Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu biến dị di truyền và đánh giá tăng thu di truyền cho các vườn giống Keo lá liềm (Acacia crassicarpa) tại vùng Bắc Trung Bộ

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:55

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là xác định mức độ biến dị về sinh trưởng và một số chỉ tiêu chất lượng thân cây trong các gia đình và giữa các xuất xứ Keo lá liềm tại hai vườn giống Cam Lộ - Quảng Trị và Phong Điền - Thừa Thiên Huế; dự đoán mức tăng thu di truyền lí thuyết và đánh giá tương tác kiểu gen - hoàn cảnh của Keo lá liềm ở hai lập địa vùng Bắc Trung Bộ... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu biến dị di truyền và đánh giá tăng thu di truyền cho các vườn giống Keo lá liềm (Acacia crassicarpa) tại vùng Bắc Trung Bộ

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ----------------------------------- ph¹m xu©n ®Ønh Nghiªn cøu biÕn dÞ di truyÒn vµ ®¸nh gi¸ t¨ng thu di truyÒn cho c¸c vên gièng Keo l¸ liÒm (Acacia crassicarpa) t¹i vïng B¾c Trung Bé Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60.62.60 luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc TS. Hµ Huy ThÞnh hµ t©y, n¨m 2007
1 Më ®Çu §Ó thùc hiÖn chiÕn lîc ph¸t triÓn l©m nghiÖp ChÝnh phñ ®· cã quyÕt ®Þnh sè 661/Q§-TTg vÒ môc tiªu, nhiÖm vô, chÝnh s¸ch vµ tæ chøc thùc hiÖn dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng vµ s¶n xuÊt 1 triÖu m3 v¸n nh©n t¹o. Trong ®ã viÖc chän loµi c©y trång hîp lý lµ vÊn ®Ò hÕt søc quan träng. Trong tËp ®oµn c¸c loµi c©y ®îc chän th× c¸c loµi Keo nãi chung vµ Keo l¸ liÒm nãi riªng lµ mét trong nh÷ng loµi c©y cã nhiÒu gi¸ trÞ vµ c«ng dông ®Ó ph¸t triÓn réng r·i ®¸p øng nhiÒu môc ®Ých quan träng nh phñ xanh, chãng xãi mßn, cung cÊp nguyªn liÖu lµm bét giÊy, v¸n nh©n t¹o. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y gç rõng trång c¸c loµi Keo ngµy cµng ®îc sö dông réng r·i ®Ó s¶n xuÊt ®å méc xuÊt khÈu. Keo (Acacia) lµ mét chi thùc vËt hä phô Trinh n÷ (Mimosoideae) thuéc hä §Ëu (Leguminosae) bao gåm kho¶ng 1200 loµi cã ph©n bè réng ë ch©u ¸, vµ ch©u §¹i D¬ng. Riªng Austrailia cã kho¶ng 850 loµi Keo (Acacia) víi hµng tr¨m loµi cã l¸ gi¶ (Pedley, 1987) [30]. Keo l¸ liÒm hay cßn cã tªn gäi kh¸c Keo lìi liÒm hoÆc Keo lìi m¸c, tªn khoa häc Acacia crassicarpa thuéc Hä §Ëu (Fabaceae), Bé §Ëu (Legumimosa). Keo l¸ liÒm ph©n bè tù nhiªn t¹i vïng B¾c Queensland, bao gåm c¶ c¸c quÇn ®¶o ë Torres Strait, vµ New Guinea. ë Queensland, Keo l¸ liÒm ph©n bè chñ yÕu trªn ®Êt c¸t, vïng ®Êt thÊp, vïng duyªn h¶i hoÆc vïng ®ôn c¸t ven biÓn. ë New Guinea, Keo l¸ liÒm ph©n bè ë c¸c vïng ®Êt thÊp phÝa Nam tõ T©y nam Irian Jaya, Indonesia tíi Oriomo River cña Papua New Guinea (McDonald and Maslin, 2000) [26]. ë ViÖt Nam Keo l¸ liÒm ®îc ®a vµo trong vßng kho¶ng 25 n¨m trë l¹i ®©y (Lª §×nh Kh¶ vµ c¸c céng sù, 2003) [6]. Mét sè kh¶o nghiÖm loµi vµ xuÊt xø trªn vïng ®åi cho thÊy Keo l¸ liÒm sinh trëng nhanh h¬n Keo l¸ trµm vµ Keo tai tîng. Trong ®ã c¸c xuÊt xø tõ Papua New Guinea sinh
2 trëng nhanh nhÊt, ®ã lµ c¸c xuÊt xø: Manta prov, Gubam vµ Derideri (NguyÔn Hoµng NghÜa vµ Lª §×nh Kh¶, 1998)[12]. Môc tiªu cña c¸c ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng lµ t¹o ra nguån gièng cã n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cao. KÕt qu¶ ®ã kh«ng chØ dõng l¹i ë chç cã ®îc nh÷ng gièng ®îc c¶i thiÖn mµ ®iÒu quan träng h¬n n÷a lµ ph¶i s¶n xuÊt ®îc nh÷ng gièng ®ã trªn quy m« lín ®Ó phôc vô l©u dµi cho c¸c ch¬ng tr×nh trång rõng. Cã thÓ s¶n xuÊt vËt liÖu gièng tèt tõ nh÷ng gièng ®îc c¶i thiÖn th«ng qua sinh s¶n h÷u tÝnh hoÆc sinh s¶n sinh dìng. V× thÕ x©y dùng rõng gièng vµ vên gièng vÉn lµ mét biÖn ph¸p quan träng vµ ®¬n gi¶n nhÊt ®Ó cung cÊp gièng cã chÊt lîng di truyÒn ®îc c¶i thiÖn cho c¸c ch¬ng tr×nh trång rõng. Trong c¸c ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng, sau qu¸ tr×nh kh¶o nghiÖm loµi vµ xuÊt xø, th× viÖc thu h¸i h¹t gièng tõ c¸c c©y tréi cña c¸c xuÊt xø tèt nhÊt ë n¬i nguyªn s¶n ®Ó thiÕt lËp c¸c kh¶o nghiÖm hËu thÕ kÕt hîp víi x©y dùng vên gièng ®îc coi lµ ph¬ng thøc tiÕp cËn hîp lý vµ hiÖu qu¶ nhÊt ®· ®îc nhiÒu níc trong khu vùc bao gåm c¶ ViÖt Nam ¸p dông cho nhiÒu loµi c©y, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c loµi c©y nhËp néi nh Keo, B¹ch ®µn. C¸c kh¶o nghiÖm hËu thÕ sÏ ®îc coi lµ c¸c quÇn thÓ chän gièng phôc vô c«ng t¸c c¶i thiÖn gièng sau nµy th«ng qua ®¸nh gi¸ c¸c biÕn dÞ di truyÒn. §©y chÝnh lµ mét kh©u ®Ó chän läc c¸c biÕn dÞ tù nhiªn phï hîp víi môc ®Ých cña ch¬ng tr×nh chän gièng. Sau khi ®¸nh gi¸, c¸c kh¶o nghiÖm hËu thÕ sÏ ®îc tØa tha di truyÒn vµ lµ n¬i cung cÊp h¹t gièng ®îc c¶i thiÖn cho s¶n xuÊt. NhËn thøc ®îc vai trß, vÞ trÝ vµ tÇm quan träng cña Keo l¸ liÒm cho c¸c ch¬ng tr×nh trång rõng ë ViÖt Nam ®Æc biÖt lµ trªn c¸c lËp ®Þa ë vïng c¸t néi ®ång vµ ®Êt ®åi träc bÞ th¸i hãa vµ th«ng qua ch¬ng tr×nh thuÇn hãa c¸c loµi c©y rõng Australia ®îc ®ång tµi trî bëi ACIAR vµ AusAID, Trung t©m nghiªn cøu gièng c©y rõng ®· nhËn ®îc mét nguån gièng t¬ng ®èi ®a d¹ng
3 di truyÒn ®Ó x©y dùng c¸c vên gièng kÕt hîp lµm kh¶o nghiÖm hËu thÕ cho Keo l¸ liÒm t¹i ba lËp ®Þa kh¸c nhau lµ Cam Lé - Qu¶ng TrÞ, Phong §iÒn - Thõa Thiªn HuÕ vµ B×nh ThuËn. §Ó cã thÓ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån gièng cã gi¸ trÞ nµy cho c¸c môc tiªu tríc m¾t lµ cung cÊp h¹t gièng cã chÊt lîng di truyÒn ®îc c¶i thiÖn vµ môc tiªu l©u dµi lµ thiÕt lËp c¸c quÇn thÓ chän gièng cã tÝnh ®a d¹ng cao, viÖc ®¸nh gi¸ sinh trëng, quy m« biÕn dÞ ë møc ®é xuÊt xø, gia ®×nh vµ c¸ thÓ còng nh kh¶ n¨ng di truyÒn cña mét sè tÝnh tr¹ng kinh tÕ quan träng lµ hÕt søc cÇn thiÕt . XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu trªn ®Ò tµi: "Nghiªn cøu biÕn dÞ di truyÒn vµ ®¸nh gi¸ t¨ng thu di truyÒn cho c¸c vên gièng Keo l¸ liÒm (Acacia crassicarpa) t¹i vïng B¾c Trung Bé " ®îc thùc hiÖn. Víi t c¸ch lµ céng t¸c viªn khoa häc cña c¸c ®Ò tµi vµ dù ¸n vÒ nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn gièng c©y l©m nghiÖp do Trung t©m nghiªn cøu gièng c©y rõng chñ tr×, t¸c gi¶ cña luËn ¸n lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm vµ trùc tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh x©y dùng, qu¶n lý, ch¨m sãc vµ theo dâi c¸c vên gièng Keo l¸ liÒm t¹i Cam Lé - Qu¶ng TrÞ vµ Phong §iÒn - Thõa Thiªn HuÕ . Sè liÖu vµ c¸c kÕt qu¶ tr×nh bµy trong luËn ¸n lµ nguån sè liÖu míi nhÊt do chÝnh t¸c gi¶ thu thËp vµo th¸ng 12/2006.
4 Ch¬ng 1 tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. TÇm quan träng cña vÊn ®Ò nghiªn cøu Gièng lµ mét trong nh÷ng kh©u quan träng nhÊt cña s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp. Nhê cã gièng ®îc c¶i thiÖn vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh kh¸c mµ n©ng cao n¨ng suÊt rõng trång. Gi¶i ph¸p kü thuËt chñ yÕu lµ chän t¹o gièng míi, nh©n gièng víi ph¬ng ph¸p v« tÝnh vµ h÷u tÝnh. Yªu cÇu mäi mÆt cña x· héi ngµy cµng t¨ng vµ ®a d¹ng ®ßi hái c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong ®ã cã N«ng - L©m nghiÖp cÇn n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt lîng vµ ®a d¹ng thÓ lo¹i c¸c s¶n phÈm cña m×nh nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®ã. §Ó gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò nµy s¶n xuÊt N«ng - L©m nghiÖp ngµy cµng ph¶i cã nhiÒu gièng tèt h¬n n÷a. Nh÷ng gièng nµy nÕu chØ tuyÓn chän tõ nh÷ng d¹ng sèng tù nhiªn trong tù nhiªn th× ch¾c ch¾n kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu ®ßi hái cµng t¨ng cña x· héi.V× vËy, c¸c nhµ chän gièng c©y trång mét mÆt võa ®¸p øng c¸c biÖn ph¸p chän läc, võa nghiªn cøu g©y t¹o gièng míi, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng gièng c©y ®îc trång rõng réng r·i, cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. ViÖc ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p chän läc ®· cã ®îc nhiÒu gièng c©y trång míi cã n¨ng suÊt, chÊt lîng tèt, cã kh¶ n¨ng thÝch øng nh÷ng vïng sinh th¸i cã ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh kh¾c nghiÖt vµ ®Æc tÝnh míi kh¸c. C¶i thiÖn gièng c©y rõng ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt khi nã kÕt hîp ®îc tÊt c¶ sù khÐo lÐo vÒ l©m sinh vµ chän gièng hay nãi c¸ch kh¸c lµ cuéc “h«n nh©n” gi÷a chän gièng c©y rõng vµ c¸c biÖn ph¸p l©m sinh (Zobel, B. vµ Talbert, J., 1984) [7]. N¨ng suÊt c©y rõng chØ ®¹t ®îc tèi ®a khi sö dông nh÷ng c©y gièng cã chÊt lîng di truyÒn tèt nhÊt, nhng mét c©y rõng cã chÊt lîng di truyÒn cao nh thÕ nµo ®i n÷a vÉn kh«ng ®¹t ®îc s¶n phÈm tèi ®a nÕu kh«ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p l©m sinh trong mét thêi gian dµi. V× vËy, khi nãi ®Õn c¶i thiÖn gièng c©y rõng mét mÆt ph¶i ¸p dông c¸c nguyªn lý di
5 truyÒn vµ chän gièng ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt vµ chÊt lîng mÆt kh¸c ph¶i ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh thÝch hîp. C«ng t¸c c¶i thiÖn gièng c©y rõng trong nh÷ng n¨m qua ®· ®¹t ®îc mét sè thµnh tÝch quan träng vÒ chän t¹o vµ nh©n gièng, ®· cung cÊp mét sè gièng míi cã n¨ng suÊt, chÊt lîng cao cho trång rõng s¶n xuÊt song tû lÖ gièng ®· ®îc c¶i thiÖn trong s¶n xuÊt cha ®¸ng kÓ lµ bao. §Ó ®¸p øng yªu cÇu to lín cña c¸c ch¬ng tr×nh trång rõng cÇn cã bíc ®i thÝch hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ cña níc ta. Mét mÆt ph¶i tËn dông nh÷ng thµnh qu¶ ®· ®¹t ®îc ë trong níc trªn thÕ giíi vÒ chän t¹o gièng míi vµ nh©n gièng ®¸p øng yªu cÇu ngµy cµng t¨ng cña s¶n xuÊt, mÆt kh¸c ph¶i chó ý c«ng t¸c b¶o tån nguån gen c©y rõng ®Ó lµm c¬ së cho c«ng t¸c c¶i thiÖn gièng l©u dµi. Kh¶o nghiÖm loµi vµ Kh¶o nghiÖm xuÊt Chän läc víi c©y tréi chän loµi xø (chän xuÊt xø) Lai gièng Rõng tù nhiªn vµ rõng trång Kh¶o nghiÖm gièng Rõng gièng chuyÓn Rõng gièng Vên gièng hãa VËt liÖu gièng (H¹t, hom … Rõng trång míi S¬ ®å 1.1. S¬ ®å chung cña c¶i thiÖn gièng c©y rõng (Lª §×nh Kh¶ vµ D¬ng Méng Hïng, 1998) [7]
6 1.2. Nghiªn cøu vÒ Keo l¸ liÒm (Acacia crassicarpa) trªn thÕ giíi. Keo l¸ liÒm: Acacia crassicarp thuéc hä ®Ëu (Fabaceae), Bé §Ëu (Legumimosa). Tªn thêng gäi: Keo l¸ liÒm, Keo lìi liÒm, Keo lìi m¸c. Tªn tiÕng Anh: Northern Wattle, Papua New Guinea: Red Wattle, tªn kh¸c Akasia Cook Islands. Keo l¸ liÒm lµ c©y gç lín, cã thÓ cao tíi 7 -10 fit (tøc kho¶ng 21 - 30m) hoÆc h¬n. C©y cã l¸ mµu xanh b¹c, cµnh nh¸nh nhá vµ Ýt, l¸ cong h×nh lìi liÒm, dµi 11 - 20cm, réng 2.5 - 5.0 cm. Hoa thêng 5 c¸nh, c¸nh máng. Qu¶ lín, h×nh ch÷ nhËt, ph¼ng, cøng, dµy, chiÒu dµi 5,0 - 7.5cm, chiÒu réng 2- 2,5cm, t¸n dµy, ®¬n th©n, th¼ng hoÆc Ýt cong (Bentham & Mueller, 1864) [17]. ¶nh 1.1. Qu¶ vµ h¹t Keo l¸ liÒm (Acacia. crassicarpa) Keo l¸ liÒm ph©n bè tù nhiªn ë B¾c Queensland Australia, Nam Papua New Guinea vµ Irian Jaya cña Indonesia tõ vÜ ®é 80 N ®Õn 200 N. §é cao tõ 0 - 200m, cã khi ®Õn 700m. Keo l¸ liÒm thÝch øng ®îc víi c¸c lo¹i ®Êt cã ®é pH tõ 4 - 8, cã thÓ chÞu ®îc mïa kh« kÐo dµi 6 th¸ng, lîng ma phï hîp tõ 1000 - 3500mm vµ nhiÖt ®é tèi ®a ®¹t tíi 32 - 340C, tèi thiÓu ®¹t 15 - 220C.
7 Keo l¸ liÒm lµ loµi c©y sinh trëng nhanh, cã kh¶ n¨ng cè ®Þnh ®¹m tù nhiªn, sinh trëng ®îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau, lµ c©y chÞu löa, chÞu giã, c¸t, c¹nh tranh ®îc víi cá d¹i, sinh trëng ®îc trªn ®Êt nghÌo dinh dìng. ë Australia Keo l¸ liÒm ®îc t×m thÊy ë c¸c ®åi c¸t, c¸c sên dèc cña c¸c ®ôn c¸t cè ®Þnh, trªn c¸c ®ôn c¸t ven biÓn vµ c¸c ch©n ®åi. Chóng xuÊt hiÖn trªn c¸c lo¹i ®Êt kh¸c nhau kÓ c¶ c¸t biÓn (chøa nhiÒu Canxi vµ Kali), ®Êt c¸t vµng ph¸t triÓn trªn ®¸ Granit, ®Êt ®á ph¸t triÓn trªn nói löa, ®Êt ®á vµng ph¸t triÓn trªn phiÕn th¹ch, ®Êt bÞ xãi mßn vµ ®Êt phï sa. ë Papua New Guinea vµ Indonesia chóng xuÊt hiÖn trªn ®Þa h×nh kh«ng æn ®Þnh cña phï sa cæ vïng cao nguyªn Oriomo. HÇu hÕt chóng ®îc t×m thÊy trªn ®Þa h×nh tho¸t níc tèt, ®Êt cã tÝnh Axit m¹nh. Tuy nhiªn Keo l¸ liÒm còng xuÊt hiÖn trªn nh÷ng vïng kh«ng tho¸t níc, thËm chÝ c¶ nh÷ng vïng bÞ óng ngËp trong mïa ma vµ nhanh chãng kh« trong mïa kh«, ®Êt ®á vµng glay ho¸ vµ ®á vµng sÐt. Mét sè nghiªn cøu ë Th¸i Lan cho thÊy víi rõng trång A. crassicarpa xuÊt xø Papua New Guinea sau 3 n¨m ®¹t 207 tÊn sinh khèi kh«/ha. ë vïng kh« h¬n lµ Ratchaburi - Th¸i Lan sau 3 n¨m cã n¨ng suÊt ngang b»ng Keo l¸ trµm 40 tÊn sinh khèi kh«/ha. ë Sarah - Malaysia nã ®îc trång trªn ®Êt ®¸ cã tÇng mÆt máng vµ ®Êt c¸t cho kÕt qu¶ H = 15-23m, D1,3 = 10-16cm sau 4 n¨m tuæi, tèt h¬n c¶ A. auriculiformis vµ A. mangium (Nor Aini Ab. Shukor, Abel Nelson Nang and Kamis Awang, 1998) [28]. NhiÒu nghiªn cøu cña c¸c níc trong khu vùc cho thÊy A. crassicarpa sinh trëng ngang b»ng hoÆc h¬n c¶ A. auriculiformis vµ A. mangium (c¸c nghiªn cøu ë Th¸i Lan, Myanma, Trung Quèc, Lµo...). C¸c nghiªn cøu cña Mianma cho thÊy A. crassicarpa sinh trëng nhanh, c©y 2 tuæi, tû lÖ sèng ®¹t 95 - 100%, H = 7 - 9,4m, D0 = 7 - 9,6cm.
8 ë Papua New Guinea ngêi ta sö dông A. crassicarpa lµm gç ®ãng ®å gia dông, thuyÒn, v¸n sµn, gç cñi, bét giÊy... Träng lîng kh« trong kh«ng khÝ cña A. crassicarpa lµ 710 kg/m3, sÊy kh« lµ 620kg/m3 (Stephen Midgley, 2000) [32]. A. crassicarpa ®îc trång 40.000 ha ë Sumatra Indonesia trªn ®Êt Èm, cã pH thÊp vµ thØnh tho¶ng bÞ ngËp níc. A. crassicarpa trång trªn ®Êt Èm cho sinh trëng b×nh qu©n hµng n¨m thÊp h¬n A. mangium trªn ®Êt kh« nhng do tû träng A. crassicarpa lín h¬n so víi A. mangium nªn s¶n lîng bét giÊy vÉn cã thÓ ngang b»ng, do ®ã s¶n lîng bét giÊy/ha vÉn chÊp nhËn ®îc. Tõ 40.000ha A. crassicarpa cung cÊp nguyªn liÖu cho nhµ m¸y bét giÊy thu ®îc trªn 1 triÖu USD. C¸c nghiªn cøu vÒ ®¸nh gi¸ biÕn dÞ di truyÒn cho c¸c vên gièng Keo l¸ liÒm còng ®· ®îc tiÕn hµnh ë nhiÒu níc nh Indonesia (Arif, N., 1997) [14], Phillipine (Arnold vµ Cuevas, 2003) [15] vµ Australia (Harwood vµ céng sù, 1993) [23]. C¸c t¸c gi¶ ghi nhËn r»ng cã sù sai kh¸c râ rÖt gi÷a c¸c xuÊt xø vµ gi÷a c¸c gia ®×nh trong xuÊt xø. Tuy nhiªn, biÕn dÞ di truyÒn vµ hÖ sè di truyÒn theo nghÜa hÑp vÒ c¸c chØ tiªu sinh trëng ë møc trung b×nh (0.25). Theo Arif (1997) [14] hÖ sè di truyÒn theo nghÜa réng vÒ c¸c tÝnh tr¹ng sinh trëng cña Keo l¸ liÒm ë Indonexia còng chØ ë møc ®é trung b×nh vµ cã biÕn ®éng lín theo c¸c lËp ®Þa H2 = 0.44 - 0.62 cho chiÒu cao vµ H2 = 0.27 - 0.58 cho ®êng kÝnh. Cïng víi A. magium vµ A. mearnsii, A. crassicarpa lµ mét trong ba loµi c©y cè ®Þnh ®¹m tèt nhÊt thuéc Bé ®Ëu Legumimosa vµ cã vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc b¶o vÖ vµ kh«i phôc ®Êt tho¸i ho¸ do canh t¸c qu¸ møc hoÆc khai th¸c rõng c¹n kiÖt ë vïng nhiÖt ®íi. Nh÷ng loµi nµy cung cÊp gç nguyªn liÖu giÊy, gç cñi, tanin vµ gç lín. Chóng còng ®îc trång réng r·i ®Ó chèng xãi mßn vµ phôc håi ®Êt.
9 A. crassicarpa ®îc x¸c ®Þnh lµ c©y cã kh¶ n¨ng hÊp thô CO2 tèt, chÝnh phñ Australia ®· ®Çu t mét dù ¸n lín ®Ó trång c¸c loµi c©y cã kh¶ n¨ng hÊp thô khÝ CO2 tèt trªn 9 níc kh¸c nhau trong ®ã cã ViÖt Nam. 1.3. Nghiªn cøu vÒ Keo l¸ liÒm (Acacia crassicarpa) ë ViÖt Nam So víi Keo l¸ trµm vµ Keo tai tîng, Keo l¸ liÒm lµ mét loµi c©y ®îc nhËp néi muén h¬n (Lª §×nh Kh¶, vµ c¸c céng sù, 2003) [6], ®ång thêi sù quan t©m vµ chó ý cña c¸c tæ chøc trång rõng, kh«ng nh÷ng ë ViÖt Nam mµ c¶ c¸c níc kh¸c trong khu vùc ®èi víi loµi c©y nµy còng chØ míi xuÊt hiÖn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. V× lÏ ®ã, c¸c ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng ®èi víi Keo l¸ liÒm vÒ c¬ b¶n míi chØ lµ nh÷ng bíc ®Çu. ë ViÖt Nam mét sè kh¶o nghiÖm loµi vµ xuÊt xø trªn vïng ®åi cho kÕt qu¶ A. crassicarpa sinh trëng nhanh h¬n A. auriculiformis vµ A. mangium. Trong ®ã c¸c xuÊt xø tõ Papua New Guinea nh Manta prov., Gubam, Derideri lµ cã sinh trëng nhanh nhÊt (NguyÔn Hoµng NghÜa vµ Lª §×nh Kh¶, 2000) [12]. Mét sè nghiªn cøu cña ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam cho mét sè loµi c©y trång trªn ®Êt c¸t vïng B¾c Trung Bé bao gåm: Phi lao, Keo l¸ trµm, Keo tai tîng, Keo l¸ liÒm, c¸c loµi Keo chÞu h¹n, c¸c loµi B¹ch ®µn, Muång ®en ®· cho thÊy Phi lao cã kh¶ n¨ng thÝch øng réng nhng còng chØ trªn ®Êt c¸t vµng vµ c¸t di ®éng cßn A. crassicarpa loµi c©y võa cã kh¶ n¨ng sinh trëng nhanh, l¹i võa cã thÓ thÝch øng ®îc víi vïng c¸t néi ®ång óng ngËp vµ kh« h¹n nªn rÊt cã triÓn väng ®èi víi c¸c tØnh miÒn Trung (NguyÔn Hoµng NghÜa vµ Lª §×nh Kh¶, 2000) [12]. Keo l¸ liÒm lµ loµi cã triÓn väng nhÊt trªn c¸t néi ®ång vïng B¾c Trung Bé. §©y lµ loµi cã kh¶ n¨ng thÝch nghi tèt trªn ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt cña c¸t néi ®ång. Chóng cã kh¶ n¨ng sinh trëng tèt trªn c¸t néi ®ång ngËp óng khi ®îc lªn lÝp, võa thÝch øng trong ®iÒu kiÖn c¸t bay côc bé v× nã cã bé rÔ ®Æc
10 biÖt ph¸t triÓn. Ngoµi ra víi bé rÔ ph¸t triÓn, cã nhiÒu nèt sÇn vµ t¸n l¸ ph¸t triÓn, rông l¸ nhiÒu nªn cã u thÕ trong c¶i t¹o ®Êt, c¶i t¹o m«i trêng (NguyÔn ThÞ LiÖu, 2006) [10]. Theo mét sè kh¶o nghiÖm cña WFP trªn c¸t néi ®ång t¹i §«ng Phong - Thõa Thiªn HuÕ cho mét sè loµi c©y l¸ réng vµ l¸ kim th× sau 2 n¨m tuæi cho thÊy A. crassicarpa cã tû lÖ sèng ®¹t >90%, vµ cao tíi 6,0m, trong khi ®ã A. mangium chØ sèng 40% vµ cao 3,0m, cßn c¸c loµi kh¸c th× kh«ng sèng ®îc (Lª §×nh Kh¶, 2001) [8]. Tuy nhiªn loµi Keo l¸ liÒm míi ®îc ®a vµo ViÖt Nam trong vßng 25 n¨m trë l¹i ®©y. V× vËy, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cßn nhiÒu h¹n chÕ do ®ã cã thÓ nãi r»ng ®©y lµ c¬ héi nhng còng kh«ng Ýt th¸ch thøc ®èi víi t¸c gi¶ nghiªn cøu.
11 Ch¬ng 2 Môc tiªu - ®èi tîng - ®Þa ®iÓm nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu. 2.1.1. X¸c ®Þnh møc ®é biÕn dÞ vÒ sinh trëng vµ mét sè chØ tiªu chÊt lîng th©n c©y trong c¸c gia ®×nh vµ gi÷a c¸c xuÊt xø Keo l¸ liÒm t¹i hai vên gièng Cam Lé - Qu¶ng TrÞ vµ Phong §iÒn - Thõa Thiªn HuÕ. 2.1.2. Dù ®o¸n møc t¨ng thu di truyÒn lÝ thuyÕt vµ ®¸nh gi¸ t¬ng t¸c kiÓu gen - hoµn c¶nh cña Keo l¸ liÒm ë hai lËp ®Þa vïng B¾c Trung Bé. 2.1.3. Chän läc mét sè gia ®×nh tèt nhÊt cña nh÷ng xuÊt xø cã triÓn väng trong vên gièng ë Cam Lé - Qu¶ng TrÞ vµ Phong §iÒn -Thõa Thiªn HuÕ tõ ®ã ®Ò xuÊt ph¬ng ¸n tØa tha cho c¸c vên gièng. 2.2. §èi tîng nghiªn cøu. §èi tîng nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ c¸c xuÊt xø vµ gia ®×nh Keo l¸ liÒm trong 2 vên gièng t¹i Qu¶ng TrÞ vµ Thõa Thiªn HuÕ (B¶ng 2.1 vµ 2.2). Vên giống ë Cam Lé - Qu¶ng TrÞ gåm 105 l« h¹t, trong ®ã 4 xuÊt xø chÝnh cã 11- 24 gia ®×nh ®Òu tõ Papua New Guinea (PNG), c¸c xuÊt xø kh¸c chØ cã tõ 1-2 gia ®×nh vµ 12 l« h¹t hçn hîp. Vên gièng ë Phong §iÒn - Thõa Thiªn HuÕ bao gåm 107 gia ®×nh cña 5 xuÊt xø, chñ yÕu lµ 4 xuÊt xø cña PNG. C¸c l« h¹t cã nguån gèc tõ Trung quèc vµ Fiji lµ c¸c l« h¹t ®îc thu tõ c¸c vên gièng thÕ hÖ mét. Ngoµi ra cßn cã 3 l« h¹t thu h¸i tõ c¸c c©y tréi dù tuyÓn t¹i khu rõng trång kh¶o nghiÖm gièng x©y dùng tríc ®©y t¹i ViÖt Nam.
12 B¶ng 2.1: Th«ng tin vÒ xuÊt xø vµ sè gia ®×nh cña vên gièng Keo l¸ liÒm ë Cam Lé - Qu¶ng TrÞ L« h¹t XuÊt xø VÜ ®é Kinh ®é Sè gia ®×nh 16597 Gubam Village PNG 8° 37' 141° 55' 16 17552 Bensbach PNG 8° 52' 141° 17' 11 17849 Samlleberr irian jaya INDO 8° 20' 141° 00' 4 18937 Oriomo PNG 8° 55' 142° 03' 23 18940 Bimadebum PNG 8° 38' 142° 03' 24 18947 Bensbach PNG 8° 53' 141° 17' 7 19150 Suixi Exp ST Guandong CHIN 21° 25' 110° 20' 2 19704 SPA Hainan CHIN 19° 56' 109° 44' 1 20003 SSO Laulau Viti Levu FIJI 18° 00' 178° 00' 2 §«ng Nam Bé VN 3 17561 Hçn hîp Limal-Malam PNG 1 17603 Hçn hîp Morehead District PNG 1 18202 Hçn hîp Dimisisi Village PNG 1 18210 Hçn hîp Serisa Village PNG 1 18936 Hçn hîp Serisa PNG 1 18938 Hçn hîp Arufi PNG 1 19389 Hçn hîp Wipim PNG 1 19681 Hçn hîp Bituri WP PNG 1 19685 Hçn hîp Podari Village PNG 1 19739 Hçn hîp Bituri Prov WP PNG 1 19741 Hçn hîp Pohaturi Prov WP PNG 1 20141 Hçn hîp Trans Fly PNG 1 Céng 105
13 B¶ng 2.2: Th«ng tin vÒ xuÊt xø vµ sè gia ®×nh cña vên gièng Keo l¸ liÒm ë Phong §iÒn - Thõa Thiªn HuÕ L« h¹t XuÊt xø VÜ ®é Kinh ®é Sè gia ®×nh 16597 Gubam Village WP-PNG 8° 37' 141° 55' 14 17849 Samllerr Irian JY-INDO 8° 20' 141° 00' 3 18937 Oriomo PNG 8° 55' 142° 03' 23 18940 Bimadebum WP-PNG 8° 38' 142° 03' 27 18947 Bensbach WP-PNG 8° 53' 141° 17' 37 §«ng Nam Bé VN 3 Céng 107 2.3. Giíi h¹n nghiªn cøu. 2.3.1.Giíi h¹n chØ tiªu nghiªn cøu. - §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu ®¸nh gi¸ sinh trëng vµ biÕn dÞ di truyÒn cña vên gièng Keo l¸ liÒm cho c¸c tÝnh tr¹ng sinh trëng vÒ ®êng kÝnh, chiÒu cao, chÊt lîng cña th©n c©y (®é th¼ng th©n c©y) vµ pilodyn theo xuÊt xø vµ gia ®×nh. Tõ ®ã tØa tha gi÷ l¹i nh÷ng gia ®×nh vµ c¸ thÓ tèt nhÊt cña nh÷ng xuÊt xø cã triÓn väng ®Ó thµnh vên gièng lÊy h¹t cung cÊp gièng cho trång rõng ë miÒn Trung vµ ViÖt Nam. - §¸nh gi¸ t¬ng t¸c kiÓu gen - hoµn c¶nh ®Ó lµm c¬ së cho viÖc thiÕt lËp c¸c quÇn thÓ chän gièng Keo l¸ liÒm cho c¸c d¹ng lËp ®Þa kh¸c nhau. - ¦íc lîng t¨ng thu di truyÒn lý thuyÕt cho mét sè tÝnh tr¹ng sinh trëng vµ chÊt lîng th©n c©y cña 2 vên gièng Keo l¸ liÒm. 2.3.2. Giíi h¹n ®Þa bµn nghiªn cøu. 2.3.2.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn. + VÞ trÝ ®Þa lý.
14 Khu vùc nghiªn cøu n»m trªn ®Þa bµn 6 tØnh Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TØnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ, chiÒu réng trung b×nh kho¶ng 60-90km. PhÝa B¾c gi¸p víi 3 tØnh S¬n La, Hßa B×nh, Ninh B×nh PhÝa Nam gi¸p tØnh §µ, N½ng, Qu¶ng Nam Ph¸i §«ng gi¸p BiÓn §«ng PhÝa T©y gi¸p níc C«ng hßa D©n chñ Nh©n d©n Lµo + §Êt ®ai Vïng B¾c Trung Bé ®îc chia lµm 4 vïng - Vïng nói: ChiÕm kho¶ng 25-30% diÖn tÝch khu vùc, ®©y lµ vïng cã nhiÒu d·y nói cao, xen kÏ c¸c thung lòng, ®¸ng kÓ nh ë A líi n»m trªn ®é cao tõ 550 - 600 m so víi mÆt níc biÓn. - Vïng trung du: ChiÕn kho¶ng 50% diÖn tÝch, gåm ®¹o bé phËn lµ ®åi b¸t óp, cã c©y thÊp hoÆc c©y bôi xen lÉn lµ thung lòng hÑp vµ mét sè vung ®ång b»ng ven c¸c suèi. §Êt ®ai hai vïng nµy cã nh÷ng nÐt chung lµ ®Êt chua, nghÌo dinh dìng, tÇng ®Êt máng, ®é dèc lín dÔ bi xãi mßn ho¾c röa tr«i. Tæng céng cã kho¶ng 17 lo¹i ®Êt, trong ®ã lo¹i ®Êt phæ biÕn lµ ®Êt ®á vµng trªn ®¸ sÐt vµ biÕn chÊt, ®Êt cã mµu n©u ®á trªn ®¸ baz¬ vµ trung tÝnh. - Vïng ®ång b»ng: ChiÕn kho¶ng 10% diÖn tÝch, cã kho¶ng 18 lo¹i ®Êt, song chñ yÕu cã 7 lo¹i thuéc nhãm ®Êt phï sa. - Vïng ®Êt c¸t ven biÓn: ChiÕm kho¶ng 5-10%, ®îc ph©n bè theo d¶i hÑp ven biÓn. §©y lµ lo¹i ®Êt nghÌo dinh dìng, chua vµ khã sö dông, t¸c ®éng rÊt lín ®Õn chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi ®Õn c¸c tØnh B¾c Trung Bé. V× vËy, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt c¸t ven biÓn ®· vµ ®ang lµ mèi quan t©m cña c¸c tæ chøc trong vµ ngoµi níc.
15 + §Þa h×nh B¾c Trung Bé cã ®Þa h×nh phøc t¹p, víi ®Þa thÕ thÊp dÇn tõ T©y sang §«ng vµ ®îc chia thµnh nhiÒu d¶i. PhÇn cao nhÊt n»m trong khu vùc d·y Trêng S¬n ch¹y tõ T©y B¾c xuèng §«ng Nam, ®é cao trung b×nh cña d·y nµy kho¶ng 500 – 800 m. §åi nói chiÕm 3/4 diÖn tÝch tù nhiªn, cïng víi c¸c d·y nói ®©m ngang. Ngoµi ra cßn nh÷ng d·y nói thÊp h¬n còng nh« s¸t ra biÓn nh ®Ìo Ngang, ®Ìo Lý Hßa, nói Ch©n M©y … §Þa h×nh vïng ®Êt c¸t ven biÓn kh¸ b»ng ph¼ng gåm 3 d¹ng chñ yÕu lµ b·i c¸t, cån c¸t vµ ®ôn c¸t, chiÒu cao t¬ng ®èi cña cån c¸t vµ ®ôn c¸t kho¶ng 3 - 30 m nhng hai d¹ng ®Þa h×nh nµy chiÕm diÖn tÝch kh«ng nhiÒu. §©y còng lµ thÊp thøc cho c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trong viÖc s¶n xuÊt vµ phßng hé ®èi víi lo¹i ®Þa h×nh nµy. + KhÝ hËu Theo Ph©n ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch rõng vïng B¾c Trung Bé cã tÝnh chÊt chung cña khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, song do ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ 3 ®Ìo lín §Ìo Ngang, H¶i V©n vµ Mô D¹ nªn khÝ hËu cã nh÷ng nÐt ®Æc thï riªng vµ kh¾c nghiÖt h¬n c¸c vïng kh¸c ë níc ta. - ChÕ ®é nhiÖt: NhiÖt ®é trung b×nh hµng n¨m kho¶ng 24-25oC, tæng nhiÖt ®é hµng n¨m kho¶ng 8.800 – 9.200oC. Cã 3 th¸ng (XII, I, II) nhiÖt ®é gi¶m xuèng díi 22oC ë ®ång b»ng vµ nh÷ng n¬i cã ®é cao trªn 400 m. Mïa l¹nh b¾t ®Çu tõ cuèi th¸ng XI n¨m tríc vµ ®Õn ®Çu th¸ng III n¨m sau, th¸ng l¹nh nhÊt vµo th¸ng I cã nhiÖt ®é trung b×nh 34oC. NhiÖt ®é tèi cao tuyÖt ®èi ®¹t ®Õn møc 39 - 40oC. Biªn ®é giao ®éng nhiÖt ngµy vµ ®ªm kho¶ng 7 - 8oC.
16 - Èm ®é kh«ng khÝ: §é Èm rÊt cao, trung b×nh hµng n¨m kho¶ng 85- 88%. Mïa Èm kÐo dµi tõ th¸ng IX ®Õn th¸ng IX n¨m sau, th¸ng Èm nhÊt vµo gi÷a mïa ®«ng, cã ®é Èm trung b×nh 90-93%. §é Èm cã thÓ gi¶m xuèng díi 40-50% vµo mïa hÒ. - ChÕ ®é ma: Lîng ma trrung b×nh hµng n¨m lín ®¹t 2256 – 3974 mm. Sè ngµy ma nhiÒu trung b×nh kho¶ng 140-150 ngµy. Mïa ma b¾t ®Çu tõ th¸ng VIII vµ kÕt thóc vµo th¸ng I n¨m sau. Lîng ma lín nhÊt vµo th¸ng X vµ XI víi lîng ma trung b×nh kho¶ng 607 - 922mm, lîng ma Ýt nhÊt vµo th¸ng IV vµ th¸ng VI hµng n¨m víi lîng ma trung b×nh kho¶ng 51-73 mm. - ChÕ ®é giã: B¾c Trung Bé lµ khu vùc cã giã T©y kh« nãng, m¹nh nhÊt vµo th¸ng VI, VII, víi tèc ®é giã 4-5m/s, kÐo dµi 3-5 ngµy. Trong nh÷ng ®ît cã giã T©y kh« nãng nhiÖt ®é cã thÓ lªn ®Õn 39-40oC. Hµng n¨m giã mïa §«ng B¾c b¾t ®Çu th¸ng XI ®Õn th¸ng III, IV n¨m sau, tèc ®é tõ 4-6 m/s, thêng kÌm theo ma nªn g©y ra hiÖn tîng Èm ít. §©y lµ khu vùc thêng x·y ra giã b·o ®Æc biÖt vµo th¸ng VII ®Õn th¸ng IX hµng n¨m. + Thñy v¨n Khu vùc B¾c Trung Bé tËp trung nhiÒu con s«ng ng¾n, dèc vµ nhiÒu th¸c ghÒnh, cã thÓ kÓ ra nh÷ng con s«ng lín nh S«ng Gianh, s«ng KiÕn Giang, s«ng BÕn H¶i, s«ng H¬ng, s«ng ¤ L©u … Nhê hÖ th«ng s«ng nµy mµ chÕ ®é níc khu vùc ®îc c¶i thiÖn nhng còng g©y ra kh«ng Ýt trËn lò lôt lín vµo mïa ma. Tãm l¹i: B¨c Trung Bé cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¾c nghiÖt, thêng høng chÞu nh÷ng lo¹i thiªn tai nh b·o lôt, h¹n h¸n tµn ph¸ hµng n¨m rÊt nÆng nÒ. §Þa h×nh t¬ng ®èi phøc t¹p, ®Êt ®ai cã nhiÒu lo¹i, phÇn lín lµ ®Êt nghÌo dinh dìng, ®Æt biÖt lµ vïng ®Êt c¸t ven biÓn g©y khã kh¨n cho chiÕn lîc ph¸t triÓn N«ng L©m nghiÖp.
17 2.3.2.2. Kinh tÕ - x· héi Vïng B¾c Trung Bé ®îc ®¸nh gi¸ lµ vïng cã thu nhËp thÊp trong c¶ níc, khu vùc cã kinh tÕ ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu, sù ph©n hãa giµu nghÌo kh¸ râ nÐt gi÷ nhãm ngêi thµnh thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a ngêi kinh vµ d©n téc thiÓu sè. Theo sè liÖu cña Tæng côc thèng kª thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi khu vùc B¾c Trung Bé trªn díi 1 triÖu ®ång/th¸ng, nhng thu nhËp cña nhãm thu nhËp thÊp chØ ®¹t kho¶ng 110.000 ®ång - 120.000 ®ång/th¸ng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y thùc hiÖn ®êng lèi ®æi míi cña §¶ng vïng B¾c Trung Bé ®· ph¸t huy tiÒm n¨ng, lîi thÕ cña m×nh nh ph¸t triÓn nu«i trång thñy h¶i s¶n, du lÞch, dÞch vô … bíc ®Çu ®· ®a nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn mét bíc ®¸ng kÓ, thu nhËp vµ ®êi sèng cña ngêi nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn. Tuy nhiªn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ theo híng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n. §Ó vît qua nh÷ng trë lùc ®ã, cÇn cã ph¬ng híng ®óng ®¾n, môc tiªu râ rµng, c¬ chÕ chÝnh s¸ch th«ng tho¸ng, gi¶i ph¸p h÷u hiÖu. Trong nh÷ng n¨m qua c¬ së h¹ tÇng còng ®îc c¶i thiÖn mét bíc, ®Æc biÖt lµ hÖ thèng ®êng bé, ®êng s¾t, s©n bay, bÕn c¶ng, ®©y lµ nh÷ng viÖc rÊt thuËn lîi cho viÖc giao lu v¨n hãa, bu«n b¸n, du lÞch …§¸ng chó ý lµ cuéc sèng cña ngêi d©n trªn vïng c¸t hÇu hÕt cßn rÊt nghÌo do ®Êt ®ai nghÌo dinh dìng dÉn ®Õn n¨ng suÊt c©y trång thÊp trong khi thiªn t¹i giã b·o, c¸t bay thêng xuyªn ®e däa.
18 Ch¬ng 3 Néi dung vµ Ph¬ng Ph¸p nghiªn cøu 3.1. Néi dung nghiªn cøu. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi, c¸c néi dung ®îc tiÕn hµnh nghiªn cøu nh sau: 3.1.1. §¸nh gi¸ sinh trëng vµ mét sè chØ tiªu chÊt lîng vÒ h×nh d¹ng th©n c©y cña c¸c xuÊt xø vµ gia ®×nh Keo l¸ liÒm t¹i vên gièng Cam Lé - Qu¶ng TrÞ vµ Phong §iÒn - Thõa Thiªn HuÕ. 3.1.2. X¸c ®Þnh møc ®é biÕn dÞ, kh¶ n¨ng di truyÒn vµ t¬ng t¸c di truyÒn hoµn c¶nh vÒ sinh trëng vµ mét sè chØ tiªu chÊt lîng vÒ h×nh d¹ng th©n c©y ë hai vên gièng Cam Lé - Qu¶ng TrÞ vµ Phong §iÒn - Thõa Thiªn HuÕ. 3.1.3. Chän läc ®îc c¸c gia ®×nh tèt nhÊt cña nh÷ng xuÊt xø cã triÓn väng vµ ®Ò xuÊt ph¬ng thøc, cêng ®é tØa tha di truyÒn hîp lý. 3.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 3.2.1. Ph¬ng ph¸p luËn trong nghiªn cøu. BiÕn dÞ di truyÒn lµ c¬ së cho viÖc lùa chän xuÊt xø, gia ®×nh vµ c¸ thÓ. Tuú theo ®Æc ®iÓm biÕn dÞ vµ ph¹m vi khu ph©n bè mµ loµi cã biÕn dÞ lín hay nhá, nhiÒu hay Ýt. Th«ng thêng c¸c loµi cã ph©n bè réng, xuÊt hiÖn ë nhiÒu ®ai ®é cao vµ d¹ng lËp ®Þa kh¸c nhau th× biÕn dÞ cµng lín vµ cã nhiÒu xuÊt xø. Ph¹m vi biÕn dÞ cµng lín th× t¨ng thu di truyÒn nhËn ®îc th«ng qua chän läc cµng cao. Nãi c¸ch kh¸c sai kh¸c gi÷a c¸c xuÊt xø vµ gia ®×nh cña loµi cµng lín th× t¨ng thu di truyÒn ®¹t ®îc khi chän läc còng cµng cao. Mçi tÝnh tr¹ng trong mçi loµi c©y ®Òu cã mét kh¶ n¨ng nhÊt ®Þnh di truyÒn l¹i cho ®êi sau. Kh¶ n¨ng ®ã ®îc gäi lµ møc di truyÒn. Møc di truyÒn lµ møc ®é di truyÒn c¸c tÝnh tr¹ng riªng biÖt lµ phÇn kiÓm tra cña kiÓu gen trong c¸c biÕn dÞ chung cña kiÓu h×nh. Møc di truyÒn khi ®îc thÓ hiÖn b»ng
19 trÞ sè t¬ng ®èi th× gäi lµ hÖ sè di truyÒn. HÖ sè di truyÒn thêng lµ mét sè nhá h¬n 1, nÕu cµng gÇn ®Õn 1 th× kh¶ n¨ng di truyÒn tÝnh tr¹ng ®ã cµng cao. KÕt qu¶ cña chän läc ph¶i ®îc ®¸nh gi¸ b»ng t¨ng thu di truyÒn. T¨ng thu di truyÒn (genetic gain) cßn cã tªn kh¸c lµ ®¸p sè chän läc (response to selection), lµ phÇn t¨ng thªm ®¹t ®îc nhê ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p chän gièng. Nhng t¨ng thu di truyÒn chØ cã thÓ ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së biÕn dÞ gi÷a c¸c xuÊt xø, c¸c gia ®×nh vµ c¸c c¸ thÓ trong vên gièng. Nhê biÕn dÞ di truyÒn mµ chóng ta cã thÓ tiÕn hµnh chän läc nh÷ng biÕn dÞ cã lîi nhÊt lµm c¬ së cho c¸c bíc chän gièng tiÕp theo. MÆt kh¸c biÕn dÞ ®îc thÓ hiÖn míi lµ kiÓu h×nh ph¶i th«ng qua kh¶o nghiÖm míi ®¸nh gi¸ ®îc thùc tÕ t¨ng thu cña chóng. C¸c ph¬ng ph¸p ®Ó thu nhËn t¨ng thu chÝnh lµ chän läc, lai gièng vµ kh¶o nghiÖm x¸c ®Þnh ®óng chØ tiªu chän läc cã hÖ sè di truyÒn cao, b¶o ®¶m tû lÖ chän läc cÇn thiÕt dïng c¸c ph¬ng ph¸p kh¶o nghiÖm hËu thÕ kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p nh©n gièng hîp lý trong ®ã nh©n gièng sinh dìng cã vai trß ngµy cµng quan träng. §ång thêi biÕt kÕt hîp chÆt chÏ víi c¸c biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh thÝch ®¸ng sÏ t¹o ra t¨ng thu mong muèn cho ®êi sau, tõng bíc n©ng cao n¨ng suÊt vµ chÊt lîng rõng trång. 3.2.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu hiÖn trêng. + VËt liÖu ®Ó x©y dùng vên gièng: VËt liÖu x©y dùng vên gièng lµ c¸c l« h¹t thu h¸i riªng cho tõng c©y tréi (family seedlot) vµ mét sè kh¸c lµ l« h¹t hçn hîp (bulk seedlot) chän läc t¹i n¬i nguyªn s¶n vµ tõ c¸c vên gièng ë Papua New Guinea(PNG), Trung Quèc, Fiji vµ Indonesia vµ 3 l« h¹t thu h¸i tõ c¸c c©y tèt chän läc trong khu kh¶o nghiÖm gièng tríc ®©y t¹i BÇu Bµng (§«ng Nam Bé - VÞªt Nam). Vên gièng ë Cam Lé - Qu¶ng TrÞ cã diÖn tÝch 2 ha, gåm 105 l« h¹t (trong ®ã 93 gia ®×nh c©y tréi riªng rÏ cña 9 xuÊt xø vµ 12 l« h¹t hçn hîp) (b¶ng 2.1). ThiÕt kÕ thÝ nghiÖm hµng cét, víi 6 lÆp vµ mçi « cã 3 c©y trång