MÆt kh¸c do ®Þa h×nh d·y nói Trêng s¬n B¾c lµ d·y nói cao cã kh¶ n¨ng ch¾n giã vµ n»m gÇn nh vu«ng gãc víi híng giã mïa §«ng B¾c vµ T©y Nam nªn ®· g©y ra ma lín ë sên ®ãn giã vµ hiÖu øng "Ph¬n" kh« nãng giã vît qua d·y nói Pï Huèng lµm cho khu vùc Pï Huèng cã ma nhiÒu vµo mïa H¹ (th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10) vµ kh« vÒ mïa §«ng (th¸ng 11 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau). NhiÖt ®é: NhiÖt ®é trung b×nh hµng n¨m lµ 23,50C trong ®ã nhiÖt ®é ph©n bè kh«ng ®Òu qua c¸c th¸ng, cã sù giao ®éng nhiÖt ®é trong n¨m rÊt râ rÖt. Mïa §«ng nhiÖt ®é thÊp nhÊt vµo th¸ng 1 (170C) vµ th¸ng 12 (18,10C), cßn mïa HÌ nhiÖt ®é cao nhÊt vµo th¸ng 6 (28,30C) vµ th¸ng 7 (28,70C). Biªn ®é nhiÖt giao ®éng trung b×nh lµ 80C. Lîng ma: Trung b×nh hµng n¨m cã lîng ma ®¹t 1791,1 mm, cã thÓ ph©n biÖt 2 thêi kú ma râ rÖt, thêi kú ma nhá tõ th¸ng 4 (trung b×nh 92mm) ®Õn th¸ng 7 (trung b×nh158,2mm) vµ thêi kú ma lín tõ th¸ng 8 (trung b×nh 268,2mm) ®Õn th¸ng 10 ( trung b×nh 300,5 mm) vµ lîng ma vµo mïa §«ng lµ rÊt Ýt (tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau).
17 §é Èm: Cã hai mïa kh« vµ Èm kh¸c nhau. Thêi kú Èm kÐo dµi tõ th¸ng 9 ®Õn th¸ng 5 n¨m sau. §é Èm trung b×nh c¸c th¸ng lµ 86,0%. §é Èm vµo mïa kh« lóc cã giã Lµo xuèng thÊp vµo th¸ng 6 vµ th¸ng 7 (74 vµ 81%) Sè giê n¾ng trung b×nh /ngµy: Trung b×nh lµ 4,5 giê n¾ng /ngµy, trong ®ã th¸ng cã giê n¾ng cao nhÊt lµ th¸ng 7 (6,7 giê) th¸ng cã giê n¾ng thÊp nhÊt lµ th¸ng 2 (2,3 giê). B¶ng 1.1 . Mét sè chØ tiªu khÝ hËu thuû v¨n ë Pï Huèng ChØ NhiÖt ®é Lîng ma Biªn ®é giao §é Èm Sè giê n¾ng sè (0C) (mm) ®éng nhiÖt ®é (%) (h) (0C) Th¸ng 1 17 35,6 6,8 89 2,8 2 18,1 34,4 6,1 89 2,3 3 20,9 43,6 6,9 89 2,9 4 24,7 92 8,5 85 4,6 5 27,5 117,4 9,9 81 6,6 6 28,3 163,2 9,3 81 5,8 7 28,7 158,2 10 74 6,7 8 27,6 268,2 8,6 84 5,2 9 26,3 386 7,6 87 5,1 10 24 300,5 7,3 88 4,8 11 21 104,5 7,0 88 3,6 12 18,1 33,5 7,6 87 3,6 TB n¨m 23,5 179,1 8,0 86 4,5
18 2.2.4. §Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï Huèng Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Pï Huèng thuéc ®Þa phËn cña 5 huyÖn (QuÕ Phong, Con Cu«ng, T¬ng D¬ng, Quú Hîp, Quú Ch©u) vµ 12 x·. Díi ®©y lµ mét sè thèng kª vÒ t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cña 12 x· nµy: - Tæng diÖn tÝch tù nhiªn: 160.483,0 ha - §Êt cã rõng: 84.368,1 ha - §Êt kh«ng cã rõng: 66.976,3 ha - Ruéng n«ng nghiÖp vµ ®Êt kh¸c: 9.138,6 ha - D©n sè (KhÈu): 49.699 ngêi - Sè hé: 8.535 hé - Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi: 189.160 ®ång (Theo tµi liÖu cña Côc thèng kª NghÖ An n¨m 2002). Ngoµi phÇn lín lµ d©n téc Kinh th× khu vùc nµy cßn cã rÊt nhiÒu d©n téc anh em chung sèng, ®ã lµ d©n téc Th¸i, Kh¬ Mó, H' M«ng, Thæ, Mêng, Hoa. PhÇn lín ngêi d©n ë ®©y thêng sèng chñ yÕu dùa vµo n«ng nghiÖp vµ n¬ng rÉy, mét sè lao ®éng tham gia khai th¸c gç, tre nøa vµ c¸c l©m s¶n ngoµi gç kh¸c. T×nh tr¹ng ®·i vµng diÔn ra tríc ®©y t¹i c¸c x· thuéc huyÖn T¬ng D¬ng vµ QuÕ Phong. T×nh tr¹ng khai th¸c vµng lµm ¶nh hëng ®Õn m«i trêng s«ng suèi vµ g©y s¹t lë hai bªn bê s«ng suèi cña khu vùc nµy.