Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu đặc điểm biến dị về sinh trưởng và một số chỉ tiêu chất lượng của Keo lá tràm (Acacia auriculiformis) tại các khu khảo nghiệm dòng vô tính ở Ba Vì - Hà Nội và Đồng Hới - Quảng Bình

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:87

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm xác định được mức độ biến dị và khả năng di truyền của các chỉ tiêu sinh trưởng, chất lượng và sức khoẻ của các dòng vô tính Keo lá tràm gây trồng tại hai khu khảo nghiệm; tuyển chọn được các dòng vô tính Keo lá tràm có năng suất và chất lượng cao làm cơ sở cho các bước cải thiện giống tiếp theo; dự đoán được mức tăng thu di truyền về sinh trưởng và một số chỉ tiêu chất lượng nhận được từ việc sử dụng giống của các dòng vô tính được chọn lọc ở các cường độ khác nhau.... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu đặc điểm biến dị về sinh trưởng và một số chỉ tiêu chất lượng của Keo lá tràm (Acacia auriculiformis) tại các khu khảo nghiệm dòng vô tính ở Ba Vì - Hà Nội và Đồng Hới - Quảng Bình

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ---------------------------------- Hå H¶i Ninh Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm biÕn dÞ vÒ sinh trëng vµ mét sè chØ tiªu chÊt lîng cña Keo l¸ trµm (Acacia auriculiformis) T¹I c¸c KHU KH¶O NGHIÖM DßNG v« tÝnh ë Ba V× - Hµ NéI vµ §ång Híi - Qu¶ng B×nh LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ Néi - N¨m 2008
1 §Æt vÊn ®Ò ViÖt Nam thuéc vµnh ®ai khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa víi ®Æc trng khÝ hËu nãng Èm, cã 3/4 diÖn tÝch l·nh thæ lµ ®åi nói. DiÖn tÝch rõng che phñ cña níc ta vµo n¨m 1943 lµ 14,3 triÖu ha, chiÕm 48,3% diÖn tÝch tù nhiªn toµn quèc. Theo thèng kª cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, vµo thêi ®iÓm n¨m 1999 tæng diÖn tÝch rõng cña níc ta chØ cßn 10,915,592 ha, trong ®ã rõng tù nhiªn 9,444,298 ha vµ rõng trång 1,471,394 ha, víi ®é che phñ kho¶ng 33,2% diÖn tÝch tù nhiªn (Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT, 2000) [1]. Cßn theo thèng kª míi nhÊt cña Côc KiÓm l©m, n¨m 2007 diÖn tÝch rõng tù nhiªn níc ta ®¹t 10,283,965 ha, rõng trång ®¹t 2,553,369 ha, víi ®é che phñ 38,2% diÖn tÝch tù nhiªn [2]. VÊn ®Ò ®Æt ra tríc m¾t lµ b¶o vÖ ®îc diÖn tÝch rõng hiÖn cã vµ nhanh chãng trång rõng míi. Song lµm thÕ nµo ®Ó kh«ng nh÷ng chØ cã diÖn tÝch rõng ®îc phôc håi, mµ ®ång thêi chÊt lîng rõng còng ®îc n©ng cao. Muèn vËy ngµnh L©m nghiÖp níc ta ph¶i quan t©m chó ý quy ho¹ch rõng vµ ®Êt rõng cho hîp lý; ph¶i tiÕn hµnh chän t¹o gièng c©y rõng cã n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cao, thÝch øng víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i cña tõng vïng; ph¶i ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nh©n gièng tiªn tiÕn ®Ó ®a nhanh c¸c gièng tèt ®îc c¶i thiÖn di truyÒn vµo trång rõng. §øng tríc t×nh h×nh ®ã, Nhµ níc ®· cã dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng (gäi t¾t lµ ch¬ng tr×nh 661). Theo dù ¸n, trong 5 triÖu ha rõng trång míi cã 2 triÖu ha lµ rõng phßng hé vµ 3 triÖu ha lµ rõng s¶n xuÊt (trong ®ã cã gÇn 2 triÖu ha rõng nguyªn liÖu). §èi tîng ®îc sö dông ®Ó kinh doanh rõng s¶n xuÊt ph¶i lµ nh÷ng loµi c©y sinh trëng nhanh, cho s¶n lîng gç cao, cã chu kú kinh doanh ng¾n, mau cho thu ho¹ch s¶n phÈm. §ã lµ nh÷ng loµi c©y cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi nhiÒu ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh sèng kh¸c nhau, dÔ g©y trång vµ cho s¶n phÈm ®a d¹ng, thÝch hîp víi quy tr×nh c«ng nghÖ chÕ biÕn vµ cã thÞ trêng tiªu thô æn ®Þnh. Ngoµi gi¸ trÞ kinh tÕ, nh÷ng loµi c©y ®îc chän cßn ph¶i ®¶m b¶o t¸c dông phßng hé, b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i vµ cã kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng cao víi s©u - bÖnh h¹i. Mét trong nh÷ng loµi c©y nh thÕ chÝnh lµ Keo l¸ trµm (Acacia auriculiformis). MÆc dï cã kh¶ n¨ng sinh trëng chËm h¬n so víi Keo lai vµ Keo tai tîng, song
2 Keo l¸ trµm l¹i tá ra thÝch hîp h¬n víi c¸c d¹ng lËp ®Þa bÞ tho¸i ho¸ hoÆc ®Êt ®åi träc. Gç Keo l¸ trµm cã tû träng t¬ng ®èi cao, thí mÞn, v©n vµ mµu s¾c ®Ñp (n©u nhÑ hoÆc ®á thÉm), nªn ®îc dïng lµm gç nguyªn liÖu, gç x©y dùng, ®Æc biÖt lµ gç xÎ ®Ó ®ãng ®å gia dông vµ ®å thñ c«ng mü nghÖ. Do nh÷ng lîi Ých trªn mµ nhu cÇu më réng diÖn tÝch trång Keo l¸ trµm ë c¸c ®Þa ph¬ng ngµy cµng gia t¨ng. Bëi vËy cã thÓ nãi nguån gièng Keo l¸ trµm cã phÈm chÊt di truyÒn tèt phôc vô cho trång rõng ®ang lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch. §Ó thùc thi nhiÖm vô cung cÊp nguån gièng tèt cho chiÕn lîc g©y trång Keo l¸ trµm ®ang cã quy m« ngµy cµng ®îc më réng, Trung t©m Nghiªn cøu Gièng c©y rõng thuéc ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam ®· tiÕn hµnh chän läc vµ x©y dùng nhiÒu khu kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh cho c¸c c©y ®Çu dßng cã kiÓu h×nh xuÊt s¾c theo c¸c môc tiªu chän läc. §iÓn h×nh lµ hai khu kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh t¹i Ba V× - Hµ Néi và §ång Híi – Qu¶ng B×nh, ®Òu ®îc x©y dùng vµo n¨m 2002. §Ó cã c¨n cø chän ra nh÷ng dßng tèt nhÊt lµm c¬ së cho c¸c bíc c¶i thiÖn gièng tiÕp theo, còng nh cho viÖc cung cÊp nguån vËt liÖu gièng cã phÈm chÊt di truyÒn ®îc c¶i thiÖn cho s¶n xuÊt tríc m¾t th× viÖc ®¸nh gi¸ kh¶o nghiÖm theo ®Þnh kú tõng giai ®o¹n lµ ®Æc biÖt cã ý nghÜa. TiÕp theo híng nghiªn cøu ®· ®îc thùc hiÖn tõ thêi ®iÓm lµm kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc (n¨m 2005), t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ s©u vµ réng h¬n vÒ hai khu kh¶o nghiÖm nµy víi mong muèn cã ®îc nh÷ng kÕt qu¶ cËp nhËt tÝch cùc vÒ ho¹t ®éng c¶i thiÖn gièng ®èi víi Keo l¸ trµm ë níc ta hiÖn nay. §îc sù ®ång ý cña l·nh ®¹o Khoa Sau ®¹i häc– Trêng §HLN vµ l·nh ®¹o Trung t©m Nghiªn cøu Gièng c©y rõng - ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam, ®Æc biÖt cña c¸n bé híng dÉn khoa häc - TS Hµ Huy ThÞnh, t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi: “Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm biÕn dÞ vÒ sinh trëng vµ mét sè chØ tiªu chÊt lîng cña Keo l¸ trµm (Acacia auriculiformis) t¹i c¸c khu kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh ë Ba V× - Hµ Néi và §ång Híi - Qu¶ng B×nh ” lµm néi dung nghiªn cøu cho luËn v¨n th¹c sü cña m×nh.
3 Ch¬ng I Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Kh¸i qu¸t c«ng t¸c c¶i thiÖn gièng c©y rõng. Tõ khi con ngêi biÕt thuÇn ho¸ vËt nu«i, c©y trång hoang d¹i ®Ó phôc vô nhu cÇu vµ lîi Ých cña m×nh th× còng lµ lóc con ngêi biÕt chän gièng. Vµo thêi ®iÓm ®ã hä cha hiÓu ®îc nguyªn nh©n h×nh thµnh vµ tÝnh chÊt cña nguån nguyªn liÖu ®îc dïng ®Ó chän läc, mµ ®¬n thuÇn chØ chän nh÷ng vËt nu«i, c©y trång ®em l¹i lîi Ých lín nhÊt cho hä mµ th«i. Sau khi häc thuyÕt vÒ nguyªn lý di truyÒn cña Men §en ra ®êi th× con ngêi míi hiÓu ®îc nguyªn nh©n cña biÕn dÞ, c¬ së vËt chÊt vµ c¬ chÕ di truyÒn cña c¸c biÕn dÞ. Tõ ®©y viÖc chän läc ®· ®îc ®Þnh híng vµ cã c¬ së khoa häc. §ac Uyn ®· chøng minh r»ng: “ C¸c gièng c©y trång vµ vËt nu«i ngµy nay rÊt ®a d¹ng, phong phó vµ thÝch hîp mét c¸ch k× diÖu víi nhu cÇu vµ lîi Ých kinh tÕ cña con ngêi chÝnh lµ do t¸c dông cña chän läc nh©n t¹o”[5]. Trªn thÕ giíi, tõ ®Çu thÕ kû 20, ë mét sè níc vïng B¾c ¢u, nh : Thuþ §iÓn, §an M¹ch lµ nh÷ng níc cã nÒn l©m nghiÖp ph¸t triÓn ®· xuÊt hiÖn nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ kh¶o nghiÖm loµi vµ xuÊt xø, chän gièng, lai gièng vµ x©y dùng vên gièng sinh dìng cho c¸c loµi Keo, Th«ng, D¬ng vµ Såi dÎ. ë níc ta, nhê cã gièng ®îc c¶i thiÖn vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh hîp lý mµ n¨ng suÊt c¸c loµi c©y n«ng nghiÖp hiÖn nay ®· t¨ng gÊp ®«i so víi nh÷ng n¨m 1960 [6]. Trong l©m nghiÖp, do c©y rõng cã ®êi sèng dµi ngµy nªn khã cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh nh ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, bëi vËy mµ c«ng t¸c gièng l¹i cµng quan träng. Dï trång rõng kinh tÕ hay phßng hé ®Òu ph¶i cã gièng tèt. Gièng tèt lµ gièng ®¸p øng ®îc môc tiªu kinh tÕ cao, phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i n¬i trång, Ýt chÞu t¸c ®éng cña s©u - bÖnh h¹i. Muèn cã gièng tèt víi chÊt lîng di truyÒn cao th× nhµ chän gièng ph¶i tu©n thñ nghiªm ngÆt vµ ®Çy ®ñ c¸c bíc cña qui tr×nh c¶i thiÖn gièng, ®ã lµ: chän
4 loµi, chän xuÊt xø, chän c©y tréi, kh¶o nghiÖm hËu thÕ/dßng v« tÝnh vµ x©y dùng rõng gièng, vên gièng. Cã thÓ m« pháng quy tr×nh cña mét ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng c©y rõng b»ng s¬ ®å sau : Chän loµi Chän xuÊt xø Chän c©y tréi Lai Khảo giống nghiệm hậu thế/dßng Kh¶o v« tÝnh nghiÖm gièng Rõng gièng Vên gièng VËt liÖu gièng (h¹t/hom, m«,…) Rõng trång míi Tõ s¬ ®å trªn cho thÊy: sau khi chän ®îc loµi c©y trång phï hîp víi môc tiªu kinh doanh vµ xuÊt xø phï hîp víi hoµn c¶nh sinh th¸i cña c¸c vïng s¶n xuÊt, c«ng viÖc tiÕp theo lµ chän läc c©y tréi vµ kh¶o nghiÖm hËu thÕ/dßng v« tÝnh ®Ó x©y dùng rõng gièng, vên gièng nh»m cung cÊp vËt liÖu gièng phôc vô trång rõng ®¹i trµ. Tõ rõng trång míi l¹i tiÕp tôc c«ng viÖc chän läc c©y tréi ®Ó råi x©y dùng rõng gièng, vên gièng cung cÊp gièng cho trång rõng lu©n kú tiÕp theo. Cø
5 nh thÕ, viÖc lµm nµy ®îc thùc hiÖn thêng xuyªn, liªn tôc qua nhiÒu thÕ hÖ, nhê ®ã mµ n¨ng suÊt vµ chÊt lîng rõng trång kh«ng ngõng ®îc n©ng cao. §i theo híng nµy chóng ta ®· tiÕn hµnh kh¶o nghiÖm hµng chôc loµi vµ hµng tr¨m xuÊt xø cho c¸c loµi c©y trång chÝnh t¹i c¸c vïng sinh th¸i chñ yÕu. §ã lµ c¸c gièng Pongaki, Iron Range cña Acacia mangium; Coen River, Manton River cña A. auriculiformis; mét sè xuÊt xø cña Th«ng Caribaea; cïng c¸c loµi Keo chÞu h¹n A.tumida vµ A.difficilis cã triÓn väng ë nh÷ng vïng kh« h¹n cña níc ta, trong ®ã A.difficilis lµ loµi cã t¸c dông chèng xãi mßn kh¸ tèt [7]. Thµnh tùu lµ nh vËy, song tån t¹i còng kh«ng ph¶i kh«ng cã. Trong thêi gian võa qua, viÖc cung cÊp gièng cho c¸c ch¬ng tr×nh trång rõng míi chØ ®¶m b¶o vÒ mÆt sè lîng mµ cha quan t©m ®Çy ®ñ ®Õn phÈm chÊt di truyÒn cña nguån vËt liÖu gièng. §· cã l©m trêng trång Th«ng ®u«i ngùa ®Ó lÊy nhùa, song biÖn ph¸p trång rõng l¹i theo kiÓu phñ xanh hoÆc trång rõng ®Ó lÊy gç, khi tØa tha l¹i chÆt bá c©y xÊu mµ c©y tèt nhiÒu khi l¹i kh«ng cã nhùa [8]. Rõng gièng, vên gièng cho c¸c loµi c©y trång rõng chñ yÕu cha ®îc tËp trung x©y dùng, thËm chÝ cã lóc ®· lÊy viÖc s¶n xuÊt c©y con lµ nhiÖm vô chÝnh. Mét sè vên gièng ®· ®îc x©y dùng, nhng trong mét sè trêng hîp nguån vËt liÖu dïng ®Ó trång vên gièng l¹i ®îc lÊy tõ c¸c c©y tréi cã chÊt lîng cha cao, cha ®¹t ®é vît tréi cÇn thiÕt. C©y rõng cã ®êi sèng dµi ngµy, l©u ra hoa kÕt qu¶, l©u cho thu ho¹ch s¶n phÈm. Do ®Æc ®iÓm nµy mµ ngêi lµm c«ng t¸c chän gièng c©y rõng mét mÆt ph¶i tu©n thñ c¸c ph¬ng ph¸p chung cña chän gièng thùc vËt, mÆt kh¸c ph¶i biÕt tËn dông nh÷ng biÕn dÞ s½n cã trong tù nhiªn. §ã lµ nh÷ng biÕn dÞ ë møc ®é díi loµi, tõ xuÊt xø ®Õn c¸ thÓ, bao gåm c¶ thÓ ®ét biÕn, thÓ ®a béi tù nhiªn vµ nh÷ng biÕn dÞ do t¸i tæ hîp ®îc thÓ hiÖn thµnh kiÓu h×nh tréi [7]. MÆt kh¸c, ph¶i kh«ng ngõng tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc kü thuËt tiªn tiÕn ¸p dông vµo c«ng t¸c gièng c©y rõng nh»m t¹o ra gièng míi cã ®Þnh híng tríc. So víi trång rõng th× c«ng t¸c gièng cÇn ®i tríc mét bíc vµ ®îc ®Çu t tho¶ ®¸ng. §Ó x©y dùng hÖ thèng vên gièng cung cÊp gièng ®îc c¶i thiÖn di
6 truyÒn trªn toµn quèc cÇn ph¶i cã thêi gian tõ 5 – 10 n¨m vµ kinh phÝ lªn ®Õn hµng chôc tû ®ång [9]. §©y lµ mét viÖc lµm kh«ng ®¬n gi¶n, tríc tiªn cÇn cã sù nç lùc vît bËc cña nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c gièng. Song vÒ phÝa Nhµ níc còng ph¶i cÇn cã sù ®Çu t vÒ vèn ®Ó mua s¾m trang thiÕt bÞ, ®µo t¹o nh©n lùc phôc vô ®¾c lùc cho c«ng t¸c nµy. Cã nh vËy míi cã thÓ ®a c«ng t¸c gièng cña chóng ta tiÕp cËn dÇn víi c¸c níc trªn thÕ giíi vµ tríc tiªn lµ ®Ó phôc vô cho nÒn s¶n xuÊt l©m nghiÖp níc nhµ. 1.2. Nh÷ng thµnh tùu cña c«ng t¸c c¶i thiÖn gièng c©y rõng. Gièng lµ mét trong nh÷ng kh©u cã tÇm quan träng hµng ®Çu trong trång rõng c«ng nghiÖp. Cã gièng tèt kÕt hîp víi nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt trång rõng th©m canh phï hîp sÏ gãp phÇn ®a n¨ng suÊt rõng trång t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Theo tÝnh to¸n cña c¸c nhµ chän gièng th× hiÖu qu¶ di truyÒn cña chän gièng cã thÓ ®¹t 40 – 46%, t¨ng thu do sö dông h¹t tõ thÕ hÖ 1 lµ 10 – 15%, tõ lai gièng cã ®Þnh híng cã thÓ lªn tíi 45 – 50% [10]. Trªn thÕ giíi, nhê chän gièng kÕt hîp víi trång rõng th©m canh, ngêi ta ®· t¹o ®îc rõng D¬ng cã n¨ng suÊt 400 m3/ha/n¨m vµ B¹ch ®µn h¬n 100 m3/ha/ n¨m [11]. C«ng t¸c gièng c©y rõng ë níc ta ®îc b¾t ®Çu ®ång thêi víi sù ra ®êi cña ngµnh L©m nghiÖp vµo nh÷ng n¨m 1960, ®Õn nay ®· ngãt 50 n¨m. Tuy cha ph¶i lµ dµi, l¹i ho¹t ®éng trong thêi kú ®Êt níc cã chiÕn tranh tríc ®©y còng nh nÒn kinh tÕ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n sau nµy, song còng ®¹t ®îc mét sè thµnh tùu ®¸ng ghi nhËn. Chóng ta ®· x©y dùng ®îc mét m¹ng líi c¸c tr¹m tr¹i cung cÊp gièng cho c¸c vïng l©m nghiÖp träng ®iÓm trong c¶ níc, ®· cung cÊp gièng cho nh÷ng loµi c©y trång rõng quan träng, nh : Keo, Th«ng, Bå ®Ò, TÕch, Mì…vµ mét sè loµi kh¸c.Chóng ta ®· chuyÓn ho¸ ®îc mét sè rõng kinh tÕ thµnh rõng gièng cho c¸c loµi Keo ë Qu¶ng B×nh, §ång Nai; Th«ng nhùa, Th«ng ba l¸ ë L©m §ång, Qu¶ng Ninh, NghÖ An…; c©y Mì ë XÝ nghiÖp gièng 97 vµ Trung t©m L©m sinh CÇu Hai. Vµ gÇn ®©y lµ Th«ng ®u«i ngùa ë XÝ nghiÖp cæ phÇn gièng §«ng B¾c [8].
7 Tõ n¨m 1975 chóng ta ®· x¸c ®Þnh ®îc mét sè xuÊt xø cã triÓn väng cña mét sè loµi c©y chñ yÕu, nh: Keo tai tîng, Keo l¸ trµm, Keo l¸ liÒm, Keo qu¶ khÝa (A.aulacocarpa) cho vïng thÊp; C¸c loµi Keo chÞu h¹n, nh : A.difficilis, A.torulosa, A.tumida… cho vïng kh« h¹n; Keo ®en (A.mearnsii) cho vïng cao; Mét sè xuÊt xø cña B¹ch ®µn Camal, B¹ch ®µn Ur«, B¹ch ®µn Tªrª cho nhiÒu vïng trong c¶ níc; Mét sè xuÊt xø Th«ng Caribaea cho nhiÒu vïng; Th«ng nhùa vµ Th«ng ba l¸ cho §µ L¹t vµ miÒn B¾c. Chóng ta ®· chän läc c©y tréi vµ x©y dùng mét sè vên gièng cho Th«ng nhùa, Th«ng ba l¸, Th«ng ®u«i ngùa… Ngoµi ra, gÇn ®©y chóng ta ®· chän ®îc mét xuÊt xø Trµm gç (Melaleuca leucadendra) cã triÓn väng cho vïng phÌn ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long [6]. §¸ng chó ý lµ ®· cã mét sè gièng míi ®îc chän t¹o, nh dßng lai tù nhiªn BV5, BV10, BV16, BV32 vµ BV33 gi÷a Keo tai tîng vµ Keo l¸ trµm (Trung t©m Nghiªn cøu Gièng c©y rõng); Dßng B¹ch ®µn U6 nhËp tõ Trung Quèc; C¸c dßng B¹ch ®µn Ur« PN2, PN14 (ViÖn Nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy – Tæng c«ng ty giÊy ViÖt Nam); C¸c dßng Phi lao nhËp tõ Trung Quèc, nh: 601 vµ 701 (Trung t©m B¶o vÖ rõng sè 2 - Thanh Ho¸). §©y lµ nh÷ng gièng u viÖt, cã n¨ng suÊt cao gÊp 2 – 3 lÇn so víi c¸c gièng s¶n xuÊt ®¹i trµ hiÖn cã [6]. Trung t©m Nghiªn cøu Gièng c©y rõng (ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam) ®· t¹o ra mét sè tæ hîp lai kh¸c loµi gi÷a B¹ch ®µn (Eucalyptus) vµ Keo (Acacia) cã n¨ng suÊt cao h¬n c¸c loµi bè mÑ tõ 3 – 4 lÇn [6]. ë mét sè c¬ së, nh: Trung t©m Nghiªn cøu Gièng c©y rõng (ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam), ViÖn Nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy, Trung t©m Nghiªn cøu øng dông khoa häc vµ s¶n xuÊt L©m N«ng nghiÖp Qu¶ng Ninh, XÝ nghiÖp gièng TPHCM ®· sö dông thµnh c«ng c«ng nghÖ nu«i cÊy m« ph©n sinh vµ gi©m hom trong viÖc nh©n gièng mét sè loµi c©y trång rõng quan träng. Nh÷ng thµnh tùu quan träng kÓ trªn lµ kÕt qu¶ cña sù cè g¾ng kh«ng nhá cña nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c gièng. Nã lµ ®iÓm tùa v÷ng ch¾c gióp cho c«ng t¸c gièng c©y rõng níc ta bíc nh÷ng bíc v÷ng ch¾c tiÕp theo.
8 1.3. vai trß cña kh¶o nghiÖm hËu thÕ vµ kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh trong c¶i thiÖn gièng c©y rõng. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ lµ kh¶o nghiÖm ®îc tiÕn hµnh ®Ó so s¸nh ®êi sau (tøc hËu thÕ) cña tõng c©y tréi riªng lÎ víi gièng ®¹i trµ vµ ®êi bè mÑ ®Ó kiÓm tra tÝnh di truyÒn cña chóng. HËu thÕ cña mçi c©y tréi ®îc gäi lµ mét gia ®×nh, cßn b¶n th©n c©y tréi ®îc gäi lµ c©y mÑ. Nh vËy ®èi tîng g©y trång trong c¸c kh¶o nghiÖm lµ c¸c c©y con thùc sinh ®îc t¹o ra tõ h¹t cña c¸c c©y tréi ®· ®îc chän läc vµ ®¸nh gi¸. Trong trêng hîp khi ®èi tîng g©y trång kh¶o nghiÖm lµ c¸c c©y con ph©n sinh ®îc t¹o ra tõ c¸c bé phËn sinh dìng cña c©y tréi th× ®îc gäi lµ kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh. TËp hîp tÊt c¶ c¸c c©y con ph©n sinh t¹o ra tõ cïng mét c©y tréi ®îc gäi lµ mét dßng v« tÝnh, cßn b¶n th©n c©y tréi ®îc gäi lµ c©y ®Çu dßng. Do ®îc sinh ra trªn c¬ së cña ph©n bµo nguyªn nhiÔm, c¸c c©y ph©n sinh mang ®Çy ®ñ c¸c ®Æc tÝnh di truyÒn cña c©y ®Çu dßng, nªn kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh lµ ph¬ng thøc ®¸nh gi¸ tèt nhÊt ®Æc ®iÓm di truyÒn cña c¸c c©y tréi. Nh vËy ®èi víi nh÷ng loµi c©y mµ viÖc nh©n gièng sinh dìng (b»ng gi©m hom, chiÕt, ghÐp hay nu«i c©y m« - tÕ bµo) cã thÓ thùc hiÖn ®îc th× ngêi ta thêng tiÕn hµnh kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh thay v× h×nh thøc kh¶o nghiÖm hËu thÕ. C©y tréi ®îc chän läc dùa theo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ th«ng qua kiÓu h×nh, mµ kiÓu h×nh (P) lµ thÓ hiÖn sù t¸c ®éng tæng hîp gi÷a kiÓu gen (G), giai ®o¹n ph¸t triÓn (D) cña c©y c¸ thÓ (nh tuæi c©y hay c¸c pha ph¸t triÓn cña chóng) vµ ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh (E). P = G + D + E (cho rõng kh¸c tuæi) Trong rõng trång ®ång tuæi th× c©y tréi lµ thÓ hiÖn sù t¸c ®éng cña kiÓu gen (G) víi ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh (E). P = G + E (cho rõng ®ång tuæi) Nh vËy, trong rõng trång ®ång tuæi kiÓu h×nh cña mét c©y tréi cã thÓ do t¸c ®éng cña kiÓu gen (yÕu tè di truyÒn) g©y nªn lµ chÝnh. Trong trêng hîp nµy c©y tréi sÏ dÔ dµng di truyÒn c¸c ®Æc tÝnh tèt cho ®êi sau. Cßn khi vai trß cña hoµn
9 c¶nh lµ chÝnh (nh trêng hîp c©y mäc ®óng chç cã ®Êt ®Æc biÖt tèt) th× c©y tréi khã cã thÓ di truyÒn c¸c ®Æc tÝnh tèt cña m×nh cho ®êi sau. ChÝnh v× vËy, viÖc chän läc trong rõng trång, nhÊt lµ trong rõng trång cã lËp ®Þa ®ång ®Òu, cã tuæi c©y vµ mËt ®é trång nh nhau, th× t¸c ®éng cña hoµn c¶nh bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu nªn kiÓu h×nh dÔ khíp víi kiÓu gen, nghÜa lµ chän läc rÊt dÔ ®¹t hiÖu qu¶. Song, trong thùc tÕ c¸c ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh kh«ng bao giê ®ång ®Òu tuyÖt ®èi cho mäi c¸ thÓ.V× vËy ph¶i tiÕn hµnh kh¶o nghiÖm hËu thÕ ®Ó x¸c ®Þnh c©y tréi nµo di truyÒn ®îc c¸c ®Æc tÝnh tèt cho ®êi sau ®Ó gi÷ l¹i lµm gièng (nh÷ng c©y nµy ®îc gäi lµ c©y u viÖt). C©y tréi nµo kh«ng di truyÒn ®îc c¸c ®Æc tÝnh tèt cho ®êi sau ph¶i ®îc lo¹i bá khái ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn. Ngoµi ý nghÜa ®Ó t×m kiÕm c©y u viÖt dïng lµm c©y ®Çu dßng cho nh©n gièng th× kh¶o nghiÖm hËu thÕ cßn cho phÐp nhµ chän gièng x¸c ®Þnh ®îc hÖ sè di truyÒn cña c¸c tÝnh tr¹ng liªn quan tíi môc tiªu chän läc. HÖ sè di truyÒn lµ ®¹i lîng thÓ hiÖn møc di truyÒn khi ®îc quy thµnh trÞ sè t¬ng ®èi. Møc di truyÒn lµ møc ®é di truyÒn c¸c tÝnh tr¹ng riªng biÖt cho ®êi sau, lµ phÇn kiÓm tra cña kiÓu gen trong tæng biÕn dÞ chung cña kiÓu h×nh. HÖ sè di truyÒn lµ mét th«ng sè cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi c«ng t¸c c¶i thiÖn gièng c©y rõng, nã chÝnh lµ c¬ së ®Ó nhµ chän gièng lùa chän ph¬ng ph¸p chän läc phï hîp cho ®èi tîng quan t©m. Cô thÓ, khi tÝnh tr¹ng lµ môc tiªu chän gièng cã hÖ sè di truyÒn cao th× cã thÓ ¸p dông ph¬ng ph¸p chän läc hµng lo¹t vÉn cho hiÖu qu¶ cao, trong khi ®ã ®èi víi nh÷ng tÝnh tr¹ng lµ môc tiªu chän gièng cã hÖ sè di truyÒn thÊp th× ph¶i ¸p dông ph¬ng ph¸p chän läc c¸ thÓ míi cã thÓ cã ®îc nh÷ng gièng tèt. MÆt kh¸c hÖ sè di truyÒn cßn lµ c¬ së ®Ó nhµ s¶n xuÊt lùa chän ph¬ng thøc c¶i thiÖn n¨ng suÊt vµ chÊt lîng s¶n phÈm phï hîp víi ®èi tîng kinh doanh. Cô thÓ, khi s¶n phÈm môc tiªu cña ®èi tîng kinh doanh ®îc t¹o bëi c¸c tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn thÊp th× viÖc c¶i thiÖn n¨ng suÊt hay chÊt lîng s¶n phÈm cã thÓ ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch lùa chän lËp ®Þa g©y trång phï hîp hay b»ng c¸c biÖn
10 ph¸p kü thuËt l©m sinh t¸c ®éng hîp lÝ. Cßn khi s¶n phÈm môc tiªu cña ®èi tîng kinh doanh ®îc cÊu thµnh tõ nh÷ng tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn cao (tÝnh tr¹ng tr¬) th× viÖc chän lËp ®Þa g©y trång hay ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh lµ Ýt cã t¸c dông. Trong trêng hîp nµy chØ cã gi¶i ph¸p chän gièng míi cã thÓ ®em l¹i hiÖu qu¶. ý nghÜa quan träng h¬n c¶ cña hÖ sè di truyÒn lµ gióp nhµ chän gièng cã thÓ pháng ®o¸n tríc ®îc lîng t¨ng thu di truyÒn mµ gièng tèt cã thÓ ®em l¹i, tøc lµ lîng t¨ng thu cã ®îc nhê viÖc sö dông gièng tèt qua tuyÓn chän so víi viÖc sö dông nguån vËt liÖu gièng ®¹i trµ. Hay nãi c¸ch kh¸c, tõ gi¸ trÞ chªnh lÖch theo c¸c chØ tiªu chän läc cña bé phËn c©y trång ®îc chän so víi toµn quÇn thÓ trong rõng s¶n xuÊt hay ë khu kh¶o nghiÖm hiÖn t¹i (®îc gäi lµ ph©n sai chän läc), nhµ chän gièng cã thÓ íc tÝnh tríc ®îc (theo lý thuyÕt) n¨ng suÊt vµ chÊt lîng s¶n phÈm t¨ng thªm ë rõng trång thÕ hÖ sau nhê viÖc sö dông nguån vËt liÖu gièng chän läc nµy. §©y lµ c¬ së ®Æc biÖt quan träng gióp nhµ s¶n xuÊt thuyÕt minh ®îc gi¸ trÞ kinh tÕ cña viÖc sö dông gièng tèt ®îc c¶i thiÖn di truyÒn vµ ®Þnh lîng ®îc gi¸ thµnh cña chóng. 1.4. §Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc vµ c«ng dông cña Keo l¸ trµm. Keo (Acacia) lµ mét chi thùc vËt hä phô Trinh n÷ (Mimosoideae), thuéc hä §Ëu (Leguminosae) bao gåm kho¶ng 1200 loµi cã khu ph©n bè réng ë ch©u Á vµ ch©u §¹i D¬ng. Riªng australia cã kho¶ng 850 loµi Keo, trong ®ã cã hµng tr¨m loµi cã l¸ gi¶ (Pedley, 1987) [36]. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1960 cã gÇn 20 loµi Keo ®îc ®a vµo g©y trång thö nghiÖm ë ViÖt Nam, nhng chØ cã Keo l¸ trµm lµ loµi cã kh¶ n¨ng thÝch nghi cao vµ sinh trëng nhanh, do ®ã trë thµnh loµi c©y trång rõng phæ biÕn ë c¸c tØnh phÝa Nam. (NguyÔn Hoµng NghÜa, 1997) [19]. Keo l¸ trµm (A. auriculiformis A.Cun. ex Benth), cã n¬i cßn gäi lµ Trµm b«ng vµng (v× chóng cã l¸ gièng l¸ c©y Trµm vµ cã hoa mµu vµng), lµ loµi c©y sinh trëng nhanh, ®¬n th©n, th¼ng vµ thêng xanh. Keo l¸ trµm ph©n bè tù nhiªn ë
11 australia, Papua New Guinea vµ Indonesia. ë australia loµi c©y nµy ph©n bè chñ yÕu ë c¸c vïng phÝa B¾c bang Northern Territory víi ®é cao 400 m (n»m g÷a vÜ ®é 110 ®Õn 140 nam vµ kinh ®é 1300 ®Õn 1350 ®«ng), Cape York Peninsula, Queesland vµ trªn ®¶o Torres Strait ë ®é cao 150 m (10 0 ®Õn 160 vÜ nam vµ 1420 ®Õn 1450 kinh ®«ng). ë Papua New Guinea Keo l¸ trµm b¾t gÆp chñ yÕu ë phÝa T©y, tõ vïng gi¸p ranh Irian Jaya ®Õn vïng s«ng Oriomo. T¹i Indonesia loµi Keo nµy ph©n bè gÇn Papua New Guinea vµ trªn ®¶o Kai Island, chñ yÕu ë ®é cao tõ 5 ®Õn 20 m (Pinyopusarerk. K, 1984) [37]. Sau khi nhËp néi, Keo l¸ trµm ®· ®îc g©y trång réng r·i ë hÇu hÕt c¸c ®Þa ph¬ng ë níc ta. §©y lµ loµi c©y thÝch øng kh¸ réng víi c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau, tõ vïng c¸t ven biÓn t¬ng ®èi kh« h¹n miÒn Trung ®Õn vïng nói thÊp díi 400 m ë T©y nguyªn. (Lª §×nh Kh¶ vµ céng sù, 2001) [13]. Gç Keo l¸ trµm cã tû träng tõ 0,5 ®Õn 0,6 (thËm chÝ 0,7), nhiÖt lîng cao (4800 ®Õn 4900 kcal/kg), trong gç chøa 48 - 50,5% cellulose; 23,5 - 25,5% lignin vµ 19,6 - 22,7% pentosan (Lª §×nh Kh¶ ,1999) [14], v× vËy thêng ®îc sö dông lµm chÊt ®èt, lµm giÊy sîi, gç x©y dùng vµ ®å méc. Ngoµi ra Keo l¸ trµm còng lµ loµi c©y cã nèt sÇn ë rÔ chøa c¶ Rhizobium vµ Bradyrhizobium cã kh¶ n¨ng tæng hîp Nit¬ trong khÝ quyÓn rÊt cao, do ®ã chóng cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o ®Êt rÊt hiÖu qu¶. ë nhiÒu n¬i ngêi d©n ®· dïng Keo l¸ trµm nh lµ mét trong nh÷ng loµi c©y tiªn phong ®Ó c¶i t¹o ®Êt trèng, ®åi nói träc. Keo l¸ trµm lµ loµi c©y cã bé rÔ ph¸t triÓn rÊt m¹nh, nhÊt lµ hÖ thèng rÔ phô ph©n bè gÇn mÆt ®Êt. Trong thêi k× c©y con ë vên ¬m rÔ cäc ph¸t triÓn rÊt nhanh, c©y 2 th¸ng tuæi rÔ cäc ®¹t 12 - 17cm, 4-5 th¸ng tuæi rÔ cäc dµi trªn 20 cm vµ rÔ phô b¾t ®Çu ph¸t triÓn m¹nh. ë tuæi 6 rÔ cäc chØ ¨n s©u ®îc 80cm, nhng rÔ phô ph©n bè theo chiÒu ngang l¹i réng tíi 460 cm (Cao Thä øng và NguyÔn Xu©n Qu¸t, 1986) [25]. §Æc biÖt hÖ thèng rÔ bµng cña Keo l¸ trµm cã kh¶ n¨ng céng sinh víi c¸c vi khuÈn cè ®Þnh ®¹m. §îc mét th¸ng tuæi ë rÔ c©y con trong bÇu ¬m ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn c¸c nèt sÇn, sau 3 th¸ng tuæi bé rÔ cña mét c©y cã thÓ cã 16 - 17 nèt sÇn, t¬ng d¬ng víi 0.15g nèt
12 sÇn t¬i/c©y (Lª §×nh kh¶, Ng« §×nh QuÕ, NguyÔn §×nh H¶i, 1999). Rõng trång 5 tuæi trªn ®Êt bazan tho¸i ho¸ ë T©y Nguyªn víi mËt ®é 1660 c©y/ha cã thÓ s¶n xuÊt ®îc tõ 380 - 570 kg nèt sÇn/ha/n¨m vµ cã thÓ cè ®Þnh ®¹m sinh häc tõ 15 - 34kgN/ha/n¨m (NguyÔn Huy S¬n, 1999). Chu kú kinh doanh cña c©y Keo l¸ trµm thêng tõ 8 ®Õn 12 n¨m víi môc tiªu lµm gç nguyªn liÖu. Vá vµ gi¸c Keo l¸ trµm thêng chiÕm kho¶ng 30% thÓ tÝch th©n c©y (Chomcharn vµ céng sù, 1986) [29], lâi cã mµu n©u nhÑ ®Õn ®á thÉm, thí gç mÞn, cã thÓ dïng ®ãng ®å méc rÊt tèt. ë níc ta hiÖn nay gç Keo l¸ trµm ®îc dïng lµm nguyªn liÖu giÊy sîi, gç x©y dùng, gç chèng lß vµ ®ãng ®å gia dông, ®å mü nghÖ. Do gç cã v©n ®Ñp vµ cã mµu phï hîp nªn cã n¬i gäi lµ “CÈm lai gi¶” (Lª §×nh Kh¶, 1993) [15], ®iÒu ®ã chøng tá gç Keo l¸ trµm ®îc dïng réng r·i vµ ®îc ngêi d©n chÊp nhËn khi gç cña mét sè loµi nh §inh, Lim, L¸t .v.v. ngµy cµng hiÕm vµ ®¾t. Víi nh÷ng u ®iÓm võa nªu mµ Keo l¸ trµm nhanh chãng ®îc c¸c níc ë vïng nhiÖt ®íi sö dông nh lµ mét loµi c©y chñ yÕu ®Ó trång rõng kinh tÕ, phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc, nhÊt lµ c¸c níc vïng §«ng Nam ¸ vµ Trung Quèc. 1.5. C¸c nghiªn cøu vÒ c¶i thiÖn gièng Keo l¸ trµm. Nhê cã nhiÒu u ®iÓm nªn Keo l¸ trµm nhanh chãng trë thµnh mét trong nh÷ng loµi c©y chñ yÕu ®Ó trång rõng s¶n xuÊt ë níc ta. Ho¹t ®éng c¶i thiÖn gièng Keo l¸ trµm ®· ®îc tËp thÓ c¸n bé, c«ng nh©n viªn cña Phßng Nghiªn cøu Gièng thuéc ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam (tiÒn th©n cña Trung t©m Nghiªn cøu Gièng c©y rõng hiÖn nay) thùc hiÖn tõ nh÷ng n¨m 1990 trë l¹i ®©y th«ng qua mét lo¹t c¸c ®Ò tµi vµ dù ¸n. Tõ n¨m 1991 – 1995 ®Ò tµi cÊp Nhµ níc “X©y dùng c¬ së khoa häc cho viÖc cung cÊp nguån gièng c©y rõng ®îc c¶i thiÖn – m· sè KN 03 – 03” vµ kÕ tiÕp tõ 1996 – 2000 lµ ®Ò tµi cÊp Nhµ níc “Chän gièng vµ nh©n gièng cho mét sè loµi c©y rõng chñ yÕu – m· sè KH 08 – 04” ®Òu do GS.TS Lª §×nh Kh¶ lµm chñ nhiÖm ®· nghiªn cøu tõng bíc cã hÖ thèng vÒ lÜnh vùc c¶i thiÖn gièng Keo l¸ trµm. HiÖn nay lÜnh vùc nµy vÉn ®îc kÕ tôc b»ng
13 ®Ò tµi cÊp Bé “Nghiªn cøu chän t¹o gièng cã n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cao cho mét sè loµi c©y trång rõng chñ yÕu” kÐo dµi 5 n¨m (2001 – 2005) do TS. Hµ Huy ThÞnh lµm chñ nhiÖm. Ngoµi ra cßn ph¶i kÓ ®Õn c¸c dù ¸n vµ c¸c c¬ quan khoa häc ë níc ngoµi, nh: SIDA – SAREC vµ SKOG – FORSK cña Thuþ §iÓn, CSIRO vµ ACIAR cña Australia, v.v... còng hîp t¸c víi c¸c ®Ò tµi trong lÜnh vùc c¶i thiÖn gièng Keo l¸ trµm. Qu¸ tr×nh kÓ trªn cã thÓ tãm t¾t nh sau: Trong c¸c n¨m 1982 – 1984, mét sè l« h¹t cña mét sè loµi Keo vïng thÊp, trong ®ã cã Keo l¸ trµm, ®· ®îc ®a vµo trång thö cã tÝnh chÊt th¨m dß ë mét sè ®Þa ph¬ng níc ta. KÕt qu¶ cho thÊy Keo l¸ trµm lµ mét trong nh÷ng loµi sinh trëng nhanh, chØ sau Keo tai tîng (Lª §×nh Kh¶, NguyÔn Hoµng NghÜa, 1991). §Õn n¨m 1990 – 1991, th«ng qua dù ¸n UNDP mét bé gièng gåm 39 xuÊt xø cña 5 loµi Keo vïng thÊp gåm Keo l¸ trµm (A. auriculiformis), Keo tai tîng (A. mangium), Keo l¸ liÒm (A. crasscicarpa), Keo n©u (A. aulacocarpa) vµ Keo qu¶ xo¾n (A. cincinnata) ®· ®îc trång kh¶o nghiÖm t¹i §¸ Ch«ng (Ba V× - Hµ Néi), §«ng Hµ (Qu¶ng TrÞ) vµ §¹i L¶i (VÜnh Phóc). KÕt qu¶ nghiªn cøu trong giai ®o¹n ®Çu t¹i Ba V× cho thÊy, cïng víi Keo tai tîng vµ Keo l¸ liÒm, Keo l¸ trµm lµ loµi cã kh¶ n¨ng sinh trëng nhanh vµ thÝch hîp víi nhiÒu d¹ng lËp ®Þa g©y trång kh¸c nhau. §Æc biÖt c¸c xuÊt xø sinh trëng nhanh nhÊt cña Keo l¸ trµm lµ Coen River vµ Mary River (Lª §×nh Kh¶, NguyÔn Hoµng NghÜa, 1991). Sau ®ã, trong c¸c n¨m 1992 – 1994 mét sè kh¶o nghiÖm kh¸c ®· ®îc thùc hiÖn t¹i S«ng M©y, BÇu Bµng (§ång Nai), M¨ng Giang (Gia Lai) vµ Phï Ninh (Phó Thä). §Õn nay mét sè kh¶o nghiÖm vÉn cßn ®îc duy tr×, mét sè kh¸c kh«ng cßn n÷a (Lª §×nh Kh¶ vµ céng sù, 2001) [13]. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®· cho thÊy trong 5 loµi Keo kh¶o nghiÖm th× chØ cã 3 loµi sinh trëng nhanh lµ Keo tai tîng, Keo l¸ liÒm vµ Keo l¸ trµm. MÆt kh¸c, sinh trëng cña c¸c xuÊt xø ®· cã sù kh¸c biÖt râ rÖt. Nh÷ng xuÊt xø tèt nhÊt cã thÓ tÝch c©y b×nh qu©n gÊp ®«i nh÷ng xuÊt xø kÐm nhÊt. KÕt qu¶ cho thÊy c¸c xuÊt xø cña Keo l¸ trµm cã triÓn väng sinh trëng tèt ë níc ta lµ Mibini (PNG), Coen River (QLD), Manton (NT) vµ Kings
14 Plains (QLD) (Lª §×nh Kh¶ vµ céng sù, 2001) [13], (NguyÔn Hoµng NghÜa, Lª §×nh Kh¶, 2000) [18]. N¨m 1994 kh¶o nghiÖm c¸c xuÊt xø Keo l¸ trµm ®îc tiÕn hµnh theo dù ¸n ACIAR 9310 hîp t¸c víi Autralia. Kh¶o nghiÖm ®îc tiÕn hµnh t¹i CÈm Quú (Ba V×, Hµ Néi), §«ng Hµ (Qu¶ng TrÞ) vµ S«ng M©y (§ång Nai). KÕt qu¶ cho thÊy kh«ng nh÷ng gi÷a c¸c xuÊt xø cã sinh trëng kh¸c nhau, mµ cßn cã nh÷ng xuÊt xø tèt cho tõng vïng, nh: Halroyed (Qld) cho Ba V×, Wondo Village (Qld) cho §«ng Hµ, Morehead (PNG) cho BÇu Bµng vµ cã nh÷ng xuÊt xø sinh trëng tèt cho tÊt c¶ c¸c vïng kh¶o nghiÖm, ®ã lµ Coen River. Riªng nßi ®Þa ph¬ng §ång Nai thuéc nhãm sinh trëng trung b×nh vµ kÐm ë c¶ ba n¬i kh¶o nghiÖm. KÕt qu¶ kh¶o nghiÖm còng cho thÊy trong c¸c l« h¹t cña xuÊt xø Coen River th× l« h¹t sè 16142 lµ cã sinh trëng vµ h×nh d¸ng th©n c©y kh¸ nhÊt. §iÒu nµy chøng tá r»ng c¸c quÇn thÓ kh¸c nhau vµ l« h¹t kh¸c nhau cña cïng mét ®Þa ph¬ng vÉn cã sinh trëng rÊt kh¸c nhau (Lª §×nh Kh¶ vµ céng sù, 2001) [13]. KÕt qu¶ kh¶o nghiÖm xuÊt xø trong nhiÒu n¨m ë níc ta cho thÊy trong hµng chôc xuÊt xø Keo l¸ trµm chØ cã mét sè Ýt lµ cã sinh trëng nhanh râ rÖt. Nßi ®Þa ph¬ng Keo l¸ trµm ®îc nhËp tríc ®©y tuy cã kh¶ n¨ng chÞu ®ùng kh¸ tèt ®èi víi hoµn c¶nh kh¾c nghiÖt, nhng sinh trëng kÐm h¬n nhiÒu xuÊt xø kh¸c, l¹i cã nhiÒu cµnh nh¸nh (NguyÔn Hoµng NghÜa, 1997) [19]. ChÝnh v× vËy viÖc chän nh÷ng c¸ thÓ u tréi sinh trëng nhanh, chÊt lîng th©n c©y ®Ñp, cïng víi viÖc tiÕn hµnh kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh æn ®Þnh di truyÒn cña chóng lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt vµ chÊt lîng rõng trång loµi c©y nµy. §Æc biÖt trong c¸c n¨m tõ 1996 - 1999 dù ¸n FORTIP (Regional Project on Forest Tree Impovement) vÒ c¶i thiÖn gièng c©y rõng do Trung t©m Nghiªn cøu Gièng c©y rõng thuéc ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam hîp t¸c víi CSIRO cña Australia ®· trång 8 ha vên gièng Keo l¸ trµm t¹i CÈm Quú (Ba V× - Hµ Néi) vµ Ch¬n Thµnh (B×nh Phíc). VËt liÖu ®Ó x©y dùng vên gièng lµ h¹t gièng ®îc thu tõ c¸c c©y tréi ®· ®îc chän läc t¹i Papua New Guinea (PNG), c¸c bang
15 Queesland (QLD), Northern Territory (NT) cña Australia vµ Sakaerat cña Th¸i Lan. C¸c vïng lÊy gièng lµ nh÷ng xuÊt xø ®· ®îc ®¸nh gi¸ lµ tèt nhÊt tõ c¸c kh¶o nghiÖm tríc ®©y t¹i ViÖt nam vµ Th¸i Lan. H¹t cña mçi xuÊt xø ®îc lÊy tõ mét sè c©y tréi nhÊt ®Þnh, ®ã lµ nh÷ng c©y tréi thô phÊn tù do nªn ®îc coi lµ nh÷ng gia ®×nh nöa sibs (half sibs family). C¸c gia ®×nh nµy ®îc trång thµnh vên gièng theo khèi hµng 4 c©y lÆp l¹i 8 lÇn hoµn toµn ngÉu nhiªn. Sau 3 n¨m tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ sinh trëng cña c©y theo gia ®×nh vµ theo xuÊt xø, tõ ®ã gi÷ l¹i nh÷ng gia ®×nh tèt nhÊt cña c¸c xuÊt xø cã triÓn väng, tØa bá nh÷ng c¸ thÓ vµ nh÷ng gia ®×nh xÊu ®Ó thµnh vên gièng lÊy h¹t cung cÊp gièng cho trång rõng ë ViÖt Nam (PhÝ Hång H¶i, 1999). §¸nh gi¸ sinh trëng sau 4 n¨m cho thÊy c¸c xuÊt xø cã triÓn väng nhÊt t¹i hai vên gièng lµ Rocky Creek (QLD) vµ Coen River. Ngoµi ra cßn cã mét sè xuÊt xø kh¸c thuéc nhãm ®øng ®Çu vÒ sinh trëng lµ Olive River (QLD), Archer River & Tribs (QLD) vµ Sakaerat (Th¸i Lan), (Lª §×nh Kh¶ vµ céng sù, 2001) [13]. Song song víi c¸c kh¶o nghiÖm loµi vµ xuÊt xø, trong kho¶ng 10 n¨m gÇn ®©y c¸c kü thuËt di truyÒn ph©n tö còng ®· ®îc ¸p dông réng r·i trong nghiªn cøu chän gièng c©y rõng. C¸c nghiªn cøu di truyÒn ph©n tö ®îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ®a d¹ng di truyÒn trong quÇn thÓ vµ gi÷a c¸c quÇn thÓ, tû lÖ giao phÊn chÐo trong quÇn thÓ. C¸c nghiªn cøu cña Wickneswari. R vµ Norwati. M (1993) sö dông chØ thÞ ph©n tö isozyme trong ®¸nh gi¸ ®a d¹ng di truyÒn cña quÇn thÓ Keo l¸ trµm tù nhiªn t¹i Australia cho thÊy sù sai kh¸c kh¸ cao gi÷a c¸c quÇn thÓ vµ sù sai kh¸c di truyÒn lµ do sù sai kh¸c gi÷a c¸c c¸ thÓ trong quÇn thÓ. §iÒu nµy cã thÓ lý gi¶i cho sù sai kh¸c vÒ sinh trëng còng nh kh¶ n¨ng thÝch nghi cña c¸c xuÊt xø trong c¸c kh¶o nghiÖm vµ lµ c¬ së quan träng trong chän läc c¸ thÓ. Sau kh¶o nghiÖm loµi vµ xuÊt xø, viÖc chän läc c©y tréi ®Ó x©y dùng c¸c kh¶o nghiÖm hËu thÕ/dßng v« tÝnh vµ vên gièng ®Ó cung cÊp h¹t gièng lµ bíc tiÕp theo cña mét ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ c¸c gia ®×nh c©y tréi Keo l¸ trµm ®îc chän läc tõ n¬i nguyªn s¶n vµ tõ c¸c l©m phÇn ®Þa ph¬ng t¹i Th¸i Lan n¨m 1989 ®· cho thÊy cã sù sai kh¸c rÊt lín vÒ sinh trëng
16 gi÷a c¸c xuÊt xø còng nh gi÷a c¸c gia ®×nh trong cïng xuÊt xø. C¸c gia ®×nh ®îc chän läc trong c¸c rõng s¶n xuÊt t¹i Th¸i Lan cã sinh trëng kÐm ®· bÞ chÆt bá khi kh¶o nghiÖm nµy ®îc chuyÓn ho¸ thµnh vên gièng. Sù sinh trëng kÐm cña c¸c gia ®×nh ®Þa ph¬ng ®· ®îc lý gi¶i lµ do nÒn t¶ng di truyÒn hÑp, t×nh tr¹ng giao phèi cËn huyÕt vµ chän läc ©m tÝnh (c¸c c¸ thÓ cã sinh trëng kÐm ®îc chän ®Ó thu h¸i h¹t gièng cho s¶n xuÊt ®¹i trµ) ®· x¶y ra qua nhiÒu thÕ hÖ (Pyniopusarerk vµ céng sù, 1997). Còng tõ n¨m 1996, nghiªn cøu chän c©y tréi vµ kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh cho Keo l¸ trµm ®· ®îc thùc hiÖn trong khu«n khæ ®Ò tµi KH 08- 04. Bíc ®Çu ®· x¸c ®Þnh ®îc mét sè dßng cã triÓn väng ë Ba V× (Hµ Néi) lµ c¸c dßng 81, 82, 83, 84 vµ 85. §©y lµ nh÷ng dßng v« tÝnh u tréi ®· ®îc c«ng nhËn lµ gièng tiÕn bé kü thuËt. Nh vËy, th«ng qua nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu, c¸c b¸o c¸o vµ c¸c tµi liÖu khoa häc ®· c«ng bè trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vÒ Keo l¸ trµm cã thÓ cho thÊy: - Keo l¸ trµm lµ loµi c©y mäc nhanh, sinh trëng tèt vµ cã vïng sinh th¸i rÊt réng, cã thÓ trång ë nhiÒu n¬i kh¸c nhau víi nhiÒu hoµn c¶nh sèng kh¸c nhau. - Keo l¸ trµm lµ loµi c©y võa ®¸p øng ®îc nhu cÇu sö dông phong phó, ®a d¹ng cña x· héi , võa cã t¸c dông c¶i t¹o ®Êt, b¶o vÖ c¶nh quan m«i trêng. - Keo l¸ trµm lµ loµi c©y cã nhiÒu u ®iÓm, ®Ó khai th¸c hÕt c¸c t¸c dông cña loµi c©y nµy cÇn ph¶i cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu s©u h¬n, toµn diÖn h¬n, nhÊt lµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¶i thiÖn gièng.
17 Ch¬ng 2 Môc tiªu, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu. - X¸c ®Þnh ®îc møc ®é biÕn dÞ vµ kh¶ n¨ng di truyÒn cña c¸c chØ tiªu sinh trëng, chÊt lîng vµ søc khoÎ cña c¸c dßng v« tÝnh Keo l¸ trµm g©y trång t¹i hai khu kh¶o nghiÖm. - TuyÓn chän ®îc c¸c dßng v« tÝnh Keo l¸ trµm cã n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cao lµm c¬ së cho c¸c bíc c¶i thiÖn gièng tiÕp theo. - Dù ®o¸n ®îc møc t¨ng thu di truyÒn vÒ sinh trëng vµ mét sè chØ tiªu chÊt lîng nhËn ®îc tõ viÖc sö dông gièng cña c¸c dßng v« tÝnh ®îc chän läc ë c¸c cêng ®é kh¸c nhau. - §Ò xuÊt ®îc ph¬ng ¸n tØa tha ®Ó chuyÓn ho¸ hai khu kh¶o nghiÖm thµnh hai vên gièng v« tÝnh thÕ hÖ 1,5. - X¸c ®Þnh ®îc hiÖu qu¶ t¬ng t¸c gi÷a kiÓu gen víi hoµn c¶nh cña Keo l¸ trµm lµm c¬ së cho viÖc ph¸t triÓn loµi c©y nµy ë ViÖt Nam. 2.2. Néi dung nghiªn cøu. Dùa trªn môc tiªu cña ®Ò tµi, c¸c néi dung nghiªn cøu ®îc x¸c ®Þnh nh sau: 2.2.1. §¸nh gi¸ møc ®é biÕn dÞ cña c¸c chØ tiªu chän läc 2.2.1.1. Theo c¸c chØ tiªu sinh trëng 2.2.1.2. Theo chØ tiªu chÊt lîng th©n c©y 2.2.1.3. Theo chØ tiªu tû träng gç 2.2.1.4. Theo chØ tiªu søc khoÎ 2.2.2. X¸c ®Þnh hÖ sè di truyÒn vµ íc lîng t¨ng thu di truyÒn lý thuyÕt 2.2.3. §¸nh gi¸ t¬ng quan vÒ kiÓu gen vµ kiÓu h×nh gi÷a c¸c chØ tiªu chän läc 2.2.4. Chän läc c¸c dßng v« tÝnh u tréi trong hai khu kh¶o nghiÖm 2.2.5. §Ò xuÊt ph¬ng ¸n tØa tha hai khu kh¶o nghiÖm
18 2.2.6. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ t¬ng t¸c kiÓu gen (dßng v« tÝnh) – hoµn c¶nh (lËp ®Þa g©y trång) cña Keo l¸ trµm 2.3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 2.3.1. Ngo¹i nghiÖp. • §iÒu tra c¸c chØ tiªu sinh trëng: ®iÒu tra tÊt c¶ c¸c c©y trong c¸c « cña khu kh¶o nghiÖm theo ph¬ng ph¸p ®îc tr×nh bµy trong gi¸o tr×nh §iÒu tra rõng - Trêng §¹i häc L©m nghiÖp, trong ®ã: - ChiÒu cao vót ngän: ®o b»ng thíc ®o cao (®¬n vÞ: m) - §êng kÝnh th©n c©y:®o b»ng thíc ®o vanh (®o t¹i vÞ trÝ 1.3m tÝnh tõ mÆt ®Êt) (®¬n vÞ: cm ). • §iÒu tra c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh chÊt lîng th©n c©y: ®iÒu tra tÊt c¶ c¸c c©y trong c¸c « cña khu kh¶o nghiÖm, trong ®ã: - ChiÒu cao díi cµnh: ®o b»ng thíc ®o cao (®¬n vÞ: m) - §é th¼ng th©n: ®îc x¸c ®Þnh b»ng môc tr¾c vµ cho ®iÓm theo 5 cÊp (1 – 5): + C©y rÊt cong 1 ®iÓm + C©y cong 2 ®iÓm + C©y h¬i cong 3 ®iÓm + C©y h¬i th¼ng 4 ®iÓm + C©y th¼ng 5 ®iÓm - §é nhá cµnh: ®îc x¸c ®Þnh b»ng môc tr¾c vµ cho ®iÓm theo 5 cÊp (1 – 5): + Cµnh rÊt nhá: 1/3 ®êng kÝnh gèc cµnh 1 ®iÓm - §é duy tr× trôc th©n: ®îc thùc hiÖn theo ph¬ng ph¸p cña Luangviriyasaeng & Pinyopusarerk (2002) [32]. Møc ®é duy tr× trôc th©n ®îc x¸c ®Þnh b»ng môc tr¾c víi nh÷ng cµnh cã ®é lín b»ng ≥ 1/3 trôc th©n vµ cho ®iÓm theo 6 cÊp (1 – 6): + CÊp 1: chia cµnh, nh¸nh ngay s¸t gèc cña trôc th©n chÝnh 1 ®iÓm
19 + CÊp 2: chia cµnh, nh¸nh t¹i vÞ trÝ 1 /4 th©n chÝnh 2 ®iÓm + CÊp 3: chia cµnh, nh¸nh t¹i vÞ trÝ 1 /2 th©n chÝnh 3 ®iÓm + CÊp 4: chia cµnh, nh¸nh t¹i vÞ trÝ 3 /4 th©n chÝnh 4 ®iÓm + CÊp 5: chia cµnh, nh¸nh t¹i vÞ trÝ gÇn ngän 5 ®iÓm 1 = phân thân ngay gần 4 = phân thân ở đoạn thứ 3 gốc 5 = phân thân ở đoạn thứ 4 2 = phân thân tại đoạn thứ 1 3 = phân thân ở đoạn thứ 2 6 = Không bị phân thân hoặc Phân thân ở đoạn thứ 5 + CÊp 6: th©n c©y th¼ng, ph©n nh¸nh nhá gÇn ngän 6 ®iÓm • Tû träng gç (cña th©n c©y ®øng): ®îc x¸c ®Þnh ngay t¹i hiÖn trêng ®iÒu tra th«ng qua mét chØ tiªu gi¸n tiÕp cã tªn lµ Pilodyn (h×nh vÏ 3.1). §èi víi Keo l¸ trµm, ®êng kÝnh kim Pilodyn ®îc sö dông  = 2mm. Tríc khi b¾n Pilodyn tiÕn hµnh më 2 cöa sæ nhá theo hai híng §«ng T©y - Nam B¾c ë vÞ trÝ 1,3m b»ng c¸ch ®ôc bá vá c©y. B¾n pilodyn t¹i 2 cöa sæ nµy vµ x¸c ®Þnh ®é s©u cña kim tiÕn vµo th©n c©y (Greaves vµ c¸c céng sù, 1996 & Wang, 1999) [31] [39]. • ChØ tiªu søc khoÎ: ®îc x¸c ®Þnh b»ng môc tr¾c vµ cho ®iÓm theo 5 cÊp (1 – 5): + C©y rÊt kÐm ph¸t triÓn: ngän bÞ kh«, teo hoÆc mÊt ngän chÝnh, t¸n l¸ rÊt tha hay l¸ óa vµng 1 ®iÓm + C©y kÐm ph¸t triÓn: ngän chÝnh cong queo, thiÕu søc sèng, t¸n l¸ tha, l¸ xanh nh¹t 2 ®iÓm