Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đánh giá thực trạng rừng bị ảnh hưởng bởi chiến tranh hoá học và đề xuất giải pháp phục hồi rừng tại Vườn quốc gia Chư Mom Rei - tỉnh Kon Tum

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là đánh giá thực trạng rừng sau khi bị ảnh hưởng bởi chiến tranh hoá học, qua đó góp phần tìm hiểu ảnh hưởng của chiến tranh hoá học đối với tài nguyên rừng tại VQG Chư Mom Rei; đánh giá khả năng tự phục hồi của rừng sau khi bị ảnh hưởng bởi chiến tranh hóa học và đề xuất những giải pháp phục hồi rừng ở một số vùng trọng điểm tại VQG Chư Mom Rei.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đánh giá thực trạng rừng bị ảnh hưởng bởi chiến tranh hoá học và đề xuất giải pháp phục hồi rừng tại Vườn quốc gia Chư Mom Rei - tỉnh Kon Tum

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng §¹i häc l©m nghiÖp NguyÔn TÊn liªm §¸nh gi¸ thùc tr¹ng rõng bÞ ¶nh hëng bëi chiÕn tranh ho¸ häc vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p phôc håi rõng t¹i vên quèc gia ch mom rei -tØnh Kon tum Chuyªn ngµnh : L©m häc M· sè : 60.62.60 LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn: GS.TSKH. NguyÔn Ngäc Lung Hµ t©y: th¸ng 6/ 2006
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng §¹i häc l©m nghiÖp. NguyÔn TÊn liªm §¸nh gi¸ thùc tr¹ng rõng bÞ ¶nh hëng bëi chiÕn tranh ho¸ häc vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p phôc håi rõng t¹i vên quèc gia ch mom rei -tØnh Kon tum LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Hµ t©y: th¸ng 6/ 2006
Ch¬ng 1. §Æt vÊn ®Ò. Cuéc chiÕn tranh ho¸ häc mµ qu©n ®éi Mü tiÕn hµnh ë MiÒn Nam ViÖt nam trong nh÷ng n¨m 1965 – 1975 cña thÕ kû XX ®îc coi lµ cuéc chiÕn tranh v« tiÒn kho¸ng hËu, lµ mét sù kiÖn cha tõng cã trong lÞch sö chiÕn tranh thÕ giíi. Trong cuéc chiÕn tranh nµy qu©n ®éi Mü ®· phun r¶i h¬n 72 triÖu lÝt chÊt diÖt cá vµ lµm rông l¸ c©y ®Ó ph¸ huû gÇn 2 triÖu ha rõng néi ®Þa, rõng ngËp mÆn ë kh¾p miÒn Nam ViÖt nam, g©y hËu qu¶ v« cïng nÆng nÒ vµ l©u dµi ®èi víi søc kháe, ®êi sèng cña con ngêi vµ m«i trêng sinh th¸i ViÖt nam. T¹i héi nghÞ quèc tÕ n¨m 1993 víi chñ ®Ò “ ChÊt diÖt cá trong chiÕn tranh- t¸c h¹i l©u dµi víi con ngêi vµ thiªn nhiªn” c¸c nhµ khoa häc quèc tÕ ®· kh¼ng ®Þnh cuéc chiÕn tranh ho¸ häc cña Mü t¹i MiÒn Nam ViÖt nam lµ cuéc chiÕn chèng m«i sinh lín nhÊt trong lÞch sö nh©n lo¹i [31]. Kon tum lµ mét tØnh miÒn nói biªn giíi n»m ë cùc b¾c T©y nguyªn ViÖt nam. Trong thêi gian chiÕn tranh chèng Mü cøu níc, Kon tum lµ mét trong nh÷ng ®Þa bµn träng ®iÓm ®Çu tiªn ë miÒn Nam ViÖt nam mµ qu©n ®éi Mü chän thö nghiÖm vµ triÓn khai chiÕn tranh ho¸ häc. T¹i n¬i ®©y, qu©n ®éi Mü ®· thùc hiÖn 374 phi vô r¶i 954.459 gallons chÊt diÖt cá vµ lµm rông l¸ c©y víi nång ®é cao xuèng 2 huyÖn Ngäc håi vµ Sa thÇy ®· lµm cho gÇn 130.000 ha rõng tù nhiªn, chiÕm gÇn 50% diÖn tÝch cña c¶ 2 huyÖn bÞ ph¸ ho¹i nghiªm träng. §Æc biÖt trªn nh÷ng vïng träng ®iÓm, do bÞ phun r¶i chÊt ®éc ho¸ häc nång ®é cao tõ trªn t¸n c©y xuèng víi ph¬ng thøc cµn ®i quÐt l¹i nhiÒu lÇn nªn t¸n rõng ®· bÞ trôi l¸ hoµn toµn, c©y rõng bÞ chÕt, lµm cho cÊu tróc hÖ sinh th¸i rõng bÞ ph¸ vì, g©y mÊt c©n b»ng sinh th¸i, dÉn ®Õn nhiÒu t¸c h¹i m«i trêng kh¸c, ¶nh hëng trùc tiÕp vµ l©u dµi ®Õn ®êi sèng vµ søc kháe cña ngêi d©n trong vïng.
2 Muèn kh¾c phôc hËu qu¶ sinh th¸i cña cuéc chiÕn tranh ho¸ häc ®Ó l¹i, biÖn ph¸p cÇn thiÕt vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ phôc håi vèn rõng tù nhiªn ®· bÞ ph¸ ho¹i. Tuy nhiªn, viÖc lùa chän con ®êng nµo ®Ó phôc håi hÖ sinh th¸i rõng nµy nhanh chãng vµ cã hiÖu qu¶ lµ vÊn ®Ò kh«ng hÒ ®¬n gi¶n. Thùc tÕ cho thÊy: mÆc dï ®· qua gÇn 40 n¨m nhng trªn mét sè vïng bÞ ¶nh hëng bëi chiÕn tranh ho¸ häc rõng vÉn kh«ng thÓ tù phôc håi ®îc, hoÆc rõng phôc håi vÉn kh«ng ®¶m b¶o c¸c chøc n¨ng s¶n xuÊt vµ phßng hé m«i trêng. §iÒu ®ã cho chóng ta thÊy r»ng: viÖc phôc håi hoµn toµn hÖ sinh th¸i rõng ®· bÞ ph¸ huû kh«ng thÓ hoµn toµn dùa vµo con ®êng t¸i sinh tù nhiªn mµ cÇn ph¶i cã t¸c ®éng cña con ngêi b»ng hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ - kû thuËt phï hîp. Khoa häc ngµy nay ®· chøng minh r»ng muèn ®Ò ra mét hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p ®óng ®¾n ®Ó t¸c ®éng vµo mét ®èi tîng rõng nµo ®ã cÇn ph¶i cã sù hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ thùc tr¹ng, b¶n chÊt c¸c quy luËt sèng, ®iÒu kiÖn h×nh thµnh vµ cÊu tróc cña hÖ sinh th¸i rõng ®ã, ®Æt trong mét tæng thÓ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi vµ tr×nh ®é kû thuËt c«ng nghÖ nhÊt ®Þnh. §©y lµ híng tiÕp cËn ®óng ®¾n trong nç lùc t×m kiÕm nh÷ng gi¶i ph¸p kh«i phôc nh÷ng hÖ sinh th¸i rõng ®· bÞ suy tho¸i, trong ®ã cã hÖ sinh th¸i rõng sau khi bÞ ¶nh hëng bëi chiÕn tranh ho¸ häc. V× vËy, trong ®iÒu kiÖn cho phÐp thùc hiÖn LuËn v¨n tèt nghiÖp Cao häc, chóng t«i ®· lùa chän ®Ò tµi: “ §¸nh gi¸ thùc tr¹ng rõng bÞ ¶nh hëng bëi chiÕn tranh ho¸ häc vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p phôc håi rõng t¹i Vên quèc gia Ch Mom Rei - tØnh Kon tum”. Theo chóng t«i, thùc hiÖn ®Ò tµi nµy cã ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn nhÊt ®Þnh, cã thÓ gãp phÇn vµo viÖc t×m kiÕm nh÷ng gi¶i ph¸p phôc håi rõng cã hiÖu qu¶ t¹i Vên quèc gia Ch Mom Rei- mét trong nh÷ng vïng bÞ ¶nh hëng nÆng nÒ bëi chiÕn tranh ho¸ häc vµ trªn ®Þa bµn tØnh Kon tum trong thêi gian ®Õn.
3 Ch¬ng 2 Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu 2.1. Lîc sö vÒ cuéc chiÕn tranh ho¸ häc cña Mü tiÕn hµnh t¹i MiÒn nam ViÖt nam vµ trªn ®Þa bµn tØnh Kon tum. 2.1.1.Môc ®Ých vµ qu¸ tr×nh triÓn khai cuéc chiÕn tranh hãa häc: Theo tµi liÖu cña Lª Cao §µi (1999) [4] cho biÕt: Ngµy 11/5/1961, sau khi nhËm chøc, Tæng thèng Mü Kennedy ®· häp Héi ®ång An ninh quèc gia Hoa kú vµ ra tuyªn bè “ §Ó ng¨n chÆn Céng s¶n x©m lîc Nam ViÖt nam, quyÕt ®Þnh dïng chÊt diÖt cá,... vµ c¸c kû thuËt t©n kú kh¸c ®Ó kiÓm so¸t c¸c ®êng bé, ®êng thñy däc biªn giíi ViÖt nam”. Sau ®ã, kÕ ho¹ch sö dông chÊt khai quang ë chiÕn trêng Nam ViÖt nam ®îc Tæng thèng Mü Kennedy chÝnh thøc chuÈn y vµo ngµy 30/11/1961 vµ triÓn khai díi mËt danh lµ “ChiÕn dÞch Ranch Hand”. Trªn thùc tÕ th× cuéc chiÕn tranh hãa häc nµy ®· ®îc qu©n ®éi Mü tiÕn hµnh ë miÒn Nam ViÖt nam tõ ®Çu th¸ng 8/1961 vµ tØnh Kon tum ®îc chän lµ ®Þa bµn thÝ ®iÓm ®Çu tiªn. §îc sù thèng nhÊt, ñng hé cña chÝnh quyÒn Ng« §×nh DiÖm, sau buæi häp t¹i thÞ x· Kon tum vµo ngµy 3/8/1961, Ph¸i ®oµn viÖn trî qu©n sù Mü t¹i MiÒn nam ViÖt nam (MAAG) ®· quyÕt ®Þnh chän quËn §¨k t« thuéc tØnh Kon tum lµm n¬i thÝ ®iÓm ®Çu tiªn cho viÖc r¶i chÊt ®éc hãa häc. Ngµy 10/8/1961 chuyÕn bay ®Çu tiªn ®· r¶i chÊt ®éc hãa häc Dinoxol däc theo theo ®êng quèc lé sè 14, phÝa b¾c thÞ x· Kon tum ®Ó ph¸ hñy n¬ng rÉy vµ hoa mµu. Ngay ngµy h«m sau, 11/8/1961, chuyÕn bay tiÕp theo r¶i chÊt Trinoxol lªn khu vùc ®êng Kon tum ®Ó ph¸ hñy khoai lang, s¾n, chuèi vµ cá tranh. Sau 2 giê c¸c lo¹i c©y bÞ phun r¶i ®· hÐo vµ chÕt. Cuéc thö nghiÖm nµy ®îc ®¸nh gi¸ lµ thµnh c«ng mü m·n. Sau ®ã, hai lo¹i chÊt ®éc hãa häc Dinoxol vµ Trinoxol ®îc tiÕp tôc phun r¶i ë Kon tum, B×nh phíc, Biªn hßa vµ nhiÒu n¬i kh¸c ë MiÒn nam ViÖt nam.
4 Môc ®Ých cña cuéc chiÕn tranh ho¸ häc cña qu©n ®éi Mü lµ: Lµm trôi l¸ vµ g©y chÕt c©y rõng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc quan s¸t, ph¸t hiÖn n¬i tró qu©n, tiÕp vËn cña qu©n ®éi ta; Ph¸ ho¹i mïa mµng ®Ó c¾t nguån l¬ng thùc cña qu©n du kÝch, buéc ngêi d©n ®Þa ph¬ng ph¶i rêi chæ ë cña hä tíi nh÷ng vïng chÝnh quyÒn Sµi gßn cã thÓ kiÓm so¸t ®îc vµ khai quang c¸c vÞ trÝ x©y dùng c¨n cø qu©n sù. Thêi gian diÔn ra cuéc chiÕn tranh ho¸ häc b¾t ®Çu tõ n¨m 1961 ®Õn n¨m 1975 vµ ®îc chia thµnh 3 giai ®o¹n: - Tõ n¨m 1961 ®Õn n¨m 1964. Thö nghiÖm vµ tiÕn hµnh phun r¶i chÊt ®éc ho¸ häc trªn quy m« nhá. -Tõ n¨m 1965 ®Õn n¨m 1971. Giai ®o¹n cao ®iÓm vµ kÕt thóc viÖc phun r¶i chÊt ®éc ho¸ häc cña Kh«ng lùc Hoa kú. - Tõ n¨m 1972 ®Õn n¨m 1975. Qu©n ®éi cña chÝnh quyÒn Sµi gßn tiÕp tôc kÐo dµi phun r¶i chÊt ®éc ho¸ häc do Mü ®Ó l¹i. 2.1.2. C¸c lo¹i chÊt ho¸ häc dïng trong chiÕn tranh ho¸ häc t¹i miÒn nam ViÖt nam vµ Kon tum. Theo tµi liÖu cña c¸c nhµ khoa häc Mü c«ng bè th× trong thêi gian chiÕn tranh, qu©n ®éi Mü ®· sö dông rÊt nhiÒu ho¸ chÊt phôc vô cho nh÷ng môc tiªu, ®èi tîng ph¸ ho¹i kh¸c nhau ë miÒn nam ViÖt nam, trong ®ã cã tØnh Kon tum. Cã thÓ ph©n chia thµnh 4 nhãm chÝnh sau ®©y: - C¸c chÊt diÖt cá, lµm rông l¸ c©y( thêng ®îc gäi tªn chung lµ chÊt khai quang) vµ c¸c t¹p chÊt cña nã. - C¸c chÊt diÖt c«n trïng vµ diÖt muçi: Bao gåm chñ yÕu lµ chÊt Malathion( Phèt pho h÷u c¬) vµ DDT. - ChÊt kÝch thÝch CS. - C¸c ho¸ chÊt kh¸c: Bao gåm c¸c vò khÝ g©y ch¸y kh¸c nh c¸c lo¹i bom, ph¸o, bom Napan, phèt pho tr¾ng. §©y lµ nh÷ng ho¸ chÊt g©y ch¸y rõng trªn diÖn tÝch sau khi bÞ r¶i chÊt diÖt cá vµ lµm rông l¸ c©y.
5 Trong 4 nhãm ho¸ chÊt trªn th× c¸c chÊt diÖt cá vµ lµm rông l¸ c©y cïng c¸c t¹p chÊt cña nã ®îc sö dông chñ yÕu ®Ó phun r¶i trªn th¶m thùc vËt rõng vµ lµ nh÷ng lo¹i hãa chÊt ®îc dïng nhiÒu nhÊt trong cuéc chiÕn tranh hãa häc ë miÒn Nam ViÖt nam. Nh÷ng ho¸ chÊt phæ biÕn nµy ®îc gäi tªn b»ng c¸c mËt danh dÔ nhËn biÕt qua ký hiÖu mµu s¾c trªn thïng chøa nh: ChÊt tr¾ng, chÊt xanh, chÊt tÝm, chÊt hång, chÊt xanh lôc, chÊt da cam, chÊt da cam II, trong ®ã nguy hiÓm nhÊt lµ chÊt da cam v× nã cã chøa mét lo¹i t¹p chÊt rÊt ®éc vµ bÒn v÷ng ®îc gäi tªn lµ Dioxin- mét hîp chÊt ®îc xem lµ ho¸ chÊt ®éc nhÊt trong c¸c lo¹i ho¸ chÊt mµ con ngêi tæng hîp ra ®îc cho ®Õn nay. ChÊt da cam thêng ®îc phun r¶i trªn th¶m thùc vËt rõng kÕt hîp víi chÊt tr¾ng vµ chÊt xanh. Do vËy, trong giíi h¹n cña ®Ò tµi còng chØ giíi thiÖu tãm t¾t mét sè ®Æc ®iÓm, tÝnh n¨ng cña 3 lo¹i hãa chÊt nµy vµ gäi tªn chung lµ chÊt ®éc ho¸ häc: + ChÊt tr¾ng: lµ dung dÞch mµu n©u ®en, hßa tan trong níc, kh«ng hßa tan trong dÇu, dÇu Diesel hoÆc dung m«i h÷u c¬. §©y lµ hçn hîp 1: 4 cña 2 chÊt Pichloram vµ 2,4 D ( 2,4 Dichloro phenoxy acetic acid ). Khi r¶i kh«ng pha lo·ng, víi lîng 28,06 lÝt/ha. ChÊt nµy cã t¸c dông thÊm vµo tÕ bµo l¸ vµ lµm rông l¸ c©y. + ChÊt xanh lµ mét dung dÞch mµu vµng nh¹t, hßa tan trong níc, kh«ng hßa tan trong dung m«i h÷u c¬, dÇu vµ dÇu Diesel. §©y lµ hçn hîp cña acid cacodylic vµ natricocadylat. Khi r¶i kh«ng pha lo·ng, víi lîng 28,06 lÝt/ ha. ChÊt xanh t¸c ®éng lªn c©y lµm rót níc cña l¸ g©y hÐo kh« l¸ c©y. Khi thÊm qua mµng tÕ bµo vµo c©y, nã hoµ tan trong níc vµ cã thÓ thÊm xu«ng tËn rÔ lµm cho c©y chÕt. Do vËy chÊt xanh ®îc sö dông ®Ó khai quang rõng giµ võa ph¸ ho¹i mµu mµng, nhÊt lµ lóa. + ChÊt da cam lµ dung dÞch mµu hång n©u, hßa tan trong dÇu, dÇu Diesel vµ c¸c dung m«i h÷u c¬, kh«ng hßa tan trong níc. §©y lµ hçn hîp 50: 50 cña hai chÊt n-butyl este 2,4 D vµ 2,4,5 T (2,4,5 Trichloro phenoxy
6 acetic acid ). Khi r¶i kh«ng pha lo·ng, víi lîng trung b×nh 28,06 lÝt/ha, trong ®ã chøa kho¶ng 107 mg Dioxin. ChÊt da cam II t¬ng tù nh chÊt da cam, chØ kh¸c ë chæ thay thÕ n-butyl este 2,4,5 T b»ng iso-octyl este 2,4,5 T. ChÊt da cam dÔ thÊm qua mµng tÕ bµo lµm rông l¸ c©y, do vËy nã ®îc sö dông chñ yÕu ®Ó khai quang rõng giµ vµ ph¸ ho¹i mïa mµng. 2.1.3. Sè lîng ho¸ chÊt, ph¬ng tiÖn phun r¶i, c¸ch thøc vµ thêi ®iÓm sö dông c¸c chÊt diÖt cá vµ lµm rông l¸ c©y . 2.1.3.1. Sè lîng hãa chÊt: Theo sè liÖu thèng kª cña Lª Cao §µi [4] th× tæng céng chÊt diÖt cá vµ lµm rông l¸ c©y qu©n ®éi Mü sö dông trong chiÕn tranh ViÖt nam lµ 72.354.000 lÝt, trong ®ã cã 44.338.000 lÝt chÊt da cam; 19.835.000 lÝt chÊt tr¾ng vµ 8.182 chÊt xanh, trªn diÖn tÝch lµ 1,7 triÖu ha.Tuy nhiªn, theo tÝnh to¸n cña ViÖn ®iÒu tra quy ho¹ch rõng th× tæng diÖn tÝch rõng bÞ r¶i lµ 3,1 triÖu ha, trong ®ã rõng néi ®Þa bÞ r¶i lµ 2,95 triÖu ha, cßn l¹i 150.000 ha lµ diÖn tÝch rõng ngËp mÆn. Riªng trªn ®Þa bµn tØnh Kon tum, vïng bÞ r¶i chñ yÕu ë 2 huyÖn Sa thÇy vµ Ngäc håi, c¸c tµi liÖu cho biÕt qu©n ®éi Mü ®· tiÕn hµnh 374 phi vô r¶i 954.459 gallons tøc kho¶ng 4,3 triÖu lÝt ho¸ chÊt gåm chÊt da cam, chÊt tr¾ng vµ chÊt xanh trªn diÖn tÝch 129.000 ha. Trªn b¶n ®å c¸c b¨ng phun r¶i cho thÊy VQG Ch Mom Rei hiÖn nay n»m trong vïng bÞ ¶nh hëng nÆng nÒ, tøc lµ thuéc lu vùc s«ng Sª san, trªn mét d¶i kÐo dµi tõ khu vùc ng· ba biªn giíi ViÖt nam- Lµo- Campuchia, xuèng tËn phÝa nam, qua phÝa ®«ng b¾c huyÖn Sa thÇy . 2.1.3.2. Ph¬ng tiÖn phun r¶i: Tuú theo môc tiªu cô thÓ mµ qu©n ®éi Mü sö dông nh÷ng lo¹i ph¬ng tiÖn phun r¶i kh¸c nhau cho phï hîp nh m¸y bay cã c¸nh cè ®Þnh, m¸y bay trùc th¨ng, m¸y phun trªn xe c¬ giíi, m¸y phun cÇm tay. §èi víi c¸c khu vùc réng lín (tèi thiÓu dµi 5000m, réng 1000 m) cÇn më hµnh lang hoÆc khai quang rõng rËm th× ph¬ng tiÖn ®îc sö dông chÝnh lµ m¸y bay cã c¸nh cè ®Þnh lo¹i C-123 cã g¾n hÖ thèng r¶i lo¹i Honglass MC1. HÖ thèng nµy cã thÓ r¶i 240 gallons/ phót, khi m¸y
7 bay ë ®é cao 150 foots ( kho¶ng 50 m), víi tèc ®é bay lµ 130 dÆm/ giê (kho¶ng 210 km/ h) cã thÓ t¹o ra mét vÖt réng 260 ± 20 foots (kho¶ng 80m) vµ trong thêi gian r¶i kho¶ng 3,5 - 4 phót võa ®ñ ®Ó r¶i 950 gallons ho¸ chÊt trªn mét vÖt dµi kho¶ng 8,7 dÆm ( kho¶ng 14 km). 2.1.3.3. C¸ch thøc sö dông hãa chÊt: Do tÝnh n¨ng t¸c dông cña tõng lo¹i ho¸ chÊt kh¸c nhau, tÝnh mÉn c¶m cña tõng loµi c©y rõng ®èi víi c¸c ho¸ chÊt còng kh¸c nhau, ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ hËu biÕn ®æi theo tõng vïng, tõng thêi ®iÓm, yªu cÇu vµ môc ®Ých phun r¶i trªn tõng ®èi tîng cã kh¸c nhau cho nªn qu©n ®éi Mü ph¶i nghiªn cøu lùa chän c¸ch thøc sö dông lo¹i ho¸ chÊt, nång ®é, sè lÇn phun r¶i vµ thêi ®iÓm phun r¶i hÕt søc cÈn thËn, chÝnh x¸c, ®Ó cã thÓ ®¹t møc ®é ph¸ hñy m¹nh nhÊt. §èi víi rõng gç vµ tre nøa, theo tµi liÖu cña c¸c nhµ khoa häc cho biÕt: do chÊt da cam vµ chÊt tr¾ng cã t¸c dông lµm rông l¸ c©y m¹nh h¬n lµ lµm chÕt c©y, cho nªn ®Ó lµm chÕt c©y hoµn toµn cÇn ph¶i kÕt hîp sö dông chÊt xanh; mÆt kh¸c nÕu chØ phun r¶i 1 lÇn th× sè c©y chÕt chØ chiÕm kho¶ng 10% sè c©y rõng, nÕu phun r¶i 2 lÇn th× sè c©y chÕt chiÕm kho¶ng 25% sè c©y rõng, chñ yÕu lµ c¸c c©y ë tÇng nh« vµ tÇng sinh th¸i, nhng nÕu phun r¶i tõ 3 lÇn trë lªn th× sè c©y chÕt lªn ®Õn 70%-90% sè c©y rõng. Do vËy, ®Ó ®¹t møc ®é hñy ho¹i cao nhÊt, khi ®iÒu kiÖn cã thÓ, qu©n ®éi Mü sö dông c¶ 3 lo¹i hãa chÊt lµ chÊt cam, chÊt tr¾ng vµ chÊt xanh ®Ó phun r¶i vµ phun r¶i 2 ®Õn 3 lÇn r¶i trë lªn theo tr×nh tù quy ®Þnh: + LÇn thø nhÊt: Dïng chÊt da cam hay chÊt tr¾ng ®Ó lµm rông l¸ c©y. + LÇn thø hai : VÉn dïng 2 lo¹i chÊt da cam vµ chÊt tr¾ng ®Ó tiÕp tôc lµm rông trôi l¸, trôi cµnh trªn th©n c©y. + LÇn thø ba: Dïng chÊt xanh ®Ó thuèc thÊm ®Õn rÔ, lµm cho c©y chÕt hoµn toµn. Thêi gian tõ lÇn 2 c¸ch lÇn 1 lµ khi thÊy l¸ rông, lÇn 3 c¸ch lÇn 2 lµ khi thÊy ®· cã kÕt qu¶ ®èi víi th©n vµ cµnh c©y. Ngoµi ra, ®Ó hñy diÖt hoµn
8 toµn th¶m thùc vËt rõng, sau khi c©y rõng ®· chÕt kh«, qu©n ®éi Mü cßn dïng hãa chÊt g©y ch¸y nh bom napan, bom x¨ng ®Ó ®èt ch¸y th©n l¸ c©y gç, biÕn mét khu vùc rõng rËm r¹p thµnh n¬i trèng ®Þa. 2.1.3.4. Thêi ®iÓm phun r¶i hãa chÊt: Theo tµi liÖu huÊn luyÖn cña qu©n ®éi Mü th× thêi gian tèt nhÊt ®Ó diÖt c©y lµ vµo thêi kú sinh trëng cña c©y, kho¶ng 3 ®Õn 4 tuÇn lÔ sau khi mäc l¸ non. Mïa phun r¶i tèt nhÊt lµ vµo mïa ma tøc lµ thêi kú c©y sinh trëng m¹nh, sang ®Õn mïa kh« c©y ®· chÕt th× cã thÓ dïng bom napan ®Ó ®èt trôi. Trong ngµy, thêi ®iÓm phun thuèc tèt nhÊt vµo s¸ng sím, tèt nhÊt lµ phun xong tríc 8 giê s¸ng, trêi kh«ng ma, nhiÖt ®é kh«ng khÝ thÊp lµm hãa chÊt Ýt bÞ bay h¬i, tèc ®é giã kh«ng qu¸ 8 dÆm/ giê, ho¸ chÊt sÏ Ýt bÞ ph©n t¸n theo chiÒu giã. Tuy nhiªn ®«i khi còng cã thÓ r¶i vµo lóc tra, chiÒu vµ nh÷ng ®ªm tr¨ng s¸ng. Th¶o luËn: Qua nh÷ng tµi liÖu ®· ®îc trÝch lîc trªn ®©y cho thÊy r»ng: Cuéc chiÕn tranh hãa häc nµy n»m trong mét chñ tr¬ng chiÕn lîc vÒ ChiÕn tranh ViÖt nam cña ChÝnh phñ Mü, ®îc sù ®ång t×nh ñng hé cña ChÝnh quyÒn Sµi gßn cho nªn qu©n ®éi Mü ®· nghiªn cøu, triÓn khai thùc hiÖn rÊt triÖt ®Ó víi quy m« lín trong thêi gian dµi, bÊt chÊp sù ph¶n ®èi m¹nh mÏ cña c¸c nhµ khoa häc cã l¬ng tri trªn thÕ giíi vµ ngay c¶ c¸c nhµ khoa häc Mü thêi bÊy giê. ChÝnh v× vËy, møc ®é tµn ph¸ cña nã rÊt tµn khèc, hËu qu¶ cña nã ®Ó l¹i cho con ngêi vµ m«i trêng thiªn nhiªn ViÖt nam rÊt to lín vµ l©u dµi, trong ®ã th¶m thùc vËt rõng néi ®Þa vµ rõng ngËp mÆn lµ nh÷ng ®èi tîng bÞ hñy ho¹i nÆng nÒ nhÊt, g©y nªn th¶m häa sinh th¸i kh«n lêng. §óng nh nhËn ®Þnh cña Hoµng Hße (1983)[31]: “ViÖc sö dông chÊt diÖt cá vµ rông l¸ c©y ®· ®ùîc nghiªn cøu kü trªn c¬ së ®Æc ®iÓm sinh th¸i cña rõng nhiÖt ®íi nh»m hñy diÖt tËn gèc tµi nguyªn vµ m«i trêng ViÖt nam”.
9 2.2. Lîc sö nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng, t¸i sinh rõng tù nhiªn nhiÖt ®íi vµ c¸c biÖn ph¸p xö lý l©m sinh cho rõng thø sinh nghÌo. 2.2.1. Trªn thÕ giíi. 2.2.1.1. Nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng tù nhiªn nhiÖt ®íi. Tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XX nhiÒu nhµ khoa häc ®· quan t©m nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng tù nhiªn trªn c¶ 2 ph¬ng diÖn: cÊu tróc sinh th¸i vµ cÊu tróc h×nh th¸i. VÒ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cã 2 híng : Nghiªn cøu ®Þnh tÝnh, m« t¶ vµ nghiªn cøu ®Þnh lîng trªn cë së øng dông to¸n thèng kª vµ tin häc. Môc tiªu cña c¸c nghiªn cøu nµy ®Òu cè g¾ng t×m ra cÊu tróc mÉu ®Ó øng dông x©y dùng nh÷ng khu rõng cã thÓ mang l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng, cã tÝnh æn ®Þnh cao. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu cã thÓ kÓ ®Õn lµ: - Nghiªn cøu vÒ c¬ së sinh th¸i cña cÊu tróc rõng: §¹i diÖn lµ Baur.G.N.(1964) nghiªn cøu vÒ c¬ së sinh th¸i cña kinh doanh rõng ma; Odum.F.P. nghiªn cøu vÒ c¬ së sinh th¸i häc; Richard.P.W. (1952) nghiªn cøu cÊu tróc tæ thµnh rõng ma nhiÖt ®íi vµ ph©n biÖt thµnh 2 lo¹i: Rõng ma ®¬n u cã tæ thµnh loµi c©y ®¬n gi¶n vµ rõng ma hçn hîp cã tæ thµnh loµi c©y phøc t¹p. Tuy nh÷ng nghiªn cøu nµy cßn ®Þnh tÝnh, nÆng vÒ m« t¶ nhng rÊt cã gi¸ trÞ , ®· ®Æt nÒn mãng cho nh÷ng nghiªn cøu sau nµy. - Nghiªn cøu vÒ h×nh th¸i cÊu tróc rõng: + §¹i diÖn cho nh÷ng nhµ khoa häc nghiªn cøu h×nh th¸i cÊu tróc rõng theo híng ®Þnh tÝnh lµ Richard.P.W.(1939); Catinot(1965); Rollet(1971); Plaudy.J.(1987). C¸c t¸c gi¶ nµy ®· biÓu diÔn h×nh th¸i cÊu tróc rõng trong kh«ng gian b»ng c¸c phÉu ®å ngang vµ ®øng. C¸c phÉu ®å nµy ®· ®a ra nh÷ng h×nh ¶nh kh¸i qu¸t vÒ ph©n bè c©y rõng trªn mÆt ®Êt vµ cÊu tróc tÇng thø, ph©n bè sè c©y theo chiÒu th¼ng ®øng nh»m gióp c¸c nhµ l©m häc cã nh÷ng nhËn xÐt vµ ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p øng dông thùc tÕ. VÒ cÊu tróc tÇng thø, Richard.P.W.(1939) ®· ph©n rõng ë Nigeria thµnh 5 tÇng
10 vµ ph¬ng ph¸p vÏ biÓu ®å ngang vµ däc cña «ng ®· ®îc c¸c nhµ khoa häc sau nµy ¸p dông vµ cã sù c¶i tiÕn ®Ó m« t¶ h×nh th¸i cÊu tróc rõng. + C¸c nhµ khoa häc nghiªn cøu h×nh th¸i cÊu tróc rõng theo híng ®Þnh lîng th× biÔu diÔn h×nh th¸i cÊu tróc l©m phÇn b»ng c¸ch sö dông c¸c hµm to¸n häc m« t¶ c¸c quy luËt kÕt cÊu l©m phÇn vµ quy luËt t¬ng quan cña c¸c nh©n tè cÊu thµnh l©m phÇn. Trong nh÷ng quy luËt kÕt cÊu l©m phÇn th× quy luËt ph©n bè sè c©y theo ®êng kÝnh (N-D) vµ quy luËt ph©n bè sè c©y theo chiÒu cao (N-H) lµ nh÷ng quy luËt kÕt cÊu c¬ b¶n ®îc quan t©m nhiÒu nhÊt. §Ó m« t¶ quy luËt ph©n bè N-D, Mayer(1934) ®· dïng hµm ph©n bè gi¶m liªn tôc; Balley(1931) sö dông hµm Weibull; Shiffel(1934) ®· tÝnh céng dån phÇn tr¨m sè c©y; Pr«dan.M vµ Patascase(1964), Bill vµ Kem.K.A. biÔu diÔn b»ng ph¬ng tr×nh logarit; DiatchencoZ.N. sö dông ph©n bè Gamma biÓu thÞ ph©n bè sè c©y theo ®êng kÝnh l©m phÇn th«ng «n ®íi ; Loesch dïng hµm Beta ®Ó n¾n ph©n bè thùc nghiÖm. §èi víi quy luËt ph©n bè N-H nhiÒu t¸c gi¶ còng ®· dïng c¸c hµm to¸n häc ®Ó m« t¶. Trong nh÷ng quy luËt t¬ng quan gi÷a c¸c nh©n tè cÊu tróc, c¸c t¸c gi¶ quan t©m nhiÒu nhÊt t¬ng quan gi÷a chiÒu cao víi ®êng kÝnh 1,3m (H-D1.3); t¬ng quan gi÷a ®êng kÝnh t¸n víi ®êng kÝnh 1,3 (Dt¸n-D1,3); t¬ng quan gi÷a c¸c ®¹i lîng tÝnh to¸n thÓ tÝch vµ thÓ tÝch víi c¸c ®¹i lîng tæ thµnh nã nh D1,3, H , F. §èi víi t¬ng quan H-D nhiÒu t¸c gi¶ ®· dïng ph¬ng ph¸p gi¶i thÝch to¸n häc ®Ó t×m ph¬ng tr×nh t¬ng quan thÝch hîp, tiªu biÓu lµ c¸c t¸c gi¶ Naslund( 1929), KrenK ( 1946), Mayer ( 1952). 2.2.1.2. Nghiªn cøu vÒ t¸i sinh rõng nhiÖt ®íi: Nghiªn cøu vÒ t¸i sinh rõng ®· ®îc tiÕn hµnh tõ hµng tr¨m n¨m tríc, tuy nhiªn nghiªn cøu vÒ t¸i sinh rõng nhiÖt ®íi th× chØ b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu t¸i sinh rõng nhiÖt ®íi ®· tËp trung vµo viÖc kh¸m ph¸ c¸c ®Æc ®iÓm vµ quy luËt t¸i sinh rõng tù nhiªn nhiÖt ®íi, sù ¶nh hëng
11 cóa c¸c nh©n tè sinh th¸i ®Õn t¸i sinh rõng lµm c¬ së ®Ó s¶n xuÊt c¸c biÖn ph¸p xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn. Nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm t¸i sinh rõng nhiÖt ®íi, Van Steenis. J. (1956) ®· nªu lªn hai ®Æc ®iÓm t¸i sinh phæ biÕn ®ã lµ t¸i sinh ph©n t¸n, liªn tôc díi t¸n rõng cña c¸c loµi c©y chÞu bãng vµ t¸i sinh vÖt cña c¸c loµi c©y tiªn phong a s¸ng, mäc nhanh ®Ó hµn g¾n nh÷ng lç trèng trong t¸n rõng do nh÷ng c©y giµ tù ®æ hoÆc do c©y bÞ giã b·o lµm ®æ g·y trong mét thêi gian, sau ®ã bÞ nh÷ng c©y con t¸i sinh cña nh÷ng loµi c©y sèng ë tÇng trªn thuéc x· hîp cò vît lªn vµ thay thÕ. Ngoµi ra khi nghiªn cøu rõng nhiÖt ®íi ë ch©u Phi, Obrevin.A. (1938) ®· ®a ra lý luËn bøc kh¶m t¸i sinh hay cßn gäi lµ lý luËn tuÇn hoµn t¸i sinh, theo ®ã th× thµnh phÇn u hîp trong rõng ma hçn hîp nhiÒu loµi ®Òu kh«ng cè ®Þnh trong kh«ng gian vµ thêi gian vµ kh«ng cã loµi nµo ®¹t thÕ c©n b»ng sinh th¸i víi hoµn c¶nh mét c¸ch vÜnh viÔn vµ æn ®Þnh. T¹i mét ®Þa ®iÓm vµ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, x· hîp cña c¸c loµi u thÕ sÏ ®îc thay thÕ kh«ng ph¶i b»ng mét x· hîp cã thµnh phÇn nguyªn nh thÕ mµ b»ng mét x· hîp kh¸c. Theo t¸c gi¶ th× hiÖn tîng nµy lµ kÕt qu¶ thuÇn tuý ngÉu nhiªn kh«ng thÓ ph¸n ®o¸n ®îc v× cßn phô thuéc vµo qu¸ nhiÒu nguyªn nh©n phøc t¹p nhng còng cho ®ã lµ mét hiÖn tîng tuÇn hoµn, nãi lªn tÝnh quy luËt cña nã. §¸ng chó ý lµ nh÷ng kÕt qu¶ quan s¸t cña Davis.T.A.W vµ Richards.P.W. (1933); Beard (1946); Schuntz (1960); Rollet(1969) ë rõng nhiÖt ®íi Nam Mü l¹i cho thÊy tÊt c¶ nh÷ng loµi c©y cã nhiÒu trong cÊp thÓ tÝch lín th× ®ång thêi còng cã nhiÒu trong cÊp thÓ tÝch nhá, tuy ®é nhiÒu t¬ng ®èi cña c¸c loµi c©y cã trong cÊp thÓ tÝch nhá cã kh¸ so víi c¸c tÇng cao h¬n. Nh vËy ë ®©y xuÊt hiÖn hiÖn tîng t¸i sinh t¹i chæ vµ liªn tôc cña c¸c loµi c©y vµ tæ thµnh loµi c©y cã kh¶ n¨ng gi÷ nguyªn kh«ng ®æi trong mét thêi gian dµi. Nghiªn cøu vÒ c¸c nh©n tè sinh th¸i ¶nh hëng ®Õn t¸i sinh rõng nhiÖt ®íi còng ®îc nhiÒu nhµ khoa häc quan t©m, ®¸ng chó ý lµ c¸c c«ng
12 tr×nh nghiªn cøu cña: G.Baur (1962), trong ®ã ®· chØ ra r»ng: sù thiÕu hôt ¸nh s¸ng ¶nh hëng chñ yÕu ®Õn sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña c©y con; Ghent. A.W.(1969) l¹i cho r»ng th¶m môc, chÕ ®é thuû nhiÖt vµ tÇng ®Êt mÆt ®Òu cã quan hÖ víi t¸i sinh rõng ë møc ®é kh¸c nhau; Andel.S . (1981) khi nghiªn cøu ¶nh hëng cña cÊu tróc quÇn thô ®Õn t¸i sinh ®· chøng minh ®é ®Çy tèi u cho sù ph¸t triÓn b×nh thêng cña c©y gç lµ 0,6-0,7. §é khÐp t¸n cña quÇn thô cã quan hÖ víi mËt ®é vµ søc sèng cña c©y con; Nghiªn cøu cña Bannikov (1967) vµ Vipper ( 1973) cho thÊy r»ng cá vµ c©y bôi, qua thu nhËn ¸nh s¸ng, ®é Èm vµ c¸c nguyªn tè dinh dìng kho¸ng cña tÇng ®Êt mÆt ®· ¶nh hëng xÊu ®Õn c©y t¸i sinh cña c¸c loµi c©y gç ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng l©m phÇn tha, rõng ®· qua khai th¸c th× th¶m cá cã ®iÒu kiÖn ph¸t sinh m¹nh mÏ, lµ nh©n tè g©y trë ng¹i rÊt lín ®Õn t¸i sinh rõng. 2.2.1.3. Nghiªn cøu vÒ c¸c biÖn ph¸p xö lý l©m sinh cho rõng thø sinh nghÌo. Cã nhiÒu nghiªn cøu ¸p dông c¸c biÖn ph¸p xö lý l©m sinh cho rõng thø sinh nghÌo kiÖt nh : Kü thuËt lµm giµu b»ng ph¬ng ph¸p trång c©y theo r¹ch do Aubreville ( 1937) ®Ò xuÊt ¸p dông ë Ch©u Phi; Nghiªn cøu c¬ së sinh th¸i häc cña c¸c biÖn ph¸p xö lý rõng ma cña George Baur (1962); Ph¬ng ph¸p trång theo r¹ch c¶i tiÕn cña Catinot (1965); Ph¬ng ph¸p trång theo ®¸m nhá trªn r¹ch cña Anderson; Ph¬ng ph¸p Caimital do Finot ( 1969) ®Ò xuÊt lµm giµu rõng b»ng c¸ch më r¹ch b»ng c¬ giíi ( m¸y ñi) ®Ò xuÊt t¸i sinh tù nhiªn hoÆc kü thuËt c¶i t¹o rõng theo ph¬ng ph¸p limba ®îc ¸p dông ë C«ng g« Brazaville; Ph¬ng ph¸p Okoume ë Gabon; Ph¬ng ph¸p Taungya ë Myanmar; Ph¬ng ph¸p Sylvo bananer ë Zaie. 2.2.2. ë ViÖt nam: 2.2.2.1 Nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng : Nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng ë ViÖt nam ®îc b¾t ®Çu tõ gi÷a nh÷ng n¨m 1970 cña thÕ kû XX. Tuy ra ®êi muén h¬n so víi c¸c níc kh¸c nhng hÇu hÕt c¸c nhµ khoa häc ViÖt nam ®Òu tËp trung nghiªn cøu cÊu
13 tróc rõng theo ph¬ng ph¸p ®Þnh lîng, rÊt Ýt c«ng tr×nh nghiªn cøu theo ph¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh. Tiªu biÓu cho c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng lµ cña §ång Sü HiÒn ( 1974 ) ®· dïng hä ®êng cong Pearson ®Ó biÓu diÔn ph©n bè N-D ë rõng tù nhiªn; NguyÔn H¶i TuÊt ( 1975, 1982, 1990) ®· øng dông ph©n bè kho¶ng c¸ch vµ qu¸ tr×nh Poisson ®Ó nghiªn cøu cÊu tróc quÇn thÓ rõng; Tr¬ng Hå Tè ( 1985) dïng hä ®êng cong Pearson nghiªn cøu cÊu tróc rõng th«ng; NguyÔn Ngäc Lung ( 1987) x©y dùng cÊu tróc mËt ®é b»ng hµm håi quy; NguyÔn V¨n Tr¬ng ( 1973-1986 ) ®a ra ph¬ng ph¸p thèng kª c©y ®øng m« t¶ quy luËt cÊu tróc rõng gç hçn lo¹i; TrÇn V¨n Con ( 1991 ) øng dông m« pháng to¸n ®Ó nghiªn cøu ®Æc trng cÊu tróc vµ ®éng th¸i cña hÖ sinh th¸i rõng khép -T©y nguyªn; Lª Minh Trung ( 1991) nghiªn cøu cÊu tróc rõng phôc vô c«ng t¸c nu«i dìng; B¶o Huy (1993) nghiªn cøu cÊu tróc rõng n÷a rông l¸ vµ rông l¸ u thÕ b»ng l¨ng ë T©y nguyªn; Lª S¸u ( 1996 ), §µo C«ng Khanh (1996) nghiªn cøu cÊu tróc rõng l¸ réng thêng xanh...KÕt qu¶ cña nh÷ng nghiªn cøu trªn lµ ®· lùa chän c¸c hµm to¸n häc phï hîp nhÊt ®Ó m« pháng quy luËt cÊu tróc rõng nh : ph©n bè sè c©y theo cÊp ®êng kÝnh (N/D) m« pháng b»ng hµm kho¶ng c¸ch, hµm Weibull…, ph©n bè sè c©y theo cÊp chiÒu cao (N/H) cã d¹ng mét ®Ønh, nhiÒu ®Ønh phô h×nh r¨ng ca vµ m« t¶ thÝch hîp b»ng hµm Weibull, t¬ng quan gi÷a ®êng kÝnh vµ chiÒu cao( D/H) biÓu diÔn b»ng c¸c ph¬ng tr×nh ®êng th¼ng, ph¬ng tr×nh logarit, hµm mò…, tõ ®ã ®Ò xuÊt x©y dùng m« h×nh cÊu tróc mÉu lµm c¬ së cho viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p l©m sinh phï hîp víi tõng ®èi tîng rõng vµ môc tiªu kinh doanh cô thÓ. VÒ m« t¶ cÊu tróc tÇng thø cña rõng theo theo ph¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh Th¸i V¨n Trõng ( 1978 ) ®· ph©n chia rõng kÝn thêng xanh ma mïa nhiÖt ®íi ë ViÖt nam thµnh 5 tÇng kh¸c nhau vµ biÓu diÔn chóng b»ng c¸c phÉu ®å ngang vµ th¼ng ®øng theo ph¬ng ph¸p cña Richard P.W ®· ®îc c¶i tiÕn cho phï hîp.
14 2.2.2.2. Nghiªn cøu vÒ t¸i sinh rõng: ë ViÖt nam nghiªn cøu vÒ t¸i sinh rõng b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1960 cña thÕ kû XX. Mét sè t¸c gi¶ cã nh÷ng c«ng tr×nh næi bËt ph¶i kÓ ®Õn lµ: Th¸i V¨n Trõng( 1963,1978,1998 ) khi nghiªn cøu vÒ th¶m thùc vËt rõng ViÖt nam ®· kh¼ng ®Þnh: Trong qu¸ tr×nh t¸i sinh tù nhiªn cña c¸c x· hîp tù nhiªn nguyªn sinh hay thø sinh, cã 2 c¸ch t¸i sinh : thø nhÊt lµ c¸ch t¸i sinh liªn tôc díi t¸n kÝn rËm, cña nh÷ng lo¹i c©y chÞu bãng, sù t¸i sinh nµy thêng tha thít vµ yÕu ít v× thiÕu ¸nh s¸ng, thø hai lµ c¸ch t¸i sinh theo vÖt ®Ó hµn g¾n nh÷ng lç trèng trong t¸n rõng do c©y giµ ®æ rôi hay giã b·o lµm ®æ g·y cña nh÷ng c©y tiªn phong a s¸ng mäc nhanh mµ t¸c gi¶ ph©n biÖt thµnh 2 lo¹i lµ: c©y tiªn phong t¹m thêi cã tuæi thä ng¾n tù tiªu vong “sau khi hoµn thµnh nhiÖm vô” hoÆc sÏ bÞ tiªu diÖt bëi t¸n kÝn rËm cña c¸c loµi c©y ®Þnh vÞ mäc sau vµ c©y tiªn phong ®Þnh c cã tuæi thä dµi, cã thÓ tån t¹i trong thµnh phÇn cña c¸c x· hîp ®· t¸i sinh tù nhiªn. Trong nhãm nh©n tè sinh th¸i khÝ hËu - thuû v¨n th× ¸nh s¸ng lµ nh©n tè sinh th¸i khèng chÕ vµ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh t¸i sinh tù nhiªn cña c¸c x· hîp trong th¶m thùc vËt rõng; Vò §×nh HuÒ (1975) khi nghiªn cøu t¸i sinh rõng miÒn B¾c ViÖt nam ®· rót ra kÕt luËn lµ t¸i sinh rõng miÒn B¾c ViÖt nam cã ®Æc ®iÓm t¸i sinh cña rõng nhiÖt ®íi vµ nhËn thÊy trong rõng nguyªn sinh tæ thµnh c©y t¸i sinh t¬ng tù nh tÇng c©y gç, ë rõng thø sinh tån t¹i nhiÒu c©y gç mÒm kÐm gi¸ trÞ, hiÖn tîng t¸i sinh theo ®¸m t¹o ph©n bè sè c©y kh«ng ®Òu trªn mÆt ®Êt. Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu, t¸c gi¶ ®· x©y dùng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ t¸i sinh tù nhiªn ¸p dông cho c¸c ®èi tîng rõng l¸ réng ë miÒn B¾c ViÖt nam; Phïng Ngäc Lan (1984) [13] khi nghiªn cøu vÒ b¶o ®¶m t¸i sinh trong khai th¸c rõng cho biÕt : Do c©y m¹ cã tÝnh chÞu bãng cho nªn mét sè lîng lín c©y t¸i sinh ph©n bè chñ yÕu ë cÊp chiÒu cao thÊp, trõ mét sè loµi c©y a s¸ng cùc ®oan, tæ thµnh loµi t¸i sinh díi t¸n rõng Ýt nhiÒu gÇn gièng tæ thµnh tÇng c©y cao cña quÇn thÓ. §ång thêi t¸c gi¶ còng nªu râ khai th¸c cã ¶nh hëng rÊt quyÕt ®Þnh
15 ®Õn t¸i sinh rõng vµ ®Ò xuÊt biÖn ph¸p kû thuËt ®¶m b¶o t¸i sinh rõng phôc vô cho c¸c lu©n kú khai th¸c tiÕp theo; NguyÔn Ngäc Lung, §ç §×nh S©m [18] khi nghiªn cøu nh÷ng c¬ së ®Ó x©y dùng quy ph¹m khai th¸c gç, ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò t¸i sinh rõng ®· nªu:“ Quy luËt thay ®æi vµ ph©n ho¸ cña c©y t¸i sinh rÊt m¹nh. Trong ®iÒu chÕ vµ khai th¸c rõng cho phÐp lÊy t¸i sinh tù nhiªn, con ngêi chØ hç trî hoÆc lµm lÊy khi nµo kh¶ n¨ng t¸i sinh tù nhiªn kÐm hoÆc cÇn ®a nh÷ng loµi c©y míi vµo”. NguyÔn Hång Qu©n (1984) khi nghiªn cøu kÕt hîp chÆc chÏ khai th¸c víi t¸i sinh nu«i dìng rõng ®· chØ râ, ®Ó ®¸p øng yªu cÇu khai th¸c b¶o ®¶m t¸i sinh vµ nu«i dìng rõng, ®èi víi rõng kh«ng ®ång tuæi cÇn thùc hiÖn c¶ 4 néi dung chñ yÕu lµ: Thu ho¹ch c©y thµnh thôc, chÆt t¸i sinh, chÆt nu«i dìng vµ chuÈn ho¸ cÊu tróc rõng vÒ tr¹ng th¸i mong muèn, tõ ®ã ®a ra biÖn ph¸p kh¾c phôc t×nh tr¹ng khai th¸c hiÖn thêi (chØ nÆng vÒ thu ho¹ch c©y thµnh thôc) ®Ó khai th¸c ®¶m b¶o t¸i sinh vµ nu«i dìng rõng; Vò TiÕn Hinh (1991) khi nghiªn cøu ®Æc ®iÓm t¸i sinh cña rõng tù nhiªn víi ®èi tîng rõng Sau sau phôc håi vµ rõng tù nhiªn thø sinh hçn giao ®· nhËn thÊy: nh×n chung toµn l©m phÇn tù nhiªn c©y rõng t¸i sinh liªn tôc vµ cµng ë tuæi nhá sè c©y cµng t¨ng, ®ång thêi cßn cho biÕt hÖ sè tæ thµnh tÝnh theo phÇn tr¨m (%) sè c©y cña tÇng c©y t¸i sinh vµ tÇng c©y cao cã sù liªn hÖ chÆc chÏ vµ chóng cã quan hÖ theo d¹ng ®êng th¼ng víi hÖ sè t¬ng quan tõ 0,9 trë lªn. Tõ ®ã t¸c gi¶ ®· rót ra nhËn xÐt lµ l©m phÇn rõng tù nhiªn thø sinh nãi chung vµ mçi loµi c©y nãi riªng ®Òu cã ®Æc ®iÓm t¸i sinh liªn tôc vµ cµng vÒ giai ®o¹n sau sè c©y cµng t¨ng. VËn dông kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy vµo thùc tÕ s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®iÒu tra rõng, t¸c gi¶ ®· ®Ò xuÊt c¸c lo¹i biÖn ph¸p xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn vµ ®Ò nghÞ trong ®iÒu tra rõng do khã nhËn biÕt tªn c©y cña tÇng t¸i sinh nªn cã thÓ sö dông quan hÖ gi÷a hÖ sè tæ thµnh tÇng t¸i sinh vµ tÇng c©y cao ®Ó x¸c ®Þnh hÖ sè tæ thµnh tÇng t¸i sinh. NguyÔn Duy Chuyªn (1985) nghiªn cøu quy luËt ph©n bè c©y t¸i sinh tù nhiªn rõng l¸ réng thêng xanh
16 hçn lo¹i vïng Quú ch©u, NghÖ an ®· rót ra kÕt luËn lµ trong toµn l©m phÇn ph©n bè lý thuyÕt cña c©y t¸i sinh tù nhiªn ë rõng trung b×nh (III A2) c©y t¸i sinh tù nhiªn cã ph©n bè Poisson, c¸c lo¹i rõng kh¸c c©y t¸i sinh cã ph©n bè côm. 2.2.2.3. Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p xö lý l©m sinh cho rõng thø sinh nghÌo. Trong thêi kú Ph¸p thuéc, ®¸ng chó ý cã thö nghiÖm phôc håi rõng b»ng ph¬ng ph¸p trång rõng trªn ®Êt chÆt tr¾ng cã ®èt chµ nh¸nh ë Tr¶ng bom cña Maurand (1935). Vµo nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 70 cña thÕ kû XX, Tæng côc l©m nghiÖp ®· ban hµnh “ Quy tr×nh kû thuËt tu bæ rõng” vµ ®· ®îc ¸p dông réng r·i trong thêi gian dµi. Tuy nhiªn, quy tr×nh kû thuËt nµy cã nhîc ®iÓm vÒ kû thuËt xö lý tÇng c©y bôi, th¶m t¬i vµ thêi gian ®Çu t dµi nªn sau nµy bÞ b·i bâ. Còng vµo thêi kú nµy kû thuËt c¶i t¹o l©m phÇn ®· ®îc h×nh thµnh, hoµn thiÖn vµ ®îc ®a vµo ¸p dông cho ®Õn gÇn cuèi nh÷ng n¨m 1990. Cïng víi tu bæ vµ c¶i t¹o rõng, ý tëng “khoanh nói nu«i rõng” còng ®· xuÊt hiÖn, tõng bíc ®îc hoµn thiÖn vµ ®îc ¸p dông phæ biÕn cho ®Õn ngµy nay th«ng qua “Kû thuËt phôc håi rõng b»ng khoanh nu«i” do Bé l©m nghiÖp cò ban hµnh ( QPN- 14-92) vµ “Kû thuËt phôc håi rõng b»ng khoanh nu«i, xóc tiÕn t¸i sinh kÕt hîp trång bæ sung” do Bé N«ng nghiÖp &PTNT ban hµnh (QP-21-98). §ång thêi trong quy ph¹m 14- 92 cña Bé l©m nghiÖp tríc ®©y ban hµnh còng ®· quy ®Þnh c¸c gi¶i ph¸p kû thuËt l©m sinh nh nu«i dìng rõng, lµm giµu rõng, xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn ¸p dông cho rõng gç vµ tre nøa. Trong c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh, gi¶i ph¸p khoanh nu«i phôc håi rõng, lîi dông t¸i sinh tù nhiªn ®· vµ ®ang ®îc c¸c nhµ khoa häc vµ qu¶n lý quan t©m ®¸nh gi¸, xem xÐt vÒ tÝnh hiÖu qu¶ cña nã. Theo ®¸nh gi¸ cña NguyÔn Ngäc Lung vµ L©m Phóc Cè (1994) [17] th× :“ ChØ cã b»ng con ®êng khoanh nu«i phôc håi rõng, con ngêi míi lîi dông ®îc kh¶ n¨ng to lín vÒ t¸i sinh tù nhiªn cña rõng vµ míi t¹o ®îc c¸c khu rõng hçn loµi bÒn v÷ng theo híng cao ®Ønh mµ
17 ngêi ta gäi lµ rõng ®¹i ngµn ba tÇng ®iÓn h×nh cña hÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi ViÖt nam”. N¨m 2001, sau khi kh¶o s¸t c¸c m« h×nh t¸i sinh phôc håi rõng bÒn v÷ng theo híng l©m nghiÖp x· héi ë 11 tØnh trung du vµ miÒn nói phÝa B¾c, tæ chøc JICA( NhËt b¶n) vµ Côc l©m nghiÖp ®· cã b¸o c¸o kÕt luËn, trong ®ã kh¼ng ®Þnh lµ: phôc håi rõng b»ng khoanh nu«i lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p l©m sinh kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong x©y dùng rõng nhiÖt ®íi ViÖt nam”[10]. Tuy vËy còng cã nh÷ng ý kiÕn cha hoµn toµn nhÊt trÝ vÒ lùa chän con ®êng t¸i sinh tù nhiªn. Theo TrÇn Ngò Ph¬ng(2000)[21] cho r»ng: “ §i theo con ®êng t¸i sinh tù nhiªn, chóng ta kh«ng thÓ nµo ®a c«ng t¸c ph¸t triÓn rõng vµo quy ho¹ch. §i theo con ®êng t¸i sinh tù nhiªn, ph¶i tèn qu¸ nhiÒu thêi gian, Ýt nhÊt lµ gÊp hai lÇn t¸i sinh nh©n t¹o”. Tõ ®ã «ng kh¼ng ®Þnh: “ Chóng ta cã thÓ kÕt luËn ngay r»ng, con ®êng t¸i sinh tù nhiªn, kh«ng thÓ lµ con ®êng cña chóng ta”. Th¶o luËn. Tõ lîc sö qu¸ tr×nh nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng, t¸i sinh rõng vµ c¸c biÖn ph¸p xö lý l©m sinh ¸p dông cho rõng thø sinh nghÌo cña c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt nam ®îc tr×nh bµy trªn ®©y cho thÊy c«ng viÖc nghiªn cøu vÒ rõng tù nhiªn nhiÖt ®íi ®îc tiÕn hµnh t¬ng ®èi l©u dµi, ®èi tîng vµ néi dung nghiªn cøu phong phó, ®a d¹ng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ngµy cµng hoµn thiÖn, chÝnh x¸c, hiÖn ®¹i, cã gi¸ trÞ thùc tiÔn cao. ViÖc lùa chän con ®êng t¸i sinh tù nhiªn hay nh©n t¹o, kh«ng thÓ ¸p ®Æt mµ tuú vµo ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi cô thÓ, tuú tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ vµ môc ®Ých kinh doanh lîi dông rõng trong tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh ®Ó lùa chän gi¶i ph¸p kû thuËt l©m sinh hîp lý v× “kû thuËt l©m sinh kh«ng thÓ b¾t chíc tù nhiªn mét c¸ch thô ®éng vµ còng kh«ng thÓ lµm tr¸i víi tù nhiªn mét c¸ch tuú tiÖn”(Ph¹m Xu©n Hoµn)[10].
18 2.3. Lîc sö nghiªn cøu vÒ rõng tù nhiªn bÞ ¶nh hëng bëi chiÕn tranh ho¸ häc vµ gi¶i ph¸p phôc håi rõng. Theo tµi liÖu cña Vâ Quý ( 1983) [31] cho biÕt: Ngay trong thêi kú cuéc chiÕn tranh ho¸ häc ®ang diÔn ra, mÆc dï Bé quèc phßng Mü ®· tuyªn bè lµ c¸c chÊt diÖt cá ë ViÖt nam kh«ng g©y t¸c h¹i vÒ mÆt sinh th¸i (J.S. Foster), nhng nhiÒu nhµ khoa häc ®· nghiªn cøu hËu qu¶ cña cuéc chiÕn tranh nµy ®èi víi rõng, tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®Êt, mïa mµng vµ m«i trêng ViÖt nam vµ ®· cã nh÷ng ý kiÕn tr¸i ngîc nhau. §Çu tiªn vµo n¨m 1967, ViÖn nghiªn cøu Midwest cña Mü ®· cö nhµ khoa häc P.H.Tachirley sang ViÖt nam ®Ó ®iÒu tra ¶nh hëng cña chÊt diÖt cá vÒ mÆt sinh th¸i vµ P.H.Tachirley ®· cho r»ng viÖc Mü sö dông chÊt diÖt cá ®· g©y ¶nh hëng nghiªm träng ®èi víi hÖ thùc vËt ë ViÖt nam ( Science,1969). NhËn ®Þnh nµy còng ®· ®îc hai nhµ khoa häc kh¸c lµ E.W.Pfeiffer vµ G.H.Orian x¸c nhËn ( Science,1970).TiÕp theo, nhiÒu nhµ khoa häc kh¸c còng ®· ®Õn ViÖt nam ®Ó nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy vµ ®· thèng nhÊt r»ng ®©y lµ mét cuéc chiÕn tranh cã tÝnh chÊt huû diÖt sinh th¸i. Tuy nhiªn v× kh«ng cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu nhiÒu ë hiÖn trêng hoÆc cha hiÓu râ ®iÒu kiÖn cña thiªn nhiªn ViÖt nam, hoÆc kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó theo dâi l©u dµi nªn còng cßn mét sè ý kiÕn cha chÝnh x¸c hoÆc cha ®¸nh gi¸ ®îc mét c¸ch thËt ®óng ®¾n vÒ møc ®é nghiªm träng cña vÊn ®Ò. Sau ngµy miÒn Nam ®îc gi¶i phãng, vµo th¸ng 10 n¨m 1980, Héi ®ång Bé trëng( nay lµ ChÝnh phñ) cã quyÕt ®Þnh thµnh lËp Uû ban quèc gia §iÒu tra hËu qu¶ chÊt ho¸ häc dïng trong chiÕn tranh ViÖt nam ( gäi t¾t lµ Uû ban 10-80). Trong nhiÒu n¨m sau, Uû ban 10-80 ®· chñ tr× nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc, hîp t¸c víi c¸c nhµ khoa häc, c¸c häc viÖn, viÖn nghiªn cøu, c¸c trêng §¹i häc, bÖnh viÖn trong c¶ níc vµ c¸c nhµ khoa häc níc ngoµi nh Mü, Ph¸p, NhËt b¶n, Canada. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy ®· ®îc tr×nh bµy t¹i 3 cuéc héi th¶o khoa häc, trong ®ã 2