Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Vai trò của Lâm sản ngoài gỗ trong quản lý bền vững tài nguyên rừng tại vùng đệm Vườn Quốc Gia Xuân Sơn - Phú Thọ

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:89

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu tiến hành đánh giá được thực trạng và tiềm năng phát triển LSNG cũng như vai trò kinh tế - xã hội của nó trong đời sống của hộ gia đình, cộng đồng người dân ở địa bàn nghiên cứu; đánh giá được các hình thức quản lý bảo vệ TNR, LSNG tại khu vực; đề xuất một số giải pháp nhằm tạo động lực phát triển LSNG, góp phần từng bước nâng cao mức sống cộng đồng và bảo vệ rừng phòng hộ ở địa bàn nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Vai trò của Lâm sản ngoài gỗ trong quản lý bền vững tài nguyên rừng tại vùng đệm Vườn Quốc Gia Xuân Sơn - Phú Thọ

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp .............................. TRÇn thÞ trang VAi trß cña l©m s¶n ngoµi gç trong qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng t¹i khu vùc vïng ®Öm Vên quèc gia Xu©n S¬n, Phó Thä Chuyªn ngµnh: L©m Häc M· sè: 4.04.04 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp
Phó Thä - 2006 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ***************** TRÇn thÞ trang VAi trß cña l©m s¶n ngoµi gç trong qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng t¹i khu vùc vïng ®Öm Vên quèc gia Xu©n S¬n, Phó Thä Chuyªn ngµnh: L©m Häc M· sè: 4.04.04 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn: TS. Ph¹m Xu©n Hoµn Phó Thä - 2006
1 Më ®Çu L©m s¶n ngoµi gç lµ mét tiÒm n¨ng to lín cña tµi nguyªn rõng nhiÖt ®íi, cã vai trß quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng, ®ång thêi ®ãng gãp vµo ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Þa ph¬ng. Lµ nguån tµi nguyªn g¾n bã vµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong ®êi sèng cña céng ®ång d©n c sèng ë gÇn rõng. Tuy nhiªn, vai trß cña LSNG cho ®Õn nay vÉn cha ®îc ®¸nh gi¸ ®óng møc, h¹n chÕ nµy ®· lµm cho LSNG nghÌo kiÖt ®i, cïng víi diÖn tÝch rõng tù nhiªn bÞ suy gi¶m, vµ ®· cã ¶nh hëng rÊt nhiÒu tíi cuéc sèng cña c d©n sèng dùa vµo rõng. MÆt kh¸c, ë c¸c vên quèc gia hay khu b¶o tån thiªn nhiªn ph¸t triÓn rõng trë thµnh mét nhiÖm vô cùc kú quan träng. V× b¶o tån rõng, viÖc khai th¸c gç bÞ h¹n chÕ, vµ v× thÕ LSNG ®îc coi lµ mét thay thÕ h÷u dông nhÊt cña ngêi d©n nh»m b¶o ®¶m cuéc sèng. T¹i vïng ®Öm Vên quèc gia Xu©n S¬n, viÖc sö dông LSNG ®· g¾n liÒn víi sù sinh tån cña c¸c céng ®ång d©n c (Dao, Kinh, Mêng), gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng thu nhËp vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cña ngêi d©n. Nhng do tËp qu¸n canh t¸c cña ngêi d©n l¹c hËu, cha cã biÖn ph¸p sö dông ®Êt, rõng hîp lý, cïng víi søc Ðp cña nhu cÇu l¬ng thùc, thùc phÈm, gç cñi ngµy cµng bøc thiÕt ®· lµm cho LSNG ngµy cµng bÞ suy gi¶m c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng. Tríc thùc tÕ ®ã, viÖc lµm sao ®Ó qu¶n lý bÒn v÷ng ®îc tµi nguyªn rõng lµ mét ®ßi hái cÊp b¸ch. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ chóng ta cÇn hç trî, t¸c ®éng thÕ nµo ®Ó hä cã thÓ qu¶n lý vµ sö dông hîp lý LSNG vµ tµi nguyªn rõng ®îc giao. Nh»m võa n©ng cao ®îc ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho hä võa b¶o vÖ ®îc tµi nguyªn rõng. Trong trêng hîp nµy th× qu¶n lý, ph¸t triÓn LSNG lµ mét lùa chän kh¶ thi nhÊt ®Ó thùc hiÖn ®îc môc tiªu qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. NhËn thøc ®îc vai trß to lín cña LSNG trong viÖc cÊu thµnh tµi nguyªn rõng vµ hiÓu r»ng nhiÒu gi¸ trÞ cña nã lµ kh«ng thÓ thay thÕ ®îc nªn VQG
2 Xu©n S¬n ®· ®Æc biÖt chó träng, t×m tßi vµ nghiªn cøu híng ph¸t triÓn LSNG cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña khu vùc vµ ®· ®a ra ®îc mét sè m« h×nh g©y trång LSNG nh: Trång rõng phßng hé b»ng c©y chÌ shan, giæi xanh,... Tuy nhiªn, c¸c m« h×nh nµy cha ®em l¹i hiÖu qu¶ râ rµng ®èi víi cuéc sèng ngêi d©n nªn tµi nguyªn LSNG vÉn n»m trong t×nh tr¹ng bÞ ®e do¹ cïng víi sù suy gi¶m cña tµi nguyªn rõng. Cã hµng lo¹t c©u hái ®ang ®Æt ra nh:  Thùc tr¹ng tµi nguyªn rõng, LSNG vµ vai trß cña LSNG ®èi víi ®êi sèng céng ®ång nh thÕ nµo?  TiÒm n¨ng cña chóng ra sao ?  Kinh nghiÖm vµ trë ng¹i trong qu¸ tr×nh qu¶n lý, sö dông LSNG lµ g×?  CÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p nµo ®Ó gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a b¶o tån rõng víi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng ®Öm cña Vên? §Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng tån t¹i nªu trªn ®Ò tµi: "Vai trß cña L©m s¶n ngoµi gç trong qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng t¹i vïng ®Öm Vên Quèc Gia Xu©n S¬n - Phó Thä" ®· ®îc thùc hiÖn
3 Ch¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1.Mét sè Kh¸i niÖm c¬ b¶n - Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng Rõng tõ sù thu ho¹ch l©u bÒn chuyÓn sang ph¸t triÓn bÒn v÷ng, chñ yÕu lµ do tµi nguyªn rõng kh«ng ®ñ, t¨ng trëng rõng cã h¹n. ChuyÓn biÕn nµy lµ do qu¶n lý kinh doanh rõng biÕn thµnh qu¶n lý kinh doanh hÖ sinh th¸i rõng, th«ng qua kinh doanh bÒn v÷ng ®Ó ®¹t ®Õn ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Ph¸t triÓn l©m nghiÖp vµ ph¸t triÓn rõng bÒn v÷ng bao hµm c¶ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. “L©m nghiÖp bÒn v÷ng lµ lo¹i h×nh kinh doanh rõng võa tho¶ m·n nhu cÇu ngêi hiÖn t¹i l¹i kh«ng ph¬ng h¹i ®Õn n¨ng lùc nhu cÇu cña thÕ hÖ con ch¸u”. Tøc lµ l©m nghiÖp bÒn v÷ng kh«ng chØ bÒn v÷ng vÒ n¨ng lùc tiÒm t¹i vÒ sinh th¸i rõng, mµ cßn ph¶i bÒn v÷ng vÒ s¶n phÈm vµ c¸c lo¹i dÞch vô kh¸c. Theo Jeff Remm (Mü), néi dung ph¸t triÓn rõng bÒn v÷ng cã mÊy néi dung chÝnh nh sau: (1) T¹o nªn ®iÒu kiÖn bªn ngoµi tèt, kh«ng ngõng n©ng cao chÊt lîng rõng. (2) Më réng mËu dÞch vµ hîp t¸c ®Ó kÕt hîp lîi dông vµ ph¸t triÓn rõng. (3) Kinh doanh nhiÒu tÇng thø, qu¶n lý theo qui luËt, cã sù hç trî tõ bªn ngoµi. (4) V× rõng t¬ng lai mµ tiÕn hµnh thiÕt kÕ vµ ®Çu t ph¸t triÓn rõng. (5) ý thøc ®æi míi. N¨m 1990, Bé trëng l©m nghiªp Cana®a J.S Maini ®· ®Þnh nghÜa ph¸t triÓn l©m nghiÖp bÒn v÷ng nh sau: “ Ph¸t triÓn l©m nghiÖp bÒn v÷ng lµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng gi¸ trÞ ®Êt rõng vµ c¸c lo¹i m«i trêng , b¶o ®¶m søc s¶n xuÊt
4 cña ®Êt rõng vµ n¨ng lùc t¸i sinh, b¶o vÖ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña HST rõng”. ¤ng cho r»ng thu ho¹ch l©u bÒn chØ lµ mét bé phËn cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ ph¶i chó träng kinh doanh rõng tæng hîp, b¶o ®¶m tÝnh hoµn chØnh cña m«i trêng rõng vµ b¶o ®¶m kh¶ n¨ng chän läc trong t¬ng lai. N¨m 1992, Héi nghÞ m«i trêng vµ ph¸t triÓn LHQ ®· nªu ra lêi kªu gäi mang tÝnh nguyªn t¾c vÒ rõng lµ “Nªn lÊy qu¶n lý theo ph¬ng thøc bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu vÒ c¸c mÆt x· héi, kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ tinh thÇn cña ngêi hiÖn t¹i vµ thÕ hÖ con ch¸u. Nh÷ng s¶n phÈm ®ã nh gç, s¶n phÈm tõ gç, níc, l¬ng thùc, thøc ¨n, y dîc, chÊt ®èt, nhµ ë, nghÒ nghiÖp, vui ch¬i, n¬i ë cña ®éng vËt hoang d·, tÝnh ®a d¹ng cña phong c¶nh vµ c¸c s¶n phÈm kh¸c cña rõng. Ph¶i ¸p dông mäi biÖn ph¸p b¶o vÖ rõng ®Ó tr¸nh sù « nhiÔm, ch¸y rõng, s©u bÖnh, ... ®Ó gi÷ g×n toµn bé nh÷ng gi¸ trÞ cña rõng”. L©m nghiÖp bÒn v÷ng kh«ng cã nghÜa lµ ¸p dông t¸i sinh tù nhiªn, sö dông kü thuËt l©m sinh hiÖu qu¶ thÊp vµ lçi thêi, mµ ph¶i ®i t×m l©m nghiÖp sinh th¸i hiÖn ®¹i, vËn dông tri thøc khoa häc hiÖn ®¹i ®Ó thiÕt kÕ vµ thùc thi kü thuËt l©m sinh thÝch hîp víi nguyªn t¾c sinh th¸i häc vµ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh t¬ng øng.. - Vïng ®Öm T¹i Héi nghÞ vÒ Khu b¶o tån vµ VQG lÇn thø III do IUNC tæ chøc t¹i Bali n¨m 1982 ®· ®Ò cËp ®Õn viÖc ®¸p øng nhu cÇu cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng th«ng qua viÖc x©y dùng c¸c vïng ®Öm. VÊn ®Ò nµy ®· ®îc th¶o luËn nhiÒu h¬n trong Héi nghÞ MAB/UNESCO vÒ ch¬ng tr×nh hµnh ®éng cho c¸c khu b¶o tån sinh quyÓn, ®îc tæ chøc t¹i Minsk (Liªn X« cò) n¨m 1984. Trªn c¬ së ®ã cã rÊt nhiÒu kh¸i niÖm vÒ vïng ®Öm ®îc ®a ra [16]. Theo Jeffey Sayer (1991): ”Vïng ®Öm lµ vïng ®Êt n»m xung quanh VQG hay KBT mµ ë ®ã viÖc sö dông c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn cã h¹n chÕ,
5 hay ë ®ã c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý ®Æc biÖt vÒ ph¸t triÓn nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc b¶o vÖ". Michael Brow Barbara uryckoff- Baird (1994) cho r»ng: "Vïng ®Öm lµ vïng n»m trong hoÆc tiÕp gi¸p víi khu b¶o tån, t¹i ®ã mèi quan hÖ hµi hoµ gi÷a m«i trêng tù nhiªn vµ con ngêi ®îc chó träng, môc tiªu cña viÖc qu¶n lý vïng ®Öm lµ tèi u ho¸ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸, x· héi, sinh th¸i vµ tµi nguyªn th«ng qua viÖc qu¶n lý tÝch cùc, thÝch øng, c«ng b»ng víi tÊt c¶ c¸c nhãm vµ cho phÐp thay ®æi gi¸ trÞ vÒ thêi gian". T¹i Héi th¶o quèc gia vÒ sù tham gia cña C§ §P trong qu¶n lý c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam ®îc tæ chøc t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh tõ ngµy 17-18 th¸ng 12 n¨m 1997, kh¸i niÖm vïng ®Öm ®· ®îc ®a ra th¶o luËn, mét sè kh¸i niÖm ®îc ®Ò cËp tíi trong héi th¶o [20] Vïng ®Öm lµ "Vïng ®Êt n»m ngoµi KBT hay VQG, t¹i ®ã viÖc sö dông ®Êt ®· phÇn nµo ®îc h¹n chÕ, nh»m t¹o thµnh mét vµnh ®ai b¶o vÖ bæ sung cho KBT ®ång thêi gióp cho nh©n d©n sinh sèng trong vïng ®îc bï ®¾p phÇn nµo nh÷ng thiÖt thßi do viÖc thµnh lËp c¸c KBT ®ã g©y ra" (Mackinnon, 1981, 1986). "Vïng ®Öm lµ vïng tiÕp gi¸p víi khu b¶o vÖ bao quanh toµn bé hay mét phÇn cña khu b¶o vÖ, vïng ®Öm n»m ngoµi diÖn tÝch khu b¶o vÖ vµ kh«ng thuéc quyÒn qu¶n lý sö dông cña Ban qu¶n lý b¶o vÖ" (QuyÕt ®Þnh sè 1586 LN/KL ngµy 13/7/1993). "Vïng ®Öm lµ vïng rõng hoÆc ®Êt ®ai cã d©n c sinh sèng bao quanh hoÆc n»m s¸t danh giíi c¸c khu rõng ®Æc dông hoÆc KBT TN. ViÖc thµnh lËp vïng ®Öm nh»m lµm gi¶m ¸p lùc cña d©n ®Þa ph¬ng ®èi víi khu vùc cÇn b¶o vÖ" (ThuËt ng÷ L©m nghiÖp, 1996) [27]. Gilmour, D.A vµ NguyÔn V¨n S¶n ®· ®Þnh nghÜa vïng ®Öm lµ "Nh÷ng vïng ®îc x¸c ®Þnh ranh giíi râ rµng, cã hoÆc kh«ng cã tµi nguyªn rõng, n»m
6 ngoµi ranh giíi cña KBT vµ ®îc qu¶n lý ®Ó n©ng cao viÖc b¶o tån cña khu b¶o tån vµ chÝnh vïng ®Öm ®ång thêi mang l¹i lîi Ých cho nh©n d©n sèng quanh KBT. §iÒu nµy ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch ¸p dông c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn ®Æc biÖt gãp phÇn vµo viÖc n©ng cao ®êi sèng c d©n sèng trong vïng ®Öm"[6]. Theo ®iÒu 8 cña "Quy chÕ qu¶n lý rõng ®Æc dông, rõng phßng hé vµ rõng s¶n xuÊt lµ rõng tù nhiªn" ban hµnh theo quyÕt ®Þnh sè 08/2001/Q§ - TTg ngµy 11 th¸ng 01 n¨m 2001 th× "Vïng ®Öm lµ vïng rõng, vïng ®Êt hoÆc vïng ®Êt cã mÆt níc n»m s¸t ranh giíi cña c¸c VQG vµ KBT TN; cã t¸c ®éng ng¨n chÆn hoÆc gi¶m nhÑ sù x©m ph¹m khu rõng ®Æc dông. Mäi ho¹t ®éng trong vïng ®Öm ph¶i nh»m môc ®Ých hç trî cho c«ng t¸c b¶o tån, qu¶n lý vµ b¶o vÖ khu rõng ®Æc dông; h¹n chÕ di d©n tõ bªn ngoµi vµo vïng ®Öm; cÊm s¨n b¾n, bÉy c¸c loµi ®éng vËt vµ chÆt ph¸ c¸c loµi thùc vËt hoang d· lµ ®èi tîng b¶o vÖ" [26]. Nh÷ng kh¸i niÖm trªn cho thÊy: mÆc dï cha thèng nhÊt ®Ó ®i ®Õn mét ®Þnh nghÜa chung nhng cã thÓ t×m thÊy mét sè ®iÓm nhÊt trÝ c¬ b¶n sau: - Vïng ®Öm lµ vïng ®Êt n»m bao quanh khu b¶o tån, nhng kh«ng tÝnh vµo diÖn tÝch cña khu b¶o tån. - Vïng ®Öm cã c d©n sinh sèng vµ diÔn ra c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ- d©n sinh vµ chÞu sù qu¶n lý cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. - C¸c ho¹t ®éng ë vïng ®Öm nh»m hç trî cho c«ng t¸c b¶o tån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Þa ph¬ng. Nh vËy, môc ®Ých cña vïng ®Öm lµ ®Ó ng¨n chÆn nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i ®èi víi tµi nguyªn t¹i c¸c KBT TN vµ VQG. - L©m s¶n ngoµi gç Debeer (1989) ®· ®a ra ®Þnh nghÜa vÒ LSNG lµ " TÊt c¶ c¸c vËt liÖu sinh häc kh¸c gç mµ chóng ®îc khai th¸c tõ rõng tù nhiªn ®Ó phôc vô nhu cÇu tiªu dïng cña loµi ngêi. LSNG bao gåm: Thùc phÈm, thuèc, gia vÞ, tinh
7 d©ï, nhùa c©y, keo d¸n, nhùa mñ, tanin, thuèc nhuém, c©y c¶nh, ®éng vËt hoang daÞ (c¸c s¶n phÈm vµ ®éng vËt sèng), chÊt ®èt vµ c¸c nguyªn liÖu th«, song, m©y, tre, nøa, tróc, gç nhá vµ gç cho sîi". Theo quan niÖm nµy, LSNG bao gåm mäi s¶n phÈm h÷u h×nh (kh¸c gç) cã nguån gèc sinh vËt ®îc khai th¸c tõ rõng tù nhiªn. Quan niÖm nµy cha ®Ò cËp ®Çy ®ñ ®Õn c¸c s¶n phÈm kh¸c gç cña rõng trång, cña hÖ canh t¸c NLKH. N¨m 1992, FAO ®· ®Þnh nghÜa vÒ LSNG nh sau: "TÊt c¶ c¸c s¶n phÈm dÞch vô cho sö dông vµo môc ®Ých th¬ng m¹i, c«ng nghiÖp vµ nhu cÇu sèng mµ kh«ng ph¶i lµ gç, thu ®îc tõ rõng vµ sinh khèi cña nã mµ cã thÓ ®îc khai th¸c bÒn v÷ng, cã nghÜa lµ ®îc khai th¸c tõ hÖ sinh th¸i rõng víi sè lîng vµ c¸ch thøc sao cho kh«ng lµm thay ®æi c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña rõng". Víi viÖc ®Ò cËp ®Õn c¸c ph¬ng thøc khai th¸c bÒn v÷ng ®Ó ®¶m b¶o c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña rõng, ®Þnh nghÜa nµy ®· lµm s¸ng tá vai trß cña LSNG víi viÖc ph¸t triÓn bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng. Theo tæ chøc t vÊn vÒ LSNG cña ch©u Phi (1993): "TÊt c¶ c¸c s¶n phÈm thùc vËt (trõ gç) vµ ®éng vËt thu ®îc tõ rõng vµ tõ c¸c vïng ®Êt cã c©y gç kh¸c còng nh tõ c¸c c©y gç bªn ngoµi rõng, lo¹i trõ gç x©y dùng c¬ b¶n, gç n¨ng lîng vµ c¸c s¶n phÈm tõ vên cïng c¸c c©y trång vËt nu«i, th× ®Òu ®îc gäi lµ LSNG" Nh vËy, theo quan niÖm nµy, LSNG bao gåm c¶ c¸c s¶n phÈm thu ®îc tõ tÊt c¶ c¸c c©y gç bªn ngoµi rõng cña bÊt kú lo¹i h×nh sö dông ®Êt nµo nªn cã thÓ dÉn ®Õn mét sè bÊt æn nh ®· nªu trªn. Sù lo¹i trõ gç x©y dùng c¬ b¶n ra khái ph¹m vi LSNG chØ cã thÓ ngô ý bao gåm c¸c lo¹i gç kh«ng dïng trong x©y dùng c¬ b¶n, trong x©y dùng n«ng th«n, trong c¸c nghÒ thñ c«ng, mü nghÖ vv…
8 Herman - Haeruman Js (1995): "C¸c LSNG nh×n chung bao gåm c¸c s¶n phÈm h÷u h×nh kh«ng ph¶i lµ gç, gç nhiªn liÖu vµ than cñi thu ®îc tõ rõng hoÆc c¸c thùc vËt th©n gç" §Þnh nghÜa nµy ®· kh«ng ®Ò cËp ®Õn mét chøc n¨ng v« cïng quan träng cña LSNG, ®ã lµ c¸c dÞch vô thu ®îc tõ rõng. FAO (1995) ®· chØ râ yªu cÇu cña ®Þnh nghÜa LSNG lµ: §Þnh nghÜa võa ph¶i diÔn t¶ râ rµng ®îc ý nghÜa cña thuËt ng÷ LSNG, ph¶i võa x¸c ®Þnh ®îc chÝnh x¸c giíi h¹n, ph¹m vi vµ ®Æc trng cña nã. Tõ ®ã FAO (1995) ®· ®a ra ®Þnh nghÜa vÒ LSNG nh sau: "LSNG bao gåm tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm cã nguån gèc sinh vËt (trõ gç) vµ c¸c dÞch vô thu ®îc tõ rõng hoÆc tõ c¸c kiÓu sö dông ®Êt t¬ng tù rõng". §Þnh nghÜa nµy ®· nhËn biÕt ®îc vÒ chøc n¨ng dÞch vô quan träng ®ang gia t¨ng cña tµi nguyªn LSNG ®Æc biÖt lµ Du lÞch sinh th¸i - mét ngµnh c«ng nghiÖp ®ang ph¸t triÓn rÊt nhanh trªn thÕ giíi. V× thÕ, rõng, vïng hoang d·, ®éng vËt hoang d¹i lµ nh÷ng thµnh phÇn cña nÒn du lÞch sinh th¸i ®îc nhËn biÕt trong ph¹m vi cu¶ LSNG. MÆc dï trªn thÕ giíi ®· cã rÊt nhiÒu quan niÖm vÒ LSNG vµ chóng cã thÓ thay ®æi chót Ýt phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, vµo quan ®iÓm vµ nhu cÇu kh¸c nhau nhng ë níc ta thuËt ng÷ LSNG vÉn cha ®îc ®a vµo c¶ trong tõ ®iÓn tiÕng ViÖt lÉn thuËt ng÷ l©m nghiÖp ®Ó sö dông thèng nhÊt, ®ång thêi ®Ó gióp mäi ngêi cã quan niÖm ®óng ®¾n vÒ LSNG lµm c¬ së cho c«ng t¸c qu¶n lý tµi nguyªn rõng tæng hîp vµ bÒn v÷ng. Bëi vËy, tõ viÖc ph©n tÝch vµ tæng luËn c¸c quan ®iÓm, quan niÖm cña nhiÒu t¸c gi¶ trªn thÕ giíi vÒ LSNG, ®Ò tµi ®· nhËn thøc vÒ LSNG nh sau: "LSNG bao gåm tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm cã nguån gèc sinh vËt (trõ gç) vµ c¸c dÞch vô thu ®îc tõ rõng hoÆc tõ c¸c kiÓu sö dông ®Êt t¬ng tù rõng". (FAO: 1995)
9 1.2. Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.2.1. Trªn thÕ giíi 1.2.1.1. C¸c nghiªn cøu vÒ b¶o tån tµi nguyªn rõng g¾n víi ho¹t ®éng sinh kÕ cña C§§P. Trªn thÕ giíi céng ®ång quèc tÕ ®· cã nhiÒu nghiªn cøu nh»m nç lùc lµm thay ®æi chiÕn lîc b¶o tån tõ ®Çu n¨m 1980. Mét chiÕn lîc b¶o tån míi dÇn ®îc h×nh thµnh vµ kh¼ng ®Þnh tÝnh u viÖt, ®ã lµ liªn kÕt qu¶n lý KBT TN vµ VQG víi c¸c ho¹t ®éng sinh kÕ cña c¸c C§ §P, cÇn thiÕt cã sù tham gia b×nh ®¼ng cña c¸c céng ®ång trªn c¬ së t«n träng nÒn v¨n ho¸ trong qu¸ tr×nh x©y dùng c¸c quyÕt ®Þnh. NhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn cña c¸c KBT TN vµ VQG kh¼ng ®Þnh r»ng ®Ó qu¶n lý thµnh c«ng cÇn dùa vµo m« h×nh qu¶n lý g¾n b¶o tån ®a d¹ng sinh häc víi b¶o tån v¨n ho¸ cña C§ §P. ë VQG Kakadu (australia), nh÷ng ngêi d©n thæ d©n ch¼ng nh÷ng ®îc sèng chung víi VQG mét c¸ch hîp ph¸p mµ hä cßn ®îc thõa nhËn lµ chñ hîp ph¸p cña VQG vµ ®îc tham gia qu¶n lý VQG th«ng qua c¸c ®¹i diÖn cña hä trong Ban qu¶n lý. T¹i VQG Wasur (Indonesia) vÉn tån t¹i 13 lµng b¶n víi cuéc sèng g¾n víi s¨n b¾n cæ truyÒn [25]. Mét thö nghiÖm cña dù ¸n "Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng th«ng qua sù céng t¸c" thùc hiÖn t¹i Phu kheio Wildlife Santuary, tØnh Chaiyaphum ë miÒn §«ng B¾c Th¸i Lan. KÕt qu¶ chØ ra r»ng ®iÒu c¨n b¶n ®Ó qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn lµ ph¶i thu hót sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan vµ ®Æc biÖt lµ ph¶i bao gåm c¶ ph¸t triÓn C§ §P b»ng c¸c ho¹t ®éng lµm t¨ng thu nhËp cña hä [42] 1.2.1.2. C¸c nghiªn cøu vÒ vai trß cña LSNG Gi¸ trÞ kinh tÕ - x· héi cña LSNG thÓ hiÖn ë nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau, tõ cung cÊp l¬ng thùc, thùc phÈm, vËt liÖu x©y dùng, nguyªn liÖu thñ c«ng mü nghÖ, dîc phÈm ®Õn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ,
10 b¶o tån vµ ph¸t huy kiÕn thøc b¶n ®Þa, t«n t¹o nÐt ®Ñp v¨n ho¸, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, n©ng cao ®êi sèng nhiÒu mÆt cho ngêi d©n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngêi nghÌo (FAO, 1994; Sharma, 1995). TÇm quan träng ®ã cña LSNG ®èi víi c¸c níc nhiÖt ®íi ®· ®îc thõa nhËn, nh ë Th¸i Lan, trong n¨m 1987 ®· xuÊt khÈu ®¹t gi¸ trÞ 23 triÖu USD, ë Indonesia còng trong n¨m ®ã ®¹t gi¸ trÞ 238 triÖu USD vµ ë Malaysia 1986 xuÊt khÈu hµng ho¸ s¶n xuÊt tõ LSNG ®¹t xÊp xØ 11 triÖu USD (Tenne, 1986). NÕu gi¸ trÞ cña rõng bao gåm gi¸ trÞ l©m s¶n vµ gi¸ trÞ sinh th¸i th× trong ®ã gi¸ trÞ sinh th¸i cña rõng cao h¬n rÊt nhiÒu vµ gi¸ trÞ cña LSNG kh«ng hÒ thua kÐm gi¸ trÞ cña l©m s¶n gç. B»ng kinh nghiÖm, c¸c tæ chøc quèc tÕ ®· ®a ra sè liÖu sau (b¶ng 2.1): B¶ng 1.1. Gi¸ trÞ cña rõng vµ LSNG ë mét sè quèc gia trªn thÕ giíi Quèc gia Gi¸ trÞ sinh th¸i Gi¸ trÞ l©m s¶n (%) (%) Toµn bé L©m s¶n Gç LSNG NhËt B¶n 96 4 2.0 2.0 CHLB §øc 93 7 4.1 2.9 LB Nga 70 30 20.1 9.9 PhÇn Lan 76 24 13.4 10.6 ViÖt Nam 75 25 12.5 12.5 Ên §é 80 20 10.0 10.0 Lµo 80 20 10.0 10.0 Trung Quèc 93 7 4.0 3.0 Nguån: FAO (1997), IUCN (1999). Nh vËy, ë nhiÒu quèc gia gi¸ trÞ cña LSNG ®îc íc tÝnh xÊp xØ víi gi¸ trÞ cña l©m s¶n gç. V× vËy nÕu coi l©m s¶n gç lµ nguån thu nhËp duy nhÊt trong kinh doanh rõng th× chóng ta ®· bá phÝ mét nguån lîi kh¸c t¬ng ®¬ng víi nã. - Nghiªn cøu cña Mayer (1980) cho thÊy 60% tæng s¶n phÈm phi gç ®îc tiªu thô bëi ngêi ®Þa ph¬ng vµ kh«ng bao giê tÝnh ra ®îc tiÒn mÆt [3]
11 - ë Ên §é (1982) LSNG chiÕm gÇn 40% gi¸ trÞ l©m s¶n vµ 60% gi¸ trÞ l©m s¶n xuÊt khÈu, Indonesia (1989) thu ®îc 436 triÖu USD tõ LSNG. Padoch (1988), Bele (1989) qua nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng: Rõng nhiÖt ®íi cã vai trß quan träng trong cuéc sèng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng mét phÇn lµ ë kh¶ n¨ng cung cÊp l©m s¶n ngoµi gç. Mayer (1988) ®· tÝnh to¸n r»ng, mét khu rõng nhiÖt ®íi cã diÖn tÝch 50.000ha nÕu ®îc qu¶n lý tèt sÏ cung cÊp ®Òu ®Æn 200 ®« la Mü/ha/n¨m tõ s¶n phÈm ®éng vËt hoang d·, cßn nÕu ®èn gç chØ cho thu nhËp xÊp xØ 150 USD/ha/n¨m. Peter vµ céng sù (1989) ®· tÝnh to¸n thu nhËp tõ l©m s¶n gç vµ LSNG trªn mét ha rõng nhiÖt ®íi vïng Amazon ®¹t 6.820USD/ha/n¨m [3] Nghiªn cøu cña Peter (1989) chØ ra r»ng viÖc khai th¸c nhùa cña rõng nguyªn sinh ë Peru ®· cho kÕt qu¶ lµ thu nhËp cao h¬n so víi bÊt kú viÖc sö dông vïng ®Êt nµo gåm c©y gç, b·i ch¨n th¶ vµ canh t¸c n«ng nghiÖp, n¬ng rÉy Blick vµ Mendelsohn (1992) chØ ra r»ng gi¸ trÞ vÒ mÆt y häc trªn mét ha rõng thø sinh ë Beliz còng cao h¬n gi¸ trÞ thu ®îc tõ n«ng nghiÖp. Medelsohn (1992) ®· c¨n cø vµo gi¸ trÞ sö dông cña LSNG ®Ó ph©n ra thµnh 5 nhãm c¸c s¶n phÈm: Thùc vËt ¨n ®îc; keo d¸n vµ nhùa; thuèc nhuém, tanin cho sîi vµ c©y lµm thuèc. ¤ng ®· c¨n cø vµo thÞ trêng tiªu thô ®Ó ph©n ra l©m s¶n thµnh 3 nhãm: nhãm b¸n trªn thÞ trêng, nhãm b¸n ë ®Þa ph¬ng, vµ nhãm sö dông trùc tiÕp bëi ngêi thu ho¹ch. Trong ®ã nhãm thø 3 thêng chiÕm gi¸ trÞ rÊt cao nhng rÊt khã ®Þnh lîng chóng. - De Beer (1996): Rõng vµ LSNG lµ nguån sèng chñ yÕu cña Ýt nhÊt 27 triÖu ngêi ë vïng §«ng Nam ¸. Gi¸ trÞ thu nhËp hiÖn t¹i tõ LSNG cã thÓ lín h¬n gi¸ trÞ thu nhËp hiÖn t¹i tõ bÊt kú lo¹i h×nh sö dông ®Êt nµo (Peter, 1989). B¶o tån cã khai th¸c Ýt nhÊt ë mét sè ®Þa ph¬ng còng ®îc u tiªn h¬n vÒ mÆt kinh tÕ so víi lo¹i h×nh sö dông ®Êt kh¸c (Balick vµ mendelsohn, 1992). CÇn lång ghÐp c¸c ®èi tîng b¶o tån vµo kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®Ó thu ®îc tèi ®a
12 lîi Ých vµ t¹o ra s¶n lîng l©u bÒn (IUCN, 1980; Mackinnon, 1986) [13]. ViÖc khai th¸c LSNG thêng Ýt ph¸ huû hÖ sinh th¸i h¬n so víi c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt kh¸c. V× vËy, b»ng c¸ch duy tr× tÝnh nguyªn vÑn cña rõng tù nhiªn, viÖc b¶o tån cã khai th¸c cã thÓ nu«i dìng ®îc tÝnh ®a d¹ng sinh häc c¬ b¶n vµ b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i; vµ nÒn kinh tÕ cã khai th¸c sÏ cung cÊp nh÷ng tµi nguyªn cÇn thiÕt cho mét phÇn x· héi mét c¸ch bÒn v÷ng (Mendelsohn, 1992). 1.2.1.3. C¸c nghiªn cøu vÒ tiÒm n¨ng cña LSNG HÖ sinh th¸i rõng Èm nhiÖt ®íi lµ mét hÖ sinh th¸i hoµn h¶o vµ ®Çy ®ñ víi khu hÖ hÖ ®éng thùc vËt phong phó vµ ®a d¹ng nhÊt hµnh tinh: Van Steenis (1956). V× vËy viÖc tËn dông triÖt ®Ó mäi tiÒm n¨ng cña rõng nhiÖt ®íi Èm ®Ó kinh doanh toµn diÖn, lîi dông tæng hîp, trong ®ã cã kinh doanh vµ lîi dông LSNG lµ hÕt søc cÇn thiÕt. - Rõng nhiÖt ®íi tuy chØ chiÕm 7% bÒ mÆt tr¸i ®Êt nhng trong ®ã chøa ®ùng gÇn 90% tæng sè loµi thùc vËt cña tr¸i ®Êt (Mc Nell et al, 1990) - N¨m 1987, Wilson ®· t×m thÊy quanh mét gèc c©y hä §Ëu ë Peru cã tíi 43 loµi kiÕn, thuéc 26 gièng, b»ng toµn bé khu hÖ kiÕn cã mÆt t¹i níc Anh. - T¹i Borneo (Malaysia), ngêi ta còng ®· t×m thÊy 1000 loµi c©y kh¸c nhau trªn 10 « ®iÒu tra cã diÖn tÝch 1ha, con sè nµy gÊp rìi sè loµi c©y cã ë B¾c Mü (Mü vµ Canada chØ cã 700 loµi) - T¹i §«ng Nam ¸, rõng nhiÖt ®íi vµ ®Æc biÖt lµ rõng ma cã møc ®é ®a d¹ng sinh häc rÊt cao. T¹i Malaysia cã Ýt nhÊt 40000 loµi thùc vËt, Indonesia cã 20.000 loµi, Th¸i Lan cã 12.000 loµi, sè loµi thùc vËt ë §«ng D¬ng (ViÖt Nam, Laß vµ Campuchia) lµ 15.000 loµi. Theo Van Steenis (1971) vµ Yap (1994), Vïng §«ng Nam ¸ cã 25 loµi thùc vËt cã hoa, b»ng 10% tæng sè loµi thùc vËt cã hoa trªn thÕ giíi vµ cã tíi 40% sè loµi trªn lµ ®Æc h÷u.
13 1.2.1.4. C¸c nghiªn cøu vÒ gi¶i ph¸p n©ng cao vai trß cña LSNG Mét sè tæ chøc quèc tÕ tiªu biÓu trong ho¹t ®éng nghiªn cøu vÒ LSNG (B¶ng 1.2) ®· ®a ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao vai trß cña LSNG: B¶ng 1.2. Mét sè tæ chøc quèc tÕ nghiªn cøu vÒ LSNG Tªn tæ chøc nghiªn cøu vÒ LSNG TT Tªn ViÖt Nam Tªn níc tiÕng anh viÕt t¾t 1 Tæ chøc N«ng l¬ng Food and agriculture organization thÕ giíi FAO of the United Nations 2 Trung t©m nghiªn Center for International Forestry cøu l©m nghiÖp quèc Research - CIFOR tÕ 3 Trung t©m n«ng l©m International Center for Research kÕt hîp quèc tÕ ICRAF on agroforestry - 4 ViÖn Tµi nguyªn di International Plant Genetic IPGRI truyÒn thùc vËt Resource Institute 5 Tæ chøc quèc tÕ vÒ International Organization on tre nøa vµ song m©y Bamboo and Rattan INBAR 6 Tæ chøc c©y gç rõng International Tropical Timber ITTO nhiÖt ®íi Organization 7 Trung t©m nghiªn International Development cøu ph¸t triÓn quèc Research Center IDRC tÕ 8 Ch¬ng tr×nh hç trî Forestry Support Progam for nghiªn cøu l©m Pacific asia FORSPA nghiÖp ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng 9 HiÖp héi b¶o tån thÕ International Union for IUCN giíi Conservation of Nature Nh÷ng u tiªn nghiªn cøu cña c¸c tæ chøc nµy thêng kh¸c nhau, tuú thuéc vµo sù thay ®æi trong quan niÖm vÒ qu¶n lý vµ sù s½n cã cña tµi nguyªn LSNG. Vµ nh÷ng nghiªn có vÒ LSNG tËp trung chñ yÕu vµo c¸c nhãm nghiªn cøu sau: - Kh¶o s¸t t×nh h×nh nh»m cung cÊp nh÷ng hiÓu biÕt chung vÒ viÖc sö dông LSNG vµ tÇm quan träng cu¶ LSNG ë c¸c møc ®é kh¸c nhau (hé gia ®×nh, ®Þa ph¬ng, quèc gia vµ quèc tÕ);
14 - Ph¸t triÓn c«ng nghÖ ®Ó c¶i thiÖn qu¸ tr×nh chÕ biÕn vµ sö dông LSNG; - Nghiªn cøu vÒ canh t¸c LSNG; - Nghiªn cøu vÒ kinh tÕ, x· héi, bao gåm c¶ nghiªn cøu vÒ thÞ trêng LSNG ViÖc quan t©m ®Õn c«ng nghÖ sau thu ho¹ch thêng Ýt ái, v× thÕ g©y l·ng phÝ c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng trong qu¸ tr×nh thu h¸i, vËn chuyÓn vµ cÊt tr÷ s¶n phÈm LSNG (FAO -1995). Mét sè vÊn ®Ò næi cém trong s¶n xuÊt, chÕ biÕn LSNG ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn lµ h¹n chÕ kü thuËt khai th¸c vµ xö lý sau thu ho¹ch; thiÕu c¸c nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn gièng loµi cao s¶n; kü thuËt chÕ biÕn kÐm hiÖu qu¶; thiÕu c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh chÊt lîng; khã kh¨n vÒ thÞ trêng vµ thiÕu c¸n bé ®îc ®µo t¹o, v.v. N¨m 1992 Ch¬ng tr×nh Rõng, c©y vµ con ngêi (FTPP) ®· ph¸t triÓn c¸c b¶n híng dÉn cho viÖc t¹o ra c¸c hÖ thèng th«ng tin thÞ trêng LSNG ë møc ®Þa ph¬ng. Ph¬ng ph¸p nµy ®îc kiÓm nghiÖm ë Bangladech vµ Uganda n¨m 1993 1.2.2. ë ViÖt Nam 1.2.2.1. C¸c nghiªn cøu vÒ b¶o tån tµi nguyªn rõng g¾n víi ho¹t ®éng sinh kÕ cña C§§P. Lµm sao dung hoµ ®îc mèi quan hÖ gi÷a b¶o tån vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¸c C§ §P lµ lÜnh vùc ®· vµ ®ang ®îc nhiÒu nhµ khoa häc quan t©m. Cã thÓ tãm t¾t mét sè c«ng tr×nh tiªu biÓu sau: Trong hai n¨m (1998 - 1999), Bïi Minh Vò ®· tiÕn hµnh mét nghiªn cøu lín t¹i 2 KBT TN vµ 8 VQG. §Ò tµi ®¸nh gi¸ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tÝnh ®a d¹ng sinh häc vµ kinh tÕ x· héi cña c¸c ®iÓm ®iÒu tra vµ ®Ò xuÊt 3 tiªu chuÈn x¸c ®Þnh vïng ®Öm, ®ã lµ: §êng ranh giíi phÝa trong vµ phÝa ngoµi vïng ®Öm tèi thiÓu lµ 1 km vµ tèi ®a lµ 10km; quy m« ®Êt ®ai cña vïng ®Öm; vÒ d©n sè, lao ®éng vµ d©n téc. C¸c ®Ò xuÊt vµ khuyÕn nghÞ cña nghiªn cøu cha cô thÓ mµ míi dõng l¹i ë viÖc chØ ra c¸c ph¬ng híng… [31]
15 N¨m 1999, D.A. Gilmour vµ NguyÔn V¨n S¶n ®· xuÊt b¶n cuèn s¸ch "Qu¶n lý vïng ®Öm ë ViÖt Nam". §©y lµ b¸o c¸o vÒ mét nghiªn cøu qu¶n lý vïng ®Öm víi 3 nghiªn cøu ®iÓm t¹i Ba V×, B¹ch M· vµ C¸t Tiªn. Nghiªn cøu ®· miªu t¶ thùc tr¹ng vïng ®Öm vµ ®Æc biÖt lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c céng ®ång d©n c cña vïng ®Öm vµ tµi nguyªn ë trong vïng ®Öm vµ ë c¶ c¸c VQG. Tuy nhiªn nh÷ng kÕt luËn vµ ®Ò xuÊt mang tÝnh vÜ m« cha cã nh÷ng ®Ò xuÊt cô thÓ ®Ó qua ®ã c¸c nhµ lËp chÝnh s¸ch cã thÓ ®a ra ®îc nh÷ng quy ®Þnh chi tiÕt trong qu¶n lý vïng ®Öm ë níc ta [6] Trong 3 n¨m (1995 - 1998), TrÇn Ngäc L©n vµ c¸c ®ång sù ®· tiÕn hµnh mét nghiªn cøu t¹i vïng ®Öm KBT TN Pï M¸t vµ dùa trªn nghiªn cøu nµy cuèn s¸ch "Ph¸t triÓn bÒn v÷ng vïng ®Öm KBT TN vµ VQG" ®îc ra ®êi vµo n¨m 1999. Nghiªn cøu ®· ®¸nh gi¸ ¸p lùc cña Vïng ®Öm lªn khu b¶o tån vµ hÖ thèng n«ng hé t¹i vïng ®Öm Pï M¸t. T¸c gi¶ kÕt luËn r»ng c¸c n«ng hé trong vïng ®Öm Pï M¸t cã sù g¾n bã chÆt chÏ víi rõng, nguån thu nhËp tõ khai th¸c l©m s¶n vµ canh t¸c n¬ng rÉy chiÕm vÞ trÝ quan träng trong tæng sè thu nhËp cña mçi n«ng hé. HiÖn t¹i c¸c n«ng hé ®ang cã sù chuyÓn ®æi vÒ sinh kÕ, song chØ cã rÊt Ýt hé cã sù hiÓu biÕt vµ vèn ®Çu t [16] N¨m 2001, §ç Anh Tu©n còng thùc hiÖn mét nghiªn cøu t¹i KBT TN Pï M¸t cho ®Ò tµi ¶nh hëng cña b¶o tån tíi sinh kÕ cña c¸c C§ §P vµ th¸i ®é cña hä vÒ chÝnh s¸ch b¶o tån. T¸c gi¶ chñ yÕu ®¸nh gi¸ sù thay ®æi vÒ sinh kÕ cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng do sù ¶nh hëng cña khu b¶o tån vµ møc ®é chÊp nhËn cña céng ®ång th«ng qua viÖc ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a céng ®ång vµ tµi nguyªn. Nghiªn cøu cho r»ng hÇu hÕt ngêi d©n ®Þa ph¬ng vÉn cßn sö dông TNR mét c¸ch bÊt hîp ph¸p. T¹i thêi ®iÓm nghiªn cøu, trung b×nh, 34% tæng thu nhËp hµng n¨m cña mét hé gia ®×nh trong vïng ®Öm vµ 62% tæng thu nhËp hµng n¨m cña mét hé gia ®×nh trong vïng b¶o vÖ nghiªm ngÆt lµ tõ rõng. ViÖc thµnh lËp KBT TN (1997) ®· lµm gi¶m 30- 71,4% diÖn tÝch ®Êt vµ kho¶ng 50% thu nhËp tõ rõng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. MÆc dï ®· cã mét
16 vµi ch¬ng tr×nh hç trî thùc hiÖn t¹i KBT TN, nhng chóng cha bï l¹i ®îc nh÷ng mÊt m¸t do viÖc thµnh lËp KBT TN [42]. N¨m 2001, t¹i VQG Ba V×, Hµ ThÞ Minh Thu ®· ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng sö dông vµ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. Nghiªn cøu nµy míi chØ thùc hiÖn ®èi víi c¸c hé ngêi Dao sèng t¹i vïng ®Öm. Tuy nhiªn t¹i vïng ®Öm cã 3 d©n téc chung sèng Mêng, Kinh, Dao vµ ngêi Dao chiÕm cã 3,7% tæng d©n sè nªn nghiªn cøu cha ®¹i diÖn ®îc cho c¶ vïng ®Öm. T¸c gi¶ cho r»ng, c¸c ch¬ng tr×nh thùc hiÖn t¹i vïng ®Öm VQG Ba V× cha ho¹t ®éng hiÖu qu¶, ®· kh«ng c¶i thiÖn ®îc cuéc sèng cña ngêi d©n vµ kh«ng h¹n chÕ ®îc sù t¸c ®éng cña ngêi d©n vµo TNR. Lý do chÝnh lµ c¸c ch¬ng tr×nh ®ã kh«ng lµm tho¶ m·n ®îc nhu cÇu cña ngêi Dao [41]. Ph¹m V¨n §iÓn (2005), víi cuèn s¸ch “B¶o tån vµ ph¸t triÓn thùc vËt cho l©m s¶n ngoµi gç” ®· tæng kÕt nh÷ng quan niÖm vµ häc thuËt cã tÝnh khu vùc vµ toµn cÇu, ®ång thêi ®óc kÕt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ, x· héi, kü thuËt cã liªn quan mËt thiÕt víi viÖc ph¸t triÓn thùc vËt cho LSNG g¾n víi qu¶n lý vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói [3] 1.2.2.2. C¸c nghiªn cøu vÒ vai trß cña LSNG Gilman, NguyÔn V¨n S¶n (1999) trong c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh cho thÊy, gÇn 200 tÊn dîc liÖu ®îc khai th¸c ë VQG Ba V× vµo n¨m 1997 - 1998, íc tÝnh gÇn 60% ngêi d©n téc Dao ë Ba V× khai th¸c nguån tµi nguyªn nµy, vµ nguån thu nhËp ®øng thø hai sau lóa vµ s¾n [6] Nghiªn cøu cña NguyÔn Ngäc L©n (1999) cho thÊy 100% sè hé ë khu b¶o tån Pï M¸t sèng dùa vµo viÖc khai th¸c gç vµ LSNG, 22% sè hé thêng xuyªn khai th¸c c©y Met, Nøa, Song, M©y; 11,75% sè hé thêng xuyªn khai th¸c m¨ng, méc nhÜ. Thu nhËp b×nh qu©n kho¶ng 20.000®/ngµy vµ 8,3% sè hé thêng xuyªn khai th¸c cña cñi b¸n lÊy tiÒn mua l¬ng thùc vµ trong nh÷ng ngµy gi¸p h¹t trªn 90% sè hé ë b¶n Ch©u S¬n vµo rõng ®µo cñ Mµi, cñ chuèi, cñ N©u, h¸i l¸ rõng ®Ó ¨n [16]
17 TrÇn Ngäc H¶i vµ céng sù ®· ®¸nh gi¸ vai trß kinh tÕ cña LSNG ë 2 th«n ngêi Dao t¹i x· Ba V×. T¸c gi¶ cho r»ng, LSNG, ®Æc biÖt lµ nhãm tre b¬ng vµ c©y dîc liÖu ®ãng vai trß quan träng trong hé gia ®×nh [9] 1.2.2.3. C¸c nghiªn cøu vÒ tiÒm n¨ng cña LSNG C¸c nhµ khoa häc ®· x¸c ®Þnh ®îc danh lôc c¸c loµi LSNG, trong ®ã cã kho¶ng 40 loµi Song, M©y, 60 loµi c©y chøa nhiÒu Tanin, 260 loµi cho dÇu nhùa, 160 loµi chøa tinh dÇu, 70 loµi chøa chÊt th¬m vµ hµng tr¨m loµi chøa thøc ¨n, riªng víi c¸c loµi dîc liÖu ViÖn Dîc liÖu ®· ph¸t triÓn ®îc 1863 loµi c©y lµm thuèc thuéc 1033 chi, 236 hä vµ 101 bé, 17 líp, 11ngµnh thùc vËt, con sè nµy ngµy cµng ®îc bæ xung (TrÇn V¨n Kú - 1995) [15] Nghiªn cøu cña Christian Rate vµ céng sù 1993 ®· ®Ò cËp ®Õn tiÒm n¨ng cña LSNG t¹i Hoµ B×nh, S¬n La, Lai Ch©u, c¸c t¸c gi¶ ®· thèng kª diÖn tÝch rõng tre nøa ë ba tØnh lµ 26.000ha (Hoµ B×nh 1500ha, S¬n La 16500ha vµ Lai Ch©u 8000ha). B×nh qu©n mét n¨m lîng tre nøa ®îc khai th¸c ë c¸c tØnh nµy lµ vµo kho¶ng13 tû c©y, trong ®ã kho¶ng 90% lµ do n«ng d©n khai th¸c ®Ó cung cÊp cho nhµ m¸y giÊy B·i B»ng, ®ång b»ng s«ng Hång vµ xuÊt khÈu. Trong c«ng tr×nh vÊn ®Ò nghiªn cøu vµ b¶o vÖ tµi nguyªn thùc vËt sinh th¸i nói cao ë SaPa c¸c t¸c gi¶, L· §×nh Mìi, NguyÔn ThÞ Thuû vµ Ph¹m V¨n ThÝnh (1995) ®· ph©n h¹ng LSNG theo hÖ thèng sinh vµ thèng kª ®îc tËp ®oµn ®«ng ®¶o thùc vËt cã gi¸ trÞ lµm thuèc ë ®Þa ph¬ng. TrÇn V¨n Kú víi t¸c phÈm "Dîc häc cæ truyÒn" ®· giíi thiÖu mét lo¹t thùc vËt cã gi¸ trÞ lµm thuèc, t¸c gi¶ tËp trung m« t¶ vÒ c«ng dông vµ n¬i mäc cña lo¹i thùc vËt nµy[15]. Tõ n¨m 1998 ViÖn nghiªn cøu l©m s¶n rõng ®· thùc hiÖn mét dù ¸n lín vÒ LSNG víi kho¶n kinh phÝ dù to¸n lµ 1,7 triÖu USD. Tuy nhiªn, ®Õn nay dù ¸n míi chØ tËp trung vµo ph¸t hiÖn LSNG t¹i mét sè khu vùc nhÊt ®Þnh (VQG Ba BÓ, KBTTN KÎ Gç) Ngoµi ra dù ¸n còng x©y dùng mét sè m« h×nh s¶n