Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu động thái rừng thứ sinh phục hồi tại khu vực Cầu Hai - Phú Thọ

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:111

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là góp phần bổ sung những hiểu biết mới về động thái phục hồi hệ sinh thái rừng thứ sinh làm cơ sở cho việc đề xuất các giả pháp quản lý và sử dụng có hiệu quả tài nguyên rừng thứ sinh phục hồi vùng Trung tâm Bắc Bộ

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu động thái rừng thứ sinh phục hồi tại khu vực Cầu Hai - Phú Thọ

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt tr-êng ®¹i häc l©m nghiÖp -------------------------------- nguyÔn v¨n Thä Nghiªn cøu ®éng th¸i rõng thø sinh phôc håi t¹i khu vùc CÇu Hai - Phó Thä luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Hµ Néi, 2008
bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt tr-êng ®¹i häc l©m nghiÖp ------------------------------- nguyÔn v¨n Thä Nghiªn cøu ®éng th¸i rõng thø sinh phôc håi t¹i khu vùc CÇu Hai - Phó Thä Chuyªn ngµnh: L©m Häc M· sè: 606260 luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: PGS.TS Ph¹m Xu©n Hoµn Hµ Néi, 2008
-1- ®Æt vÊn ®Ò Rõng thø sinh cã mét tû träng rÊt lín trong c¬ cÊu rõng tù nhiªn cña c¸c tØnh trung du miÒn nói phÝa B¾c, trong ®ã cã tíi 61% thuéc ®èi t-îng khoanh nu«i b¶o vÖ. §Þa ph-¬ng cã tû träng rõng khoanh nu«i b¶o vÖ lín nhÊt lµ B¾c Giang 68,4%, ë Phó Thä còng chiÕm ®Õn 55,2%(Vò TiÕn Hinh 2006)[14]. HiÖn nay, diÖn tÝch ®Êt cã rõng chñ yÕu ë ViÖt Nam lµ rõng tù nhiªn, cã ®Õn 10,4 triÖu ha (chiÕm 81,21% diÖn tÝch ®Êt cã rõng) trong tæng sè 12,8 triÖu ha rõng toµn quèc (Theo Côc KiÓm l©m, 2006)[45]. Rõng tù nhiªn khu vùc Phó Thä - Tuyªn Quang ®Æc tr-ng bëi kiÓu rõng kÝn th-êng xanh m-a mïa nhiÖt ®íi. Khu vùc nµy n»m trong vïng qui ho¹ch nguyªn liÖu giÊy sîi nªn nhiÒu diÖn tÝch rõng tù nhiªn tr-íc ®©y ®· bÞ khai th¸c ®Ó trång rõng nguyªn liÖu lµm cho ®Êt tho¸i ho¸, nh- rõng bå ®Ò, mì... lu©n kú 2, 3 n¨ng suÊt gi¶m râ rÖt. V× vËy, ®Ó t¨ng tÝnh bÒn v÷ng cña rõng ng-êi ta ®· quan t©m ®Õn ®èi t-îng rõng thø sinh phôc håi, nhÊt lµ nh÷ng n¨m gÇn ®©y th«ng qua ch-¬ng tr×nh 327, 661 ë c¸c tØnh Phó Thä, Tuyªn Quang ®· ¸p dông phôc håi b»ng khoanh nu«i, khoanh nu«i kÕt hîp trång bæ sung, lµm giµu rõng trªn mét diÖn tÝch rõng thø sinh kh¸ lín. Khu vùc CÇu Hai do rõng bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ, diÖn tÝch thu hÑp, chÊt l-îng rõng bÞ suy gi¶m nghiªm träng trong giai ®o¹n tõ n¨m 1979 - 1986. §Õn n¨m 1990 ë CÇu Hai chØ cßn kho¶ng 30 ha rõng IIIa.1 víi tÇng c©y cao lµ nh÷ng c©y kÐm phÈm chÊt (cong queo, s©u bÖnh, c©y kh«ng cã gi¸ trÞ kinh tÕ), thµnh phÇn tÇng c©y cao còng biÕn ®æi lín, tr-íc kia cã trªn 100 loµi c©y gç, nay chØ cßn 40 loµi vµo nh÷ng n¨m 1989 - 1990, c¸c loµi gç gi¸ trÞ nh- Giæi xanh, Re gõng, Lâi Thä, Géi NÕp... ®· mÊt h¼n, loµi chiÕm tû lÖ cao nhÊt trong c«ng thøc tæ thµnh lµ Ng¸t, chiÕm 35,7%.
-2- DiÔn thÕ tho¸i hãa rõng tù nhiªn ®· ®-îc Th¸i V¨n Trõng(1978,1999), TrÇn Ngò Ph-¬ng (2000) ®Ò cËp ®Õn trong c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh, cßn qu¸ tr×nh diÔn thÕ ng-îc l¹i - diÔn thÕ phôc håi cßn rÊt Ýt c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ nã. §©y lµ vÊn ®Ò cÇn thiÕt nghiªn cøu ®Ó cã thÓ x©y dùng rõng tù nhiªn cã hiÖu qu¶ vµ lîi dông tèi ®a kh¶ n¨ng t¸i sinh tù nhiªn rÊt tèt cña rõng tù nhiªn nhiÖt ®íi. C©u hái ®Æt ra hiÖn nay lµ: LiÖu rõng thø sinh cã thÓ phôc håi l¹i tr¹ng th¸i rõng khÝ hËu hay kh«ng? Qu¸ tr×nh phôc håi nµy diÔn ra nh- thÕ nµo ? vÉn ch-a cã c©u tr¶ lêi. ChÝnh v× vËy, chóng t«i chän ®Ò tµi: “ Nghiªn cøu ®éng th¸i rõng thø sinh phôc håi t¹i khu vùc CÇu Hai - Phó Thä” nh»m gãp phÇn tr¶ lêi c©u hái ®ã.
-3- Ch-¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. ë n-íc ngoµi: 1.1.1. Quan ®iÓm vÒ rõng thø sinh phôc håi: Phôc håi rõng cã nhiÒu xuÊt ph¸t ®iÓm kh¸c nhau nh- rõng phôc håi tõ tr¹ng th¸i kiÖt quÖ nhÊt lµ tr¶ng cá, rõng thø sinh cã ®ñ t¸i sinh IIa, rõng thø sinh nghÌo sau khai th¸c kiÖt (IIIa1). Mçi ®èi t-îng, xuÊt ph¸t ®iÓm cña qu¸ tr×nh phôc håi ®-îc ¸p dông biÖn ph¸p kü thuËt t¸c ®éng kh¸c nhau nh- ®èi t-îng ®Ó khoanh nu«i, khoanh nu«i xóc tiÕn t¸i sinh kÕt hîp trång bæ sung, lµm giµu rõng, c¶i t¹o rõng. Phôc håi rõng lµ mét lÜnh vùc ®-îc nhiÒu nhµ khoa häc vµ c¸c tæ chøc l©m nghiÖp quan t©m. Quan ®iÓm hiÖn nay vÒ phôc håi rõng cã thÓ chia thµnh 3 nhãm (dÉn theo Vò TiÕn Hinh, 2003[14]) nh- sau: Mét lµ, qu¸ tr×nh phôc håi rõng lµ ®-a rõng ®Õn tr¹ng th¸i hoµn chØnh, tiÕp cËn tr¹ng th¸i tr-íc khi bÞ t¸c ®éng. Cairns (1995), Jordan (1995) vµ Egan (1996) lµ nh÷ng ®iÓn h×nh cña quan ®iÓm nµy. Hai lµ, nhÊn m¹nh hÖ sinh th¸i rõng ph¶i ®-îc phôc håi tíi møc ®é bÒn v÷ng nµo ®ã b»ng con ®-êng tù nhiªn hoÆc nh©n t¹o mµ kh«ng nhÊt thiÕt gièng nh- hÖ sinh th¸i ban ®Çu. §©y còng lµ quan ®iÓm nhËn ®-îc nhiÒu sù t¸n ®ång nhÊt. Ba lµ, tËp trung vµo viÖc x¸c ®Þnh c¸c nguyªn nh©n vµ yÕu tè rµo c¶n cña qu¸ tr×nh phôc håi rõng. §©y ®-îc coi nh- mét quan ®iÓm, mét sù nh×n nhËn míi vÒ phôc håi rõng, v× nã ®· b-íc ®Çu g¾n kÕt phôc håi rõng víi c¸c yÕu tè x· héi, khi nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn mÊt rõng t¹i c¸c n-íc nhiÖt ®íi chÝnh lµ con ng-êi.
-4- 1.1.2. Nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng: HiÖn t-îng ph©n tÇng lµ mét ®Æc tr-ng quan träng cña rõng nhiÖt ®íi. Mét trong nh÷ng c¬ së ®Þnh l-îng ®Ó ph©n chia tÇng lµ quy luËt ph©n bè sè c©y theo cÊp chiÒu cao. §· cã mét sè t¸c gi¶ ®Ò xuÊt c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu tÇng thø cña rõng nhiÖt ®íi, ®iÓn h×nh nh- ph-¬ng ph¸p vÏ biÓu ®å mÆt c¾t ®øng cña rõng do Richards P.W vµ Davis T.A.W (1933 - 1934) ®Ò x-íng vµ sö dông lÇn ®Çu tiªn ë Guyan vÉn lµ ph-¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ ®Ó nghiªn cøu cÊu tróc tÇng cña rõng. Tuy nhiªn ph-¬ng ph¸p nµy cã nh-îc ®iÓm lµ chØ minh ho¹ ®-îc c¸ch s¾p xÕp theo h-íng th¼ng ®øng cña c¸c loµi c©y gç trong mét diÖn tÝch cã h¹n. Cusen (1951) ®· kh¾c phôc b»ng c¸ch vÏ mét sè gi¶i kÒ bªn nhau vµ ®-a l¹i mét h×nh t-îng vÒ kh«ng gian ba chiÒu (dÉn theo Phïng Ngäc Lan, 1986 [18]). ViÖc ph©n cÊp c©y rõng cho rõng hçn loµi nhiÖt ®íi tù nhiªn lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p, cho ®Õn nay vÉn ch-a cã t¸c gi¶ nµo ®-a ra ®-îc ph-¬ng ¸n ph©n cÊp c©y rõng cho rõng nhiÖt ®íi tù nhiªn mµ ®-îc chÊp nhËn réng r·i. Sampion Gripfit (1948) (dÉn theo Hoµng Kim Ngò, Phïng Ngäc Lan, 1998 [20]) khi nghiªn cøu rõng tù nhiªn Ên §é vµ rõng Èm nhiÖt ®íi T©y Phi cã kiÕn nghÞ ph©n cÊp c©y rõng thµnh 5 cÊp còng dùa vµo kÝch th-íc vµ chÊt l-îng c©y rõng. §Ó cã c¸i nh×n toµn diÖn vµ chÝnh x¸c h¬n vÒ cÊu tróc phøc t¹p cña rõng nhiÖt ®íi c¸c nghiªn cøu cÊu tróc rõng ®-îc chuyÓn dÇn tõ m« t¶ ®Þnh tÝnh sang ®Þnh l-îng víi sù hç trî cña thèng kª to¸n häc vµ tin häc, trong ®ã viÖc m« h×nh ho¸ cÊu tróc rõng, x¸c lËp mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè cÊu tróc rõng ®· ®-îc nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu cã kÕt qu¶. VÊn ®Ò vÒ cÊu tróc kh«ng gian vµ thêi gian cña rõng ®-îc c¸c t¸c gi¶ tËp trung nghiªn cøu nhiÒu nhÊt. Cã thÓ kÓ ®Õn mét sè t¸c gi¶ tiªu biÓu nh-: B.Rollet (1971) ®· biÓu diÔn c¸c quan hÖ chiÒu cao- ®-êng kÝnh ngang ngùc, ®-êng kÝnh t¸n - ®-êng kÝnh
-5- ngang ngùc b»ng c¸c hµm håi quy; ph©n bè ®-êng kÝnh t¸n, ®-êng kÝnh th©n c©y d-íi d¹ng c¸c ph©n bè x¸c suÊt; Balley (1973) m« h×nh ho¸ cÊu tróc th©n c©y víi ph©n bè sè c©y theo cì kÝnh ( N-D) b»ng hµm Weibull. NhiÒu t¸c gi¶ kh¸c dïng hµm Schumacher, hyperbol, hµm mò, Poisson, Charlier,... ®Ó m« h×nh ho¸ cÊu tróc rõng (dÉn theo TrÇn V¨n Con, 2001, [5]). Mét vÊn ®Ò n÷a cã liªn quan ®Õn nghiªn cøu cÊu tróc rõng ®ã lµ viÖc ph©n lo¹i rõng theo cÊu tróc vµ ngo¹i m¹o hay ngo¹i m¹o sinh th¸i (dÉn theo NguyÔn TiÕn Dòng, 2005[8]). C¬ së ph©n lo¹i rõng theo xu h-íng nµy lµ ®Æc ®iÓm ph©n bè, d¹ng sèng -u thÕ, cÊu tróc tÇng thø vµ mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i kh¸c cña quÇn x· thùc vËt rõng. Tiªu biÓu cho hÖ thèng ph©n lo¹i rõng theo h-íng nµy cã Humbold (1809), Schimper (1903), Aubreville (1949), UNESCO (1973)... Trªn c¬ së nghiªn cøu rõng ë tr¹ng th¸i ®éng Melekhov (dÉn theo NguyÔn TiÕn Dòng, 2005[8]) ®· nhÊn m¹nh sù biÕn ®æi cña rõng theo thêi gian, ®Æc biÖt lµ sù biÕn ®æi cña tæ thµnh loµi c©y trong l©m phÇn qua c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña rõng. 1.2.3. Nghiªn cøu vÒ diÔn thÕ vµ t¸i sinh rõng Cã nhiÒu quan ®iÓm, néi dung nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ vÒ t¸i sinh tù nhiªn nh-ng cã thÓ tãm t¾t nh- sau: - VÒ x¸c ®Þnh thêi gian nghiªn cøu t¸i sinh: §a sè c¸c nhµ nghiªn cøu thèng nhÊt r»ng trong nghiªn cøu t¸i sinh rõng cÇn ph¶i nghiªn cøu qu¸ tr×nh t¸i sinh rõng kÓ tõ khi h×nh thµnh c¬ quan sinh s¶n, sù h×nh thµnh hoa, qu¶, c¸c t¸c nh©n ph¸t t¸n h¹t, sù phï hîp cña mïa vô h¹t gièng víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu ..v..v... PhÇn lín c¸c nhµ l©m häc Liªn X« cò l¹i ®Ò nghÞ chØ nªn nghiªn cøu qu¸ tr×nh t¸i sinh rõng b¾t ®Çu tõ c©y cã hoa qu¶, thËm chÝ tõ thêi gian c©y m¹ trë ®i (dÉn theo §inh V¨n DiÖp, 1993)[7]. - ¶nh h-ëng cña mét sè nh©n tè sinh th¸i ®Õn t¸i sinh rõng:
-6- P.W Richards (1952) (dÉn theo Ph¹m Ngäc Th-êng,2003 [40]) ®-a ra nhËn xÐt r»ng ë rõng nhiÖt ®íi ®a d¹ng vÒ loµi c©y vµ cÊp kÝnh. Theo t¸c gi¶, sù ph©n bè nµy do ®Æc tÝnh di truyÒn cña c¸c loµi c©y ®-îc thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ tËp tÝnh cña chóng trong c¸c thêi gian ph¸t triÓn. Trong rõng m-a nhiÖt ®íi sù thiÕu hôt ¸nh s¸ng ¶nh h-ëng chñ yÕu ®Õn sù ph¸t triÓn cña c©y con, cßn ®èi víi sù n¶y mÇm vµ ph¸t triÓn cña mÇm non th-êng kh«ng râ. Nh÷ng sè liÖu cña Taylor (1954), Barnard (1955) cho thÊy ë rõng nhiÖt ®íi ch©u Phi cã sè l-îng c©y t¸i sinh thiÕu hôt. Ng-îc l¹i, Bava (1954), Budowski (1956) l¹i nhËn ®Þnh r»ng nh×n chung cã ®ñ sè l-îng c©y t¸i sinh môc ®Ých cã gi¸ trÞ kinh tÕ P.E. Odum (1975)[24], [47] khi nghiªn cøu vÒ néi c©n b»ng cña hÖ sinh th¸i cho r»ng: HÖ sinh th¸i cã kh¶ n¨ng tù duy tr× vµ tù ®iÒu chØnh, cã kh¶ n¨ng chèng chÞu sù biÕn ®æi vµ duy tr× tr¹ng th¸i c©n b»ng. HÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi còng cã ®Æc ®iÓm nµy thÓ hiÖn râ nhÊt ë viÖc t¸i sinh lç trèng khi c©y cæ thô trong rõng tù nhiªn b·o ®æ, chÕt; tïy theo ®é lín cña lç trèng, lç trèng lín sÏ xuÊt hiÖn c©y t¸i sinh cña loµi -a s¸ng mäc nhanh, lÊp kÝn lç trèng nhanh chãng, sau míi ®Õn c©y t¸i sinh cña c¸c loµi cã gi¸ trÞ, chiÕm tÇng -u thÕ trong rõng nh-ng -a bãng trong giai ®o¹n ®Çu. KÕt cÊu cña quÇn thô l©m phÇn cã ¶nh h-ëng ®Õn t¸i sinh rõng. I.D.Yurkevich (1960) ®· chøng minh ®é tµn che tèi -u cho sù ph¸t triÓn b×nh th-êng cña ®a sè c¸c loµi c©y gç lµ 0,6 - 0,7 (dÉn theo Ph¹m Ngäc Th-êng, 2003 [40]). - §iÒu tra, ®¸nh gi¸ t¸i sinh tù nhiªn C¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu cã chung mét quan ®iÓm thèng nhÊt lµ: hiÖu qu¶ t¸i sinh rõng ®-îc x¸c ®Þnh bëi mËt ®é, tæ thµnh loµi c©y, cÊu tróc tuæi, chÊt l-îng c©y con, ®Æc ®iÓm ph©n bè vµ ®é dµi cña thêi kú t¸i sinh rõng. Sù t-¬ng ®ång hay kh¸c biÖt gi÷a tæ thµnh líp c©y t¸i sinh vµ tÇng c©y gç lín ®· ®-îc nhiÒu nhµ khoa häc quan t©m (Mibbre-ad, 1930; Richards, 1933; 1939;
-7- AubrÐville, 1938; Beard, 1946; Lebrun vµ Gilbert, 1954; JonÐ, 1955-1956; Schultz, 1960; Baur, 1964; Rollet, 1969 (dÉn theo Ph¹m Ngäc Th-êng,2003 [40]). Do tÝnh chÊt phøc t¹p vÒ tæ thµnh loµi c©y, trong ®ã chØ cã mét sè loµi cã gi¸ trÞ nªn trong thùc tiÔn l©m sinh ng-êi ta chØ tËp trung kh¶o s¸t nh÷ng loµi c©y cã ý nghÜa nhÊt ®Þnh. §Ó x¸c ®Þnh mËt ®é c©y t¸i sinh ng-êi ta ®· dïng c¸c ph-¬ng ph¸p kh¸c nhau nh-: « d¹ng b¶n theo hÖ thèng do Lowdermilk (1927) ®Ò xuÊt (diÖn tÝch 1- 4 m2), « cã kÝch th-íc lín (10-100 m2), ®iÒu tra theo d¶i hÑp víi « cã kÝch th-íc tõ 10-100 m2. Phæ biÕn nhÊt lµ bè trÝ theo hÖ thèng trong c¸c diÖn tÝch nghiªn cøu tõ 0,25-1,0 ha (Povarnixbun, 1934; Yurkevich, 1938) (dÉn theo NguyÔn V¨n Thªm, 1992)[32]. - T¸i sinh rõng nhiÖt ®íi: T¸i sinh tù nhiªn rõng nhiÖt ®íi lµ vÊn ®Ò cùc kú phøc t¹p bëi tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao trong cïng quÇn x· thùc vËt vµ cã nhiÒu kh¸c biÖt víi rõng «n ®íi. Van Stennit (1956) (dÉn theo Phïng Ngäc Lan, 1986 [18]) cho lµ t¸i sinh rõng nhiÖt ®íi cã hai ®Æc ®iÓm t¸i sinh phæ biÕn: t¸i sinh ph©n t¸n, liªn tôc cña c¸c loµi c©y chÞu bãng t¹o tiÒn ®Ò t¹o thµnh rõng hçn loµi kh¸c tuæi vµ t¸i sinh vÖt cña c¸c loµi c©y -a s¸ng tiªn phong, mäc nhanh ®Ó lÊp c¸c lç trèng do c©y giµ ®æ mµ Mangenot l¹i gäi nh÷ng loµi c©y ®ã lµ nh÷ng loµi "lµm liÒn vÕt sÑo”. Sau khi c¸c loµi c©y tiªn phong lÊp kÝn lç trèng sÏ xuÊt hiÖn t¸i sinh cña c¸c loµi -a bãng gian ®o¹n ®Çu, chiÕm tÇng t¸n -u thÕ cña rõng. 1.1.4. Kü thuËt phôc håi rõng: Gãp phÇn x©y dùng nh÷ng nguyªn lý vµ ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p kü thuËt vÒ kinh doanh rõng m-a nhiÖt ®íi ®· cã nhiÒu t¸c gi¶ n-íc ngoµi nh-: Richard (1960) víi c«ng tr×nh Rõng m-a nhiÖt ®íi; Baur (1964) víi c«ng tr×nh c¬ së sinh th¸i häc cña kinh doanh rõng m-a; Catinot (1965) víi c«ng tr×nh L©m sinh häc nhiÖt ®íi; Lampard (1989) víi c«ng tr×nh L©m sinh häc nhiÖt
-8- ®íi..., c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy ®· chØ ra r»ng rõng nhiÖt ®íi rÊt ®a d¹ng phong phó vÒ thµnh phÇn loµi, trong rõng th-êng ph©n ho¸ thµnh mét sè tÇng nhÊt ®Þnh. §ång thêi c¸c t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu, th¶o luËn vµ ®Ò xuÊt nhiÒu vÊn ®Ò lý luËn, kü thuËt vµ c¶ kinh tÕ x· héi cã vai trß quan träng trong kinh doanh hÖ sinh th¸i rõng tù nhiªn. Trong c«ng tr×nh cña Baur (1964)[1] ®· tæng kÕt, ®¸nh gi¸ rÊt nhiÒu ph-¬ng thøc xö lý l©m sinh ®èi víi rõng nhiÖt ®íi nh-: Ph-¬ng thøc rõng ®Òu tuæi ë M· lai, B¾c Borneo vµ T©n Ghi nª; Taylor (1954), Jones (1960) ph-¬ng thøc chÆt dÇn nhiÖt ®íi ë Nigeria, Gana vµ Trini®at; ph-¬ng thøc chÆt dÇn n©ng cao vßm l¸ ë Andamann vµ ë Ên §é nhÊn m¹nh ®Õn n©ng cao vßm l¸. Ph-¬ng thøc rõng ®Òu tuæi ë M· Lai ®-îc xö lý b»ng c¸ch khai th¸c hÕt nh÷ng c©y gç thµnh hµng hãa (®-êng kÝnh tíi 43cm) vµ dïng hãa chÊt triÖt nh÷ng c©y v« dông ®Ó t¹o thµnh tr¹ng th¸i rõng sµo vµ sÏ t¹o thµnh tr¹ng th¸i rõng trong t-¬ng lai c¬ b¶n ®Òu tuæi. Ph-¬ng thøc chÆt dÇn nhiÖt ®íi ë Nigeria, Gana ®· dïng hãa chÊt triÖt c©y tÇng gi÷a hoÆc c©y v« dông d-íi 10 cm ®Ó t¹o lËp líp c©y t¸i sinh ®Òu tuæi nh»m t¹o ra rõng ®Òu tuæi trong t-¬ng lai. Víi ph-¬ng thøc chÆt dÇn, n©ng cao vßm l¸ ng-êi ta kh«ng tËp trung xö lý tÇng gi÷a mµ tËp trung xö lý triÖt bá tÇng l©m h¹ tõ thÊp lªn ®Õn 7,5m tr-íc khai th¸c 4 n¨m, sau khai th¸c tiÕp trôc triÖt bá nh÷ng c©y v« dông nhá h¬n vµ ken nh÷ng c©y lín h¬n ®Ó t¹o thµnh vßm l¸ cao kh¸ liªn tôc. C¸c ph-¬ng thøc xö lý l©m sinh trªn ®Òu nh»m môc tiªu t¹o ra rõng m-a kh¸ ®ång ®Òu ®Ó cã thÓ cung cÊp mét l-îng s¶n phÈm lín, ®ång ®Òu vÒ chñng lo¹i cho mét lÇn khai th¸c; nh-ng trong thùc tÕ kh«ng ®-îc nh- mong muèn. Khi xö lý t¹o thµnh rõng ®Òu tuæi nh- ë Gana ng-êi ta thÊy r»ng biªn ®é biÕn ®éng kÝch th-íc c©y lín dÉn ®Õn thiÖt h¹i vÒ t¸i sinh nªn ng-êi ta muèn quay trë l¹i kinh doanh rõng m-a trong ®iÒu kiÖn kh«ng ®Òu tuæi (Foggie 1960), nh- Peace(1961) nhÊn m¹nh rõng tù nhiªn cho thÊy cã ®ñ c¸c
-9- cÊp tuæi nªn duy tr× mét quÇn thÓ kh«ng ®Òu tuæi trong kinh doanh rõng m-a lµ kiÓu kinh doanh tèt nhÊt. §èi víi rõng kh«ng ®Òu tuæi ng-êi ta ¸p dông ph-¬ng thøc chÆt chän, ®iÓn h×nh lµ ph-¬ng thøc chÆt chän ë B¾c Queensland víi viÖc lo¹i bá d©y leo, tÇng l©m h¹ v« dông vµ c©y kh«ng phï hîp víi môc ®Ých kinh doanh; ph-¬ng thøc chÆt chän n©ng cao vßm l¸ ë ¸txam (Ên §é) ®· xö lý d©y leo, c©y x©m h¹i c©y t¸i sinh vµ ken triÖt nh÷ng c©y v« dông cao d-íi 9m. 1.1.5. Nghiªn cøu vÒ ®Êt: §Êt lµ thµnh phÇn quan träng cña hÖ sinh th¸i. Trong cïng ®iÒu kiÖn khÝ hËu nh- nhau, ®Êt lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph©n bè, sinh tr-ëng ph¸t triÓn, cÊu tróc, s¶n l-îng vµ tÝnh æn ®Þnh cña rõng. Thµnh phÇn dinh d-ìng kho¸ng vµ ph¶n øng dung dÞch ®Êt lµ nh©n tè cã ¶nh ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng c©y rõng tõ khi h¹t n¶y mÇm ®Õn khi c©y tr-ëng thµnh. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®Êt kh«ng nhiÒu, chñ yÕu nghiªn cøu vÒ xãi mßn, röa tr«i ®Êt, ®iÓn h×nh ph¶i kÓ ®Õn c¸c c«ng tr×nh sau: Naprakabob et al. (1975) nghiªn cøu ¶nh h-ëng cña ph-¬ng ph¸p canh t¸c ®èi víi chÕ ®é thuû v¨n, l-u vùc n-íc, xãi mßn vµ ®é ph× cña ®Êt tuú thuéc tõng n¬i, c-êng ®é, kü thuËt canh t¸c vµ lo¹i hoa mÇu canh t¸c. Saplaco (1981) ®· nghiªn cøu l-îng xãi mßn ®Êt do canh t¸c n-¬ng rÉy ë vïng nói Makiling, Philippin. T¸c gi¶ ®· ph¸t hiÖn c¸c rÉy míi lµm cã møc ®é xãi mßn cao nhÊt, ®Êt ®ång cá cã l-îng ®Êt mÊt Ýt nhÊt. Brunig vµ céng sù (1975) ®· chøng minh canh t¸c n-¬ng rÉy ë Sabah, Malaysia trong thêi gian canh t¸c ®· g©y ra møc ®é xãi mßn tõ 0,5 ®Õn 2 mm ®Êt (10 ®Õn 40 tÊn/ha) trªn ®Êt rõng tù nhiªn (dÉn theo NguyÔn V¨n Së [31]). Jordan (1980) (dÉn theo Ph¹m Ngäc Th-êng, 2003[40]) ®· nghiªn cøu sù röa tr«i c¸c chÊt nh- Kali, Magiª vµ Nit¬ trong n¨m ®Çu trång hoa mµu nh- khoai m×, døa, ®iÒu vµ c©y khoai mì. C¸c chÊt dinh d-ìng trong ®Êt canh t¸c n-¬ng rÉy gi¶m dÇn do hoa mµu ®-îc thu ho¹ch mang ®i khái hÖ thèng, chÊt
- 10 - h÷u c¬ bÞ oxy ho¸ mÊt ®i, do bÞ röa tr«i hay bÞ xãi mßn l«i cuèn theo dßng ch¶y trªn bÒ mÆt. Khi c¸c chÊt dinh d-ìng gi¶m ®Õn møc mµ n¨ng suÊt hoa mµu qu¸ thÊp kh«ng tho¶ m·n nhu cÇu cña ng-êi canh t¸c th× ®Êt n-¬ng rÉy sÏ bÞ bá ho¸ vµ mét m¶nh rõng kh¸c l¹i ®-îc chän ®Ó ph¸t ®èt canh t¸c trë l¹i. T¸c ®éng cña löa ®Õn ®Êt rÊt nghiªm träng. Pitt (1961) (dÉn theo Baur, 1964 [1]) ®· dïng löa ë Amaz«nya vµ nhËn thÊy r»ng nh÷ng v¹t ®Êt bÞ ch¸y nghiªm träng th× ®Õn ba n¨m vÉn cø tr¬ träc kh«ng cã c©y mÇm, còng kh«ng cã c©y d¹i x©m chiÕm, song ®em c©y mÇm trång vµo c¸c v¹t nµy cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn cho c©y sinh tr-ëng rÊt tèt. Tuy nhiªn, ®Êt bÞ ®èt sÏ bÞ ph¸ vì kÕt cÊu vµ dÔ bÞ röa tr«i chÊt dinh d-ìng nh- theo nhËn xÐt cña FAO (1980) (dÉn theo Ph¹m Ngäc Th-êng 2003[40]), cø mçi lÇn m¶nh ®Êt quay trë l¹i ®Ó ph¸t ®èt canh t¸c th× dinh d-ìng trong ®Êt l¹i bÞ c¹n kiÖt dÇn vµ n¨ng suÊt cña hoa mÇu cµng thÊp dÇn, thêi gian canh t¸c trªn ®Êt n-¬ng rÉy cµng ng¾n dÇn l¹i. 1.2. ë ViÖt Nam: 1.2.1. Quan ®iÓm vÒ rõng thø sinh phôc håi: Rõng thø sinh phôc håi ®-îc dïng ®Ó diÔn t¶ qu¸ tr×nh phôc håi cña mét quÇn x· thùc vËt theo diÔn thÕ tiÕn bé. Qu¸ tr×nh diÔn thÕ nguyªn sinh diÔn ra chÞu nh÷ng t¸c ®éng tõ bªn ngoµi nh- khai th¸c, n-¬ng rÉy, löa rõng, s©u bÖnh h¹i hoÆc giã b·o...rõng phôc håi sau ®ã ®-îc gäi lµ rõng thø sinh phôc håi (Ph¹m Xu©n Hoµn, 2003[12]). Theo quan niÖm nµy, t¹i c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh diÔn thÕ nguyªn sinh; d-íi møc ®é ¶nh h-ëng tõ bªn ngoµi kh¸c nhau, rõng thø sinh phôc håi l¹i sÏ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ phôc håi cña rõng thø sinh lu«n chÞu cã sù t¸c ®éng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cña con ng-êi, vÊn ®Ò nµy ®· ®-îc Th¸i V¨n Trõng (1978, 1999) vµ TrÇn Ngò Ph-¬ng (2000) ®Ò cËp ®Õn trong c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ nµy. Theo nhËn ®Þnh cña TrÇn Ngò Ph-¬ng (2000)[23]: TÊt c¶ c¸c kiÓu rõng nguyªn sinh hay thø sinh d-íi t¸c ®éng ph¸
- 11 - ho¹i liªn tiÕp cña con ng-êi, rõng bÞ suy gi¶m vÒ loµi, cÊu tróc bÞ ph¸ vì vµ cuèi cïng biÕn thµnh tr¶ng cá. Cßn diÔn thÕ tiÕn bé tõ tr¶ng cá phôc håi tõ tr¶ng cá l¹i tr¹ng th¸i ban ®Çu ®-îc hay kh«ng vÉn cßn bá ngá vµ ch-a ®-îc kh¼ng ®Þnh. Qu¸ tr×nh phôc håi rõng thø sinh ®Õn tr¹ng th¸i rõng khÝ hËu, æn ®Þnh vÒ thµnh phÇn loµi nh- tr¹ng th¸i rõng cùc ®Ønh cña tr-êng ph¸i Clements hiÖn vÉn cßn vÊn ®Ò ®ang tranh c·i: cã mét hay nhiÒu ®Ønh cùc, trong ®Ønh cùc chØ cã 1-2 lo¹i -u thÕ hay cã thÓ cã nhiÒu loµi -u thÕ, nhÊt lµ vïng Èm nhiÖt ®íi, c¸c ®Ønh cùc håi nguyªn cã ®-îc kh«ng hay do m«i tr-êng nguyªn tr¹ng ®· tho¸i hãa, nªn chØ phôc håi ®-îc b¸n ®Ønh cùc, tiÒn cùc ®Ønh, hËu ®Ønh cùc hay ¸ ®Ønh cùc nh-ng nÕu m«i tr-êng khÝ hËu ®Êt ®ai ch-a biÕn ®æi th× quÇn thÓ cã xu h-íng phôc håi t×nh tr¹ng nguyªn sinh (Th¸i V¨n Trõng, 1999)[39]. §Æc tr-ng cña rõng thø sinh nghÌo lµ quy luËt cÊu tróc kh«ng râ rµng. ë mét sè kiÓu phô (sau n-¬ng rÉy, sau khai th¸c tr¾ng...) rõng non cã cÊu tróc t-¬ng ®èi thuÇn nhÊt, nh-ng ë giai ®o¹n diÔn thÕ tiÕp theo, cÊu tróc ®ã bÞ ph¸ vì vµ lµm ®¶o lén h×nh th¸i cÊu tróc ban ®Çu (Vò TiÕn Hinh, 2006 [14]). 1.2.2. Nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng: Ngay tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû 20, ®· cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¬ së khoa häc vµ biÖn ph¸p kü thuËt kinh doanh rõng tù nhiªn ë ViÖt nam. Khi nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng, trªn quan ®iÓm hÖ sinh th¸i, Th¸i V¨n Trõng (1978,1999) [38,39] ®· dùa trªn sè l-îng vµ tû lÖ nhãm loµi -u thÕ ®Ó ph©n ®Þnh c¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i sau: quÇn hîp, -u hîp vµ phøc hîp. QuÇn hîp: ®ã lµ mét quÇn thÓ thùc vËt trong ®ã c¸ thÓ cña 1 - 2 loµi chiÕm 90% tæng sè c¸ thÓ trong tÇng lËp quÇn. ¦u hîp: mét sè c©y chiÕm -u thÕ kh«ng qu¸ 10 loµi, tû lÖ c¸c loµi c©y -u thÕ chiÕm kho¶ng 5% vµ tæng sè c¸ thÓ cña 10 loµi -u thÕ ®ã ph¶i chiÕm 40 - 50% tæng sè c¸ thÓ c©y cña c¸c tÇng lËp quÇn trong
- 12 - quÇn thÓ trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch ®iÒu tra. Tr-êng hîp ®é -u thÕ c¸c loµi c©y kh«ng râ rµng gäi lµ nh÷ng phøc hîp. Khi nghiªn cøu cÊu tróc rõng kÝn th-êng xanh m-a Èm nhiÖt ®íi ë n-íc ta, Th¸i V¨n Trõng (1978, 1998) [38,39] ®· ®-a ra cÊu tróc tÇng thø nh- sau: TÇng v-ît t¸n (A1), tÇng -u thÕ sinh th¸i (A2), tÇng d-íi t¸n (A3), tÇng c©y bôi (B) vµ tÇng cá quyÕt (C). Ph-¬ng ph¸p vÏ biÓu ®å tr¾c diÖn cña Richards P.W ®· ®-îc Th¸i V¨n Trõng vËn dông, c¶i tiÕn, bæ sung ®Ó nghiªn cøu cÊu tróc th¶m thùc vËt rõng ViÖt Nam, trong ®ã c©y bôi, th¶m t-¬i ®-îc vÏ phãng ®¹i víi tû lÖ l¬n h¬n, cã ghi thµnh phÇn loµi c©y trong quÇn thÓ ®èi víi nh÷ng loµi ®Æc tr-ng sinh th¸i vµ vËt hËu. Vò §×nh Ph-¬ng, §µo C«ng Khanh (2001) [22]: Cho r»ng ph©n bè sè c©y theo cÊp kÝnh, cÊp chiÒu cao, ®-êng kÝnh 1,3 m trong 1 cÊp tuæi ®Òu cã d¹ng ph©n bè gi¶m. §ç §×nh S©m (2001)[29],[30]: §a sè rõng sau khai th¸c cã d¹ng ph©n bè N/D theo h-íng gi¶m dÇn, lÖch ph¶i mét hoÆc mét sè tr-êng hîp lµ hai ®Ønh.Khi nghiªn cøu rõng sau khai th¸c sau 15, 20, 25 n¨m tr÷ l-îng rõng tuy ®¹t trªn 100 m3/ha nh-ng ph©n bè tr÷ l-îng, sè c©y theo cÊp kÝnh, theo loµi kinh doanh kh«ng hîp lý. PhÇn lín c©y tËp trung ë cÊp ®-¬ng kÝnh nhá ( 8 - 12 vµ 14 - 20), cÊp ®-êng kÝnh thµnh thôc c«ng nghÖ (> 40 cm) chiÕm tû lÖ thÊp. Ngoµi ra ë cÊp thµnh thôc c«ng nghÖ c¸c loµi c©y phÈm chÊt xÊu cßn ø ®äng l¹i trong rõng kh«ng ®¹t hiÖu qu¶ trong khai th¸c. Nghiªn cøu ®Þnh l-îng cÊu tróc rõng ®· ®-îc nhiÒu ng-êi quan t©m nghiªn cøu m« h×nh ho¸ cÊu tróc ®-êng kÝnh vµ biÓu diÔn chóng theo c¸c d¹ng hµm to¸n häc, næi bËt lµ c¸c c«ng tr×nh cña c¸c t¸c gi¶: §ång SÜ HiÒn (1974)[13] ®· dïng hµm Mayer vµ hÖ ®-êng cong Poisson ®Ó n¾n ph©n bè thùc nghiÖm sè c©y theo ®-êng kÝnh cho rõng tù nhiªn lµm c¬ së cho viÖc lËp biÓu ®é thon th©n c©y ®øng ë ViÖt Nam. NguyÔn V¨n Tr-¬ng (1983)[37] ®·
- 13 - thö nghiÖm c¸c hµm mò, logarÝt, ph©n bè Poisson vµ ph©n bè Pearson ®Ó biÓu thÞ sè c©y theo cÊp kÝnh cña rõng tù nhiªn hçn loµi. TrÇn V¨n Con (1991)[4] dïng ph©n bè Weibull ®Ó m« pháng cÊu tróc ®-êng kÝnh cho rõng khép ë T©y Nguyªn. Lª Minh Trung(1991) [36] ®· thö nghiÖm m« pháng ph©n bè N/D rõng tù nhiªn ë Gia nghÜa - §¾c N«ng b»ng c¸c hµm Poisson, Weibull, Hyperbol vµ Meyer. B¶o Huy (1993) [15] thö nghiÖm m« pháng ph©n bè thùc nghiÖm N/D rõng tù nhiªn ë Gia NghÜa - §¾c N«ng b»ng 4 d¹ng ph©n bè Poisson, kho¶ng c¸ch, h×nh häc vµ Mayer. Lª S¸u (1996) [25] ®· sö dông hµm Weibull ®Ó m« pháng c¸c qui luËt ph©n bè chiÒu cao t¹i khu vùc Kon Hµ Nõng, T©y Nguyªn. §µo C«ng Khanh (1996)[16] ®· dông hµm sinh tr-ëng Schumacher ®Ó m« pháng ph©n bè thùc nghiÖm N/D vµ N/H th«ng qua tÇn sè tÝch luü cho rõng hçn loµi ë H-¬ng S¬n, Hµ TÜnh víi kÕt qu¶ kh¶ quan h¬n h¼n víi ph©n bè Weibull. TrÇn Xu©n ThiÖp (1996)[33] ®· sö dông hµm Meyer, Weibull ®Ó m« pháng ph©n bè N/D vµ N/H cho rõng H-¬ng S¬n, Hµ TÜnh còng nhËn ®Þnh sù phï hîp gi÷a ph©n bè lý thuyÕt vµ thùc tÕ cho phÐp dùa vµo hµm Weibull ®Ó ®iÒu tiÕt trong giai ®o¹n qu¸ ®é chuyÓn ho¸ vÒ rõng chuÈn còng nh- trong qu¸ tr×nh kinh doanh rõng bÒn v÷ng. Huúnh V¨n KÐo, Lª Do·n Anh, Ph¹m Ngäc Giao [17] ®· sö dông hµm Weibull m« pháng ph©n bè N/H cho c¸c tr¹ng th¸i IIIA1, IIA2 cña l©m phÇn Hoµng ®µn gi¶ thuéc v-ên quèc gia B¹ch M· cho kÕt qu¶ tèt. TrÇn V¨n Con (2001)[ 5 ] ®· nghiªn cøu ph©n bè sè c©y theo cÊp kÝnh ë T©y Nguyªn, cho r»ng: §èi víi rõng l¸ réng th-êng xanh ph©n bè sè c©y theo ®-êng kÝnh nãi chung lµ gi¶m dÇn vµ chia lµm 3 kiÓu: gi¶m ®Òu, ®-êng cong cã 1 ®Ønh lÖch ph¶i ë cì kÝnh 12 - 16 cm vµ ®-êng cong gi¶m cã 2 ®Ønh ë cì kÝnh 16 vµ 80 cm. Vµ cã thÓ dùa vµo ph©n bè N/D ®Ó ®Ò xuÊt biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh t¸c ®éng ®èi víi rõng tù nhiªn sau khai th¸c. Cßn vÒ ph©n bè thÓ tÝch theo cì kÝnh, ®Ò xuÊt chia rõng th-êng xanh ®-îc chia thµnh 3 líp
- 14 - c©y: Dù tr÷, KÕ cËn vµ Thµnh thôc, cã kÕt cÊu tr÷ l-îng chuÈn cÇn cã tû lÖ thÓ tÝch 1:3:5. 1.2.3. Nghiªn cøu vÒ diÔn thÕ rõng vµ t¸i sinh: DiÔn thÕ rõng Trªn quan ®iÓm hÖ sinh th¸i, Th¸i V¨n Trõng (1978, 1999)[38,39] ®· x¸c lËp qui luËt ph¸t sinh cña nh÷ng kiÓu th¶m thùc vËt, nh÷ng x· hîp thùc vËt d-íi t¸c ®éng cña 5 nhãm nh©n tè: ®Þa lý - ®Þa h×nh, khÝ hËu thuû chÕ, ®Þa chÊt thæ nh-ìng, sinh vËt vµ con ng-êi. Trong c¸c nhãm nh©n tè nµy, nhãm nh©n tè khÝ hËu thuû chÕ lµ nhãm nh©n tè chñ ®¹o, quyÕt ®Þnh h×nh th¸i vµ cÊu tróc cña c¸c kiÓu th¶m thùc vËt. TrÇn Ngò Ph-¬ng (2000)[23] Khi nghiªn cøu qui luËt diÔn thÕ cña rõng tù nhiªn vïng VÜnh Phó, Tuyªn Quang thÊy: Sau rõng lim khÝ hËu hay phôc håi bÞ chÆt tr¾ng ®èt n-¬ng, nÕu ®Êt bÞ bá hoang cßn tèt th× xuÊt hiÖn rõng Mì, rµng rµng, Bå ®Ò, Mì + Rµng rµng, V¹ng + ChÑo, Tr¸m. DiÔn thÕ ®i xuèng tiÕp theo lµ sù xuÊt hiÖn cña Hu (Mallotus sp), Ba soi, Hu ®ay, Bå ®Ò, gç xen nøa . TiÕp theo lµ rõng nøa xen gç, råi rõng nøa, rõng nøa + c©y bôi, tr¶ng c©y bôi vµ cuèi cïng lµ tr¶ng cá. T¸c gi¶ nhËn ®Þnh vÒ kh¶ n¨ng phôc håi rõng nh- sau: - Tõ tr¹ng th¸i rõng nøa trë lªn rõng lim khÝ hËu cã kh¶ n¨ng phôc håi. - Ph-¬ng thøc chÆt tØa ph¸ ho¹i cÊu tróc rõng, kh«ng thÓ ch÷a l¹i b»ng con ®-êng t¸i sinh tù nhiªn. Nh÷ng nhËn ®Þnh vÒ kh¶ n¨ng phôc håi cña t¸c gi¶ míi chØ dùa vµo diÔn thÕ suy tho¸i ®Ó dù ®o¸n ch-a cã nh÷ng nghiªn cøu kiÓm chøng ngoµi thùc tÕ.
- 15 - T¸i sinh rõng: T¸i sinh rõng lµ mét qu¸ tr×nh sinh häc ®Æc thï cña hÖ sinh th¸i rõng. Phïng Ngäc Lan (1986)[18] cho lµ t¸i sinh rõng, hiÓu theo nghÜa hÑp, lµ qu¸ tr×nh phôc håi l¹i thµnh phÇn c¬ b¶n cña rõng, chñ yÕu lµ tÇng c©y gç. Th¸i V¨n Trõng (1978, 1999)[38,39] cho r»ng: sù tån t¹i cña nh÷ng c©y con thuéc nh÷ng loµi -u thÕ cña c¸c tÇng trªn, chØ lÖ thuéc vµo b¶n tÝnh chóng ®èi víi ¸nh s¸ng. ChØ nh÷ng c©y m¹, c©y con chÞu ®-îc bãng trong thêi niªn thiÕu th× míi cã ®ñ c¸c cÊp tuæi ë d-íi t¸n rõng. ¸nh s¸ng lµ nh©n tè khèng chÕ vµ ®iÒu khiÓn t¸i sinh tù nhiªn cña c¸c x· hîp thùc vËt trong th¶m thùc vËt. Trong qu¸ tr×nh t¸i sinh tù nhiªn cña c¸c x· hîp thiªn nhiªn nguyªn sinh hay thø sinh, cã hai c¸ch t¸i sinh. Thø nhÊt lµ t¸i sinh liªn tôc d-íi t¸n kÝn rËm cña nh÷ng loµi c©y chÞu bãng, sù t¸i sinh nµy th-êng th-a thít vµ yÕu ít v× thiÕu ¸nh s¸ng nªn chØ cã mét sè Ýt cay tho¸t khái hai giai ®o¹n nguy hiÓm trong ®êi sèng: mét giai ®o¹n vµo 1 - 2 n¨m ®Çu vµ mét giai ®o¹n øc chÕ kÐo dµi, chê c¬ héi v-ît lªn cao cho thÝch hîp víi nhu cÇu sinh th¸i. Thø hai lµ t¸i sinh vÖt ®Ó hµn g¾n nh÷ng lç trèng trong t¸n rõng do c©y giµ ®æ rôi hay giã b·o lµm ®æ g·y, ë ®ã tr-íc hÕt sÏ mäc lªn nh÷ng loµi c©y tiªn phong -a s¸ng mäc nhanh. D-íi t¸n kÝn hay theo cña chóng, nh÷ng loµi c©y ®Þnh vÞ trong thµnh phÇn x· hîp cò th-êng ®ßi hái bãng trong 1 - 2 n¨m ®Çu, sÏ mäc sau vµ dÇn v-¬n lªn thay thÕ nh÷ng loµi c©y tiªn phong -a s¸ng t¹m thêi cã tuæi thä ng¾n. Ph¹m Ngäc Th-êng (2003)[40] Nghiªn cøu phôc håi rõng sau n-¬ng rÉy ë Th¸i Nguyªn vµ B¾c C¹n cho thÊy kh¶ n¨ng phôc håi rõng chÞu ¶nh h-ëng cña ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh nh- kho¶ng c¸ch tõ n-¬ng rÉy ®Õn v¸ch rõng tù nhiªn, ®é dèc, ®Þa h×nh, møc ®é tho¸i ho¸ cña ®Êt vµ thêi gian bá ho¸. §¸nh gi¸ vÒ c©y gç t¸i sinh t¸c gi¶ cho r»ng sè l-îng vµ thµnh phÇn c©y t¸i sinh phô
- 16 - thuéc vµo chÊt l-îng ®Êt vµ thêi gian phôc håi, ph©n bè sè c©y gç theo cÊp kÝnh cã ph©n bè gi¶m. 1.2.4. Kü thuËt phôc håi rõng: C¸c kü thuËt phôc håi rõng ®· ®-îc nghiªn cøu tõ nh÷ng n¨m 80, 90 cña thÕ kû 20. §iÓn h×nh ph¶i kÓ ®Õn c¸c t¸c gi¶: TrÇn Nguyªn Gi¶ng, NguyÔn §×nh H-ëng (1972-1977), Lª C¶nh NhuÖ, Lª §×nh CÈm (1974-1977), NguyÔn B¸ ChÊt (2001) , Vò Quang N¨m (1995)... Trªn ®èi t-îng rõng ®· qua khai th¸c chän nhiÒu lÇn chØ cßn c©y cong queo s©u bÖnh, c©y t¸i sinh rÊt yÕu ít, ph©n bè kh«ng ®Òu ë H÷u Lòng (L¹ng S¬n) TrÇn NguyÔn Gi¶ng, NguyÔn §×nh H-ëng (1972-1977)[10] ®· tiÕn hµnh t¸c nghiªn cøu t¸i sinh rõng nghÌo kiÖt b»ng gieo h¹t th¼ng Xoan ®µo vµ Kh¸o mÝt theo cù ly hè 2 x 2m trªn 2 c«ng thøc ®é tµn che 0,3-0,4 vµ 0,5-0,6. KÕt qu¶ chØ ra r»ng Xoan ®µo thÝch hîp ®é tµn che 0,5-0,6 h¬n lµ 0,3 - 0,4 ®Õn tuæi 5 ®ßi hái yªu cÇu ¸nh s¸ng nhiÒu h¬n ph¶i xuèng cßn 0,3 , ®Õn tuæi 7 ®¹t Hvn = 9 -10m , D1.3 = 9-10cm ; Kh¸o mÝt thÝch hîp víi ®é tµn che 0,3-0,4. C«ng tr×nh nµy ®· ®¹t ®-îc kÕt qu¶ phôc håi rõng nghÌo b»ng Xoan ®µo vµ Kh¸o mÝt song mét sè vÊn ®Ò kü thuËt cÇn tiÕp tôc nh- c¸ch xö lý líp rõng cò, mËt ®é trång, b¶o qu¶n h¹t gièng, mÆt kh¸c t¸c gi¶ chØ chó ý ®Õn ®é tµn tre mµ ch-a chó ý ®Õn chÊt l-îng c©y t¸i sinh cña ®èi t-îng rõng nghÌo ®Ó cã biÖn ph¸p thÝch hîp h¬n. Lª C¶nh NhuÖ, Lª §×nh CÈm (1974 - 1977)[21] ®· nghiªn cøu kü thuËt lµm giµu rõng nghÌo ë CÇu Hai b»ng tra dÆm c¸c thÝ nghiÖm trªn rõng cã tr÷ l-îng 40-50 m3/ha ®· chÆt hÕt líp c©y gç tÇng trªn cao tõ 10 trë lªn, chØ gi÷ l¹i c©y bôi, c©y t¸i sinh d-íi t¸n rõng, sö dông c¸c loµi c©y nh- Mì, Tr¸m tr¾ng, Lim xÑt, Xoan nhõ , Re gõng, Chß n©u, GiÎ cau, V¹ng trøng, c©y ®em trång cã Hvn = 0,5-1m. KÕt qu¶ chØ ra c¸c loµi Chß n©u, V¹ng trøng, Xoan nhõ, GiÎ cau tá ra cã nhiÒu triÓn väng, ®Æc biÖt Xoan nhõ vµ V¹ng trøng sinh tr-ëng nhanh nhÊt. T¸c gi¶ cßn cho biÕt: Sau khi xö lý, n¨m ®Çu cã xuÊt hiÖn
- 17 - c¸c loµi tiªn phong -a s¸ng x©m chiÕm ®Êt nh-ng ®Õn n¨m thø hai th× thÊy phôc håi c¸c loµi c©y chÞu bãng thuéc thµnh phÇn líp c©y bôi d-íi t¸n rõng. NguyÔn V¨n Th«ng (1993, 2001)[34,35] nhËn xÐt r»ng cã thÓ dïng c©y chiªu liªu(Terminalia alata Heyne) ®Ó c¶i t¹o rõng nøa tÐp xen lÉn c©y bôi vµ c©y t¸i sinh r¶i r¸c b»ng c¸ch ph¸t r¹ch réng 3 m chõa l¹i c©y t¸i sinh, mËt ®é trång 1000 c©y/ha. §èi víi rõng thø sinh nghÌo kiÖt (IIIA.1) ®-îc lµm giµu rõng theo r¹ch, r¹ch ph¸t réng 2 vµ 4 m, r¹ch chõa 3 m. R¹ch réng 2 m ®-a trång c¸c loµi c©y trung tÝnh nh- giæi xanh, Re gõng, cßn r¹ch réng 4 m trång c¸c loµi c©y rµng rµng mÝt, L¸t hoa, Xoan méc. T¸c gi¶ cho r»ng viÖc chän loµi c©y vµ tiªu chuÈn c©y gièng ®Ó ®-a vµo lµm giµu rõng lµ quan träng ®Ó ®¹t ®-îc hiÖu qu¶. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ phôc håi rõng b»ng khoanh nu«i t¹i CÇu Hai t¸c gi¶ cho r»ng: §èi t-îng triÓn khai khoanh nu«i lµ lµ rõng phôc håi II A cã sè l-îng vµ chÊt l-îng c©y t¸i sinh ®¶m b¶o (1500 - 2000 c©y/ha), tiÕn hµnh t¸c ®éng chÆt bá c©y t¸i sinh kh«ng môc ®Ých, ph¸t d©y leo vµ tØa th-a bá nh÷ng c©y phi môc ®Ých chÌn lÇn c©y môc ®Ých. T¸c gi¶ cho r»ng viÖc phôc håi rõng b»ng khoanh nu«i khi ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn t¸i sinh vµ cã nh÷ng t¸c ®éng hîp lý sÏ ®em l¹i thµnh c«ng ch¾c ch¾n. NguyÔn B¸ ChÊt vµ c¸c t¸c gi¶ (2001)[3]: ®· nghiªn cøu lµm giµu rõng b»ng c¸c loµi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ nh- Huûnh, V¹ng trøng ë Qu¶ng B×nh, L¸t hoa, Tr¸m tr¾ng, Lim xanh ë Hµ TÜnh, Giæi xanh, Re gõng, Xoan méc, Tr¸m tr¾ng, Sao ®en ë Kon Hµ Nõng (Gia lai), ®èi víi c¸c tr¹ng th¸i rõng kiÖt ®Ó t¹o ra c¸c quÇn thô víi kÕt cÊu chñ yÕu lµ c¸c loµi c©y gi¸ trÞ kinh tÕ ®-a vµo trång, phÇn cßn l¹i lµ c¸c c©y t¸i sinh tù nhiªn. §-îc thùc hiÖn b»ng c¸ch më c¸c r¹ch réng 3 - 5 m ë Qu¶ng B×nh, 4 - 8 m ë H-¬ng S¬n, 5 - 10 m ë Kon Hµ Nõng ®é réng cña b¨ng ®-îc x¸c ®Þnh dùa vµo chiÒu cao cña th¶m rõng
- 18 - cßn l¹i. T¸c gi¶ cho r»ng cÇn cã nghiªn cøu kü vÒ kü thuËt lµm giµu rõng ®èi víi tõng loµi c©y ®Ó ®¶m b¶o yªu cÇu sinh th¸i cña loµi. Vò Quang N¨m (1995): Nghiªn cøu lµm rõng t¹i Th¸i Nguyªn b»ng c¸c loµi c©y GiÎ ®á, Lim xanh, Kh¸o vµng, Muång ®en, L¸t hoa, Tr¸m ®en, r¹ch më réng 2 m, lµm ®Êt côc bé, ®-a trång tõ 300 - 450 c©y/1 ha. Sau 13 n¨m x©y dùng m« h×nh lµm giµu b»ng GiÎ ®á + Lim xanh + Kh¸o vµng rõng sinh tr-ëng tèt, m« h×nh cã thÓ nh©n réng. Vò BiÖt Linh, Bïi §oµn (1992)[19] cho r»ng ®Ó lµm giµu rõng th× chiÒu cao th¶m rõng ®Ó l¹i kh«ng qu¸ 15 m, më r¹ch réng tõ 2 - 5 m theo tû lÖ L = 2/3 H hoÆc 3/5 H ®Ó b¶o ®¶m l-îng ¸nh s¸ng t-¬ng ®èi chiÕu xuèng xÊp xØ 50% (trong ®ã: L lµ chiÒu réng r¹ch ®-îc më , r¹ch më tèi ®a 5 m, H lµ chiÒu cao th¶m rõng ®Ó l¹i). Qui ph¹m c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh ¸p dông cho rõng s¶n xuÊt gç vµ tre nøa (QPN 14-92) ®· qui ®Þnh mét sè chØ tiªu t¸c ®éng vµo rõng nh- c-êng ®é khai th¸c, ®é tµn che ®Ó l¹i vµ lç trèng lín nhÊt cho phÐp khi khai th¸c. ChiÒu réng b¨ng chÆt vµ tiªu chuÈn vÒ chiÒu cao ®èi víi c©y ®em tr«ng lµm giµu rõng theo r¹ch. Ngoµi ra, cßn ®Ò cËp ®Õn kü thuËt lµm ®Êt, xö lý c©y c©y bôi vµ xóc tiÕn t¸i sinh, phôc håi b»ng khoanh nu«i nh-ng míi dõng l¹i ë khoanh ®ãng, b¶o vÖ kh«ng cã t¸c ®éng g×. 1.2.5. Nghiªn cøu vÒ ®Êt: VÒ ®Êt l©m nghiÖp cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu nh-ng chØ nghiªn cøu ë ®Þa ph-¬ng kh¸ hÑp, trªn ph¹m vi réng Ýt ®-îc nghiªn cøu. C«ng tr×nh nghiªn cøu ®Êt tiªu biÓu cho c¶ n-íc ph¶i kÓ ®Õn c«ng tr×nh §¸nh gi¸ tiÒm n¨ng s¶n xuÊt ®Êt l©m nghiÖp ViÖt Nam cña §ç §×nh S©m (1985, 2000)[26,28], c¸c t¸c gi¶ ®· dùa trªn c¸c yÕu tè ®ai cao, nhãm ®Êt, ®é dèc, ®é dµy tÇng ®Êt vµ l-îng m-a ®· ph©n ra 4 vïng: Vïng ®Êt ®åi nói, vïng ®Êt c¸t