Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu tác động của người dân địa phương tại khu bảo tồn thiên nhiên Na Hang tỉnh Tuyên Quang

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:104

Thêm vào BST

Báo xấu

10
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn góp phần xây dựng cơ sở lý luận giải quyết mối quan hệ giữa các cộng đồng sống gần rừng và phụ thuộc vào rừng tại các khu rừng đặc dụng ở Việt Nam, đồng thời giúp địa phương và KBTTN Na Hang có những luận cứ khoa học và thực tiễn đề ra các giải pháp quản lý bảo vệ, phát triển bền vững TNR dựa trên cơ sở cộng đồng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu tác động của người dân địa phương tại khu bảo tồn thiên nhiên Na Hang tỉnh Tuyên Quang

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng §¹i häc L©m nghiÖp Ng« Ngäc Tuyªn Nghiªn cøu t¸c ®éng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Õn tµi nguyªn rõng t¹i khu b¶o tån thiªn nhiªn Na Hang tØnh Tuyªn Quang LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ T©y, n¨m 2007
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng §¹i häc L©m nghiÖp Ng« Ngäc Tuyªn Nghiªn cøu t¸c ®éng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Õn tµi nguyªn rõng t¹i khu b¶o tån thiªn nhiªn Na Hang tØnh Tuyªn Quang Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60.62.60 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc: PGS. TS. NguyÔn B¸ Ng·i Hµ T©y, n¨m 2007
1 §Æt vÊn ®Ò Sù tån t¹i cña x· héi loµi ngêi liªn quan mËt thiÕt ®Õn c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nh: Níc, kh«ng khÝ, kho¸ng s¶n, ®éng vËt vµ thùc vËt. Nhu cÇu c¬ b¶n vµ sù sèng cßn cña con ngêi phô thuéc vµo c¸c nguån tµi nguyªn ®ã. Song, con ngêi ®· m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm lµ khai th¸c, tµn ph¸ thiªn nhiªn mét c¸ch nghiªm träng. HËu qu¶ lµ sè loµi sinh vËt ngµy cµng gi¶m vÒ sè lîng vµ chÊt lîng, c¸c hÖ sinh th¸i ®éng thùc vËt bÞ ph¸ vì, suy tho¸i, gi«ng b·o, lò lôt, h¹n h¸n liªn tiÕp x¶y ra. B¶o vÖ m«i trêng vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn nh»m môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ vÊn ®Ò mang tÝnh chÊt toµn cÇu, vît ra khái ph¹m vi mét quèc gia. Trong nhiÒu n¨m qua, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· sím cã nh÷ng nç lùc trong c«ng t¸c b¶o vÖ m«i trêng vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Ngay tõ n¨m 1962, Vên quèc gia Cóc Ph¬ng ®· ®îc thµnh lËp. S¾c lÖnh B¶o vÖ rõng vµ quyÕt ®Þnh thµnh lËp m¹ng líi kiÓm l©m nh©n d©n ®îc ban hµnh n¨m 1972. ChiÕn lîc b¶o tån quèc gia n¨m 1985. LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng n¨m 1991. S¾c lÖnh cña chÝnh phñ vÒ viÖc b¶o vÖ vµ qu¶n lý nh÷ng lo¹i ®éng thùc vËt quý hiÕm n¨m 1993. Thêi gian gÇn ®©y, ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng níc cã bíc tiÕn tÝch cùc trong c«ng t¸c b¶o vÖ tµi nguyªn m«i trêng, b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc. N¨m 1994, ViÖt Nam ®· chÝnh thøc tham gia c«ng íc Quèc tÕ vÒ b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc. Ngµy 22 th¸ng 12 n¨m 1995 Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ký quyÕt ®Þnh phª duyÖt “KÕ ho¹ch hµnh ®éng ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam”. QuyÕt ®Þnh sè 186/2006/Q§ - TTg cña Thñ tíng chÝnh phñ vÒ viÖc ban hµnh Quy chÕ qu¶n lý rõng ngµy 14/8/2006, ®· thay thÕ QuyÕt ®Þnh sè 08/2001/Q§ - TTg ngµy 11/1/2001. LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003. LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ban hµnh n¨m 2004…lµ nh÷ng c¬ së ph¸p lý quan träng ®Ó níc ta thùc hiÖn c«ng cuéc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc [23], [32], [34], [41].
2 §Õn nay, ViÖt Nam ®· cã 128 khu rõng ®Æc dông ®îc thµnh lËp víi tæng diÖn tÝch trªn 2,5 triÖu ha bao gåm c¸c vên quèc gia, khu b¶o tån thiªn nhiªn, khu b¶o vÖ c¶nh quan [37]. HÖ thèng c¸c khu b¶o tån ®· vµ ®ang gãp phÇn tÝch cùc vµo sù nghiÖp b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, g×n gi÷ nguån gen ®éng thùc vËt rõng, n¬i nghiªn cøu khoa häc, b¶o vÖ di tÝch lÞch sö, v¨n ho¸ vµ danh lam th¾ng c¶nh...Bªn c¹nh chøc n¨ng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, c¸c khu b¶o tån cßn lµ n¬i lu tr÷ c¸c vËt liÖu thiªn nhiªn cho sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh y tÕ, gi¸o dôc, n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ du lÞch. G×n gi÷ c¸c chøc n¨ng tù nhiªn cña hÖ sinh th¸i, b¶o vÖ ®Êt ®ai, ®iÒu hoµ khÝ hËu, ®¶m b¶o chÊt lîng cuéc sèng cho thÕ hÖ h«m nay vµ mai sau. MÆc dï hÖ thèng c¸c khu b¶o tån ®ang g×n gi÷ nh÷ng gi¸ trÞ kh«ng thÓ thay thÕ ®îc nh vËy, nhng qu¶n lý c¸c khu b¶o tån ®· vµ ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n tõ phÝa ngêi d©n ®Þa ph¬ng. ViÖc thµnh lËp c¸c KBTTN lu«n cã xu híng lµm thay ®æi lín tíi cuéc sèng cña hä. B¾t ®Çu tõ nh÷ng thay ®æi vÒ vÞ trÝ nhµ ë, vÒ thãi quen chiÕm h÷u ®Êt ®ai canh t¸c, nguån s¶n phÈm s½n cã ë rõng, dÉn tíi nhiÒu thay ®æi kh¸c vÒ tËp qu¸n canh t¸c, sinh kÕ, v¨n ho¸... TNR lµ nguån sèng chñ yÕu cña ngêi d©n sèng trong vµ gÇn rõng bao ®êi nay, giê ®©y dêng nh ®· kh«ng cßn lµ cña hä. Trong khi ®ã, c¸c sinh kÕ t¹o nguån thu nhËp kh¸c cha bï ®¾p ®îc sù thiÕu hôt lín lao nµy. ChÝnh v× vËy, ®· g©y ra m©u thuÉn gi÷a KBTTN vµ ngêi d©n ®Þa ph¬ng sèng phô thuéc vµo nguån TNR. Do ®ã, viÖc tån t¹i nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi cña ngêi d©n vµo TNR lµ mét tÊt yÕu. Khu b¶o tån thiªn nhiªn Na Hang ®îc thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh sè 274/Q§ - UB ngµy 09/05/1994 cña UBND tØnh Tuyªn Quang nh»m môc ®Ých ban ®Çu lµ b¶o vÖ loµi Voäc mòi hÕch (Pygathrix avunculus) ®îc xem lµ loµi ®ang bÞ ®e do¹ tuyÖt chñng trªn toµn cÇu. Khu b¶o tån n»m trªn ®Þa bµn hµnh chÝnh cña 5 x·: Thanh T¬ng, VÜnh Yªn, S¬n Phó, Khau Tinh, C«n L«n thuéc huyÖn Na Hang tØnh Tuyªn Quang víi tæng diÖn tÝch khi thµnh lËp lµ 41.930 ha,
3 ®Õn n¨m 1998 Ban qu¶n lý KBTTN Na Hang ®îc chuyÓn thµnh H¹t kiÓm l©m Rõng ®Æc dông Na Hang theo quyÕt ®Þnh sè 1115/Q§ - UB ngµy 09/11/1998 cña UBND tØnh Tuyªn Quang víi tæng diÖn tÝch lµ 36.646 ha. Ngày 19/04/2002 chÝnh phñ ViÖt Nam ®· phª duyÖt dù ¸n Thñy §iÖn Tuyªn Quang, x©y dùng mét con ®Ëp t¹i ®iÓm giao nhau gi÷a hai con s«ng: S«ng G©m vµ s«ng N¨ng thuéc huyÖn Na Hang tØnh Tuyªn Quang. Con ®Ëp ®· lµm ngËp vµ biÕn vïng thîng lu s«ng G©m vµ s«ng N¨ng bao gåm mét phÇn diÖn tÝch cña KBTTN Na Hang trë thµnh vïng lßng hå. §Õn nay, diÖn tÝch KBTTN Na Hang ®îc ®iÒu chØnh theo quyÕt ®Þnh ngµy 31/12/2006 cña UBND tØnh Tuyªn Quang, KBT n»m trªn ®Þa bµn hµnh chÝnh cña 4 x·: C«n L«n, Khau Tinh, S¬n Phó vµ Thanh T¬ng víi tæng diÖn tÝch tù nhiªn lµ 37.298 ha [1], [3]. T¹i ®©y, cã khu hÖ ®éng thùc vËt phong phó, ®Æc trng bëi hÖ sinh th¸i rõng trªn nói ®¸ v«i vïng §«ng B¾c ViÖt Nam. Cho ®Õn nay ®· x¸c ®Þnh ®îc 1162 loµi thùc vËt [26], trong ®ã cã nhiÒu loµi ®îc ghi trong s¸ch ®á nh Trai, Mun, NghiÕn, L¸t hoa, §inh, Th«ng tre, Hoµng ®µn, TrÇm giã... §· ghi nhËn ®îc 90 loµi thó, 263 loµi chim, 61 loµi bß s¸t, 35 loµi Õch nh¸i, 219 loµi bím, trong ®ã cã nhiÒu loµi quý hiÕm, cã nguy c¬ tuyÖt chñng cÇn ®îc b¶o vÖ nh Voäc mòi hÕch, Voäc ®en m¸ tr¾ng, CÇy v»n, GÊu chã, GÊu ngùa, V¹c tai tr¾ng, Kú nh«ng Tam ®¶o, Cu li nhá [1]. Cã 4 d©n téc chÝnh lµ Tµy, Dao, Kinh, H'm«ng, ngoµi ra cßn cã c¸c d©n téc Nïng, Mêng, S¸n ChØ, Cao Lan vµ Hoa víi sè lîng Ýt. Hä sinh ®· sinh sèng ë ®©y tõ l©u ®êi víi c¸c tËp qu¸n truyÒn thèng nh ®èt n¬ng lµm rÉy, du canh du c, s¨n b¾n ®éng vËt, chÆt gç, lÊy cñi, thu lîm c¸c s¶n phÈm cña rõng. §êi sèng cña ngêi d©n chñ yÕu dùa vµo TNR lµ chÝnh. Tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, tËp qu¸n canh t¸c l¹c hËu, cha cã biÖn ph¸p sö dông ®Êt hîp lý, cïng víi søc Ðp vÒ nhu cÇu l¬ng thùc, thùc phÈm, gç, cñi ngµy cµng gia t¨ng lµ nh÷ng nguyªn nh©n t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi TNR cña KBTTN, g©y suy gi¶m nghiªm träng ®a d¹ng sinh häc cña khu b¶o tån.
4 Tríc thùc tr¹ng trªn, víi sù ®ãng gãp tÝch cùc cña c¸c ngµnh h÷u quan nh Chi côc kiÓm l©m tØnh Tuyªn Quang, Së n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, H¹t kiÓm l©m rõng ®Æc dông Na Hang, cïng c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p tÝch cùc nh»m b¶o vÖ, sö dông vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng TNR. Song, nguån TNR t¹i KBTTN vÉn bÞ x©m h¹i. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu lµ thiÕu sù tham gia cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng trong c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý b¶o tån TNR. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn, t«i lùa chän ®Ò tµi: “Nghiªn cøu t¸c ®éng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Õn tµi nguyªn rõng t¹i khu b¶o tån thiªn nhiªn Na Hang tØnh Tuyªn Quang”. Víi mong muèn gãp phÇn vµo c«ng cuéc b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng TNR t¹i KBTTN Na Hang.
5 Ch¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu trªn thÕ giíi Trªn thÕ giíi, céng ®ång quèc tÕ ®· cã nhiÒu nghiªn cøu nh»m nç lùc lµm thay ®æi chiÕn lîc b¶o tån tõ ®Çu thËp kû 1980. Mét chiÕn lîc b¶o tån míi dÇn ®îc h×nh thµnh vµ kh¼ng ®Þnh tÝnh u viÖt, ®ã lµ liªn kÕt qu¶n lý KBTTN vµ VQG víi c¸c ho¹t ®éng sinh kÕ cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng, cÇn thiÕt cã sù tham gia b×nh ®¼ng cña c¸c céng ®ång trªn c¬ së t«n träng nÒn v¨n ho¸ trong qu¸ tr×nh x©y dùng c¸c quyÕt ®Þnh. PhÇn lín c¸c khu b¶o tån ®Òu ®îc thiÕt lËp v× môc ®Ých Quèc gia, mµ Ýt nghÜ ®Õn c¸c nhu cÇu vµ mong muèn cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Dùa trªn m« h×nh cña Hoa Kú, ph¬ng thøc qu¶n lý cña nhiÒu VQG vµ KBT chñ yÕu bao gåm viÖc ng¨n cÊm ngêi d©n ®Þa ph¬ng x©m nhËp vµo KBT vµ khai th¸c TNR. Ph¬ng thøc nµy gäi lµ biÖn ph¸p "Rµo vµ ph¹t". T¹i c¸c níc §«ng Nam Ch©u ¸ ph¬ng thøc nµy tá ra kh«ng thÝch hîp v× ®Ó duy tr× sù ®a d¹ng sinh häc th× ngêi d©n ®Þa ph¬ng bÞ mÊt quyÒn tiÕp cËn víi nguån TNR, trong khi sù phô thuéc cña hä vµo TNR lµ rÊt lín [39]. ë §«ng Nam Ch©u ¸, sù tham gia cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng vµo c«ng t¸c b¶o tån ®a d¹ng sinh häc lµ mét biÖn ph¸p cÇn thiÕt vµ thêng cã hiÖu qu¶. Lý do ®Ó khuyÕn khÝch sù tham gia nµy lµ: Nç lùc cña c¸c c¬ quan chÝnh phñ nh»m ®a d©n chóng ra khái c¸c KBT ®· kh«ng mang l¹i kÕt qu¶ nh mong muèn trªn c¶ ph¬ng diÖn qu¶n lý TNR vµ kinh tÕ x· héi. ViÖc ®a ngêi d©n vèn quen sèng trªn ®Þa bµn cña hä ®Õn mét n¬i míi ch¼ng kh¸c nµo "B¾t c¸ khái níc" vµ khi ®ã lùc lîng kh¸c cã thÓ x©m lÊn vµ khai th¸c TNR mµ kh«ng cã ngêi b¶o vÖ. Ngêi d©n ®Þa ph¬ng cã nhiÒu kiÕn thøc cæ truyÒn vÒ viÖc sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ c¸c thÓ chÕ céng ®ång ®· tá ra cã hiÖu qu¶ trong viÖc qu¶n lý c¸c nguån tµi nguyªn nµy [39].
6 NhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn thÕ giíi vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn cña c¸c KBT vµ VQG kh¼ng ®Þnh r»ng ®Ó qu¶n lý thµnh c«ng cÇn dùa trªn m« h×nh qu¶n lý g¾n b¶o tån ®a d¹ng sinh häc víi b¶o tån v¨n ho¸ cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. ë VQG Kakadu (Australia), nh÷ng ngêi thæ d©n ch¼ng nh÷ng ®îc chung sèng víi VQG mét c¸ch hîp ph¸p mµ hä cßn ®îc thõa nhËn lµ chñ hîp ph¸p cña VQG vµ ®îc tham gia qu¶n lý VQG th«ng qua c¸c ®¹i diÖn cña hä trong ban qu¶n lý. T¹i VQG Wasur (Indonesia) vÉn tån t¹i 13 lµng b¶n víi cuéc sèng g¾n víi s¨n b¾n cæ truyÒn [9], [22]. ë Th¸i Lan, vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 1945, ®é che phñ cña rõng ®¹t tíi 60%, nhng ®Õn n¨m 1995 gi¶m xuèng cßn 26%. H¬n 170.000 km2 rõng bÞ tµn ph¸. N¨m 1989, Côc L©m nghiÖp cña Hoµng Gia Th¸i Lan (The Royal Forest Department) thµnh lËp khu b¶o tån ®Ó b¶o vÖ diÖn tÝch rõng cßn l¹i. §iÒu nµy dÉn tíi xung ®ét gi÷a c¸c céng ®ång ®Þa ph¬ng. Mét thö nghiÖm cña Dù ¸n “Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng th«ng qua sù céng t¸c” (Sustainable Forest Management through Collaborative efforts’ Project) thùc hiÖn t¹i Phu Kheio Wildlife Sanctuary, tØnh Chaiyaphum ë §«ng B¾c Th¸i Lan. KÕt qu¶ chØ ra r»ng, ®iÒu c¨n b¶n ®Ó qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn lµ ph¶i thu hót sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan vµ ®Æc biÖt lµ ph¶i bao gåm c¶ ph¸t triÓn céng ®ång ®Þa ph¬ng b»ng c¸c ho¹t ®éng lµm t¨ng thu nhËp cña hä [44]. Còng t¹i Th¸i Lan, c¸c nguyªn t¾c ®îc lËp ra trong c«ng t¸c qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi quèc gia n¨m 1992 - 1996 lµ: "KhuyÕn khÝch ngêi d©n céng t¸c víi chÝnh phñ, trong b¶o tån tµi nguyªn thiªn nhiªn th«ng qua viÖc ®Ò cao vai trß cña c¸c tæ chøc nh©n d©n, tæ chøc phi chÝnh phñ, tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng. Trong viÖc quyÕt ®Þnh c¸c dù ¸n qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn còng nh trong viÖc theo dâi, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ thµnh c«ng cña dù ¸n nµy". NhËn râ sù cÇn thiÕt ph¶i xem xÐt ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi xung quanh KBT, c¸c nhµ quy ho¹ch qu¶n lý KBT ®· b¾t ®Çu ®Ò xuÊt vµ thiÕt lËp c¸c vïng ®Öm ®Ó ng¨n chÆn sù x©m h¹i tõ bªn ngoµi vµo c¸c KBT [39].
7 T¹i Nªpan Apple Gate, G.B vµ Gilmour, D.A 1987 trong khi nghiªn cøu kinh nghiÖm t¸c nghiÖp trong viÖc qu¶n lý ph¸t triÓn rõng t¹i vïng ®åi Nªpan ®· tr×nh bµy mèi quan hÖ gi÷a rõng vµ c¸c hÖ canh t¸c hçn hîp ë trung du miÒn nói. T¸c gi¶ cho r»ng c¸c hÖ canh t¸c phô thuéc nhiÒu vµo rõng ®ang bÞ suy tho¸i nhanh. Sù bÒn v÷ng l©u dµi cña c¸c hÖ canh t¸c phô thuéc vµo viÖc gia t¨ng vÒ diÖn tÝch díi bÊt cø c¸c d¹ng che phñ thùc vËt nµo [35]. ë Philippines, chiÕn lîc Quèc gia vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc nªu râ r»ng: "§iÒu chñ chèt dÉn ®Õn th¾ng lîi cho b¶o tån ®a d¹ng sinh häc lµ ph¶i b¶o ®¶m r»ng c¸c céng ®ång ®Þa ph¬ng, nh÷ng ngêi bÞ ¶nh hëng nhiÒu nhÊt bëi mäi quyÕt ®Þnh vÒ chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn m«i trêng, sÏ tham gia vµo qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch vµ qu¶n lý ®èi víi b¶o tån ®a d¹ng sinh häc" [39]. Theo Peluso (1986) t¹i Indonesia ®· c«ng bè mét b¶n tãm t¾t c¸c kÕt qu¶ cña viÖc nghiªn cøu vÒ LNXH t¹i 12 ®iÓm dù ¸n ë Java vµ Sulawesi. C¸c ¶nh hëng qua l¹i gi÷a ®Êt vµ rõng cña nhµ níc nh: Rõng s¶n xuÊt, rõng trång, rõng tù nhiªn ®Òu ®· ®îc nghiªn cøu. S¶n phÈm lµ nh÷ng mÆt hµng sinh lêi ®îc vµ khã qu¶n lý ®èi víi c¸c c¬ quan l©m nghiÖp nhng cã gi¸ trÞ to lín ®èi víi nh©n d©n ®Þa ph¬ng. KÕ ho¹ch hµnh ®éng ®a d¹ng sinh häc ë Indonesia còng ghi nhËn r»ng: "ViÖc t¨ng cêng sù tham gia cña c«ng chóng, ®Æc biÖt lµ céng ®ång sinh sèng bªn trong vµ phô thuéc vµo c¸c vïng cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, lµ môc tiªu chÝnh cña kÕ ho¹ch hµnh ®éng vµ lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®èi víi viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch [35], [39]. Bink Man W.1988 trong tµi liÖu giíi thiÖu nghiªn cøu ®Þnh h×nh chi tiÕt vÒ lµng Ban Pong tØnh S. Risaket Th¸i Lan chØ ra r»ng c¸c tÇng líp nghÌo ph¶i phô thuéc vµo rõng ®Ó ch¨n th¶ gia sóc vµ thu h¸i tµi nguyªn l©m s¶n nh: cñi ®un vµ hoa qu¶ trong rõng. Tuy nhiªn ®©y lµ mét minh ho¹ rÊt cÇn thiÕt cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng tham gia vµo viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ thiÕt kÕ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn [35].
8 Colfer. C.J.P 1980 trong t¸c phÈm “Thay ®æi vµ NLKH b¶n ®Þa” t¹i §«ng Kalimamtan. Qua m« t¶ viÖc ®i thu h¸i l©m s¶n phô, t¸c gi¶ ®· nhËn ®Þnh r»ng nh÷ng s¶n vËt ®ã ®îc coi nh lµ nh÷ng mÆt hµng kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn, ai còng cã thÓ thu lîm ®îc. ThÕ nhng nh÷ng quyÒn ®ã kh«ng ®îc quy ®Þnh cô thÓ, nã ®· trë thµnh mét th«ng lÖ, trong ®ã cã c¶ viÖc dïng gç lµm nhµ, cã lóc dïng ®Ó biÖn hé cho viÖc thu ho¹ch gç vµ b¸n [35]. N¨m 1980, Conklin, H.C. trong tËp ATLAT, cung cÊp mét m« t¶ chi tiÕt vÒ c¸c mèi t¬ng quan gi÷a rõng, l¬ng thùc vµ níc, gi÷a nh÷ng ngêi x©y dùng ruéng bËc thang lµm lóa níc vµ nh÷ng ngêi canh t¸c n¬ng rÉy [35]. N¨m 1986, trong t¸c phÈm “LNXH vµ hµnh ®éng cña céng ®ång” c¸c t¸c gi¶ Dorji, D.C. Chavada, B. Thinley vµ Wangchuks cho r»ng: Rõng chñ yÕu lµ nguån cung cÊp gç x©y dùng vµ lµm hµng rµo, cung cÊp cñi, n¬i ch¨n th¶ vµ chuång tr¹i cho gia sóc. Chóng còng cung cÊp mét phÇn lín nh÷ng yªu cÇu vÒ thøc ¨n gia sóc, lîi tøc, c«ng ¨n viÖc lµm vµ ®ãng vai trß quan träng trong viÖc b¶o vÖ ®Êt vµ níc trªn vïng ®Êt dèc [35]. Theo Gadgil vµ VP. Vartok n¨m 1976 trong t¸c phÈm: “Nh÷ng lïm c©y thiªng miÒn T©y d·y Ghats ë Ên §é” cho r»ng: Ngêi d©n ®Þa ph¬ng ë Ên §é ®· b¶o vÖ ®îc c¸c ®¸m rõng tõ díi 0,5 ha ®Õn 10 ha díi d¹ng lïm c©y thiªng ®Ó thê c¸c vÞ thÇn cña lïm c©y. ViÖc thê cóng t¹i nh÷ng lïm c©y thiªng ®ã ®îc h×nh thµnh tõ c¸c x· héi chuyªn vÒ s¨n b¾n vµ h¸i lîm. ViÖc lÊy ra bÊt cø s¶n phÈm nµo ®Òu bÞ cÊm kþ. Víi n¹n ph¸ rõng ngµy cµng t¨ng, nh÷ng lïm c©y ®ã ®· trë thµnh nh÷ng di s¶n cßn l¹i cña rõng tù nhiªn vµ do ®ã ®· trë nªn quan träng trong viÖc thu lîm mét sè s¶n phÈm nh: C©y thuèc, l¸ rông, gç kh«…ViÖc khai th¸c gç ®· bÞ cÊm nhng ®«i khi vÉn x¶y ra t×nh tr¹ng khai th¸c gç trém [35]. Sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t triÓn ®· trë thµnh vÊn ®Ò næi lªn trong c¸c cuéc héi th¶o, diÔn ®µn khoa häc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Vµo th¸ng 6 n¨m 1992, t¹i Héi nghÞ Liªn hiÖp quèc vÒ M«i trêng vµ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë Rio De Janeiro, vÊn ®Ò nµy ®· chÝnh thøc ®îc c«ng nhËn [11].
9 C¸c nghiªn cøu trªn thÕ giíi míi chØ cã nh÷ng ph©n tÝch ®Þnh tÝnh vÒ sù phô thuéc cña c¸c céng ®éng d©n c vµo tµi nguyªn vµ kh¼ng ®Þnh cÇn thiÕt ph¶i cã sù tham gia cña ngêi d©n vµo c¸c ho¹t ®éng b¶o tån TNR. Tuy nhiªn, cha cã c¸c nghiªn cøu ®Þnh lîng x¸c ®Þnh nh÷ng t¸c ®éng cña céng ®ång vµo TNR vµ nh÷ng nguyªn nh©n cô thÓ dÉn tíi nh÷ng t¸c ®éng ®ã vµo TNR. 1.2. Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu ë ViÖt Nam Tr¶i qua thêi gian, diÔn biÕn TNR ë c¸c khu rõng ®Æc dông níc ta ®· cã nhiÒu thay ®æi do søc Ðp cña sù gia t¨ng d©n sè, nhu cÇu vÒ gç, LSNG ngµy mét gia t¨ng ®èi víi céng ®ång d©n c sinh sèng trong KBT. ViÖc ®Çu t qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn c¸c khu rõng ®Æc dông cßn h¹n hÑp. ViÖc triÓn khai, thùc thi c¸c chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cña nhµ níc ®èi víi hÖ thèng nµy cha ®ång bé, kÞp thêi. V× thÕ, dÉn ®Õn cã nhiÒu vi ph¹m nghiªm träng vµo c¸c khu rõng ®Æc dông. So víi nhiÒu níc trªn thÕ giíi vµ khu vùc th× lÞch sö thµnh lËp c¸c khu rõng ®Æc dông ë ViÖt Nam t¬ng ®èi sím. Th¸ng 7/1962, QuyÕt ®Þnh sè 72/TTg cña thñ tíng chÝnh phñ thµnh lËp khu rõng cÊm Cóc Ph¬ng réng 25.000 ha, sau nµy trë thµnh VQG ®Çu tiªn cña níc ta. Bªn c¹nh ®ã, ChÝnh phñ cßn ra c¸c quyÕt ®Þnh thµnh lËp c¸c khu rõng cÊm Nam B·i C¸t Tiªn (1978); VQG C¸t Bµ (1986); KBTTN Mom R©y Ngäc Vin (1982); VQG C«n §¶o (1984); VQG YokDon (1991); KBTTN ®Êt ngËp níc Xu©n Thuû (1994); KBTTN Trµm Chim Tam N«ng (1994)… Ngoµi ra, c¸c nhµ khoa häc trong vµ ngoµi níc ®· ph¸t hiÖn nhiÒu khu rõng cã gi¸ trÞ cao vÒ ®a d¹ng sinh häc kh«ng nh÷ng ®èi víi ViÖt Nam mµ cßn c¶ trong khu vùc vµ thÕ giíi nh: KBTTN Vò Quang (Hµ TÜnh); Pï M¸t (NghÖ An); Phong Nha (Qu¶ng B×nh); Xu©n Liªn Phï Lu«ng (Thanh Ho¸)… Tõ ®ã ®Õn nay, ViÖt Nam ®· cã 128 khu rõng ®Æc dông ®îc thµnh lËp [37], [39]. Quan niÖm vÒ c«ng t¸c b¶o tån tríc hÕt ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¸c quy ®Þnh mang tÝnh ph¸p lý. §ã lµ c¸c ®iÒu kho¶n ®îc ghi trong LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t
10 triÓn rõng ban hµnh ngµy 12/08/1991, LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng söa ®æi ban hµnh ngµy 03/12/2004. QuyÕt ®Þnh sè 08/2001/Q§ - TTg ban hµnh ngµy 11/01/2001 ®· ®Ò cËp ®Õn viÖc Ban qu¶n lý c¸c khu b¶o vÖ ®îc x©y dùng c¸c quy ®Þnh vÒ ph¹m vi sö dông rõng ®èi víi ngêi d©n ®Þa ph¬ng sinh sèng trong c¸c KBT. GÇn ®©y nhÊt, Thñ tíng chÝnh phñ cã QuyÕt ®Þnh sè 186/2006/Q§ - TTg ban hµnh ngµy 14/08/2006 vÒ quy chÕ qu¶n lý rõng, thay thÕ QuyÕt ®Þnh sè 08/2001/Q§ - TTg. Trong ®ã, qu¶n lý rõng ®Æc dông ®îc quy ®Þnh rÊt cô thÓ: [23], [32], [34]. - Rõng ®Æc dông bao gåm c¸c lo¹i: VQG, KBTTN, khu b¶o vÖ c¶nh quan, khu rõng nghiªn cøu thùc nghiÖm khoa häc. - Trong VQG vµ KBTTN ®îc chia thµnh c¸c ph©n khu chøc n¨ng sau: + Ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt:  Lµ khu vùc cã diÖn tÝch võa ®ñ ®Ó b¶o vÖ nguyªn vÑn hÖ sinh th¸i tù nhiªn nh mÉu chuÈn sinh th¸i quèc gia, ®îc qu¶n lý, b¶o vÖ chÆt chÏ ®Ó theo dâi diÔn biÕn tù nhiªn cña rõng vµ hÖ sinh th¸i.  §èi víi rõng ®Æc dông ë vïng ®Êt ngËp níc, ph¹m vi vµ quy m« cña ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt ®îc x¸c ®Þnh theo môc tiªu, ®èi tîng, tiªu chÝ b¶o tån vµ ®iÒu kiÖn thuû v¨n. + Ph©n khu phôc håi sinh th¸i: lµ khu vùc ®îc qu¶n lý, b¶o vÖ chÆt chÏ ®Ó kh«i phôc c¸c hÖ sinh th¸i rõng th«ng qua viÖc thùc hiÖn mét sè ho¹t ®éng l©m sinh cÇn thiÕt. + Ph©n khu dÞch vô - hµnh chÝnh: lµ khu vùc ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh lµm viÖc vµ sinh ho¹t cña ban qu¶n lý, c¸c c¬ së nghiªn cøu - thÝ nghiÖm, dÞch vô du lÞch, vui ch¬i gi¶i trÝ. Trong nhiÒu n¨m qua, ®· cã rÊt nhiÒu nhµ khoa häc quan t©m tíi viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c KBTTN vµ VQG theo quan ®iÓm b¶o tån - ph¸t triÓn. §ã lµ lµm sao dung hoµ mèi quan hÖ gi÷a b¶o tån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng.
11 Theo Donovan D., Rambo A.T, Fox J., Lª Träng Cóc, TrÇn §øc Viªn (1997), ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c s¶n phÈm tõ rõng vµ søc Ðp cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng vµo rõng. T¸c gi¶ ®· chØ ra r»ng: DiÖn tÝch rõng giµ ë miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam ®· gi¶m sót nghiªm träng do viÖc khai th¸c gç, cñi vµ c¸c l©m s¶n kh¸c nh: tre nøa, nÊm, c©y dîc liÖu, ®éng vËt hoang d· vµ ®îc xem nh lµ nguån sinh kÕ chñ yÕu cña ngêi d©n miÒn nói [5]. TrÇn Ngäc L©n (1999) vµ c¸c céng sù, ®· kÕt luËn r»ng: C¸c n«ng hé trong vïng ®Öm Pï M¸t cã sù g¾n bã chÆt chÏ víi rõng, nguån thu nhËp tõ khai th¸c l©m s¶n vµ canh t¸c n¬ng rÉy ®ãng vai trß quan träng trong tæng thu nhËp cña mçi n«ng hé. HiÖn nay, c¸c n«ng hé ®ang cã sù chuyÓn ®æi vÒ sinh kÕ, song míi chØ cã rÊt Ýt ë c¸c hé cã hiÓu biÕt vµ cã vèn ®Çu t [11]. §ç Anh Tu©n (2001) ®· thùc hiÖn mét nghiªn cøu ®iÓm t¹i KBT Pï M¸t cho ®Ò tµi: Nghiªn cøu ¶nh hëng cña b¶o tån tíi kÕ sinh nhai cña céng ®ång ®Þa ph¬ng vµ th¸i ®é cña hä vÒ chÝnh s¸ch b¶o tån. T¸c gi¶ chñ yÕu ®¸nh gi¸ sù thay ®æi sinh kÕ cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng do sù hëng lîi cña KBT vµ møc ®é chÊp nhËn cña céng ®ång qua viÖc ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a céng ®ång vµ tµi nguyªn rõng. Nghiªn cøu x¸c ®Þnh c¸c tû träng thu nhËp tõ tµi nguyªn rõng trong tæng thu nhËp chung cña th«n nhng cha cô thÓ cho tõng d©n téc vµ tõng nhãm kinh tÕ hé. T¸c gi¶ cho r»ng hÇu hÕt ngêi d©n ®Þa ph¬ng vÉn cßn sö dông TNR mét c¸ch bÊt hîp ph¸p. T¹i thêi ®iÓm nghiªn cøu, 34% tæng thu nhËp hµng n¨m cña mét HG§ trong vïng ®Öm vµ 62% tæng thu nhËp cña mét HG§ trong vïng b¶o vÖ nghiªm ngÆt lµ tõ rõng. ViÖc thµnh lËp KBTTN (n¨m 1997) ®· lµm gi¶m 30% - 71,4% diÖn tÝch ®Êt vµ kho¶ng 50% thu nhËp tõ rõng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. MÆc dï ®· cã mét vµi ch¬ng tr×nh hç trî ®îc thùc hiÖn t¹i KBTTN, nhng chóng cha bï l¹i ®îc nh÷ng mÊt m¸t do thµnh lËp KBTTN [40], [47]. Nh vËy, c¸c nghiªn cøu ®· thùc hiÖn chñ yÕu lµ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ sù phô thuéc cña céng ®ång ®Þa ph¬ng vµo rõng vµ ®Êt rõng. Nhng vÊn ®Ò nh×n
12 nhËn tõ gãc ®é céng ®ång ®Þa ph¬ng ®èi víi tµi nguyªn rõng cßn cha ®îc nghiªn cøu s©u s¾c. Mét sè nghiªn cøu trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò t¸c ®éng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng tíi tµi nguyªn rõng nhng chØ giíi h¹n ë t¸c ®éng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng vïng ®Öm ®Õn c¸c VQG hoÆc KBTTN. NguyÔn ThÞ Ph¬ng (2003) khi: “ Nghiªn cøu t¸c ®éng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng vïng ®Öm ®Õn tµi nguyªn rõng VQG Ba V×- Hµ T©y”, ®· vËn dông phÇn mÒm SPSS trong viÖc tæng hîp vµ xö lý sè liÖu vÒ h×nh thøc t¸c ®éng vµ c¸c nguyªn nh©n t¸c ®éng vµ chØ ra r»ng: Céng ®ång ë ®©y sèng chñ yÕu b»ng nghÒ n«ng nhng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp rÊt Ýt vµ n¨ng suÊt lóa thÊp. V× vËy, ®Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu cuéc sèng hµng ngµy hä t¸c ®éng tíi tµi nguyªn rõng díi nhiÒu h×nh thøc nh: sö dông ®Êt rõng ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸, khai th¸c s¶n phÈm víi môc ®Ých tiªu dïng, ch¨n th¶ gia sóc….trong ®ã h×nh thøc sö dông ®Êt rõng ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ cho tû träng thu nhËp cao nhÊt trong c¬ cÊu thu nhËp cña céng ®ång (36,4%). Tuy nhiªn, ®Ò tµi cha ®¸nh gi¸ ®îc møc ®é t¸c ®éng tíi tµi nguyªn rõng cña c¸c d©n téc, c¸c nhãm hé kh¸c nhau [21]. Theo Qu¸ch §¹i Ninh (2003), ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch giao ®Êt L©m nghiÖp ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ HG§. Qua nghiªn cøu mét sè HG§ cã ®Êt l©m nhiÖp vµ kh«ng cã ®Êt l©m nghiÖp trong ®Þa bµn x· B¾c An, huyÖn ChÝ Linh, tØnh H¶i D¬ng, t¸c gi¶ kÕt luËn r»ng chÝnh s¸ch giao, kho¸n ®Êt l©m nghiÖp ®· lµm thay ®æi nhËn thøc cña ngêi d©n vµo rõng. Sau khi nhËn ®Êt, c¸c HG§ yªn t©m s¶n xuÊt vµ sö dông ®Êt mét c¸ch hîp lý n©ng cao thu nhËp, c¶i thiÖn ®êi sèng, Tuy nhiªn, ®Ò tµi cha ®a ra ®îc mét sè m« h×nh s¶n xuÊt mµ ngêi d©n a thÝch ®ång thêi phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn- kinh tÕ x· héi cña vïng nghiªn cøu ®Ó c¸c HG§ tham kh¶o vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt [17].
13 Theo Hoµng Quèc X¹ (2005) khi “ Nghiªn cøu t¸c ®éng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng ®Õn tµi nguyªn rõng vïng ®Öm VQG Xu©n S¬n tØnh Phó Thä”, ®· cã sù kÕt hîp tèt gi÷a ph©n tÝch ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng trong viÖc tæ chøc c¸c h×nh thøc t¸c ®éng vµ nguyªn nh©n t¸c ®éng, t¹o c¬ së cho viÖc ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu t¸c ®éng bÊt lîi ®Õn tµi nguyªn rõng vµ hç trî ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Þa ph¬ng [43]. VÊn ®Ò gi¶m ®Êt ®ai canh t¸c cña c¸c céng ®ång do h×nh thµnh VQG lµ mét thùc tÕ diÔn ra ë nhiÒu n¬i. §ç ThÞ Hµ cho r»ng sau khi thµnh lËp VQG Tam §¶o, ®Êt cña c¸c hé trong th«n bÞ mÊt ®i, thu nhËp vÒ l©m nghiÖp tËp trung vµo mét sè chñ rõng, ¶nh hëng tíi sù ph©n c«ng lao ®éng trong HG§ [7]. §Ò tµi: “§¸nh gi¸ vai trß kinh tÕ cña l©m s¶n ngoµi gç ë 2 th«n ngêi Dao t¹i x· Ba V×” cña TrÇn Ngäc H¶i vµ céng sù. T¸c gi¶ cho r»ng: L©m s¶n ngoµi gç, ®Æc biÖt lµ nhãm tre h¬ng vµ c©y dîc liÖu ®ãng vµi trß rÊt quan träng trong kinh tÕ HG§ [8]. Nh vËy, c¸c nghiªn cøu vÒ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a con ngêi vµ TNR c¶ trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam trong thêi gian qua, ®· ®Ò cËp ®Õn nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau. Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· ph©n tÝch ph¬ng ph¸p lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a rõng vµ TNR. Tuy nhiªn, chØ tËp trung ë vïng ®Öm cña c¸c VQG hoÆc KBT mµ cha chó ý më réng ë c¸c ®Þa ph¬ng kh¸c nhau. MÆt kh¸c, c¸c nghiªn cøu cha x©y dùng ®îc hÖ thèng c¸c chØ tiªu, chØ sè ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é t¸c ®éng cña c¸c d©n téc kh¸c nhau, lo¹i hé kh¸c nhau nªn c¸c gi¶i ph¸p cßn chung chung, t¶n m¹n, kh«ng tËp trung vµo gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n thùc tÕ cña ngêi d©n. V× vËy, vÊn ®Ò nµy cÇn tiÕp tôc ®îc nghiªn cøu vµ hoµn thiÖn.
14 Ch¬ng 2 Môc tiªu - ®èi tîng - giíi h¹n - néi dung - ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu 2.1.1. Môc tiªu tæng qu¸t Gãp phÇn x©y dùng c¬ së lý luËn gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a c¸c céng ®ång sèng gÇn rõng vµ phô thuéc vµo rõng t¹i c¸c khu rõng ®Æc dông ë ViÖt Nam, ®ång thêi gióp ®Þa ph¬ng vµ KBTTN Na Hang cã nh÷ng luËn cø khoa häc vµ thùc tiÔn ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý b¶o vÖ, ph¸t triÓn bÒn v÷ng TNR dùa trªn c¬ së céng ®ång. 2.1.2. Môc tiªu cô thÓ §Ò tµi nghiªn cøu nh»m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu sau: (1) X¸c ®Þnh ®îc c¸c h×nh thøc vµ møc ®é t¸c ®éng cña c¸c HG§ ®ång bµo d©n téc Tµy, Dao, Kinh, H'm«ng vµo TNR cña KBTTN Na Hang tØnh Tuyªn Quang. (2) T×m ra c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi tíi TNR. (3) §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu c¸c t¸c ®éng bÊt lîi vµ thu hót ngêi d©n tham gia vµo qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng TNR cña KBTTN Na Hang tØnh Tuyªn Quang. 2.2. §èi tîng nghiªn cøu §èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi cña c¸c HG§ ®ång bµo d©n téc Tµy, Dao, Kinh, H'm«ng vµo TNR cña KBTTN Na Hang tØnh Tuyªn Quang.
15 2.3. Giíi h¹n nghiªn cøu 2.3.1. VÒ ph¹m vi nghiªn cøu Do h¹n chÕ vÒ thêi gian vµ kinh phÝ nªn ®Ò tµi chØ tËp trung nghiªn cøu vÒ nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng sèng trong KBTTN. Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c céng ®ång th«n xãm tíi rõng lµ yÕu tè quan träng ¶nh hëng m¹nh tíi nh÷ng t¸c ®éng cña céng ®ång vµo TNR. Nh÷ng t¸c ®éng nµy ë nh÷ng céng ®ång gÇn rõng râ rÖt h¬n ë nh÷ng céng ®ång cã kho¶ng c¸ch xa rõng. 2.3.2. VÒ néi dung nghiªn cøu T¸c ®éng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Õn TNR bao gåm nh÷ng t¸c ®éng cã lîi vµ t¸c ®éng bÊt lîi. Tuy nhiªn, nh÷ng t¸c ®éng cã lîi ®· kh«ng ng¨n c¶n ®îc sù suy gi¶m TNR do nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi cña céng ®ång g©y ra. V× vËy, ®Ò tµi nµy tËp trung nghiªn cøu nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi tíi TNR, ph©n tÝch nguyªn nh©n vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu t¸c ®éng bÊt lîi cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng tíi TNR. Nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng tíi TNR YÕu tè kinh tÕ YÕu tè x· héi YÕu tè c«ng nghÖ H×nh 2.1: Nh÷ng yÕu tè chi phèi t¸c ®éng bÊt lîi cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng tíi TNR TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè vÒ kinh tÕ, x· héi vµ c«ng nghÖ ®Òu chi phèi tíi nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng tíi TNR. Do thêi gian vµ kinh phÝ h¹n chÕ nªn trong ®Ò tµi nµy chØ nghiªn cøu nh÷ng yÕu tè vÒ kinh tÕ
16 vµ x· héi, ®©y lµ nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh tíi nh÷ng h×nh thøc t¸c ®éng bÊt lîi cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng tíi TNR. V× vËy, ®Ò tµi tËp trung nghiªn cøu c¸c nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p vÒ mÆt kinh tÕ - x· héi t¹i KBTTN Na Hang chi phèi tíi nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng tíi TNR. 2.4. Néi dung nghiªn cøu §Ò tµi nghiªn cøu tËp trung vµo c¸c néi dung chñ yÕu sau: (1) Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña c¸c HG§ ®ång bµo d©n téc vµo TNR cña KBTTN Na Hang tØnh Tuyªn Quang. (2) Ph©n tÝch c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi tíi TNR. (3) §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p lµm gi¶m thiÓu c¸c t¸c ®éng bÊt lîi vµ thu hót ngêi d©n tham gia vµo qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng TNR cña KBTTN Na Hang tØnh Tuyªn Quang. 2.5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.5.1. Ph¬ng ph¸p luËn Nghiªn cøu ®îc thùc hiÖn dùa trªn lý luËn vÒ lý thuyÕt hÖ thèng, quan ®iÓm sinh th¸i - nh©n v¨n, quan ®iÓm b¶o tån - ph¸t triÓn vµ tiÕp cËn cã sù tham gia. 2.5.1.1. VËn dông lý thuyÕt hÖ thèng. HÖ thèng ®îc hiÓu lµ mét cÊu tróc hoµn chØnh cña tù nhiªn, nã bao gåm nhiÒu bé phËn chøc n¨ng liªn kÕt víi nhau mét c¸ch cã tæ chøc vµ trËt tù, tån t¹i vµ vËn ®éng theo nh÷ng quy luËt thèng nhÊt [10]. Mét hÖ thèng lu«n bao gåm nh÷ng hÖ thèng thµnh phÇn (nhá h¬n) hay cßn gäi lµ hÖ thèng phô. Mäi sù vËt, hiÖn tîng ®Òu n»m trong hÖ thèng vµ mçi hÖ thèng l¹i n»m trong hÖ thèng lín h¬n. Sù t¸c ®éng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Õn TNR lµ ho¹t ®éng trong hÖ thèng kinh tÕ x· héi vµ t¸c ®éng tíi hÖ thèng tù nhiªn. Sù t¸c ®éng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Õn TNR lµ ho¹t ®éng trong hÖ thèng kinh tÕ, bëi v× møc ®é t¸c ®éng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng g¾n liÒn víi
17 c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ngêi nh sö dông ®Êt rõng canh t¸c, khai th¸c l©m s¶n, ch¨n th¶ gia sóc…Sù t¸c ®éng nµy còng phô thuéc vµo sinh kÕ, møc sèng, nhu cÇu thÞ trêng, kh¶ n¨ng ®Çu t, lîi nhuËn tríc m¾t vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ thêng quyÕt ®Þnh tíi h×nh thøc sö dông TNR cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Ngîc l¹i, møc ®é giµu cã vµ ®a d¹ng cña TNR còng t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi nguån thu cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. ChÝnh v× mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a nh÷ng t¸c ®éng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Õn TNR víi c¸c yÕu tè kinh tÕ nªn cã thÓ lµm gi¶m thiÓu t¸c ®éng bÊt lîi tíi TNR b»ng c¸ch t¸c ®éng vµo nh÷ng yÕu tè kinh tÕ. §©y lµ lý do ®Ò tµi nghiªn cøu c¸c nguyªn nh©n kinh tÕ dÉn tíi nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Õn TNR vµ nghiªn cøu ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p kinh tÕ ®Ó gi¶m thiÓu sù t¸c ®éng bÊt lîi nµy. Sù t¸c ®éng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Õn TNR lµ ho¹t ®éng x· héi v× c¸c ho¹t ®éng nµy lµ cña con ngêi. Sù t¸c ®éng nµy bÞ chi phèi bëi nhiÒu yÕu tè x· héi nh nhËn thøc cña ngêi d©n vÒ tÇm quan träng cña TNR, ý thøc vÒ luËt ph¸p, tr¸ch nhiÖm cña céng ®ång, nh÷ng thãi quen sö dông TNR… Sù t¸c ®éng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Õn TNR cßn phô thuéc vµo nh÷ng vÊn ®Ò vÒ thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch nh chÝnh s¸ch ®èi víi ngêi d©n trong KBTTN, hÖ thèng qu¶n lý TNR, viÖc thùc thi luËt BVPTR. C¸c tæ chøc céng ®ång vµ nh÷ng quy ®Þnh cña céng ®ång còng cã ¶nh hëng tíi nh÷ng t¸c ®éng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng vµo TNR. Sù hiÖn diÖn cña chóng sÏ hç trî Nhµ níc trong viÖc tuyªn truyÒn c¸c chÝnh s¸ch, g¾n kÕt ngêi d©n thµnh céng ®ång thèng nhÊt trong viÖc thùc thi qu¶n lý b¶o vÖ TNR. Nh÷ng t¸c ®éng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Õn TNR liªn quan chÆt chÏ víi c¸c yÕu tè x· héi, v× vËy ®Ò tµi tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c nguyªn nh©n x· héi chi phèi sù t¸c ®éng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Õn TNR vµ nghiªn cøu ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p x· héi nh»m lµm gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi nµy.