Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu giải pháp bảo tồn đa dạng sinh học có sự tham gia của cộng đồng tại xã Tân Sơn thuộc khu bảo tồn thiên nhiên Hang Kia - Pà Cò, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:106

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu đã phân tích đặc điểm ĐDSH ở khu bảo tồn thiên nhiên Hang Kia - Pà Cò; đánh giá tình hình quản lý ĐDSH ở khu bảo tồn thiên nhiên Hang Kia- Pà Cò; đánh giá ảnh hưởng và vai trò cộng đồng địa phương trong công tác bảo tồn ĐDSH; đề xuất những giải pháp bảo tồn có sự tham gia của cộng đồng trong việc quản lý có hiệu quả tài nguyên ĐDSH tại khu bảo tồn thiên nhiên Hang Kia - Pà Cò.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu giải pháp bảo tồn đa dạng sinh học có sự tham gia của cộng đồng tại xã Tân Sơn thuộc khu bảo tồn thiên nhiên Hang Kia - Pà Cò, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng §¹i häc L©m nghiÖp ------------------------------------------- bïi thÞ tuyÕt Nghiªn cøu gi¶i ph¸p b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cã sù tham gia cña céng ®ång t¹i x· T©n S¬n thuéc khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia - Pµ Cß, huyÖn Mai Ch©u, tØnh Hoµ B×nh luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ T©y - 2007
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng §¹i häc L©m nghiÖp ------------------------------------------- bïi thÞ tuyÕt Nghiªn cøu gi¶i ph¸p b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cã sù tham gia cña céng ®ång t¹i x· T©n S¬n thuéc khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia - Pµ Cß, huyÖn Mai Ch©u, tØnh Hoµ B×nh Chuyªn ngµnh l©m häc M· sè: 60.62.60 luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc TS. §Æng tïng hoa PGS.TS. V¬ng V¨n quúnh Hµ T©y - 2007
1 Më ®Çu "Kh«ng khÝ mµ chóng ta thë, thøc ¨n mµ chóng ta ¨n, mçi giät níc mµ chóng ta uèng ®Òu cã tõ §a dang sinh häc" (Global Marine Biological Diversity, 1993). §a d¹ng sinh häc (§DSH) lµ c¬ së cña sù sèng, sù thÞnh vîng vµ bÒn v÷ng cña loµi ngêi còng nh tr¸i ®Êt nãi chung. Do vËy, §DSH vµ vÊn ®Ò b¶o tån §DSH lµ mét nhiÖm vô chiÕn lîc trong thêi ®¹i ngµy nay trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. Nã kh«ng chØ cã ý nghÜa khoa häc mµ cßn cã ý nghÜa sèng cßn cho ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi trªn hµnh tinh chóng ta. ViÖt Nam ®îc xem lµ mét trong nh÷ng níc thuéc vïng §«ng Nam ¸ giµu vÒ §DSH. ViÖt Nam do sù kh¸c biÖt vÒ khÝ hËu tõ vïng xÝch ®¹o tíi gi¸p cËn nhiÖt ®íi, cïng víi sù ®a d¹ng cña ®Þa h×nh ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng vÒ thiªn nhiªn vµ còng do ®ã mµ ViÖt Nam cã tÝnh §DSH cao. N¬i cã nguån ®éng vËt phong phó vµ cã thÓ coi lµ mét kho tµng sinh häc v« gi¸ cña nh©n lo¹i. Nguån tµi nguyªn sinh vËt chñ yÕu lµ sù sèng vµ tån t¹i trong rõng, v× vËy nã cã thÓ coi lµ c¸i n«i lu gi÷ tÝnh §DSH cña quèc gia. Rõng lµ n¬i cung cÊp cho chóng ta toµn bé thøc ¨n, phÇn lín c¸c nguyªn vËt liÖu di truyÒn cÇn thiÕt cho n«ng nghiÖp, dîc liÖu. Râ rµng, chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn gi¸ trÞ to lín cña §DSH ®èi víi cuéc sèng loµi ngêi. Tuy nhiªn, con ngêi ®· vµ ®ang khai th¸c nguån tµi nguyªn mét c¸ch qu¸ møc dÉn tíi suy tho¸i c¸c hÖ sinh th¸i, lµm nghÌo kiÖt nguån §DSH. Theo Maurand th× rõng tù nhiªn ViÖt Nam n¨m 1945 cã 14,3 triÖu ha víi ®é che phñ t¬ng øng 43%, nhng ®Õn n¨m 1995 níc ta chØ cßn 9,3 triÖu ha vµ ®é che phñ t¬ng øng cña rõng lµ 28%. Theo b¸o c¸o cña WWF ViÖt Nam n¨m 2000 ®· c¶nh b¸o tèc ®é suy tho¸i §DSH níc ta nhanh h¬n rÊt nhiÒu so víi mét sè quèc gia trong khu vùc. §øng tríc nguy c¬ suy gi¶m §DSH cña quèc gia. §¶ng vµ Nhµ níc ta kh«ng ngõng quan t©m mµ cßn chi phÝ rÊt nhiÒu søc lùc vµ tiÒn cña cho c«ng t¸c b¶o tån. B¶o tån tµi nguyªn thiªn nhiªn ë ViÖt Nam ®· ®îc chñ tÞch Hå ChÝ Minh khëi xíng vµ ph¸t ®éng chiÕn dÞch trång c©y nµy tõ n¨m 1959. §Õn nay ®· nhiÒu v¨n b¶n ph¸p quy ®îc ban hµnh: Ph¸p lÖnh b¶o vÖ rõng (1972); LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991); LuËt b¶o vÖ m«i trêng (1994); KÕ ho¹ch quèc gia vÒ m«i trêng vµ ph¸t triÓn l©u bÒn (1991 - 2000); KÕ ho¹ch hµnh ®éng §DSH ë ViÖt Nam (1995); Ch¬ng tr×nh n©ng cao nhËn thøc §DSH
2 (2001- 2010); Dù th¶o vÒ luËt §DSH (2007) nh»m n©ng cao nhËn thøc cho toµn d©n, toµn x· héi §DSH vµ nhiÒu nghÞ ®Þnh kh¸c. ViÖt Nam ®· ký nhiÒu c«ng íc quèc tÕ: C«ng íc §DSH (1993) ®¸nh dÊu mét cam kÕt lÞch sö gi÷a c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Ó b¶o tån §DSH, sö dông hîp lý tµi nguyªn sinh vËt vµ chia sÎ c«ng b»ng lîi Ých sö dông c¸c nguån gen; C«ng íc CITES (1994); C«ng íc Ramsar (1998). §ång thêi ®îc sù hç trî cña nhiÒu tæ chøc quèc tÕ nh UNDP, IUCN, GEF, WWF... ®· kh«ng ngõng quan t©m mµ cßn hç trî c¶ vÒ kü thuËt lÉn tµi chÝnh cho c«ng t¸c b¶o tån §DSH ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc th× c«ng t¸c b¶o tån vÉn cßn nh÷ng tån t¹i. Tµi nguyªn rõng vÉn kh«ng ngõng suy gi¶m trong nh÷ng n¨m qua, nhiÒu vên quèc gia vµ KBTTN kh«ng cßn gi¸ trÞ ®Ó b¶o tån. VÊn ®Ò ®Æt ra lµm nh thÕ nµo ®Ó c«ng t¸c b¶o tån §DSH ®¹t hiÖu qña nhÊt mµ vÉn tho¶ m·n nhu cÇu cña ngêi d©n sèng ë vïng ®Öm. Mét ph¬ng thøc b¶o tån hiÖn nay lµ tham gia hîp t¸c qu¶n lý gi÷a céng ®ång ®Þa ph¬ng víi Ban qu¶n lý khu b¶o tån thiªn nhiªn, kh¸c víi ph¬ng ph¸p b¶o tån truyÒn thèng, ph¬ng ph¸p nµy ®Æt con ngêi ë vÞ trÝ trung t©m vµ c«ng nhËn con ngêi ®· t¹o ¶nh hëng quan träng ®Õn tµi nguyªn. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu lý luËn vµ thùc tiÔn trªn, ®Ò tµi: "Nghiªn cøu gi¶i ph¸p b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cã sù tham gia cña céng ®ång t¹i x· T©n S¬n thuéc khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia - Pµ Cß, huyÖn Mai Ch©u, tØnh Hoµ B×nh" ®îc thùc hiÖn. B¶o tån §DSH cã sù tham gia lµ c¸ch tiÕp cËn míi ®· ®îc mét sè níc trªn thÕ giíi ¸p dông cã kÕt qu¶. C¸c gi¶i ph¸p ®îc thùc hiÖn trªn mèi quan hÖ gi÷a c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn vµ hÖ x· héi.
3 Ch¬ng 1: Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu vµ c¬ së lý luËn 1.1. Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1.1. Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu trªn thÕ giíi Trong h¬n ba thËp kû võa qua, nhiÖm vô b¶o tån §DSH, b¶o tån c¸c nguån tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i trêng ®· trë thµnh mèi quan t©m ®Æc biÖt cña céng ®ång thÕ giíi. §iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn trong tuyªn bè cña Héi nghÞ M«i trêng ®Çu tiªn t¹i Stockhoml n¨m 1972 vµ sau ®ã víi sù ®ång t×nh nhÊt trÝ cao cña c¸c nguyªn thñ quèc gia t¹i Héi nghÞ Thîng ®Ønh cña Liªn hîp quèc vÒ M«i trêng vµ ph¸t triÓn t¹i Rio de Janiero vµo th¸ng 6 n¨m 1992 vµ sù ra ®êi cña c«ng íc §DSH n¨m 1993. * C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc Theo Th¸i V¨n Trõng vÒ ph©n lo¹i vµ nghiªn cøu thùc vËt n«ng, l©m nghiÖp, tõ tríc ®Õn nay, cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thùc vËt §«ng D¬ng nh: H. Lecomte - Thùc vËt §«ng D¬ng (1905-1952: 8 quyÓn); H.Guibier - Rõng §«ng D¬ng (quyÓn nh÷ng c©y gç §«ng d¬ng 1926); P.Maurand - L©m NghiÖp §«ng D¬ng (1943); H.Humbert-1938-1950, Supplement a la flore gÐnÐrale de L’indochine, Paris [33]. Nh×n chung vÉn cÇn cã mét c«ng tr×nh tæng hîp ®i s©u h¬n vÒ mÆt sinh th¸i häc, ®Ó t×m hiÓu qu¸ tr×nh ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña c¸c quÇn thÓ thùc vËt, díi t¸c ®éng cña nh÷ng nhãm nh©n tè sinh th¸i, nh»m lµm c¬ së x©y dùng b¶o tån §DSH vïng. §Ó ph¸t triÓn kinh tÕ con ngêi v« t×nh ®· huû ho¹i nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn v« gi¸ cña chÝnh m×nh. Nh÷ng cè g¾ng kh¾c phôc hËu qu¶ ®ã, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· x©y dùng ®îc 1.500 vên thùc vËt thÕ giíi hiÖn lu gi÷ Ýt nhÊt 35.000 loµi thùc vËt (15% sè loµi thùc vËt hiÖn cã). Riªng vên Thùc vËt Hoµng gia Anh Kew hiÖn cã 25.000 loµi ( chiÕm 10% cña thÕ giíi). Mét su tËp c©y ë California cã tíi 72 trong sè 110 loµi Th«ng ®îc biÕt [23]. Bªn c¹nh c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thùc vËt còng cßn rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®éng vËt ®îc biÕt ®Õn nh:
4  George Finlayson, 1928 Bíc ®Çu ®a ra nh÷ng nhËn xÐt vÒ mé sè loµi thó gÆp ë ViÖt Nam, Lµo, C¨m Pu Chia.  Brousmiche, 1887 ®· giíi thiÖu ng¾n gän vÒ mét sè loµi thó ë B¾c Bé, chñ yÕu lµ c¸c loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ, dîc liÖu vµ khu ph©n bè cña chóng.  Vµo nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû 19 ®Çu thÕ kû 20 viÖc nghiªn cøu thó ë níc ta cã nhiÒu tiÕn triÓn. N¨m 1904, De poussargues ®· thèng kª ®îc 200 loµi thó vµ loµi phô thó ë ViÖt Nam, Lµo, C¨m Pu Chia, Th¸i Lan. Riªng ë ViÖt Nam ph¸t hiÖn 117 loµi vµ phô loµi.  Boutan, 1906 cho xuÊt b¶n cuèn s¸ch “Mêi n¨m nghiªn cøu ®éng vËt §«ng D¬ng” «ng ®· ®a kh¸i qu¸t chung vÒ ph©n lo¹i thó vµ mét sè dÉn liÖu vÒ h×nh th¸i, ®Æc ®iÓm sinh häc vµ ph©n bè vÒ ®Þa lý cña 10 loµi thó ®Æc biÖt.  Dollman, Thomas, 1960 ®· c«ng bè mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu m« t¶ c¸c d¹ng thó míi gÆp lÇn ®Çu tiªn ë níc ta. C¸c nghiªn cøu nµy chñ yÕu phôc vô nghiªn cøu hÖ ®éng vËt.  Vanpeneen, 1969 trong tµi liÖu “Preliminary identification for mammals of South ViÖt Nam” ¤ng m« t¶ s¬ bé 217 loµi vµ phô loµi thó cã ë MiÒn Nam ViÖt Nam vµ ghi nhËn kh¸i qu¸t vÒ ph©n bè chung cña chóng. Nhê c¸c cuéc kh¶o s¸t mµ c¸c loµi míi ®ang dÇn ®îc ph¸t hiÖn, ®Þnh danh, kÓ c¶ c¸c loµi ®éng vËt hoÆc thó lín. N¨m 1998 ph¸t hiÖn ra loµi Vîn c¸o míi (Propithecus tattersalli) ë Ma®agaxca; mét loµi khØ cã tªn lµ Cercopithecus solatus ë Gabon; mét loµi Ho½ng míi vïng nói phÝa T©y Trung Quèc. N¨m 1990 ph¸t hiÖn ra mét loµi Linh trëng míi trªn ®¶o nhá ë Superapui, c¸ch thµnh phè Sao Paulo (Braxin) 65 km. Trong mét sè n¨m gÇn ®©y ViÖt Nam còng ®· ph¸t hiÖn ra 3 loµi thó lín ®ã lµ Sao La (Pseudoryx nghetinhensis) vµo n¨m 1992, Mang lín (Muntiacus vuquangensis) vµo n¨m 1994, Mang Trêng S¬n ( Muntiacus truongsonensis) [23]. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®îc sù quan t©m cña chÝnh phñ, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, sù tµi trî vÒ tµi chÝnh còng nh kü thuËt, ®· cã nhiÒu nhµ khoa häc, c¸c chuyªn gia vÒ ®éng vËt thuéc c¸c tæ chøc UNDP, WWF, FFI, hîp t¸c víi c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam ®· x©y dùng nhiÒu ch¬ng tr×nh dù ¸n nh»m nghiªn cøu b¶o tån c¸c loµi ®éng vËt hoang d· ë c¸c khu vùc.
5 * C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc cã sù tham gia cña céng ®ång Sheppherd G. (1986) cho r»ng céng ®ång d©n c sèng trong vµ gÇn c¸c KBTTN, gi¶i ph¸p h÷u hiÖu lµ cho phÐp ngêi d©n ®Þa ph¬ng cñng cè quyÒn lîi cña hä theo c¸ch hiÓu cña c¸c hÖ qu¶n lý n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, b»ng c¸ch trång c©y, cho vµ nhËn ®Êt [30]. Gilmour D.A vµ NguyÔn V¨n S¶n, (1991) kÕt luËn nguyªn nh©n dÉn ®Õn tÝnh kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n tµi nguyªn thiªn nhiªn (TNTN) lµ cha gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ lîi Ých gi÷a c¸c c¸ nh©n trong céng ®ång, gi÷a lîi Ých céng ®ång ®Þa ph¬ng víi lîi Ých quèc gia. V× vËy, cha ph¸t huy ®îc n¨ng lùc néi sinh cña c¸c céng ®ång cho qu¶n lý tµi nguyªn [14]. Berkmuller vµ céng sù, (1992) chØ ra r»ng kh«ng n©ng cao nhËn thøc trong nhãm môc tiªu vÒ c¸c gi¸ trÞ sinh th¸i vµ gi¸ trÞ v« h×nh cña khu b¶o tån thiªn nhiªn (KBTTN) th× rõng sÏ tiÕp tôc bÞ xem nh lµ mét tµi nguyªn cã thÓ khai th¸c [40]. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Poffenberger, M. vµ McGean, B. (1993), t¹i vên quèc gia Dong Yai n»m ë §«ng B¾c vµ khu phßng hé Nam Sa ë phÝa B¾c Th¸i Lan, ®· chøng minh ®îc kh¶ n¨ng cña ngêi d©n trong viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng b¶o tån, ®ång thêi phèi hîp víi Côc L©m nghiÖp Hoµng gia x©y dùng hÖ thèng qu¶n lý rõng nh»m ®¶m b¶o æn ®Þnh vÒ m«i trêng sinh th¸i, ®ång thêi phôc vô lîi Ých cña ngêi d©n trong khu vùc [51]. Sherry, E.E. (1999) chøng minh liªn minh gi÷a chÝnh quyÒn vµ thæ d©n ®· lµm thay ®æi chiÒu híng b¶o tån tù nhiªn hoang d· vµ t¨ng gi¸ trÞ cña vên quèc gia Vutut [53]. Power (2000) ®· kh¼ng ®Þnh trong t¬ng lai c¸c khu b¶o tån cÇn tËp trung khuyÕn khÝch viÖc sö dông Ýt vËt t tõ bªn ngoµi vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. C¸c kü thuËt canh t¸c cÇn tËp trung vµo viÖc c¶i t¹o chÊt lîng ®Êt, tèi u ho¸ chÊt dinh dìng s½n cã, qu¶n lý nguån níc, phßng trõ s©u bÖnh h¹i tæng hîp vµ khuyÕn khÝch ®a d¹ng ho¸ céng ®ång [52].
6 Nick Salafky vµ c¸c céng (2000) cho r»ng c¸c ho¹t ®éng sinh kÕ cña céng ®éng sÏ gióp cho b¶o tån §DSH chø kh«ng ph¶i c¹nh tranh víi nhau [49]. 1.1.2.Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu ë ViÖt Nam * C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam thuËt ng÷ §DSH míi chØ ®îc ®Ò cËp ®Õn trong nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû 80. Tuy nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ §DSH th× ®· ®îc tiÕn hµnh tõ l©u. §ã lµ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ giíi ®éng vËt, thùc vËt cïng nh÷ng gi¸ trÞ cña chóng. - Thùc vËt: C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thùc vËt ë ViÖt Nam cã thÓ kÓ ®Õn nh: Ph¹m Hoµng Hé, NguyÔn V¨n Dìng, n¨m 1960 C©y cá miÒn Nam ViÖt Nam; §ç TÊt Lîi, 1964 Nh÷ng c©y thuèc vµ vÞ thuèc ViÖt Nam; TrÇn Hîp, 1967 Ph©n lo¹i thùc vËt; Lª Kh¶ KÕ vµ nhãm nghiªn cøu, 1969- 1976 C©y cá thêng thÊy ë ViÖt Nam; TrÇn Ph¬ng, 1970 Bíc ®Çu nghiªn cøu rõng miÒn B¾c ViÖt Nam, tËp 1-7 [33]. Theo NguyÔn NghÜa Th×n, 2000 ®· th«ng kª ®îc 11.373 loµi thuéc 2.524 chi, 378 hä cña 7 ngµnh, c¸c nhµ ph©n loµi thùc vËt dù ®o¸n r»ng, nÕu ®iÒu tra tû mØ th× thµnh phÇn thùc vËt ViÖt Nam cã thÓ lªn ®Õn 15.000 loµi [31]. HÖ thùc vËt cña ViÖt Nam cã møc ®é ®Æc h÷u cao. Tuy r»ng, hÖ thùc vËt kh«ng cã c¸c hä ®Æc h÷u vµ chØ cã kho¶ng 3% chi ®Æc h÷u, nhng sè loµi ®Æc h÷u chiÕm kho¶ng 33% sè loµi thùc vËt ë miÒn B¾c ViÖt Nam (Pocs Tamas, 1965) vµ h¬n 40 % tæng sè loµi thùc vËt toµn quèc. §Ó x©y dùng chiÕn lîc vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p b¶o tån §DSH cÇn ph¶i cã c¸c nghiªn cøu tû mØ vÒ sù ph©n bè cña c¸c loµi trong ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cô thÓ cña chóng [33]. - §éng vËt: C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu quan träng vÒ ®éng vËt vµ tÝnh ®a d¹ng cña tµi nguyªn ®éng vËt hoang d· ViÖt Nam ph¶i kÓ ®Õn: + §¹i Nam Th«ng NhÊt Chi cña c¸c nhµ khoa häc TriÒu Lª, TriÒu NguyÔn. + C«ng tr×nh nghiªn cøu cña Brousmiche (1887) vÒ mét sè loµi ®éng vËt cã gi¸ trÞ kinh tÕ, dîc liÖu vµ ph©n bè cña chóng ë B¾c Bé.
7 + Nghiªn cøu cña De Pousagues (1940) vÒ c¸c loµi thó ë §«ng D¬ng. + Bíc ®Çu ph©n lo¹i thó miÒn Nam ViÖt Nam cña Vanpeneen (1969). + Tõ nh÷ng n¨m 1960 ®Õn nay, cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®éng vËt do c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam thùc hiÖn, ®¸ng chó ý cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña §µo V¨n TiÕn (1964, 1983, 1985, 1989); Lª HiÒn Hµo (1973); Vâ Quý (1975, 1981, 1995); §Æng Huy Huúnh (1968, 1975, 1986, 1994); TrÇn Kiªn (1977); Ph¹m Träng ¶nh (1983); TrÇn Hång ViÖt (1983); Ph¹m NhËt (1993); NguyÔn Xu©n §Æng (1994)… Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®îc sù quan t©m cña ChÝnh phñ, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n vµ sù gióp ®ì vÒ kü thuËt còng nh tµi chÝnh cña c¸c tæ chøc nhiÒu ®ît kh¶o s¸t trªn ph¹m vi c¶ níc vµ ®· ph¸t nhiÒu thªm nhiÒu loµi ®éng vËt cho thÕ giíi. * C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc cã sù tham gia cña céng ®ång Tõ nh÷ng n¨m 1960, Nhµ níc ®· ban hµnh rÊt nhiÒu v¨n b¶n ph¸p quy, chØ thÞ vµ chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn b¶o vÖ rõng. Tuy nhiªn, do yªu cÇu tríc m¾t lµ u tiªn cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ chèng ®ãi nghÌo nªn trong nh÷ng n¨m qua ViÖt Nam cha quan t©m ®Çy ®ñ tíi mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn vµ b¶o tån tµi nguyªn sinh häc [38]. N¨m 1980, ChÝnh phñ ®· b¾t ®Çu cã nh÷ng quan t©m ®Æc biÖt tíi ph¸t triÓn vµ sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn, b¶o vÖ m«i trêng. NhiÒu v¨n b¶n ph¸p quy liªn quan ®Õn c¸c khu b¶o tån ®· ®îc ban hµnh, nhiÒu dù ¸n, ch¬ng tr×nh lín ®îc thùc hiÖn ®· t¹o ra nÒn t¶ng ®Ó n©ng cao nhËn thøc vµ c¸c ho¹t ®éng b¶o tån §DSH ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, sù hiÓu biÖt vÒ b¶o tån thiªn nhiªn nãi chung vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn nãi riªng cßn nhiÒu bÊt cËp, nhÊt lµ ®èi víi c¸c céng ®ång sinh sèng ë miÒn nói vµ vïng s©u vïng xa [38]. §Ó ng¨n chÆn viÖc khai th¸c, sö dông tr¸i phÐp TNTN ngµy cµng gia t¨ng do yªu cÇu ë trong níc vµ xuÊt khÈu, t¹o ra sù liªn kÕt vµ hç trî Quèc tÕ, ChÝnh phñ ViÖt Nam còng ®· tham gia vµo 4 trong 5 c«ng íc Quèc tÕ liªn quan ®Õn c«ng t¸c b¶o tån §DSH, qu¶n lý khu b¶o tån vµ qu¶n lý c¸c loµi ®éng thùc vËt hoang d·.
8 NguyÔn B¸ Thô (1997) nhËn ®Þnh: C«ng t¸c c«ng t¸c b¶o vÖ c¸c KBTTN phô thuéc rÊt nhiÒu vµo viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i trªn vïng ®Öm gåm n©ng cao ®êi sèng vµ tr×nh ®é hiÓu biÕt vÒ b¶o tån, sö dông hîp lý vµ bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng [32]. Hoµng Xu©n Tý vµ Lª Träng Cóc (1998) ®· khÆng ®Þnh tÇm quan träng cña kiÕn thøc b¶n ®Þa cña céng ®ång ®Þa ph¬ng trong qu¶n lý TNTN [37]. V¬ng V¨n Quúnh vµ céng sù (1998) cho thÊy thiÕu sù tham gia cña c¸c céng ®ång ®Þa ph¬ng ®· kh«ng gi¶i quyÕt hîp lý ®îc mèi quan hÖ vÒ lîi Ých quèc gia vµ lîi Ých céng ®ång d©n c [29]. Vâ Quý (1999), chØ ra r»ng b¶o vÖ rõng th× ®iÒu cÇn thiÕt ph¶i céng t¸c vµ n©ng cao chÊt lîng cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng [28]. Hµ §×nh NhËt (2001) kh¼ng ®Þnh kho¸n b¶o vÖ rõng lµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu nhÊt ®èi víi céng ®éng d©n c vïng ®Öm t¹i vên quèc gia Yokdon. Mäi ngêi d©n ®Òu ®îc giao nhiÖm vô qu¶n lý b¶o vÖ rõng vµ ®îc hëng quyÒn lîi mµ Nhµ níc tr¶ tuy kh«ng lín nhng còng ®· gãp phÇn c¶i thiÖn cuéc sèng cña ngêi d©n [24]. Lª Quý An (2001) kh¼ng ®Þnh qu¶n lý vµ ph¸t triÓn vïng ®Öm trªn c¬ së céng ®ång lµ ph¸t huy lîi thÕ cña céng ®ång, h¹n chÕ t¸c ®éng tiªu cùc trong c¸c ho¹t ®éng b¶o tån. Céng ®éng cã thÓ ph¸t huy nh÷ng mÆt hay cña phong tôc, tËp qu¸n trong mèi liªn hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn trong céng ®ång, trong mèi quan hÖ gi÷a con ngêi vµ thiªn nhiªn, ®Ó x©y dùng nÒ nÕp cña cuéc sèng lµnh m¹nh vÒ m«i trêng, gãp søc cho b¶o tån. H¬ng íc cña th«n b¶n lµ mét vÝ dô [1]. Khu b¶o tån Hang Kia - Pµ cã tõ khi thµnh lËp ®Õn nay, cha cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o tån §DSH cã sù tham gia cña céng ®ång t¹i x· T©n S¬n thuéc KBTTN Hang Kia - Pµ Cß. §ã lµ ®iÓm xuÊt ph¸t mµ luËn v¨n nµy quan t©m gi¶i quyÕt.
9 1.2. C¬ së lý luËn 1.2.1. Quan ®iÓm lý thuyÕt §Ò tµi nghiªn cøu thùc hiÖn dùa trªn quan ®iÓm "HÖ thèng" vµ "Sinh th¸i nh©n v¨n" ®Ó gi¶i thÝch mèi quan hÖ gi÷a con ngêi vµ c¸c nguån tµi nguyªn §DSH Theo quan ®iÓm hÖ thèng tµi nguyªn §DSH võa lµ bé phËn cña hÖ thèng tù nhiªn võa lµ mét bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ x· héi. HÖ sinh th¸i nh©n v¨n lµ khoa häc nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ t¬ng hç gi÷a con ngêi vµ m«i trêng (Rambol, 1983). VËn dông quan ®iÓm nµy ®Ó gi¶i thÝch mèi quan hÖ gi÷a con ngêi vµ TNTN, trong ®ã con ngêi lµ mét yÕu tè quan träng t¹o nªn hÖ sinh th¸i nh©n v¨n. Theo Gaia cho r»ng tr¸i ®Êt lµ mét hÖ sinh th¸i khæng lå, quÇn x· sinh häc ®ãng vµi trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh vµ duy tr× nh÷ng ®iÒu kiÖn phï hîp cho sù sèng (Laelock, 1988). Nh vËy c¸c thµnh phÇn trong hÖ sinh th¸i cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, ®ã lµ mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi. Rõng lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cã gi¸ trÞ to lín ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, an ninh chÝnh trÞ, quèc phßng vµ ®¶m b¶o c©n b»ng m«i trêng sinh th¸i. Rõng lµ bé phËn cña sinh quyÓn vµ ®· tõ l©u nã ®· ®îc xem nh l¸ phæi xanh nh©n lo¹i. Tuy nhiªn, cã nhiÒu lý do, trong ®ã cã t¸c ®éng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp cña con nguêi lµm mÊt tµi nguyªn rõng ®e do¹ nghiªm träng ®Õn tÝnh §DSH ®ång thêi dÉn ®Õn suy tho¸i m«i trêng. Mét thùc tr¹ng hiÖn nay ë ViÖt Nam lµ c¸c céng ®ång c d©n sèng ë trong vµ gÇn rõng cã cuéc sèng dùa vµo rõng l¹i lµ nh÷ng x· nghÌo, dù b¸o sè x· ®Æc biÖt khã kh¨n sÏ t¨ng lªn. Con ngêi ®· vµ ®ang khai th¸c qu¸ møc c¸c nguån TNTN dÉn tíi suy tho¸i c¸c hÖ sinh th¸i lµm nghÌo kiÖt §a d¹ng sinh häc, thËm chÝ huû diÖt nguån tµi nguyªn quý gi¸ ®Ó ®¸p øng cho nhu cÇu cuéc sèng hµng ngµy vµ ®i ngîc víi xu thÕ ph¸t triÓn cña loµi ngêi. V× vËy, viÖc khai th¸c vµ sö dông nguån TNTN cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng cña ngêi d©n còng nh tíi b¶o tån §a d¹ng sinh häc. Nh»m ng¨n chÆn t×nh tr¹ng trªn, trong viÖc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ m«i trêng, b¶o vÖ thiªn nhiªn, kh«ng cã con ®êng nµo kh¸c hiÖu qu¶ h¬n b»ng n©ng cao nhËn thøc cho céng ®ång d©n téc miÒn nói, cho toµn x· héi.
10 Mäi ngêi cÇn nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ mèi quan hÖ g¾n bã gi÷a c¸c yÕu tè v¨n ho¸ x· héi víi TNTN, lµm nÒn t¶ng gãp phÇn vµo viÖc sö dông bÒn v÷ng §DSH. Khi thÕ giíi tù nhiªn ®¹t ®îc sù phån thÞnh th× cuéc sèng cña con ngêi còng ®îc phån thÞnh vµ bÒn v÷ng (Richard. Primack, 1995). 1.2.2. C¸c kh¸i niÖm Trong ®Ò tµi ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c kh¸i niÖm ®a d¹ng sinh häc, céng ®ång, sù tham gia cña céng ®ång vµ kiÕn thøc b¶n ®Þa * §a d¹ng sinh häc: lµ sù phån thÞnh cña sù sèng trªn tr¸i ®Êt, lµ hµng triÖu loµi thùc vËt, ®éng vËt vµ vi sinh vËt, lµ nh÷ng gen chøa ®ùng trong c¸c loµi vµ lµ nh÷ng hÖ sinh th¸i v« cïng phøc t¹p cïng tån t¹i trong m«i trêng (WWF, 1989). §DSH ®îc diÔn gi¶i mét c¸ch thuËn tiÖn theo ba cÊp: §a d¹ng hÖ sinh th¸i; ®a d¹ng loµi; ®a d¹ng tri truyÒn. * Céng ®ång: Céng ®ång lµ nh÷ng nhãm ngêi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ th¸i ®é, c¸ch øng xö, tËp qu¸n sinh ho¹t vµ íc muèn t¬ng ®èi gièng nhau, kÓ c¶ nh÷ng tæ chøc x· héi do céng ®ång lËp ra cïng sèng trong bèi c¶nh tù nhiªn, kinh tÕ vµ x· héi. ë nhiÒu d©n téc thiÓu sè, giµ lµng, trëng b¶n lµ nh÷ng ngêi giÇu kinh nghiÖm, n¾m v÷ng phong tôc tËp qu¸n cña céng ®ång m×nh, ®ång thêi còng lµ trung t©m cña c¸c cuéc hoµ gi¶i, nh÷ng tranh chÊp xung ®ét, ®îc céng ®ång tån sïng nªn hoµn toµn cã thÓ ®¹i diÖn cho céng ®ång. Sù tham gia cña céng ®ång: lµ viÖc mét céng ®ång ®îc tham gia t vÊn ý kiÕn, tá th¸i ®é vµ mèi quan t©m cña hä vÒ mét kÕ ho¹ch ph¸t triÓn, hay mét quy ho¹ch, kÕ ho¹ch trong b¶o tån §DSH. §ã lµ c¬ héi ®Ó ngêi d©n cã thÓ bµy tá ý kiÕn cña m×nh vµ b»ng c¸ch ®ã hä cã thÓ ¶nh hëng ®Õn sù ra quyÕt ®Þnh. * KiÕn thøc b¶n ®Þa: lµ hÖ thèng kiÕn thøc cña c¸c d©n téc b¶n ®Þa, hoÆc cña mét céng ®ång t¹i khu vùc cô thÓ nµo ®ã. Nã tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong nh÷ng hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh víi sù ®ãng gãp cña mäi thµnh viªn trong céng ®ång (ngêi giµ, trÎ, ®µn «ng, phô n÷) ë mét vïng ®Þa lý x¸c ®Þnh (Louise G, 1998).
11 Ch¬ng 2: Môc tiªu - Néi dung - Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu 2.1.1. Môc tiªu chung §Ò tµi gãp phÇn x©y dùng c¬ së lý luËn cho viÖc b¶o tån tµi nguyªn ®a d¹ng sinh häc ë khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia - Pµ Cß 2.1.2. Môc tiªu cô thÓ - Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm §DSH ë khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia -Pµ Cß - §¸nh gi¸ t×nh h×nh qu¶n lý §DSH ë khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia- Pµ Cß - §¸nh gi¸ ¶nh hëng vµ vai trß céng ®ång ®Þa ph¬ng trong c«ng t¸c b¶o tån §DSH - §Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o tån cã sù tham gia cña céng ®ång trong viÖc qu¶n lý cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn §DSH t¹i khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia - Pµ Cß. 2.2. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 2.2.1. §èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi - Sù tham gia cña ngêi d©n vµ c¸c hé gia ®×nh t¹i x· T©n S¬n thuéc KBTTN Hang Kia - Pµ Cß - §DSH cña khu b¶o tån sù phô thuéc vµ vai trß cña céng ®ång ®Þa ph¬ng ®èi víi §DSH cña khu BTTN Hang Kia - Pµ Cß. 2.2.2. Ph¹m vi nghiªn cøu - §Ò tµi thùc hiÖn trong ph¹m vi x· T©n S¬n thuéc KBTTN Hang Kia - Pµ Cß. - §iÒu tra, nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi, khai th¸c, sö dông tµi nguyªn rõng vµ vµi trß cña céng ®ång trong b¶o tån §DSH t¹i th«n Pß Liªm x· T©n S¬n.
12 2.3. Néi dung nghiªn cøu §Ó ®¹t ®îc c¸c môc tiªu nghiªn cøu ®· ®Ò ra, ®Ò tµi tiÕn hµnh nghiªn cøu theo c¸c néi dung sau ®©y: 2.3.1. Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ®a d¹ng sinh häc cña khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia- Pµ Cß - §a d¹ng khu hÖ thùc vËt khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia- Pµ Cß - §a d¹ng khu hÖ ®éng vËt khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia- Pµ Cß 2.3.2. Qu¶n lý tµi nguyªn ®a d¹ng sinh häc cña khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia - Pµ Cß - LÞch sö qu¶n lý tµi nguyªn §DSH ë KBTTN Hang Kia- Pµ Cß - Ho¹t ®éng qu¶n lý tµi nguyªn §DSH khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia - Pµ Cß 2.3.3. ¶nh hëng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng ®Õn ®a d¹ng sinh häc - C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp - T×nh h×nh khai th¸c l©m s¶n - Ho¹t ®éng s¨n b¾n vµ bu«n b¸n ®éng vËt hoang d· 2.3.4. Vai trß cña céng ®ång trong c«ng t¸c b¶o tån ®a d¹ng sinh häc 2.3.5. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p b¶o tån §DSH cã sù tham gia cña céng ®ång - Nhãm gi¶i ph¸p vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ - Nhãm gi¶i ph¸p vÒ kinh tÕ - Nhãm gi¶i ph¸p vÒ x· héi 2.4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.4.1. Ph¬ng ph¸p luËn - Nh ®· tr×nh bµy ë trªn ®Ò tµi vËn dông quan ®iÓm hÖ thèng vµ sinh th¸i nh©n v¨n ®Ó x©y dùng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. Theo quan ®iÓm nµy tµi nguyªn §DSH võa lµ bé phËn cña hÖ thèng tù nhiªn võa lµ mét bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ x· héi.
13 + §DSH lµ mét bé phËn cña hÖ thèng tù nhiªn, bëi v× sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nã phô thuéc nh÷ng quy luËt tù nhiªn, chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c trong hÖ thèng tù nhiªn nh ®Þa h×nh, thæ nhìng, khÝ hËu... Do quan hÖ chÆt chÏ víi yÕu tè tù nhiªn mµ cã thÓ b¶o tån §DSH b»ng c¸c t¸c ®éng cña yÕu tè tù nhiªn. + §DSH còng lµ mét bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ v× sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nã g¾n liÒn víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ngêi nh trång rõng, xóc tiÕn t¸i sinh khai th¸c l©m s¶n, lµm n¬ng rÉy, s¨n b¾n chim thó... §Õn lît m×nh, c¸c ho¹t ®éng nµy l¹i phô thuéc vµo møc kinh tÕ, c¬ cÊu ngµnh nghÒ, nhu cÇu thÞ trêng, kh¶ n¨ng ®Çu t, ... Ngoµi ra, §DSH còng t¸c m¹nh mÏ tíi c¸c yÕu tè kinh tÕ th«ng qua cung cÊp nguyªn liÖu, n¨ng lîng vµ th«ng tin cho ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ngêi. §DSH quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c yÕu tè trong hÖ thèng kinh tÕ nªn cã thÓ b¶o tån §DSH b»ng viÖc t¸c ®éng vµo c¸c yÕu tè kinh tÕ. §©y lµ lý do v× sao, t¸c gi¶ viÖc nghiªn cøu cña ¶nh hëng céng ®ång ®Õn b¶o tån §DSH vµ x©y dùng gi¶i ph¸p kinh tÕ nh»m ®iÒu hoµ mèi quan hÖ gi÷a b¶o tån §DSH vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. + §DSH lµ mét thùc thÓ x· héi, sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña tµi nguyªn §DSH phô thuéc nhiÒu vµo ho¹t ®éng cña céng ®ång. Ho¹t ®éng cña céng ®ång theo híng b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn §DSH hay lµm suy gi¶m §DSH lu«n bÞ chi phèi bëi nhiÒu yÕu tè x· héi nh nhËn thøc vÒ gi¸ trÞ §DSH, ý thøc víi luËt ph¸p Nhµ níc, kiÕn thøc vÒ §DSH, nh÷ng phong tôc tËp qu¸n liªn quan ®Õn b¶o tån §DSH. B¶o tån §DSH phô thuéc vµo thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch cña hÖ thèng tæ chøc Nhµ níc nh LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn, LuËt ®Êt ®ai, Dù th¶o LuËt §DSH (2007). B¶o tån §DSH phô thuéc vµo sù hiÖn diÖn cña c¸c tæ chøc vµ nh÷ng quy ®Þnh cña céng ®ång, hç trî Nhµ níc trong viÖc tuyªn truyÒn vËn ®éng ngêi d©n, ®éng viªn vµ gi¸m s¸t hä thøc hiÖn nh÷ng ch¸nh s¸ch cña Nhµ níc. Tæ chøc vµ luËt lÖ céng ®ång sÏ g¾n kÕt nh÷ng hé gia ®×nh ®¬n lÎ thµnh lùc lîng m¹nh mÏ ®ñ søc thùc hiÖn nh÷ng ch¬ng tr×nh b¶o tån §DSH v× quyÒn lîi cña mçi gia ®×nh vµ céng ®ång. B¶o tån §DSH cã quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c yÕu tè x· héi nªn cã thÓ t¸c ®éng b»ng c¸c yÕu tè x· héi. V× vËy, trong ®Ò tµi ph©n tÝch ¶nh hëng cña nh÷ng yÕu tè x· héi ¶nh hëng ®Õn
14 b¶o tån §DSH vµ ®a ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p t¸c ®éng vµo mèi quan hÖ x· héi ®Ó l«i cuèn céng ®ång tham gia. + B¶o tån §DSH lµ ho¹t ®éng võa mang tÝnh kü thuËt, kinh tÕ vµ x· héi. Nªn nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o tån §DSH bao gåm nh÷ng gi¶i ph¸p khoa häc c«ng nghÖ vµ gi¶i ph¸p kinh tÕ, nh÷ng gi¶i ph¸p nµy sÏ liªn quan ®Õn n«ng l©m nghiÖp, thuû lîi, giao th«ng, ®Þa chÝnh, m«i trêng, v¨n ho¸, gi¸o dôc, quèc phßng... Chóng ®îc x©y dùng dùa trªn c¬ së nh÷ng kiÕn thøc l©m häc, d©n téc häc, x· héi häc, kinh tÕ thÓ chÕ. - B¶o tån vµ ph¸t triÓn ®a d¹ng sinh häc cã sù tham gia cña céng ®ång Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p quan träng b¶o vÖ tÝnh §DSH lµ tÝnh x· héi ho¸, lµ nhiÖm vô cña toµn d©n, cña céng ®ång d©n c l©n cËn c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn. NÕu kh«ng cã sù hç trî vµ tham gia cña ngêi d©n sèng trong vïng ®Öm th× c«ng t¸c b¶o vÖ c¸c khu rõng kh«ng thÓ ®¹t kÕt qu¶. Do ®ã, viÖc gi¸o dôc nhËn thøc còng nh t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ n©ng cao cuéc sèng cña céng ®ång d©n c vïng ®Öm cã thÓ lµ yÕu tè then chèt ®Ó ®¶m b¶o thµnh c«ng b¶o tån c¸c khu rõng ®Æc dông. Vïng ®Öm hiÖn nay kh«ng thuéc quyÒn qu¶n lý cña BQL c¸c khu rõng ®Æc dông, nhng BQL cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng cña vïng ®Öm ®Ó n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n vµ l«i cuèn hä tham gia vµo c«ng t¸c b¶o vÖ c¸c khu rõng. §©y chÝnh lµ lý do v× sao trong ®Ò tµi coi ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cã sù tham gia cña céng ®ång lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p chñ ®¹o cña ®Ò tµi. 2.4.2. Ph¬ng ph¸p kÕ thõa t liÖu Thu thËp c¸c tµi liÖu cã liªn quan ®Õn khu vùc nghiªn cøu bao gåm: - LuËn chøng kinh tÕ kü thuËt Khu BTTN Hang Kia- Pµ Cß huyÖn Mai Ch©u - tØnh Hoµ B×nh do ViÖn ®iÒu tra quy ho¹ch Hµ Néi thùc hiÖn th¸ng 9 n¨m 1993 - B¸o c¸o: Kh¶o s¸t khu hÖ thó Khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia - Pµ Cß huyÖn Mai Ch©u tØnh Hoµ B×nh, 2003 - B¸o c¸o ®Ò môc ®iÒu tra mét sè nhãm ®éng vËt hoang d· chÝnh thuéc hÖ sinh th¸i nói ®¸ v«i trong ®ã cã khu b¶o tån Hang Kia - Pµ Cß, 2000
15 - B¸o c¸o ®iÒu tra ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn sinh vËt bæ sung vµ hoµn thiÖn c¬ së d÷ liÖu, ®Ò xuÊt, kiÕn nghÞ vÒ viÖc quy ho¹ch vµ biÖn ph¸p qu¶n lý h÷u hiÖu hÖ thèng Khu b¶o tån thiªn nhiªn ®Êt liÒn ë níc ta giai ®o¹n I khu vùc nói ®¸ v«i B¾c Bé vµ B¾c Trung Bé - B¸o c¸o: T×nh h×nh kÕt qu¶ thùc hiÖn nhiÖm vô ph¸t triÓn Kinh tÕ - X· héi - An ninh - Quèc phßng x· T©n S¬n n¨m 20001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006. - V¨n b¶n chÝnh s¸ch vÒ b¶o tån §DSH nh: c¸c v¨n b¶n ph¸p quy, quy íc, h¬ng íc vÒ b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng - C¸c kho¸ luËn tèt nghiÖp, luËn v¨n th¹c sÜ, ®Ò tµi tiÕn sÜ vµ c¸c b¸o c¸o nghiªn cøu khoa häc t¹i trêng §¹i häc L©m NghiÖp, T¹p chÝ khoa häc. Bªn c¹nh ®ã thu thËp vµ tæng hîp c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nghiªn cøu ®îc kÕ thõa, ph©n tÝch vµ tæng hîp cã chän läc. 2.4.3. Ph¬ng ph¸p chuyªn gia §Ò tµi sö dông ph¬ng ph¸p chuyªn gia ®Ó bæ sung nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o tån §DSH tríc khi tiÕn hµnh nghiªn cøu hiÖn trêng vµ sau khi ph©n tÝch sè liÖu ngo¹i nghiÖp. Víi ph¬ng ph¸p nµy ®Ò tµi ®· tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c nhµ khoa häc ®· tõng nghiªn cøu vÒ tµi nguyªn ë ViÖt Nam vµ ®Æc biÖt lµ khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia- Pµ Cß. Nh÷ng ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia sÏ ®îc sö dông ®Ó ®iÒu chØnh vµ hoµn thiÖn c¸c gi¶i ph¸p nh»m t¨ng cêng sù tham gia cña ngêi d©n vµo c«ng t¸c b¶o tån §DSH. 2.4.4. Ph¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu §Ò tµi ¸p dông ph¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc ®Ó nghiªn cøu sù tham gia cña céng ®ång vµo c¸c ho¹t ®éng b¶o tån. * Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n cã sù tham gia Sö dông ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n cã sù tham gia (PRA) víi bé c«ng cô chÝnh lµ b¶ng c©u hái pháng vÊn b¸n cÊu tróc ®Ó pháng vÊn c¸c ®èi tîng sau:
16 - Pháng vÊn th«ng tin viªn: §èi tîng pháng vÊn lµ c¸n bé kiÓm l©m (5 ngêi), trëng th«n (1 ngêi, thî s¨n (10 ngêi), thî rõng (10 ngêi), nh»m t×m hiÓu t×nh h×nh b¶o vÖ, khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn rõng ë khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia - Pµ Cß. - Pháng vÊn s©u: §èi tîng pháng vÊn lµ 30 hé gia ®×nh c¶ nam giíi vµ n÷ giíi nh»m t×m hiÓu vÒ kinh tÕ, x· héi, khai th¸c l©m s¶n, t×nh h×nh s¨n b¾t ®éng vËt rõng, ®èt n¬ng lµm r·y, nhËn thøc vµ vai trß cña céng ®ång trong c«ng t¸c b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. - Th¶o luËn nhãm: T¸c gi¶ tiÕn hµnh th¶o luËn 3 nhãm, trong ®ã cã 1 nhãm c¸n bé kiÓm l©m vµ 2 nhãm ngêi d©n trong th«n, mçi nhãm gåm 3 (nam vµ n÷) giíi cã hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ th«n ®Ó cïng tham gia x©y dùng s¬ ®å lîc sö th«n b¶n liªn quan ®Õn viÖc khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn rõng. §ång thêi, cïng nhau th¶o luËn ®a ra nh÷ng khã kh¨n, thuËn lîi vµ gi¶i ph¸p ®Ó t¨ng cêng sù tham gia cña céng ®ång vµo c¸c ho¹t ®éng b¶o tån §DSH t¹i Khu b¶o tån Hang Kia - Pµ Cß. * Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra thùc ®Þa - §iÒu tra tÝnh ®a d¹ng sinh häc: + Quan s¸t bæ sung thùc vËt trªn thùc ®Þa theo c¸c tuyÕn vµ « tiªu chuÈn ë c¸c d¹ng sinh c¶nh, c¸c tr¹ng th¸i rõng kh¸c nhau + §iÒu tra ®éng vËt bæ sung: Quan s¸t ®¹i diÖn trªn mét sè tuyÕn bæ sung ®îc lËp trªn c¸c d¹ng sinh c¶nh trong c¸c tr¹ng th¸i rõng kh¸c nhau, nh»m x¸c ®Þnh loµi qua c¸c dÊu vÕt ho¹t ®éng cña chóng trong tù nhiªn vµ ghi theo mÉu biÓu - §iÒu tra thu nhËp kinh tÕ, canh t¸c n¬ng r·y, khai th¸c vµ sö dông ®éng thùc vËt kÕt hîp víi quan s¸t trùc tiÕp khi ®iÒu tra thùc ®Þa ®éng thùc vËt rõng.
17 2.4.5. Xö lý sè liÖu - Tæng hîp tÝnh §DSH cña KBTTN Hang Kia - Pµ Cß vµ gi¸ trÞ cña chóng - Tæng hîp thu nhËp kinh tÕ cña c¸c hé gia ®×nh - X¸c ®Þnh nh÷ng ¶nh hëng vµ vai trß chÝnh cña céng ®ång ®èi víi §DSH - X¸c ®Þnh nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n ®èi víi c«ng t¸c b¶o tån §DSH - Lùa chän nh÷ng gi¶i ph¸p u tiªn nh»m gãp phÇn qu¶n lý cã hiÖu qu¶ §DSH ë KBTTN Hang Kia - Pµ Cß. KÕt qu¶ ®iÒu tra pháng vÊn ®îc xö lý theo ph¬ng ph¸p th«ng kª ®Ó tæng hîp, ph©n tÝch, so s¸nh c¸c th«ng tin ®· thu thËp ®îc víi sù hç trî cña phÇn mÒm Excel 7.0 Qu¸ tr×nh xö lý, ph©n tÝch vµ tæng hîp th«ng tin cña ®Ò tµi nghiªn cøu ®îc m« pháng theo së ®å ë h×nh 2-1: §iÒu kiÖn tù nhiªn, Qu¶n lý tµi nguyªn ¶nh hëng vµ vµi trß kinh tÕ, x· héi §DSH cña céng ®ång liªn quan ®Õn tÝnh §DSH Ph©n tÝch Tæng hîp §Ò xuÊt gi¶i ph¸p b¶o tån §DSH cã sù tham gia cña céng ®ång H×nh 2-1: S¬ ®å xö lý sè liÖu
18 2.4.6. ThuËn lîi vµ khã kh¨n trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu * ThuËn lîi - X· T©n S¬n lµ n¬i cã nhiÒu ch¬ng tr×nh dù ¸n ®îc triÓn khai nªn dÔ dµng trong viÖc thu thËp thËp th«ng tin vµ x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò cÇn thiÕt liªn quan ®Õn luËn v¨n tèt nghiÖp. - §Ò tµi ®îc thùc hiÖn cïng víi mét nhãm c¸n bé dù ¸n ë c¸c chuyªn ngµnh kh¸c nhau nªn cã ®iÒu kiÖn tèt ®Ó chia sÎ th«ng tin vµ häc hái lÉn nhau. - §îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c tæ chøc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ ngêi d©n trong qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu. * Khã kh¨n - VÒ thêi gian: Ngêi d©n ®i lµm n¬ng tõ s¸ng ®Õn tèi nªn viÖc pháng vÊn, th¶o luËn nhãm gÆp nhiÒu khã kh¨n. V× vËy, c«ng viÖc nµy thêng ®îc tiÕn hµnh vµo buæi chiÒu tèi ®· lµm h¹n chÕ qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin. - VÒ ng«n ng÷: TÇng líp nh÷ng ngêi cao tuæi cã rÊt nhiÒu kinh nghiÖm vµ sù hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ tµi nguyªn rõng, nhng trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc, t¸c gi¶ gÆp khã kh¨n vÒ vÊn ®Ò giao tiÕp do bÊt ®ång ng«n ng÷.