Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Đánh giá hiệu quả tổng hợp một số mô hình rừng trồng tại huyện Đình Lập, tỉnh Lạng Sơn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:82

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm đánh giá hiệu quả tổng hợp của một số mô hình rừng trồng tại huyện Đình lập. Đề xuất được một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của các mô hình rừng trồng cho địa phương. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Đánh giá hiệu quả tổng hợp một số mô hình rừng trồng tại huyện Đình Lập, tỉnh Lạng Sơn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP HOÀNG VĂN THẮNG ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ TỔNG HỢP MỘT SỐ MÔ HÌNH RỪNG TRỒNG TẠI HUYỆN ĐÌNH LẬP, TỈNH LẠNG SƠN SỐ LIỆU GỐC PHỤC VỤ LUẬN VĂN HÀ NỘI, 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP HOÀNG VĂN THẮNG ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ TỔNG HỢP MỘT SỐ MÔ HÌNH RỪNG TRỒNG TẠI HUYỆN ĐÌNH LẬP, TỈNH LẠNG SƠN LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP Chuyên ngành: Quản lý tài nguyên rừng Mã số: 60.62.02.11 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. BÙI XUÂN DŨNG HÀ NỘI, 2016
i LỜI CAM ĐOAN Tác giả cam đoan bản luận văn này do chính tác giả thực hiện dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của TS. Bùi Xuân Dũng. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chƣa hề đƣợc công bố và sử dụng để bảo vệ một học hàm nào. Các thông tin trích dẫn trong luận văn này đƣợc ghi rõ nguồn gốc. Nếu sai tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Hà Nộ n t n n m 6 Tác giả luận văn Hoàng Văn Thắng
ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài nghiên cứu, tôi luôn nhận đƣợc sự quan tâm của nhà trƣờng, sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô, các đồng nghiệp, bạn bè và gia đình. Đến nay bản luận văn tốt nghiệp hoàn thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo TS. Bùi Xuân Dũng, ngƣời hƣớng dẫn khoa học và đã tận tình giúp đỡ, hƣớng dẫn tôi thực hiện, hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến Ban Giám hiệu Nhà trƣờng, Khoa Đào tạo sau đại học, khoa Quản lý tài nguyên rừng - Trƣờng Đại học Lâm nghiệp, đã tạo điều kiện giúp đỡ cho tôi đƣợc tham gia và hoàn thành khoá đào tạo này. Xin chân thành cảm ơn sự quan tâm, giúp đỡ nhiệt tình, tạo điều kiện của Ban lãnh đạo, các anh, chị trong hạt Kiểm lâm huyện Đình Lập đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình tiến hành điều tra, nghiên cứu, thu thập số liệu tại huyện Đình Lập tỉnh Lạng Sơn. các nhà chuyên môn, bạn bè và ngƣời thân trong gia đình đã động viên giúp đỡ tác giả trong quá trình thu thập số liệu ngoại nghiệp và xử lý nội nghiệp. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, nhƣng chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót trong quá trình thực hiện đề tài. Tôi rất mong nhận đƣợc những ý kiến đóng góp quý báu của các thầy, cô giáo, các chuyên gia và bạn bè để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nộ n t n n m 6 Tác giả Hoàng Văn Thắng
iii MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................. viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ .......................................................................... ix ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................... 1 Chƣơng 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ....................................... 3 1.1. Trên thế giới ............................................................................................ 3 1.2. Ở Việt Nam ............................................................................................. 7 Chƣơng 2. MỤC TIÊU - ĐỐI TƢỢNG - NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................................................ 12 2.1. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................. 12 2.1.1. Mục tiêu chung ................................................................................ 12 2.1.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................ 12 2.2. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu ............................................................ 12 2.2.1. Đối tƣợng nghiên cứu ...................................................................... 12 2.2.2. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 12 2.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 13 2.3.1. Đánh giá thực trạng các mô hình rừng trồng tại huyện Đình Lập tỉnh Lạng Sơn. ........................................................................................................ 13
iv 3.2.2. Đánh giá hiệu quả của các mô hình rừng trồng tại huyện Đình Lập tỉnh Lạng Sơn. ................................................................................................. 13 2.3.3. Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả tổng hợp của các mô hình rừng trồng tại huyện Đình Lập tỉnh Lạng Sơn. ....................................... 13 2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................................... 13 2.4.1. Đánh giá thực trạng phát triển của các mô hình rừng trồng. ........... 13 2.4.2. Đánh giá hiệu quả của các mô hình rừng trồng tại huyện Đình Lập tỉnh Lạng Sơn. ................................................................................................. 18 Chƣơng 3. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN - DÂN SINH - KINH TẾ - XÃ HỘI TẠI HUYỆN ĐÌNH LẬP TỈNH LẠNG SƠN ....................................................... 30 3.1 Đặc điểm tự nhiên .................................................................................. 30 3.1.1 Vị trí địa lý ........................................................................................ 30 3.1.2 Địa hình ............................................................................................ 31 3.1.3. Địa chất ............................................................................................ 31 3.1.4. Điều kiện về khí hậu ........................................................................ 31 3.1.5 Điều kiện thủy văn ............................................................................ 33 3.2 Kinh tế - xã hội....................................................................................... 34 3.2.1. Kinh tế ............................................................................................. 34 3.2.2. Xã hội............................................................................................... 34 Chƣơng 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................ 36 4.1. Thực trạng của các mô hình rừng trồng tại huyện Đình Lập tỉnh Lạng Sơn. .............................................................................................................. 36 4.2. Hiệu quả của các mô hình rừng trồng tại huyện Đình lập .................... 38 4.2.1. Hiệu quả kinh tế ............................................................................... 38 4.2.2. Hiệu quả xã hội ................................................................................ 44
v 4.2.3. Hiệu quả sinh thái, môi trƣờng và khả năng hấp thụ Carbon. ......... 46 4.2.4. Hiệu quả tổng hợp của các mô hình rừng trồng tại huyện Đình Lập tỉnh Lạng Sơn .................................................................................................. 53 4.3. Một số giải pháp nhằm tăng hiệu quả của các mô hình rừng trồng trên địa bàn huyện Đình Lập tỉnh Lạng Sơn ....................................................... 57 4.3.1. Những quan điểm và định hƣớng chung ......................................... 58 4.3.2. Các giải pháp về kỹ thuật ................................................................ 58 4.3.3. Các giải pháp về cơ chế chính sách ................................................. 60 4.3.4. Các giải pháp kinh tế - xã hội .......................................................... 63 4.3.5. Các giải pháp về thông tin, tuyên truyền và phổ cập ...................... 64 KẾT LUẬN - TỒN TẠI VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................. 67 1. Kết luận .................................................................................................... 67 3. Khuyến nghị ............................................................................................. 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO
vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ AGB Sinh khối trên mặt đất BCR Tỷ lệ thu nhập trên chi phí BGB Sinh khối dƣới mặt đất CP Độ che phủ CPTM Che phủ thảm mục D1,3 Đƣờng kính tại vị trí 1,3m DT Đƣờng kính tán DW Gỗ chết Ect Chỉ số canh tác FAO Tổ chức nông nghiệp và liên hiệp quốc GDP Tổng sản phẩm quốc nội HDC Chiều cao dƣới cành Hvn Chiều cao vút ngọn IPCC Ủy ban liên mình chính phủ về biến đổi khí hậu IRR Tỷ lệ thu hồi nội bộ
vii Lmm Lƣợng đất mất đi qua thời gian NĐ-CP Nghị định chính phủ NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn NPV Giá trị hiện tại thuần túy NXB Nhà xuất bản ODB Ô dạng bản OTC Ô tiêu chuẩn PRA Phƣơng pháp đánh giá nhanh nông thôn có sự tham gia của ngƣời dân TC Độ tàn che TK,TM Thảm khô, thảm mục X% Độ xốp của đất
viii DANH MỤC CÁC BẢNG TT Tên bảng Trang 2.1 Phƣơng trình tính toán sinh khối của các loại cây 26 2.2 Tƣơng quan sinh khối trên và dƣới mặt đất tầng cây cao 27 2.3 Tƣơng quan sinh khối tƣơi và khô của cây bụi, thảm tƣơi 27 2.4 Tỷ lệ hàm lƣợng Carbon trong thực vật 27 3.1 Lƣợng mƣa trung bình tháng, năm của huyện Đình Lập (mm) 32 4.1 Thực trạng diện tích rừng trồng của huyện Đình Lập năm 2015 36 4.2 Lƣợng tăng trƣởng bình quân hàng năm của các mô hình 37 Thu nhập và chi phí cho từng mô hình rừng trồng Keo tai tƣợng 4.3 38 trồng ở huyện Đình Lập. 4.4 Các chỉ tiêu về kinh tế các OTC của mô hình trồng Keo tai tƣợng 39 4.5 Thu nhập và chi phí mô hình Thông mã vĩ tại huyện Đình Lập 40 Tính toán các chỉ tiêu về kinh tế các OTC của mô hình trồng Thông 4.6 41 mã vĩ Tổng hợp các chỉ tiêu hiệu quả kinh tế của các mô hình rừng trồng 4.7 42 tại địa bàn huyện Đình Lập Hiệu quả xã hội thông qua phƣơng pháp phỏng vấn nhanh các chủ 4.8 45 rừng ngƣời dân 4.9 Lƣợng đất xói mòn và các nhân tố ảnh hƣởng 47 4.10 Khả năng hấp thụ Carbon của các mô hình tại huyện Đình Lập 49 4.11 Sinh khối và độ ẩm của cây bụi thảm tƣơi và vật rơi rụng 51
ix DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ TT Tên hình vẽ, sơ đồ Trang 2.1 Sơ đồ tác động của phƣơng thức canh tác. 6 2.1 Vẽ phác họa bệ đỡ đất đƣợc giữ bởi đá 22 2.2 Phƣơng pháp xác định bề dày lớp đất mất đi 22 4.1 Tổng diện tích rừng trồng của huyện Đình Lập năm 2015. 36 4.2 Tổng thu và tổng chi cho mô hình rừng trồng Keo tai tƣợng 39 4.3 Tổng thu và tổng chi cho mô hình rừng trồng Thông mã vĩ 41 Tổng hợp các chỉ tiêu hiệu quả kinh tế của các mô hình rừng 4.4 42 trồng tại địa bàn huyện Đình Lập 4.5 Nâng cao hiểu biết và ý thức xã hội thông qua phỏng vấn 45 4.6 Lƣợng đất xói mòn của 2 mô hình 48 4.7 Khả năng hấp thụ Carbon của các mô hình tại huyện Đình Lập 50 Chỉ số canh tác Ect của 2 mô hình rừng trồng tại huyện Đình 4.8 55 Lập.
1 ĐẶT VẤN ĐỀ Sản xuất lâm nghiệp là một ngành sản xuất đặc biệt quan trọng có đặc thù là lấy rừng và đất rừng làm đối tƣợng và tƣ liệu sản xuất, hơn nữa nghề rừng là một nghề mang tính xã hội hóa sâu sắc nên ngoài việc tổ chức sản xuất kinh doanh nhằm phát triển kinh tế xã hội, sản xuất lâm nghiệp còn mang giá trị môi trƣờng sinh thái cao. Nhƣng giữa phát triển kinh tế xã hội và bảo vệ môi trƣờng sinh thái luôn tồn tại mâu thuẫn. Vì vậy, để giải quyết vấn đề này trong sản xuất lâm nghiệp cần đƣa ra đƣợc những phƣơng thức canh tác thích hợp nhằm giải quyết hài hòa các lợi ích kinh tế - xã hội - môi trƣờng sinh thái, đảm bảo phát triển lâm nghiệp theo hƣớng bền vững. Đặc biệt là trong trồng rừng, hiện nay việc lựa chọn loài cây trồng, lựa chọn mô hình rừng trồng không những thu đƣợc hiệu quả kinh tế - xã hội cao mà còn cải thiện và bảo vệ môi trƣờng sinh thái tốt đang là giải pháp có ý nghĩa chiến lƣợc và mang tính khả thi nhất. Do vậy, việc đánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội - môi trƣờng của các phƣơng thức sản xuất kinh doanh lâm nghiệp có ý nghĩa rất quan trọng. Song việc đánh giá hiệu quả của mô hình rừng trồng là một vấn đề khá phức tạp, vì giữa ba mặt kinh tế - xã hội - môi trƣờng sinh thái có mối quan hệ khăng khít và ảnh hƣởng lẫn nhau. Nếu nhƣ ta quá coi hiệu quả mặt này sẽ dẫn đến xem nhẹ mặt khác, cho nên việc tìm ra điểm gặp gỡ và hài hòa cho cả ba mặt trên là điều cần thiết, có ý nghĩa rất lớn đối với hoạt động sản xuất kinh doanh, là điều kiện tiên quyết đảm bảo cho việc phát triển bền vững. Đình Lập là một huyện nghèo biên giới của tỉnh Lạng Sơn, khu vực này có diện tích đất lâm nghiệp khá lớn, diện tích đất canh tác nông nghiệp ở khu vực này nhìn chung là ít và xấu ảnh hƣởng lớn đến việc thâm canh tăng năng suất cây trồng, thu nhập có đƣợc từ nông nghiệp không đủ đảm bảo cuộc sống ngƣời dân. Vì vậy, cuộc sống ngƣời dân còn dựa vào rừng là chính.
2 Cùng với nhu cầu gỗ củi và các lâm sản khác từ rừng ngày càng tăng, kiểu canh tác lạc hậu của đồng bào miền núi đã làm giảm nhanh diện tích và chất lƣợng rừng, đồng thời ảnh hƣởng xấu tới nguồn nƣớc, tăng lƣợng xói mòn, giảm độ phì làm suy thoái tài nguyên rừng. Từ trƣớc tới nay chƣa có một công trình nghiên cứu nào về đánh giá hiệu quả tổng hợp cho các mô hình rừng trồng tại địa phƣơng. Xuất phát từ vấn đề này mà trong những năm gần đây, công tác trồng rừng để phát triển sản xuất và bảo vệ môi trƣờng đƣợc các cấp tỉnh và huyện rất quan tâm, nhiều mô hình sản xuất đã đƣợc áp dụng và phát huy hiệu quả cao. Chính vì những lý do trên mà tôi tiến hành nghiên cứu luận văn: “Đánh giá hiệu quả tổng hợp một số mô hình rừng trồng tại huyện Đình Lập, tỉnh Lạng Sơn”. Nhằm đƣa ra đƣợc mô hình mang lại hiệu quả cao nhất cả về kinh tế - xã hội - môi trƣờng sinh thái.
3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Trên thế giới Trên thế giới, việc nghiên cứu đánh giá hiệu quả mối quan hệ giữa kinh tế - xã hội - môi trƣờng sinh thái đã đƣợc chú ý từ những năm 1960. Vấn đề này đƣợc quan tâm nhằm đảm bảo an toàn lƣơng thực, đồng thời bảo vệ môi trƣờng sinh thái thông qua ngăn chặn nạn phá rừng. Nhiều phƣơng thức canh tác ra đời nhằm sử dụng rừng và đất rừng có hiệu quả nhƣ: Nông lâm kết hợp, Phƣơng thức canh tác trên đất dốc (SATL 1, SATL 2, …). Vào những năm 1970 - 1980 ở những nƣớc đang phát triển nhƣ Thái lan, Singapore, Philippines và nhiều tổ chức quốc tế khác cũng dành những quan tâm thích đáng đến đánh giá tác động môi trƣờng trong các hoạt động sản xuất kinh doanh (dẫn theo Đoàn Thị Mai, 1997). Năm 1974, Giáo sƣ John E. Gunter trƣờng đại học tổng hợp thuộc bang Michigan - Mỹ đã xuất bản giáo trình: “Những vấn đề cơ bản trong đánh giá đầu tƣ lâm nghiệp”. Trong đó, chủ yếu tác giả đƣa ra các cơ sở để đánh giá hiệu quả rừng trồng nhƣ các công thức tính lãi, giá trị thu nhập trên chi phí, tỷ lệ thu hồi vốn nội bộ,… Đây là một giáo trình tƣơng đối hoàn chỉnh để giới thiệu hệ thống chi tiêu và cơ sở để đánh giá hiệu quả từ đơn giản đến phức tạp, các chỉ tiêu cho phép đánh giá hiệu quả kinh doanh rừng trồng về mặt kinh tế - xã hội và môi trƣờng, một số chỉ tiêu đơn giản đã và đang đƣợc vận dụng trong đánh giá hiệu quả kinh doanh (dẫn theo Trần Hữu Đào, 2001). Năm 1979, Tổ chức nông nghiệp và lƣơng thực thế giới (FAO) đã xuất bản giáo trình: “Phân tích các dự án lâm nghiệp”, do Hans - Maregersen và Amoldo H. Contresal biên soạn. Tài liệu này đƣợc FAO dùng để giảng dạy tại
4 các nƣớc có đầu tƣ dự án trồng rừng và phát triển lâm nghiệp. Giáo trình đã đề cập đến các nội dung sau: Tiếp cận các phân tích dự án lâm nghiệp, Phƣơng pháp xác định chi phí đầu tƣ vào dự án, Phƣơng pháp đánh giá hiệu quả của dự án. Đây là một tài liệu tƣơng đối đầy đủ và phù hợp với điều kiện đánh giá hiệu quả của dự án lâm nghiệp của nhiều nƣớc trên thế giới. Hiệu quả của dự án thể hiện trên hai mặt: Phân tích tài chính là sự đánh giá, mô tả tính sinh lời thƣơng mại tự động của dự án. Phân tích kinh tế và phân tích xã hội thu đƣợc từ vốn đầu tƣ các nguồn lực cho dự án. Ở đây hiệu quả kinh tế đƣợc hiểu theo nghĩa bao hàm cả hiệu quả về mặt xã hội và môi trƣờng (dẫn theo Trần Hữu Đào, 2001). Với quan điểm phát triển bền vững và ổn định rừng trồng kinh tế, giải pháp đƣa ra ngoài mục tiêu chủ yếu là hiệu quả về mặt kinh tế còn phải đáp ứng đƣợc cả yêu cầu về mặt môi trƣờng, xã hội. Chính vì vậy, bên cạnh việc đánh giá hiệu quả kinh tế thì đánh giá hiệu quả về môi trƣờng, xã hội là một yêu cầu tất yếu khách quan vì sự phát triển bền vững, giúp con ngƣời nhận thức đúng đắn tầm quan trọng của môi trƣờng bên cạnh hiệu quả kinh tế mà con ngƣời nhận đƣợc, cho phép con ngƣời xác định đƣợc ngƣỡng tác động có thể vào môi trƣờng để vừa đảm bảo đƣợc nhu cầu cần thiết mà không ảnh hƣởng đến môi trƣờng. Việc đánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội - môi trƣờng hay chính là tác động của con ngƣời đến tài nguyên thiên nhiên và môi trƣờng đã hình thành và phát triển ở nhiều nƣớc trên thế giới. Đến những năm 1980, khái niệm về phát triển bền vững đã đƣợc nêu ra và đến nay khái niệm này đã trở nên phổ biến. Phát triển bền vững có thể hiểu là một sự phát triển mà việc thỏa mãn những yêu cầu hiện không làm ảnh hƣởng đến việc đáp ứng các yêu cầu của tƣơng lai. Điều đó có nghĩa là sự phát triển kinh tế - xã hội để đáp ứng nhu cầu của con ngƣời trong hiện tại phải đảm bảo duy trì và phát triển các nguồn tài nguyên và môi trƣờng cho
5 các thế hệ mai sau. Mọi hoạt động của con ngƣời đều nhằm đạt đƣợc hiệu quả kinh tế cao nhất đƣợc ngƣời dân đồng tình và tham gia tích cực, hiệu quả đồng thời các hoạt động này phải đảm bảo không làm tổn hại đến môi trƣờng (dẫn theo Nông Phƣơng Nhung, 2005). Từ những khái niệm và quan điểm trên có thể hiểu về phát triển bền vũng một các đơn giản là: “Phát triển bền vững sự phát triển toàn diện và tổng hợp về các mặt kinh tế - xã hội và mô trƣờng trong hiện tại và tƣơng lai”. Năm 1992, hội nghị quốc tế về môi trƣờng ở Rio - Dejanerio đã đi tới tiếng nói chung: Phải kết hợp hài hòa giữa phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trƣờng, hƣớng tới phát triển bền vững phạm vi quốc gia và trên thế giới”. Cũng vào năm này, R.Rhoadr đã vận dụng phƣơng pháp PRA để xây dựng phƣơng pháp “từ nông dân đến nông dân”, phƣơng pháp này đã có nhiều ƣu điểm. Các thông tin đƣợc kiểm tra chéo nhiều lần qua đánh giá của ngƣời dân. Vì vậy, hiệu quả trong đánh giá tƣơng đối chính xác. Hiện nay phƣơng pháp này đang đƣợc sử dụng để điều tra đánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội và môi trƣờng ở nhiều nƣớc trên thế giới. Năm 1994, Walifrad Raqued Rola đã đƣa ra mô phỏng về các phƣơng thức canh tác. Theo mô phỏng này hiệu quả đƣợc đánh giá theo quan điểm tổng hợp. Các ảnh hƣởng tác động trên các mặt của một phƣơng thức canh tác đƣợc tóm tắt theo sơ đồ sau:
6 Phƣơng thức canh tác Tác động về Tác động về xã hôi Tác động về sinh thái kinh tế - Chi phí - Việc làm - Xói mòn đất - Thu nhập - Nhận thức - Độ phì của đất - Sản xuất - Tiếp thu kỹ - Độ ẩm của đất - Thị trƣờng - Nhu cầu cuộc sống - Độ tàn che Tăng trƣởng kinh tế Phát triển xã hội Cân bằng sinh thái Ổn định và phát triển toàn diện kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trƣờng sinh thái Sơ đồ 2.1. Sơ đồ tác động của phƣơng thức canh tác. (Mô phỏn t eo sơ đồ của W.R.Rola) Từ sơ đồ trên cho thấy: Hiệu quả của một phƣơng thức canh tác đƣợc nghiên cứu đánh giá trên cả ba mặt: Kinh tế - xã hội và môi trƣờng sinh thái. Tất cả các ảnh hƣởng, tác động đó đều nhằm mục tiêu cuối cùng là ổn định và phát triển toàn diện kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trƣờng sinh thái. Nhƣ vậy, đánh giá hiệu quả kinh doanh rừng trồng về mặt phƣơng pháp luận, cho tới nay đã tƣơng đối hoàn chỉnh và ngày càng đƣợc phổ cập rộng rãi
7 trên thế giới. Nhiều quốc gia đã và đang vận dụng các phƣơng pháp kỹ thuật trên đây trong việc đánh giá hiệu quả kinh doanh rừng trồng nhƣ: Philippines (1974) đã tiến hành đánh giá hiệu quả dự án trồng rừng nguyên liệu giấy của các hộ gia đình cho loài cây mọc nhanh Albizzia Balcataria, thuộc công ty công nghiệp giấy Philippines. Hiệu quả của dự án đƣợc đánh giá theo hai mặt: Hiệu quả của dự án đƣợc đánh giá theo hai mặt là hiệu quả tài chính và hiệu quả kinh tế. Ở đây ngƣời ta mới chỉ quan tâm đánh giá hiệu quả kinh doanh về mặt tài chính của các hộ gia đình, còn hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trƣờng sinh thái chƣa đƣợc quan tâm đánh giá đầy đủ. Nhƣ vậy trên thế giới việc đánh giá hiệu quả các mô hình rừng trồng đã đƣợc chú ý rất nhiều và phổ cập rộng rãi và nhiều quốc gia vận dụng. 1.2. Ở Việt Nam Ở Việt Nam việc trồng rừng đã đƣợc bắt đầu từ thời pháp thuộc, trải qua nhiều thập kỷ, chúng ta đã đi vào kinh doanh rừng trồng trên diện rộng và phổ biến với nhiều phƣơng thức, nhiêu loài cây trồng khác nhau. Tuy nhiên đã nhiều năm chúng ta mới chỉ chú ý đến hiệu quả kinh tế mà chƣa chú ý đến hiệu quả xã hội và môi trƣờng sinh thái. Do đó phƣơng thức đánh giá hiệu quả của các mô hình rừng trồng đến nay vẫn còn mới mẻ. Trƣớc những năm của thập kỷ 80, ở Việt Nam chỉ có những nghiên cứu hẹp không tập trung và chƣa toàn diện về xói mòn đất. Tuy nhiên đã có nhiều nghiên cứu về ảnh hƣởng của phƣơng thức canh tác đến đất, nƣớc nhƣng còn đơn giản chung chung. Từ sau những năm 80, khi kinh tế, khoa học kỹ thuật có sự phát triển chúng ta mới thấy đƣợc ảnh hƣởng của sản xuất tới môi trƣờng và mới chú ý đến việc đánh giá tác động môi trƣờng sinh thái.
8 Năm 1983, Việt Nam mới bắt đầu đi sâu vào nghiên cứu chính thức chƣơng trình về tài nguyên thiên nhiên và môi trƣờng. Năm 1985, trong quyết định về điều tra sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trƣờng sinh thái. Hội đồng Bộ trƣởng có nêu: Trong xét duyệt luận chứng kinh tế kỹ thuật của các chƣơng trình phát triển kinh tế - xã hội quan trọng mở ra một thời kỳ mới và cũng từ đây việc đánh giá tác động môi trƣờng đã trở thành một yêu cầu trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội ở nƣớc ta. Đặc biệt, từ sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thức VI (1986), với việc xóa bỏ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trƣờng thì nền kinh tế đã có bƣớc chuyển mình vào và đã có những thay đổi lớn. Mọi hình thức sản xuất không phù hợp bị đào thải và thay vào đó là hoạt động sản xuất tiến bộ hơn, phù hợp với thời đại. Cũng từ đó đặt ra yêu cầu bức thiết là phải đánh giá hiệu quả của phƣơng thức sản xuất kinh doanh với các chỉ tiêu và phƣơng pháp phù hợp thay thế những chỉ tiêu và phƣơng pháp thiếu tin cậy cũ. Trong lĩnh vực lâm nghiệp, những năm gần đây một số lớp đào tạo về phƣơng pháp và kỹ thuật đánh giá do nƣớc ngoài tài trợ cùng với sự tham gia giúp đỡ của các tổ chức nhằm tạo điều kiện cho chúng ta có phƣơng pháp đánh giá phù hợp cho các mô hình kinh doanh rừng trồng. Năm 1990, P.H.Stahl, chuyên gia về lâm sinh cùng với nhà kinh tế học Heine Kerekula đã tiến hành đánh giá hiệu quả kinh tế trong hoạt động kinh doanh rừng trồng Bạch đàn làm nguyên liệu giấy tại khu công nghiệp giấy Bãi bằng, trong công trình này các tác giải đề cập đến các chỉ tiêu kinh tế nhƣ: NPV, IRR. Ngoài các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế, bƣớc đầu tác giả cũng đã gián tiếp đề cập đến các chỉ tiêu xã hội và môi trƣờng nhƣng chỉ là những dự đón chung chung còn những ảnh hƣởng của Bạch đàn đối với đất chƣa đƣợc tính toán cụ thể (Trần Công Quân, 1995).
9 Năm 1994, Hoàng Xuân Tý đã đƣa ra tài liệu “Bảo vệ đất và đa dạng sinh học trong các dự án trồng rừng và bảo vệ môi trƣờng”. Trong năm này Trung tâm nghiên cứu và phát triển Lâm nghiệp Phù ninh Kết hợp với trƣờng Đại học Lâm nghiệp đã nghiên cứu khả năng giữ nƣớc và bảo vệ đất của các phƣơng thức canh tác trong các hộ gia đình ở huyện Hàm yên - Tuyên quang (Phùng Ngọc Lan, Vƣơng Văn Quỳnh, 1994). Năm 1995, Trần Hữu Đào đã nghiên cứu đánh giá hiệu quả kinh doanh trên cả ba mặt: Hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trƣờng sinh thái của mô hình rừng trồng quế thâm canh thuần loài quy mô hộ gia đình Văn yên - Yên bái. Tuy nhiên đề tài mới chỉ thiên về đánh giá hiệu quả kinh tế, chƣa chú trọng và đề cập sâu đến hiệu quả xã hội - hiệu quả môi trƣờng. Năm 1998, Cao Danh Thịnh, “Thử nghiên cứu ứng dụng một số phƣơng pháp định lƣợng có trọng số để so sánh hiệu quả kinh tế - môi trƣờng của một số dự án Lâm nghiệp tại khu vực phòng hộ đầu nguồn sông Đà”, đã đề cập đến hiệu quả tổng hợp kinh tế - môi trƣờng. Tác giả đã đề cập đến vấn đề định lƣợng có trọng số các chỉ tiêu đánh giá và cho biết phƣơng pháp tính trọng số bằng tƣơng quan đạt độ chính xác cao hơn cả. Năm 1999, Trần Quang Bảo đã đánh giá hiệu quả môi trƣờng sinh thái của rừng trồng Bạch đàn. Luận văn đã đề cập đến các giá trị kinh tế sinh thái của mô hình trồng Bạch đàn, đi sâu vào phân tích và bƣớc đầu lƣợng hóa đƣợc giá trị sinh thái môi trƣờng của mô hình này. Hiện nay, công tác đánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội - môi trƣờng sinh tháu trong các hoạt động kinh doanh nói chung và trong các hoạt động sản xuất lâm nghiệp nói riêng đã đƣợc chú ý đầu tƣ một các đáng kể. Các kết quả nghiên cứu đã xác định đƣợc hiệu quả của các hoạt động sản xuất kinh doanh