LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN ĐỀ TÀI: “TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1975-1985”

Chia sẻ: Pham Linh Dan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:124

Thêm vào BST

Báo xấu

246
lượt xem 81
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'luận văn thạc sĩ khoa học ngữ văn đề tài: “truyện ngắn việt nam giai đoạn 1975-1985”', luận văn - báo cáo, thạc sĩ - tiến sĩ - cao học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN ĐỀ TÀI: “TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1975-1985”

I H C THÁI NGUYÊN TRƯ NG I H C SƯ P H M LU N VĂN TH C SĨ KHOA H C NG VĂN TÀI: “TRUY N NG N VI T NAM GIAI O N 1975-1985” Tác gi lu n văn: Nguy n Th Minh Nguy t
S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn I H C THÁI NGUYÊN TRƯ NG I H C SƯ P H M NGUY N TH MINH NGUY T TRUY N NG N VI T NAM GIAI O N 1975-1985 Chuyên ngành: Văn h c Vi t Nam Mã s : 60 22 34 LU N VĂN TH C SĨ KHOA H C NG VĂN NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C: PGS. TS PHAN TR NG THƯ NG Thái Nguyên, 2009 S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
L i c m ơn Đ hoàn thành lu n văn này tôi xin chân thành c m ơn : - Ban giám hi u, Ban ch nhi m khoa Ng văn, khoa Sau đ i h c trư ng Đ i h c Sư Ph m Thái Nguyên. - Các th y cô giáo Vi n Văn h c, trư ng Đ i h c Sư ph m I Hà N i, trư ng Đ i h c Khoa h c xã h i và nhân văn Hà N i đã tr c ti p gi ng d y trong su t khoá h c. Đ c bi t tôi xin đư c bày t lòng bi t ơn sâu s c đ n Phó giáo sư - Ti n sĩ Phan Tr ng Thư ng, ngư i th y đã đ ng viên, giúp đ tôi r t nhi u đ lu n văn có th hoàn thành. Cu i cùng tôi xin chân thành c m ơn gia đình, b n bè, đ ng nghi p trư ng THPT Tr n Qu c Tu n (Nam Đ nh) đã đ ng viên, khích l , t o đi u ki n và giúp đ tôi trong su t quá trình h c t p và nghiên c u. Tác gi lu n văn Nguy n Th Minh Nguy t S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
M cl c Ph n m u 1. Lí do ch n tài.................................................................................... 1 2. L ch s v n ........................................................................................ 3 2.1. Nh ng bài nghiên c u, nh ng ý ki n v nh ng v n khái quát c a truy n ng n sau 1975................................................................................. 3 2.2. Nh ng bài nghiên c u v tác gi .................................................... 7 2.3. Nh ng bài vi t v tác ph m............................................................ 8 3. Nhi m v và i tư ng nghiên c u........................................................ 9 3.1. nhi m v nghiên c u..................................................................... 9 3.2. i tư ng nghiên c u.................................................................... 9 4. Phương pháp nghiên c u....................................................................... 10 5. óng góp c a lu n văn.......................................................................... 10 6. C u trúc c a lu n văn............................................................................ 10 Ph n n i dung Chương I B i c nh l c h s và di n m o truy n ng n Vi t nam 1975- 1985 1. B i c nh l ch s , xã h i........................................................................ 12 1.1. Tình hình t nư c sau chi n tranh...............................................12 1.2. Th ng nh t v m t nhà nư c, khôi ph c kinh t , bư c u xây d ng ch nghĩa xã h i....................................................................................... 13 1.3. u tranh b o v T qu c............................................................. 14 2. Tình hình phát tri n c a văn xuôi......................................................... 15 3. Di n m o c a truy n ng n.................................................................... 19 3.1. Chuy n i trong quan ni m ngh thu t v hi n th c và con ngư i......................................................................................................... 19 S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3.2. S ti p n i c a nh ng th h nhà văn tài năng.............................35 3.3. Thành t u c a truy n ng n.......................................................... 37 Nh ng thay i v tài và c m h ng trong truy n ng n vi t nam 1975-1985 1. Nh ng thay i v tài truy n ng n sau 1975..................... ........... 41 S ti p t c tài chi n tranh.......................................................... 41 . S xu t hi n và chi m lĩnh c a tài th s , i tư..................... 51 2. S chuy n i c m h ng ngh thu t trong truy n ng n 1975- 1985..... 62 2.1. Chuy n i t c m h ng s thi sang c m h ng th s , i tư...... 63 2.2. C m h ng o c gi v trí quan tr ng....................................... 65 2.3. S tr l i c a c m h ng bi k ch............................................... ... 69 2.4. c m h ng phê phán........................................................................71
2.5. C m h ng nhân văn.......................................................................72 Chương III Nh ng i m i bư c u trong ngh thu t truy n ng n vi t nam 1975-1985 1. c i m k t c u c t truy n.................................................................75 1.1. Khái ni m và vai trò c a c t truy n..............................................75 1.2. S v n ng trong vi c xây d ng c t truy n c a truy n ng n sau 1975....................................................................................................76 1.3. Các c i m k t c u c t truy n................................................. 80 2. Ngh thu t xây d ng nhân v t trong truy n ng n 1975-1985............ 87 Các ki u nhân v t m i ............................................................. 89 1.5 . Nh ng i m i bư c u trong ngh thu t xây d ng nhân v t................................................................................................. 96 3. Ngh thu t tr n thu t...........................................................................103 3.1. S a d ng v i m nhìn tr n thu t............................................ 103 S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3.2. S a thanh trong gi ng i u tr n thu t..................................... 107 Ph n k t lu n.............................................................................. ........ 110 Tài li u tham kh o ............................................................................ .. 113
Ph n m u 1. Lí do ch n tài u nh ng năm 80 là 5 kh ng nh thì giai o n sau 1975, c bi t t th i kỳ chu n b tích c c, là bư c kh i ng t o à c n thi t cho công cu c i m i văn h c. Có th coi văn h c giai o n 1975 -1985 là th i kỳ ti n tr m cho cái m i. Chính vì v y, khi tìm hi u ti n trình i m i c a văn xuôi nói chung, truy n ng n nói riêng không th không tìm hi u bư c u xây n n p móng trong giai o n ti n i m i. D u ó là s chu n b âm th m nhưng r t tích c c và c n thi t, là bư c t o à cho quá trình i m i văn h c hôm nay.Truy n ng n không ph i là th lo i duy nh t nhưng l i t p trung nhi u nh t nh ng y u t c a m t n n văn h c ang i m i như văn h c Vi t Nam sau i th ng mùa xuân năm 1975. Chính nh ng i u ó ã giúp tôi l a ch n tài : Truy n ng n Vi t Nam giai đo n 1975- 1985. 2 . L ch s v n . 2.1. Nh ng bài nghiên c u, nh ng ý ki n v nh ng v n đ khái quát c a truy n ng n sau 1975. Trong bài “M t s v n cơ b n trong nghiên c u l ch s văn h c Vi t Nam t sau 1975” (Văn h c Vi t Nam sau 1975- Nh ng v n nghiên c u và gi ng d y, Nxb Giáo d c, 2006), tác gi Nguy n Văn Long nh n xét : T 1975- 1985 là ch ng đư ng chuy n ti p t văn h c s thi th i chi n tranh sang văn h c th i h u chi n. Tính ch t chuy n ti p này th hi n rõ c đ tài, c m h ng, các phương ti n ngh thu t và c quy lu t v n đ ng c a văn h c. Nh ng tác ph m văn xuôi giai đo n này đã giúp thu h p b t kho ng cách khá xa gi a văn h c v i đ i s ng, tác ph m và công chúng, đ ng th i cũng là s chu n b tích c c cho nh ng chuy n bi n m nh m c a văn h c khi bư c vào th i kỳ đ i m i. Có th coi ó là m t nh n xét khái quát v c i m c a văn xuôi giai o n 1975- 1985, trong ó có truy n ng n. M t th lo i luôn luôn có m t nhi u, khi l i nh n lãnh trách nhi m dò l i, m đư ng (Vương Trí Nhàn) nh ng giai o n l ch s nhi u bi n ng. i sâu vào nh ng v n c a th lo i truy n ng n giai o n này, có nhi u ý ki n ánh giá trên c hai phương di n n i dung và ngh thu t. Nh ng năm li n ngay sau khi cu c kháng chi n ch ng M th ng l i, n n văn h c cơ b n v n ti p t c phát tri n theo quán tính t trong th i kỳ chi n tranh. tài v chi n tranh và ngư i lính v n bao trùm lên h u h t các sáng tác.Tuy nhiên, trong truy n ng n (và c truy n v a) th y rõ nét m t hư ng đi vào nh ng kho nh kh c thưòng nh t c a chi n tranh, đi sâu hơn vào di n bi n tâm lý c a
nhân v t, vào nh ng c nh ng và xung đ t n i tâm: truy n ng n cũng có ưu th trong vi c đ t nhân v t trong m i tương quan hôm qua và hôm nay, đ làm n i b t lên nh ng v n đ có ý nghĩa đ o đ c nhân sinh (Nguy n Văn Long, “Văn xuôi nh ng năm 1975-1985 vi t v cu c kháng chi n ch ng xâm lư c M ”- Văn ngh quân i, tháng 4-1985). (trong văn h c Cùng quan i m v i nh n nh trên, tác gi Phan C Vi t nam 1975 -1985, Tác ph m và dư lu n, Nxb H i nhà văn, 1997) cho r ng cách khai thác nh ng v n chi n tranh trong m i tương quan quá kh - hi n t i như th làm cho truy n ng n c a ta sau 1975 có m t bư c phát tri n m i, ngày càng hi n i hơn, áp ng nhu c u b n c ngày càng t t hơn. B i nó không d ng l i tr c giác mà đi sâu vào tâm lý, ti m th c. Nhà văn Nguyên Ng c còn kh ng nh vai trò hàng u c a truy n ng n trong quá trình tìm tòi th m l ng mà quy t li t c a văn h c giai o n này. Theo Nguyên Ng c, truy n ng n hi n nay ang vư t qua ti u thuy t. Nó s m đ t đ n tính khách quan xã h i cao hơn, nó đi th ng vào v n đ than ph n con ngư i, th gi i bên trong c a con ngư i, ý nghĩa nhân sinh, l s ng, con ngư i đ i sâu và s c hơn (“Văn xuôi sau 1975 - th thăm dò ôi nét v quy lu t phát tri n”, T p chí văn h c s 4 - 1991). ó cũng là nh n xét c a nhà nghiên c u Nguy n Tu n Anh khi ghi nh n công lao c a truy n ng n trong th i kỳ u c a quá trình i m i văn h c. Truy n ng n m ra nh ng mũi thăm dò, khai thác và đ t ra nhi u v n đ đ o đ c th s nhanh chóng đ t đ n m t đ chín c trong hình th c và n i dung mà ti u thuy t còn chưa k p đ t đ n (“Văn h c Vi t Nam hi n i - Nh n th c và th m nh”, Nxb Khoa h c xã h i, 2001). Th t ra, nh n nh c a hai tác gi v vai trò hàng u c a truy n ng n ch úng trong tình hình văn h c giai o n u nh ng năm 80 khi văn h c th c s bư c vào giai o n i m i. i u này cũng ư c tác gi Ph m M nh Hùng th a nh n trong cu n sách “ Văn h c Vi t Nam t th k X n th k XX” (Nxb i h c qu c gia Hà n i, H, 1999): Truy n ng n v n xu t hi n đ u đ n trong các báo, t p chí văn ngh trong Nam ngoài B c v i m t s lư ng không nh . Trong kho ng 5 năm đ u c a th i kỳ hoà bình, truy n ng n v n ti p t c nh ng đ tài và ch đ , phong cách, bút pháp và các gi ng đi u như đã th y trong văn h c t rư c
đó. Nhưng t nh ng năm 80 b t đ u xu t hi n nhi u truy n ng n có d u hi u m i v tư tư ng, v ngh thu t. Theo tác gi , cái m i trong nh ng truy n ng n này là vi c đi vào nh ng đ tài m i c a cu c s ng sau chi n tranh, hay v n vi t v chi n tranh nhưng v i cách nhìn m i v i nh ng m i quan tâm, suy tư, trăn tr m i. S ph n con ngư i trong cu c s ng đư c chú ý khai thác góc đ không ch cái phi thư ng mà còn c cái bình thư ng. Xu th m i này truy n ng n giai o n 1975 - 1985 ư c tác gi Bùi Vi t Th ng kh ng nh và lý gi i: truy n ng n sau 1975 t p trung nghiên c u hi n tr ng tinh th n xã h i sau chi n tranh - đó là hi n tr ng ph c t p và đa d ng đan xen các m t tích c c và tiêu c c. Tính ch t ph c t p c a đ i s ng tinh th n xã h i là k t qu t t y u c a h u qu chi n tranh, c a đ i s ng kinh t khó khăn, c a s xâm nh p các trào lưu tư tư ng t bên ngoài vào. Nhìn chung các nhà văn đã dũng c m nhìn th ng vào s th t, không né tránh và S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 vi t v s th t. Chuy n đ i thư ng vì th n i tr i trong đa s truy n ng n trong giai đo n này, th m chí đã hình thành m t quan ni m văn h c đi thư ng (“Truy n ng n - nh ng v n lý thuy t và th c ti n th lo i”, Nxb i h c qu c gia Hà n i, 2000). V hình th c truy n ng n 1975 - 1985 cũng có r t nhi u ý ki n. Tuy nhiên, m i ý ki n bư c u ưa ra s ánh giá v m t hay m t vài phương di n ngh thu t. Tác gi Bích Thu trong bài “Nh ng thành t u c a truy n ng n sau 1975” (T p chí Văn h c tháng 9 - 1996) cho r ng: trong m t th i gian không dài truy n ng n đã làm đư c nhi u v n đ mà ti u thuy t chưa k p làm, đã t o ra nhi u phong cách sáng t o có gi ng đi u riêng. Xét trong h
th ng chung c a các lo i hình văn xuôi, ngh thu t truy n ng n đã đ t đư c nh ng thành t u đáng k trong ngh thu t xây d ng c t truy n, trong cách nhìn ngh thu t v con ngư i và trong sáng t o ngôn t . Theo tác gi , truy n ng n có xu hư ng t n i m , đa d ng hơn trong cách th c di n đ t… Có s tác đ ng, hoà tr n gi a ngôn ng tác gi và ngôn ng ngư i k truy n. Lý gi i v nh ng thay i này, theo tác gi là do nh ng bi n đ ng khác nhau trong đ i s ng xã h i, yêu c u c a th i đ i, tính ch t ph c t p c a c u c s ng, s đa d ng c a tính cách con ngư i, th hi u th m m c a công chúng đòi h i nhà văn ph i tìm tòi nh ng phương th c th hi n ngh thu t tương ng v i m t th i kỳ đang chuy n bi n. Chính nh ng nhu c u m i c a con ngư i khi n các th lo i c a văn h c có s v n ng và phát tri n mà trong ó truy n ng n có vai trò quan tr ng, là lo i hình ngh thu t áp ng nhanh nh y nh ng chuy n bi n c a văn h c t th i chi n sang th i bình khi quy lu t chi n tranh ã h t hi u l c. Tác gi Nguy n Văn Long (“Văn h c vi t nam sau 1975. Nh ng v n nghiên c u và gi ng d y”. Nxb Giáo d c. H. 2006) khi i sâu vào ngh thu t tr n thu t kh ng nh t b s áp đ t m t quan đi m đư c cho là đúng đn nh t vì đó là quan đi m c a c ng đ ng, ngày nay ngư i vi t có th đưa ra S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 nhi u quan đi m khác nhau, chính ki n khác nhau. Đ làm đư c đi u đó, cách t t nh t là chuy n d ch đi m nhìn vào nhi u nhân v t đ m i nhân v t có th t
nói lên quan đi m, thái đ c a mình và đ có các ý th c cùng có quy n phát ngôn, cùng đ i tho i. Bên c nh ó s thay đ i vai k , cách đưa truy n l ng trong truy n, s đ o ngư c và xen k các tình ti t, s vi c không theo m t th i gian duy nh t là nh ng nét m i trong ngh thu t bi u hi n. T t c nh ng th pháp y u nh m t o ra m t hi u qu ngh thu t m i áp ng xu th ca th i i. Nhà văn Ma Văn Kháng l i r t chú ý n ngôn ng c a truy n ng n. Theo ông, ó là th ngôn ng v a dung d , v a ma quái thêm, nó s d ng đ n s c m nh t ng h p c a câu ch (“Truy n ng n - n i run s ”,T p chí Văn ngh quân i, Tháng 7,1992). Nhìn m t cách t ng th , truy n ng n giai o n 1975 -1985 có xu hư ng vươn t i s khái quát, tri t lu n v đ i s ng, k ít t nhi u và s d ng nhi u hình th c khác nhau đ tái t o đ i s ng.Vì th , truy n ng n giai o n ti n i m i này như m t khúc ch y m nh m , t o nên dòng ch y liên t c c a truy n ng n dân t c su t c th k XX (Bùi Vi t Th ng “Truy n ng n nh ng v n lý thuy t và th c ti n th lo i”, Nxb i h c Qu c gia Hà N i, H, 2000). 2. 2. Nh ng bài nghiên c u v tác gi Các tác gi ư c ch n nghiên c u nhi u nh t giai o n này là: Nguy n Minh Châu, Nguy n M nh Tu n, Lê L u, Ma Văn Kháng. B i trong nh ng i u ki n c c kỳ khó khăn c a t nư c, sáng tác c a h đã đ t lên nhi t tình tìm ki m chân lý, báo trư c kh năng t đ i m i c a n n văn h c Vi t Nam khi nó dám sòng ph ng v i quá kh b t ch p tr l c c n ngăn (Lã Nguy n, “Nguy n Minh Châu và nh ng trăn tr trong i m i tư duy ngh thu t”, Tp chí văn h c s 2-1989). Tuy nhiên các tác gi Lê L u, Nguy n M nh Tu n, Ma Văn Kháng l i
ch y u thành công th lo i ti u thuy t. V i truy n ng n, bên c nh Nguy n S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn 6 Minh Châu - ngư i m đư ng tinh anh và tài hoa - còn ph i k n nhi u cây bút khác như: Thái Bá L i, Nh t Tu n, Xuân Thi u, Trung Trung nh, Bùi Hi n, Dương Thu Hương, Khu t Quang Thu , Nguy n Kiên, Nguy n Thành Long, Lê Minh Khuê... Nh ng bài vi t, nh ng ý ki n ánh giá v các tác gi này r t nhi u. c bi t áng chú ý là các ý ki n ông o c a các nhà phê bình, nhà nghiên c u, các nhà văn như Phong Lê, Vân Thanh, Tôn Phương Lan, Huỳnh Như Phương, Tô Hoài, Hoàng Như Mai, Hà Minh c, Tr n ăng Xuy n, Lê Thành Ngh , Tr n ình S , Tr n Cương, Ng c Trai, Nguy n Kh i, Nguyên Ng c, Thi u Mai, Bích Thu, Vương Trí Nhàn... H u h t các ý ki n ch d ng l i m c phân tích ánh giá s thành công c a t ng tác gi . giai o n u, có nhi u ý ki n ánh giá trái chi u nhau v cùng m t tác gi , tiêu bi u là trư ng h p ca Nguy n Minh Châu. M c dù h u h t các ý ki n u th a nh n nh ng óng góp c a Nguy n Minh Châu trên hành trình i m i xong trong s ó v n còn ý ki n t ra nghi ng i. Nh n xét m t s truy n ng n c a Nguy n Minh Châu, nhà văn Bùi Hi n băn khoăn v vi c tác gi đ y s tìm tòi khám phá v n i tâm, tính cách v hình nh cu c s ng và ý nghĩa cu c đ i theo m t hư ng có v ph c t p hơn nhưng chưa ch c đã là sâu s c hơn (Nhi u tác gi , “Trao i v truy n ng n nh ng năm g n ây c a Nguy n Minh Châu”, Văn ngh 1985 s 27 và 28). Tác gi Hà Xuân Trư ng thì cho r ng ông ch thành công m t n a. Hay trư ng h p c a Dương Thu Hương, Lê Minh Khuê trong nh ng truy n ng n vi t v nh ng khía c nh x u c a ngư i i có ý ki n cho r ng ã
làm xô l ch đi v t nhiên bình thư ng c a con ngư i, d u đó là nh ng m u hình tiêu c c trong đ i s ng chúng ta (Bích Thu, “Truy n ng n Dương Thu Hương. T p chí Văn h c . s 2. 1983) nhưng l i có ý ki n ng h cách vi t này dù cho ngòi bút c a tác gi đây th t đã đi đ n nh ng ch cùng c c trong cách miêu t th m chí là có ph n ác quá. Song ta đã ch p nh n phong cách này, thì S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn 7 đ cho nó đi h t s phát tri n v n có, không d ng l i n a v i (Vương Trí Nhàn trong “Văn h c 1975-1985- Tác ph m và dư lu n”, Nxb h i nhà văn, 1997). úng là ch ng u c a hành trình i m i, các tác gi c a văn xuôi nói chung và các cây bút vi t truy n ng n nói riêng m i ch khoan nh ng mũi thăm dò u tiên trên nh ng vùng t m i. Có mũi thăm dò thành công nhưng cũng không ít th t b i. Song nh ng n l c c a h ã ư c ghi nh n. Vì chính h ã góp ph n chu n b t o ra m t v mùa l n c a th lo i giai o n sau. 2.3. Nh ng bài vi t v tác ph m Trong kho ng 10 năm (t 1975 n 1985) s lư ng truy n ng n in trên các báo qu là không nh . ây chúng tôi ch i m qua tình hình nghiên cu m t s tác ph m ư c gi i trên các t p chí, các t p truy n có tác ng không nh n di n m o văn h c giai o n này ho c ánh d u s i m i trong s nghi p c a các cây bút vi t truy n ng n. Có th k n các t p truy n c a các tác gi : Nguy n Minh Châu v i Ngư i đàn bà trên chuy n tàu t c hành (1983), B n quê (1985); Xuân Thi u v i Gió t mi n cát (1985); Dương Thu Hương v i Nh ng bông b n li (1981); Ma Văn Kháng v i Ngày đ p tr i
(1986); Lê Minh Khuê v i Đo n k t (1983), M t chi u xa thành ph (1986)…và các t p truy n ng n ư c gi i thư ng c a T p chí Văn ngh quân i: Có m t đêm như th (1981), Th i gian (1985)… S lư ng các bài vi t này r t nhi u, ăng t i c trên báo trung ương và báo a phương dư i d ng th c i m sách ho c phê bình. Lo i bài vi t này ph n l n u nêu lên nh ng suy nghĩ, c m nh n v n i dung ho c ngh thu t, v nh ng phương di n i m i c a t ng truy n ng n hay t p truy n ng n c th . Qua ó góp ph n kh ng nh xu th i m i t t y u c a th lo i cũng như c a n n văn h c Vi t Nam trong giai o n này. S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn 8 Chung quy l i, qua tìm hi u các công trình nghiên c u bao g m các cu n sách, các bài báo, các ý ki n trong các cu c trao i, th o lu n, các cu c h i th o và m t s lu n văn, lu n án ã có, chúng tôi th y: nhìn chung vi c nghiên c u truy n ng n giai o n sau 1975 ã l t x i lên ư c nhi u v n . ã có nh ng công trình nghiên c u sâu s c v m t s v n như tác gi , tác ph m tiêu bi u c th nhưng ch y u nghiêng h n v giai o n t sau 1986, giai o n phát tri n r c r c a truy n ng n. Còn v i truy n ng n giai on 1975- 1985, các ý ki n ánh giá ch y u d ng phác th o sơ b , ho c là nh ng nh n nh khái quát hay i vào t ng khía c nh c th c a th lo i. Chưa có công trình nào nghiên c u m t cách c th sâu s c nh ng c i m c a truy n ng n giai o n phôi thai c a ti n trình i m i. Trên tinh th n ti p thu ý ki n c a nh ng nhà nghiên c u i trư c ã g i ý cho chúng tôi l a ch n tài Truy n ng n Vi t Nam giai đo n 1975- 1985. Trong lu n văn này, chúng tôi s t tr ng tâm nghiên c u vào vi c kh o sát nh ng d u hi u m i c a truy n ng n nói riêng t trong ti n trình phát tri n c a văn xuôi nói chung. 3. Nhi m v và i tư ng nghiên c u 3.1. Nhi m v nghiên c u Lu n văn i sâu tìm hi u di n m o và nh ng i m i bư c u c a
truy n ng n giai o n 1975- 1985 trong quan h th ng nh t gi a n i dung và hình th c bi u hi n. T ó th y ư c s v n ng c a truy n ng n sau chi n tranh trong b c tranh chung c a truy n ng n hi n i. 3.2. Đ i tư ng nghiên c u: Lu n văn t p trung kh o sát các truy n ng n trong giai o n t 1975- 1985. Tuy v y, truy n ng n th c s thay i là t nh ng năm 1980 tr i. Hơn n a s lư ng truy n ng n trong kho ng 10 năm này r t nhi u, lu n văn s không th bao quát ư c h t. khoanh vùng ph m vi kh o sát, lu n văn S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn 9 th ng kê, nghiên c u nh ng truy n ng n c a m t s tác gi ã nh hình và có th xem là tiêu bi u cho xu hư ng i m i; nh ng truy n ng n ư c gi i thư ng trong các cu c thi các báo trung ương, nh ng t p truy n ng n có ti ng vang ho c gây dư lu n trong qu n chúng. Tuy nhiên ó cũng ch là s khoanh vùng có tính ch t tương i lu n văn có th t p trung hơn vào nh ng v n i m i c a truy n ng n trong mt giai o n khá phong phú và ph c t p này. 4. Phương pháp nghiên c u: Trong quá trình th c hi n chúng tôi s d ng k t h p các phương pháp sau: - Phương pháp th ng kê, phân lo i. - Phương pháp so sánh - Phương pháp phân tích, t ng h p 5. óng góp c a lu n văn: Lu n văn c g ng i sâu làm n i b t nh ng d u hi u i m i c a truy n ng n giai o n 1975- 1985 trong cái nhìn t ng th và toàn di n. Hy v ng lu n văn s góp ph n vào vi c nhìn nh n quá trình v n ng c a th lo i truy n ng n trong i s ng văn h c và là bư c t o à, g i m cho vi c nghiên c u truy n ng n nh ng giai o n sau. 6. C u trúc c a lu n văn: Ngoài ph n m u và ph n k t lu n, lu n văn chia làm ba chương: Chương I: B i c nh l ch s và di n m o truy n ng n Vi t Nam giai o n 1975- 1985. Chương II: Nh ng thay i v tài và c m h ng trong truy n ng n Vi t Nam giai o n 1975- 1985.
Chương III: Nh ng i m i bư c u v ngh thu t truy n ng n 1975 - 1985. S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn 10 Ph n n i dung Chương I B i c nh l ch s và di n m o truy n ng n Vi t nam 1975 - 1985 1. B i c nh l ch s xã h i: 1.1. Tình hình đ t nư c sau chi n tranh: V i th ng l i l ch s mùa xuân năm 1975, t nư c ã thu v m t m i, Nam - B c m t nhà. Khát v ng cháy b ng c a c dân t c v m t n n t do, c l p ph i tr i qua ngót n a th k chi n u kiên cư ng ã tr thành hi n th c. Chi n tranh kh c li t ã qua i, t nư c hào h ng bư c vào công cu c xây d ng ch nghĩa xã h i. Tuy nhiên, ngay sau ni m vui chi n th ng, c dân t c ph i i m t v i hàng lo t khó khăn ch ng ch t. ó là th i kỳ chúng ta lâm vào kh ng ho ng sâu s c v kinh t , xã h i. Cơ ch qu n lý cũ b c l nhi u b t c p òi h i ph i có s i m i. t nư c hoà bình nhưng cu c s ng l i v n hành m t cách khó nh c, n ng n . mi n B c, nh ng cu c chi n tranh phá ho i b ng không quân và h i quân M ã tàn phá n ng n , gây h u qu lâu dài. G n như toàn b các thành ph th xã u b ánh phá. Th m chí có th tr n b phá hu hoàn toàn. T t c các khu công nghi p u b ánh phá, nhi u khu b ánh t i m c hu di t. V i mi n B c, dù chi n tranh ã ch m d t sau hi p inh Pari năm 1973 nhưng do b tàn phá n ng n nên nhi m v kh c ph c h u qu chi n tranh, khôi ph c kinh t n gi a năm 1976 m i căn b n hoàn thành. mi n Nam, vi c ti p qu n các vùng m i gi i phóng ư c ti n hành h t s c kh n trương. Vi c thành l p chính quy n cách m ng và các oàn th qu n chúng các c p nhanh chóng ư c th c hi n. Chính quy n cách m ng kêu S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn
11 g i nh ng ngư i t ng làm vi c trong b máy ngu quân, ngu quy n ra trình di n ng th i kiên quy t tr ng tr nh ng k ngoan c ch ng i. Các ho t ng văn hoá, giáo d c, y t , xã h i cũng ư c ti n hành kh n trương. ài phát thanh, vô tuy n truy n hình, báo chí ư c s d ng k p th i vào công tác thông tin tuyên truy n c ng. Nh ng ho t ng trên hai mi n Nam B c bư c u ã n nh tình hình khinh t xã h i c a t nư c ngay sau chi n tranh. 1.2. Th ng nh t v m t nhà nư c, khôi ph c kinh t , bư c đ u xây d ng ch nghĩa xã h i Nhi m v giành l i c l p, ch quy n và toàn v n lãnh th T qu c ã hoàn thành. Nhưng v th ch chính tr , chúng ta v n chưa có m t nhà nư c chung. Do ó yêu c u hoàn toàn th ng nh t t nư c v m t Nhà nư c ư c t ra m t cách b c thi t. Ngày 25- 4- 1976, cu c t ng tuy n c Qu c h i chung ư c ti n hành trong c nư c. Ngay sau ó Qu c h i khoá VI ã h p kỳ h p u tiên t i Hà N i. Qu c h i ã quy t nh nhi u lĩnh v c quan tr ng c a t nư c trong th i kỳ m i. T ây, nhi m v ti p t c hoàn thành th ng nh t t nư c trên các lĩnh v c chính tr , tư tư ng, kinh t , văn hoá, xã h i s g n li n v i vi c th c hi n nhi m v c a cách m ng xã h i ch nghĩa trong ph m vi c nư c. Báo cáo chính tr c a Ban ch p hành trung ương ng lao ng Vi t Nam l n th IV nêu rõ: Trong th i đ i ngày nay, khi đ c l p dân t c và ch nghĩa xã h i không tách r i nhau và nư c ta, khi giai c p công nhân gi vai trò vai trò lãnh đ o cách m ng thì th ng l i c a cách m ng dân t c dân ch nhân dân cũng là s b t đ u c a cách m ng xã h i ch nghĩa, s b t đ u c a th i kỳ quá đ lên ch nghĩa xã h i. i u ó ã ư c c th hoá trong hai k ho ch nhà nư c 5 năm 1976 - 1980 và 1981 - 1985. Vi c th c hi n nh ng k ho ch này t ư c nh ng kt qu nh t nh tuy nhiên v n t n t i nhi u h n ch . i s ng c a i b ph n S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn 12
nhân còn g p nhi u khó khăn. Nhi u lao ng chưa có vi c làm. Nhi u nhu c u chính áng, t i thi u c a nhân dân v v t ch t và văn hoá chưa ư c m b o. M t khác các hi n tư ng tiêu c c trong xã h i phát tri n, công b ng xã h i b vi ph m. Nh ng hành vi l ng quy n, tham nhũng c a m t s cán b chưa b tr ng tr nghiêm kh c, k p th i. Th c tr ng kinh t xã h i ó ã làm lay ng d d i m i suy nghĩ, ni m tin c a m i t ng l p nhân dân. úng như nh n xét c a nhà văn Nguy n Kh i : Chi n tranh n ào, náo đ ng mà l i có cái yên tĩnh gi n d c a nó. Hoà bình yên tĩnh, thanh bình mà l i ch a ch p nh ng sóng ng m, nh ng gió xoáy bên trong. Nhi u ngư i không ch t trong nhà tù, trên tr n đ a trong chi n tranh mà l i ch t trong ao tù trư ng gi khi c nư c đã giành đư c t do và đ c l p [25]. 1.3. Đ u tranh b o v T qu c Sau 30 năm chi n tranh liên miên, khi t nư c v a ư c c l p t do, chúng ta l i ti p t c i m t v i nh ng cu c xâm lư c m i. T tháng 5- 1975 n 1977, t p oàn Pôn P t- Iêng Xari b xâm lư c nhi u vùng lãnh th nư c ta t Hà Tiên n Tây Ninh. Chúng d n d n m r ng thành cu c chi n tranh l n trên toàn tuy n biên gi i Tây Nam nư c ta. Tuy nhiên, hành ng c a chúng ã b quân dân ta ngăn ch n và làm th t b i (năm 1978). Không nh ng th , chi n th ng biên gi i Tây Nam c a ta ã t o th i cơ thu n l i cho cách m ng Campuchia giành th ng l i. biên gi i phía B c, Trung Qu c ã có nh ng hành ng làm t n h i n tình c m c a hai nư c như: cho quân khiêu khích quân s d c biên gi i, rút chuyên gia… Nghiêm tr ng hơn, tháng 2 năm 1975, Trung Qu c ã m cu c t n công nư c ta d c theo biên gi i t Móng cái n Lai Châu. bo v toàn v n lãnh th , quân dân 6 t nh biên gi i phía B c ã chi n u bu c Trung Qu c ph i rút quân. S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn 13 Ch m d t hai cu c xung t biên gi i phía B c và Tây Nam, nư c ta ã b o v toàn v n lành th và khôi ph c, gi v ng tình oàn k t h u ngh h p tác v i các nư c láng gi ng.
Có th nói, b i c nh l ch s xã h i t nư c 10 năm sau chi n tranh có nhi u chuy n bi n ph c t p. i u này có tác ng không nh n i s ng c a văn h c nư c nhà. 2. Tình hình phát tri n c a văn xuôi S phát tri n c a m t n n văn h c nói chung, văn xuôi nói riêng bao g m nhi u v n có m i quan h ch t ch v i nhau. ây chúng tôi ch i vào lĩnh v c sáng tác c a văn xuôi trong giai o n 1975 - 1985 t ó có ư c cái nhìn khách quan, t ng th v di n m o c a truy n ng n trong giai o n này. V i dân t c Vi t Nam, d u m c 1975 ánh d u s sang trang c a l ch s t nư c: chuy n t th i chi n sang th i bình, t cu c s ng v i nh ng quy lu t không bình thư ng c a chi n tranh sang cu c s ng bình thư ng, hàng ngày ca nhân dân. Tuy nhiên, văn h c l i không sang trang cùng lúc v i l ch s . N n văn h c v cơ b n v n ti p t c phát tri n theo nh ng quy lu t, nh ng c m h ng ch o trong chi n tranh cho n kho ng u nh ng năm 1980. i u này úng v i lý lu n c a Mác: ý th c thư ng ch m hơn so v i th c t i xã h i. S ch y theo quán tính này c a văn h c d n n tình tr ng m t c gi . Sau chi n tranh, các nhà văn có i u ki n, có nhi u th i gian hơn vi t thì b ng dưng cái m i quan h v n r t th m thi t máu th t gi a văn h c và công chúng, gi a sáng tác và ngư i c l nh nh t h n i, h t h ng h n i. Ngư i c quay lưng l i v i nh ng sáng tác hi n t i. ó cũng chính là kho ng th i gian mà Nguyên Ng c g i là kho ng chân không trong văn h c. ó, âm không truy n i ư c. S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn 14 N n văn h c ch ng l i, không ít ngư i vi t lâm vào tình tr ng hoang mang, b i r i, không tìm th y phương hư ng sáng tác. Nhưng d n d n h cũng tìm ra nguyên nhân: cu c s ng thay i r t nhi u mà văn h c v n gi nguyên b qu n áo cũ. i s ng hoà bình nhưng hoá ra l i ph c t p hơn trong chi n tranh r t nhi u. B i trong chi n tranh, m i quan h xã h i và con ngư i d n l i trong m t m i quan h duy nh t: s ng - ch t. T t c nh ng quan h i thư ng, riêng tư b y l i phía sau, th m chí b tri t tiêu hư ng n m c tiêu duy nh t: chi n u chi n th ng. Chính ng n l a chi n tranh ã
thiêu cháy nh ng s nh nhen, tính toán, bon chen c a cu c s ng thư ng nh t. N u trong chi n tranh trăm ngư i như m t, ng tâm nh t trí cho s nghi p chung thì hoà bình l i khác. Con ngư i tr v v i cu c s ng i thư ng, i m t v i nh ng lo toan cá nhân, nh ng m t mát trong chi n tranh, nh ng khó khăn c a cu c s ng kinh t , m i quan h gi a cá nhân và t p th , gi a quy n l i riêng và quy n l i chung không hoàn toàn th ng nh t như trư c ây. Do ó t t c u c n m t s thay i m i có m t cách nhìn, mt cách nghĩ m i v i tinh th n trách nhi m cao áp ng ư c nh ng i u ki n mà th c t t ra. Trong nh ng i u ki n l ch s y, văn xuôi u năm 80 cũng ã tr i qua nh ng trăn tr cho m t cu c chuy n mình. Tuy nhiên s v n ng y còn do yêu c u n i t i c a chính n n văn h c. ó là s phát tri n c a tư duy ngh thu t m t trình m i. S v n ng c a văn h c giai o n này trư c h t là khuynh hư ng sáng tác, quan ni m v hi n th c và con ngư i, phương th c ti p c n và miêu t th c t i. u nh ng năm 80 trong văn xuôi ã hình thành nhi u khuynh hư ng khác nhau. Khuynh hư ng s thi, ti p t c m ch ch y c a nó trong sáng tác c a nhi u nhà văn, c bi t i ngũ nhà văn trư ng thành trong kháng chi n. Nhi u cây bút văn xuôi hư ng t i vi c t o d ng b c tranh toàn c nh S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn 15 c a cu c kháng chi n t m vóc và quy mô l n như Ông c v n (H u Mai). lùi c a th i gian cũng ã cho phép các nhà văn i vào nh ng m t trái, nh ng góc khu t c a chi n tranh. ó là s hy sinh m t mát, c nh ng l m l c, hèn nhát, ph n b i c a m t b ph n cán b , chi n sĩ - nh ng ngư i trong văn h c cách m ng thư ng ch ư c ph n ánh s dũng c m, m t t t, m t phi thư ng (Đ t tr ng c a Nguy n Tr ng Oánh). Tuy nhiên do b i c nh xã h i ã thay i, càng v sau, khuynh hư ng s thi càng có xu hư ng co h p l i như ng ch cho s phát tri n c a khuynh
hư ng th s . Lúc này, văn xuôi th c s bư c sang a h t c a nh ng v n trong i s ng thư ng nh t. ng tr ơc hi n th c này òi h i ngư i ngh sĩ ph i thay i cách nhìn nh n, cách ti p c n cu c s ng. N u trong chi n tranh m i vi c u ư c nh n th c theo m t chi u (tr ng - en, t t – x u), ngay c vi c ánh giá con ngư i cũng thông qua nh ng chu n m c toàn dân thì gi ây trong hoà bình, khi quy lu t c a chi n tranh ã h t hi u l c, nh ng chu n m c cũ không áp ng ư c hi n t i m i. Con ngư i c n xây d ng nh ng chu n m c m i. Trên m nh t sôi ng c a cu c s ng hi n th c sau chi n tranh, văn xuôi có nh ng i u ki n phát tri n. Nguy n Kh i vi t: Tôi thích cái hôm nay, cái hôm nay ng n ngang b b n, bóng t i và ánh sáng, màu đ và màu đen, đ y r y nh ng bi n đ ng, nh ng b t ng , m i th t làm t m nh đ t phì nhiêu cho các cây bút th s c khai v [25/74-75]. Trong ng n ngang hi n th c ó, n i lên nh ng v n ư c nhi u cây bút quan tâm như: o c xã h i, tiêu c c trong qu n lí s n xu t, nh n th c l i m t s v n trong qúa kh ... V i Hai ngư i tr l i trung đoàn (1976), Thái Bá L i là ngư i m u báo hi u cu c u tranh ph c t p ch ng l i s sói mòn trong o c c a con ngư i. Nh ng bông b n li (1981) c a Dương Thu Hương l i t ra v n o c và s ph n con ngư i trong m t xã h i tiêu dùng. Sau nh ng năm S hóa b i Trung tâm H c li u – Đ i h c Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn 16 chi n tranh liên miên, m i ngư i dư ng như ph i g ng mình lên i di n v i hàng lo t khó khăn ch ng ch t, hư ng v nh ng nhu c u thi t y u (ăn m c...) con ngư i phát tri n chưa th cân b ng. Nh ng khó khăn v đ i s ng y d g i m v m t nhu c u phi n di n. Ch nghĩa th c d ng và văn hoá tiêu dùng hi n đ i đã tr thành đ i tư ng có s c h p d n đ c bi t[39/88]. Mt khác cây bút y n tính này nhu c u h nh phúc riêng tư c a con ngư i cũng ư c di n t , b c l m t cách kh n thi t. Gi a ranh gi i bu n - vui,