Luận văn Thạc sĩ Khoa học Ngữ văn: Vấn đề giới trong tiểu thuyết của Thùy Dương

Chia sẻ: Minh Lộ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:103

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn tập trung khảo sát những đặc điểm về giới thể hiện trong tiểu thuyết của nhà văn Thùy Dương, qua đó giúp ta có một cách tiếp cận đối với dòng văn học nữ nói chung và yếu tố nữ trong sáng tác của Thùy Dương nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Ngữ văn: Vấn đề giới trong tiểu thuyết của Thùy Dương

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TRƢƠNG THỊ THUẬN VẤN ĐỀ GIỚI TRONG TIỂU THUYẾT CỦA THÙY DƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN THÁI NGUYÊN - 2013 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TRƢƠNG THỊ THUẬN VẤN ĐỀ GIỚI TRONG TIỂU THUYẾT CỦA THÙY DƢƠNG Chuyên ngành: VĂN HỌC VIỆT NAM Mã số: 60220121 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Bích Thu THÁI NGUYÊN - 2013 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các nội dung nêu trong luận văn là kết quả làm việc của tôi và chưa được công bố trong bất cứ một công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2013 Tác giả luận văn Trƣơng Thị Thuận Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn i
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn tôt nghiệp này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa sau đại học, Ban chủ nhiệm, Quý thầy cô giáo khoa Ngữ văn trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên và Quý thầy cô giáo đã trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu tại trường. Tác giả xin chân thành cảm ơn nhà văn Thùy Dương đã cung cấp tư liệu và tạo mọi điều kiện thuận lợi trong quá trình thực hiện luận văn. Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới người hướng dẫn khoa học PGS.TS Nguyễn Thị Bích Thu, cô đã nhiệt tình, tận tâm giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến bạn bè, đồng nghiệp trường THPT Hòa Phú, Sở GD&ĐT Tuyên Quang cùng những người thân yêu đã động viên, quan tâm chia sẻ và tạo mọi điều kiện giúp tôi hoàn thành tốt khoá học này. Thái Nguyên, tháng 5 năm 2013 Tác giả Trƣơng Thị Thuận Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii
MỤC LỤC Trang Trang bìa phụ Lời cảm ơn ........................................................................................................... i Lời cam đoan ....................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................... iii MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .............................................................................. 3 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu...................................................................... 9 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .................................................................... 10 5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 10 6. Đóng góp của luận văn .................................................................................. 11 7. Cấu trúc của luận văn .................................................................................... 11 NỘI DUNG....................................................................................................... 12 Chƣơng 1. NHỮNG VẤN ĐỀ VỀ GIỚI TRONG VĂN HỌC NỮ VIỆT NAM VÀ HÀNH TRÌNH SÁNG TÁC CỦA THÙY DƢƠNG ........ 12 1.1. Những vấn đề chung về giới .................................................................... 12 1.1.1. Khái niệm giới ......................................................................................... 12 1.1.2. Quá trình nghiên cứu, sáng tác về giới trên thế giới ............................... 15 1.1.3. Nghiên cứu về giới trong văn học nữ Việt Nam ..................................... 17 1.2. Hành trình sáng tác của Thùy Dƣơng .................................................... 20 1.2.1. Nhà văn Thùy Dương .............................................................................. 20 1.2.2. Sự nghiệp sáng tác: ................................................................................. 20 Chƣơng 2. VẤN ĐỀ GIỚI TRONG TIỂU THUYẾT CỦA THÙY DƢƠNG NHÌN TỪ PHƢƠNG DIỆN NỘI DUNG ...................................................... 24 2.1. Vấn đề giới đƣợc thể hiện qua bi kịch của ngƣời phụ nữ .................... 24 2.1.1. Bi kịch chiến tranh .................................................................................. 24 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii
2.1.2. Bi kịch đời thường .................................................................................. 29 2.1.2.1. Bi kịch trong cuộc sống ....................................................................... 29 2.1.2.2. Bi kịch trong tình yêu, hôn nhân .......................................................... 34 2.2. Vấn đề giới qua vẻ đẹp của ngƣời phụ nữ ............................................. 41 2.2.1. Vẻ đẹp hình thức ..................................................................................... 41 2.2.2. Vẻ đẹp tâm hồn, phẩm chất ..................................................................... 45 2.3. Vấn đề giới với khát vọng của ngƣời phụ nữ ........................................ 49 2.3.1. Khát vọng hạnh phúc .............................................................................. 49 2.3.2. Khát vọng bình đẳng giới ........................................................................ 51 Chƣơng 3. VẤN ĐỀ GIỚI TRONG TIỂU THUYẾT CỦA THÙY DƢƠNG NHÌN TỪ PHƢƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT ............................................... 63 3.1. Nghệ thuật xây dựng, khắc họa nhân vật trong tiểu thuyết của Thùy Dƣơng .......................................................................................... 63 3.1.1. Khái niệm nhân vật ................................................................................. 63 3.1.2. Các kiểu nhân vật và phương thức biểu hiện nhân vật trong tiểu thuyết của Thùy Dương..................................................................................... 64 3.1.2.1. Nhân vật cô đơn ................................................................................... 64 3.1.2.2. Nhân vật tự ý thức ................................................................................ 68 3.1.2.3. Nhân vật tâm linh ................................................................................. 71 3.2. Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ trong tiểu thuyết của Thùy Dƣơng ..... 76 3.2.1. Khái niệm ngôn ngữ nghệ thuật .............................................................. 76 3.2.2. Ngôn ngữ trong tiểu thuyết của Thùy Dương ......................................... 77 3.2.2.1. Ngôn ngữ giàu chất hiện thực đời thường ........................................... 77 3.2.2.2. Ngôn ngữ mang đậm chất trữ tình ....................................................... 78 3.2.2.3. Ngôn ngữ mới lạ, hiện đại.................................................................... 82 3.3. Các sắc thái giọng điệu trong tiểu thuyết của Thùy Dƣơng................. 83 3.3.1. Khái niệm giọng điệu .............................................................................. 83 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv
3.2.2. Giọng điệu trong tiểu thuyết của Thùy Dương ....................................... 85 3.2.2.1. Giọng mỉa mai, châm biếm .................................................................. 85 3.2.2.2. Giọng điệu đồng cảm, xót xa ............................................................... 86 3.2.2.3. Giọng điệu dí dỏm, hài hước................................................................ 88 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 93 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Lịch sử phát triển xã hội loài người từ thời công xã nguyên thủy đến xã hội hiện đại đã có sự phân chia về giới nam và nữ. Vai trò của nữ giới bị coi là vai trò lệ thuộc và bị chi phối bởi nam quyền. Đặc biệt trong cái nhìn lịch sử, phái nam gần như giữ vai trò thống trị tuyệt đối. Tuy nhiên cuộc chiến đấu giành lại vị thế đã mất của nữ giới vốn âm ỉ rất lâu trong lịch sử đã dần phát triển mạnh mẽ với tên gọi là nữ quyền luận (chủ nghĩa nữ quyền - feminism). Phong trào này xuất phát từ ý thức về bản thân mình của giới nữ, được manh nha vào thời kỳ khai sáng và bắt đầu phát triển mạnh mẽ từ thế kỷ XIX đến nay. Sự phát triển của chủ nghĩa nữ quyền đã nhanh chóng ảnh hưởng đến đời sống xã hội hiện đại nói chung và văn học nói riêng. Với tư cách là một trường phái phê bình chính trị, xã hội đã phát triển hết sức mạnh mẽ, phê bình nữ quyền (feministcritisism) được mở rộng, chia thành nhiều nhánh và mang nhiều sắc thái khác nhau. Cùng với những thay đổi to lớn, âm hưởng nữ quyền đã ngấm sâu vào văn học, tạo thành một tiếng nói, một bản sắc độc đáo trong văn học hiện đại và hậu hiện đại. Đặc biệt ở Phương Tây ảnh hưởng của văn chương phái nữ rất mạnh mẽ, đến mức phê bình văn học nữ quyền đã trở thành một môn học trong các trường đại học. Ở các nước phương Đông (trong đó có Việt Nam) có thể nói, tôn ti trật tự và thái độ trọng nam khinh nữ ảnh hưởng khá rõ trong đời sống xã hội cũng như nhiều hoạt động tinh thần khác. Trong sáng tạo văn học thì công việc này được coi là đặc quyền của đàn ông. Những buổi đàm đạo về văn chương cũng chỉ diễn ra giữa những người đàn ông với nhau chứ nó không có chỗ cho nữ giới. Trong văn học Trung đại, về cơ bản người cầm bút vẫn thuộc về đàn ông, song trong vòng cương tỏa của tư tưởng nam quyền đã bắt đầu xuất hiện những tài danh văn học là nữ giới như Đoàn Thị Điểm, Bà Huyện Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1
Thanh Quan và đặc biệt là Hồ Xuân Hương. Bước sang xã hội hiện đại, khi dân trí được nâng cao thì cán cân công bằng về giới bắt đầu được thực hiện. Vai trò của phụ nữ được đề cao với sự ra đời của Hội Phụ nữ Việt Nam. Tuy nhiên phải đến năm 1986, sự phát triển mạnh mẽ của đất nước và những nỗ lực của các cấp ngành đã tạo nên sự bình đẳng giới. Đây là những tiền đề cơ bản giúp người đàn bà thoát khỏi áp chế của người đàn ông, khiến cho họ có khả năng tồn tại độc lập và có khả năng tự quyết định số phận của mình. Nhưng quan trọng hơn, ý thức về giới một cách tự giác đã ăn sâu vào ý thức của đội ngũ người cầm bút và tạo nên âm hưởng nữ quyền trong văn học. Sự hiện diện của văn học nữ tính và âm hưởng nữ quyền trong văn học Việt Nam là một bước phát triển thực sự của văn học theo khuynh hướng dân chủ hóa. Ở Việt Nam, những năm gần đây, ảnh hưởng của văn học nữ quyền ngày càng lớn trong sáng tác của các nhà văn nữ. Hàng loạt các cây bút nữ xuất hiện đã khuấy động văn đàn từ giữa thập niên 90 của thế kỷ trước cho đến nay: Phạm Thị Hoài, Võ Thị Hảo, Nguyễn Thị Thu Huệ, Y Ban, Vi Thùy Linh, Đỗ Hoàng Diệu, Nguyễn Thị Ngọc Tư, Di Ly, Phong Điệp, ... Bên cạnh các cây bút nữ kể trên là sự góp mặt của Thùy Dương với các tiểu thuyết: Ngụ cư (2005), Thức giấc (2007), Nhân gian (2009). Các tác phẩm của Thùy Dương ngay từ khi nhập tịch làng văn đã thu hút được sự chú ý của độc giả và giới nghiên cứu phê bình. Có thể nói, Thùy Dương là một trong số ít các cây bút nữ mà cả ba tiểu thuyết của chị đều đoạt được những giải thưởng danh giá: Giải thưởng cuộc thi tiểu thuyết do Hội Nhà văn tổ chức năm (2002- 2004) Ngụ cư, năm (2008-2010) Thức giấc và đỉnh cao là giải thưởng Hội Nhà văn Hà Nội năm 2011 với tiểu thuyết Nhân gian. Nét đặc sắc trong tiểu thuyết Thùy Dương nổi bật ở tính nữ, ở phận người được thể hiện bằng giọng văn trữ tình sâu lắng, vừa dịu dàng vừa trầm tư, hài hước, thấm đẫm thời cuộc nhân sinh cùng những trạng thái tâm linh hư ảo. Không khó nhận ra những vấn đề về giới đậm đặc trong các trang tiểu thuyết của Thùy Dương. Nhưng những khía cạnh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2
đó vẫn chưa được nghiên cứu một cách hệ thống và đầy đặn trong một chuyên luận khoa học cụ thể. Đó chính là lý do khiến chúng tôi tiếp cận và lựa chọn đề tài: Vấn đề giới trong tiểu thuyết của Thùy Dương. 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 2.1. Lý luận về giới trên thế giới Ngay từ thế kỷ XIX, trên thế giới đã xuất hiện các công trình nghiên cứu về vấn đề giới, cụ thể như: Năm 1929, Virginia Woolf đã cho ra mắt tiểu luận Một căn phòng cho riêng mình, đây được coi là "sách vỡ lòng" của phê bình nữ quyền. Năm 1949, Simon de Beauvoir viết cuốn The second sex bàn về giới nữ như một giới thứ hai. Đây được coi là tuyên ngôn của chủ nghĩa nữ quyền. Bản "tuyên ngôn nữ quyền" này đưa ra những lý luận triết học về phụ nữ, luận giải về những đặc tính của nữ giới và tiến đến giải phóng phụ nữ. Gill Plain và Susan sellers trong quyển Một lịch sử của phê bình văn học nữ quyền (NXB Đại học Cambridge, 2007) đã tổng kết và xác lập ba giai đoạn phát triển lý thuyết phê bình nữ quyền. 2.2. Các bài nghiên cứu về văn học nữ trong nước Đầu thế kỷ XX là một giai đoạn sôi nổi của tư tưởng nữ quyền Việt Nam trong đó, Phan Khôi là nhà lý luận phê bình đã có công khai mở. Những khai mở của ông có giá trị rất lớn đối với nền phê bình, nghiên cứu theo khuynh hướng này. Ngay từ số báo đầu tiên, Phan Khôi đã khẳng định ý nghĩa, vai trò và tiềm năng của nền văn học nữ lưu. Ông cho rằng nguyên nhân gây nên tình trạng rỗng và lép của văn học nữ trong lịch sử văn chương Việt Nam quá khứ là họ không được hưởng một nền học vấn như nam giới. Đây là thiệt thòi lớn nhất của nữ giới. Vì vậy, Phan Khôi đã cổ vũ mạnh mẽ việc đào tạo học vấn cho người phụ nữ để họ thoát khỏi sự đói nghèo thi ca và tri thức, nghĩa là giải quyết triệt để cội rễ sinh ra sự bất bình đẳng của phụ nữ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3
trong đời sống nói chung và trong lĩnh vực văn hóa nói riêng. Tuy nhiên đóng góp lớn lao và sâu sắc nhất trong tư tưởng của Phan Khôi đối với văn học nữ lưu là ông bênh vực mạnh mẽ quyền của phụ nữ, lên án những tội ác của lễ giáo phong kiến. Xét về phương diện lý luận, có thể thấy rằng Phan Khôi đã tạo tiền đề cho lý thuyết nữ quyền trong văn học Việt Nam, mặc dù đó chỉ là những phác họa sơ lược. Loạt bài Về văn học của phụ nữ Việt Nam (Phụ nữ tân văn, số 1, 2/5/1929), Văn học với nữ tánh (Phụ nữ tân văn, số 2, 9/5/1929), Văn học của phụ nữ nước Tàu về thời kỳ toàn thạnh (Phụ nữ tân văn, số 3, 16/5/1929), Theo tục ngữ phong dao xét về sự sanh hoạt của phụ nữ nước ta (Phụ nữ tân văn, từ số 5 đến số 18, năm 1929)... đã thể hiện tầm nhìn và tấm lòng của một bậc thức giả thông tuệ. Bên cạnh Phan Khôi, còn có nhiều cây bút nữ: Manh Manh nữ sĩ, Vân Hương nữ sĩ, Nguyễn Thị Hồng Đăng, Lệ Hương, Phan Thị Bạch Vân, Bùi Thị Út... và các gương mặt nam giới khá quen thuộc: Trần Trọng Kim, Phan Văn Trường, Nguyễn Văn Bá, Phạm Quỳnh, Huỳnh Thúc Kháng, Phan Bội Châu, Diệp Văn Kỳ...Tất cả đều bộc lộ quan điểm và tìm tòi về các vấn đề nữ quyền nhằm trao đổi và tranh luận với nhau. Có thể thấy rằng, phê bình nữ quyền Việt Nam thời kỳ này còn ở dạng sơ khai, phác thảo và có tính xã hội nhiều hơn. Trên Tạp chí văn học số 6 năm 1996 có bài tường thuật buổi tọa đàm Phụ nữ và sáng tác văn chương, trong đó có nhiều ý kiến của nhiều nhà phê bình, các nhà thơ, các cây bút nữ. Hầu hết các ý kiến đều khẳng định vai trò của các cây bút nữ, tiềm năng to lớn mà các cây bút nữ có thể đạt được. Trong lời giới thiệu Tuyển văn tác giả nữ Việt Nam, NXB Phụ nữ, năm 2011, các cây bút nữ thế kỷ XX được đánh giá "Trên những trang viết của họ ta tiếp nhận được một nữ tính phức tạp hơn nhưng đồng thời cũng phong phú hơn những gì ta vẫn quan niệm trong quá khứ" [32]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4
Nổi bật trong số các bài phê bình nghiên cứu về văn học nữ là các bài viết của Bích Thu như Những dấu hiệu đổi mới của văn xuôi từ sau 1975 qua hệ thống mô típ chủ đề (Tạp chí Văn học, số 4/1995), Những thành tựu của truyện ngắn sau 1975 (Tạp chí văn học, số 9/1996), Văn xuôi của phái đẹp (Tạp chí Sông Hương) đã đánh giá cao sáng tác của các nữ nhà văn trẻ. Bên cạnh đó là Bùi Việt Thắng với bài viết Tản mạn về truyện ngắn của những cây bút nữ trẻ (Báo văn nghệ, số 43, ngày 23/10/1993) đã khẳng định sự đóng góp không nhỏ của những cây bút nữ trên thi đàn văn học; đến bài viết Một giọng nữ trầm trong văn chương, ông cũng cho rằng "văn chương Việt Nam cuối thế kỷ XX, đầu thế kỷ XXI mang gương mặt phụ nữ" [34]. Năm 2008, Hồ Khánh Vân trong luận văn Từ lý thuyết phê bình nữ quyền nghiên cứu một số tác phẩm văn xuôi của các tác giả nữ Việt Nam từ 1990 đến nay đã bước đầu giới thiệu một khuynh hướng phê bình và vận dụng để khảo sát một bộ phận văn học nữ trong nước. Cũng tác giả Hồ Khánh Vân với bài viết Phê bình văn học nữ quyền cũng khẳng định "nghiên cứu văn học từ cái nhìn của phê bình nữ quyền, hay rộng hơn là từ cái nhìn về giới đang dần thu hút sự quan tâm của những người làm công tác văn học ở Việt Nam" [46]. Nguyễn Giáng Hương trong bài Văn học của phái nữ và một vài xu hướng văn chương nữ quyền Pháp thế kỷ XX đã chỉ ra những đặc điểm của văn học nữ và một vài xu hướng văn chương nữ quyền ở nước ngoài [17]. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Điệp trong bài Vấn đề phái tính và âm hưởng nữ quyền trong văn học Việt Nam đương đại đã chỉ ra đặc điểm của văn học nữ "sự hiện diện của văn học nữ tính và âm hưởng nữ quyền trong văn học Việt Nam có thể coi là một bước phát triển thực sự của văn học theo hướng dân chủ hóa"[12]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5
Trong bài Phê bình văn học nữ quyền, nhà văn Lý Lan đã chỉ ra những thực trạng của phê bình văn học nữ ở nước ta "học thuyết nữ quyền có ảnh hưởng sâu sắc và rộng lớn nhất đến phê bình văn học, đã làm thay đổi lớn lao cách đọc văn bản, việc bình giảng văn chương, sự định giá kinh điển trong nhà trường, ảnh hưởng đến cảm thụ văn học của công chúng và chyển đổi cả ngành xuất bản" (Báo Tia Sáng, ngày 15-3-2009). Cùng trong không khí ấy, nhằm thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học của các nghiên cứu viên trẻ, nhận diện - lý giải một hiện tượng văn học nổi bật trong đời sống văn chương những năm gần đây, Viện văn học đã tổ chức Tọa đàm Văn xuôi nữ trong bối cảnh văn học Việt Nam đương đại (tháng 11 năm 2012). Đến với buổi tọa đàm, Ban tổ chức đã thu hút được gần 30 tham luận, tập trung bàn thảo một số vấn đề lý thuyết và thực tiễn sáng tác văn học nữ đương đại. Các tham luận nhằm hướng tới nội dung như: Vấn đề nữ quyền cần được đặt ra; Lý thuyết phê bình nữ quyền cần phải là lý thuyết lịch sử; Từ thập kỷ 90 trở đi, văn xuôi nữ đã thực sự chiếm ưu thế trên văn đàn; Truyện ngắn nữ đã dần có "thương hiệu"…(Báo Văn nghệ trẻ, số 48, ngày 25/11/2012). Ngoài những công trình kể trên còn có khá nhiều những luận văn thạc sĩ nghiên cứu về thế giới nhân vật nữ trong sáng tác của các nhà văn đương đại như: Nhân vật nữ trong sáng tác của Võ Thị Hảo của Trần Thị Bích Vân, Đại học Sư phạm Thái Nguyên, bước đầu đã chỉ ra những đặc điểm và âm hưởng của chủ nghĩa nữ quyền. Hay luận văn Nhân vật nữ trong sáng tác của ba nhà văn nữ: Y Ban, Võ Thị Hảo, Nguyễn Thị Thu Huệ, của Nguyễn Thị Hoa, Đại học Sư phạm Hà Nội đã cung cấp một cái nhìn khá đầy đủ về các dạng nhân vật nữ trong sáng tác của các nhà văn nữ. Rồi luận văn Vấn đề giới trong sáng tác của Y Ban, Lý Lan, Đỗ Hoàng Diệu, của Bùi Thị Thùy, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6
Đại học Sư phạm Hà Nội 2; Luận văn Vấn đề nữ quyền trong sáng tác của Y Ban của Trần Thu Hà, Đại học Sư phạm Thái Nguyên cũng chỉ rõ đặc sắc về văn học nữ tính thời đương đại. Đến luận văn Thiên tính nữ trong thơ Hồ Xuân Hương của Trần Thị Lệ, Đại học Sư phạm Thái Nguyên, một lần nữa khẳng định vai trò của giới nữ trong sáng tác của các nhà văn nữ. Cùng với các luận văn trên còn có khá nhiều luận văn tốt nghiệp đại học cũng nghiên cứu, tìm hiểu về vấn đề này. 2.3. Đánh giá chung về sáng tác của Thùy Dương Thùy Dương là một cây viết trẻ nhưng tên tuổi của chị được biết đến nhiều nhất với ba tiểu thuyết Ngụ cư, Thức giấc và Nhân gian. Đọc tiểu thuyết của Thùy Dương, người đọc nhận ra một thế giới riêng, không thể trộn lẫn. Đó là thế giới của cuộc đời thực phức tạp xen lẫn với thế giới tâm linh lẩn khuất, thế giới cõi âm chưa từng biết đến và thế giới của dòng ý thức, của sự đồng cảm. Thế giới ấy được chị dày công tạo dựng từ đức tin, từ cảm hứng về những con người, cuộc đời gần gũi quanh chị. Nhận xét về Ngụ cư - tiểu thuyết được giải B Hội nhà văn Việt Nam năm 2002 - 2005của Thùy Dương, tác giả Cẩm Thúy cho rằng đây là "bước tiến mới của Thùy Dương". Tác giả khẳng định giọng văn của Thùy Dương "vẫn nhẹ nhàng, chải chuốt câu chữ, vẫn bảng lảng tình quê" và nhận định "đã có một bước chuyển, một sự trải nghiệm già dặn trong cách nhìn và cảm nhận về cuộc đời, về con người của tác giả" [39]. Nhà thơ Hữu Thỉnh trong báo cáo tổng kết cuộc thi tiểu thuyết 2002-2004 đã nhấn mạnh đến: “Một thành công khác là mảng tiểu thuyết tiếp cận đời sống ngày nay với sự quan tâm chung về chủ đề đạo đức xã hội…"Ngụ cư" của Thùy Dương, "Tường thành" của Võ Thị Xuân Hà đề cập đến cuộc sống đô thị trong đó nhiều giá trị mới đang được hình thành nhưng cũng ngầm chứa biết bao nhiêu hiểm họa” (Báo Văn Nghệ số 37; 10-9-2005). Là thành viên trong Ban Giám khảo cuộc thi tiểu thuyết nói trên, nhà phê bình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7
Phong Lê nhận thấy: “Trong "Ngụ cư", Thùy Dương đã làm rõ lên một mảng sống đô thị, với dấu ấn đặc trưng của nó, khiến ai là dân cư đô thị hôm nay đọc vào cũng cứ thấy như là chuyện của mình và những người quanh mình” [21]. Theo nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên: “ "Thức giấc" đọc hấp dẫn và xúc động như một lối kể linh hoạt mà điềm đạm, nhờ một giọng điệu văn chương gợi được xúc cảm và trầm tưởng, nhờ tính nữ và tính mẫu thấm đẫm bên trong. Thức giấc sau một cơn mê ngủ. Thức giấc sau một thời lầm lạc. Thức giấc sau những dối lừa, giả trá. Thức giấc sau những khổ đau. Thức giấc sau những hạnh phúc. Thức giấc để biết mình còn biết đau, buồn, giận dữ và yêu thương. Thức giấc để sống như một con người bình thường” [25] Đó chính là thông điệp mà Thùy Dương muốn gửi đến người đọc trong cuốn tiểu thuyết thứ hai của chị. Theo Tô Hoàng - nhà văn TP HCM nhận xét: “Tình yêu non sông xứ sở, tấm lòng nhân hậu, óc liên tưởng và trí tưởng mãnh liệt đã giúp cho ngòi bút Thùy Dương viết nên những trang sách chân thực, đầy sức truyền cảm mà đọc chúng, rất nhiều anh em cựu binh khi biết tôi quen với nữ nhà văn, đã nhờ tôi chuyển tới chị lòng biết ơn sâu sắc”! Đọc tiểu thuyết Nhân gian của Thùy Dương, vẫn nhận ra "một thế mạnh rất riêng, một dòng cảm xúc không phải người viết nào cũng khơi nguồn được, một điều gì như một mảng hiện thực đầy ám ảnh- dù ngổn ngang, bề bộn trăm điều phải quan tâm trong cuộc sống hôm nay - nữ nhà văn cũng không thể gạt bỏ sang một bên" [16]. Bên cạnh đó Nhà văn Lê Minh Khuê cũng đánh giá: "Trong khi lối viết của Y Ban là kể nhiều hơn tả, tỷ lệ chênh lệch giữa động từ và tính từ trong tác phẩm của chị hẳn phải cao hơn nhiều so với bất cứ tác giả nào khác thì lối viết của Thùy Dương nghiêng về phía nhẹ nhàng, trữ tình, từ trong giọng kể đến từng câu văn. Tiểu thuyết "Nhân gian" của chị là câu chuyện đan xen giữa chiến tranh và thời bình; là những giọng kể luân phiên giữa người sống Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8
và người chết, là những cảm xúc vừa giận hờn, trách móc vừa thông cảm đau xót với cuộc đi tìm mộ của người em sinh đôi đã hy sinh" [19]. Với Nhân gian cuốn tiểu thuyết thứ ba của Thùy Dương, cũng từ Phạm Xuân Nguyên, Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội, trong khi thẩm định những tiểu thuyết vào vòng chung khảo giải thưởng của Hội đã nhận ra trên những trang viết của nữ tác giả xinh đẹp và tài hoa này: “Văn Thùy Dương nhẹ nhàng nhưng không nhẹ nhõm, chị gây được cuốn hút cho người đọc qua sự phối hợp ba giọng kể khéo léo, nghệ thuật. Hòa điệu ba giọng kể là giọng tác giả - một giọng văn trữ tình chiều sâu” [25]. Những ý kiến, nhận định của các nhà phê bình, nghiên cứu văn học đã phần nào giúp bạn đọc có cái nhìn khái quát về sáng tác của Thùy Dương. Tuy nhiên, các ý kiến còn chung chung, chưa cụ thể và chưa thành hệ thống. Các ý kiến ấy chưa được tìm hiểu và nghiên cứu cho xứng với những thành tựu đã đạt được của nhà văn. Sáng tác của chị vẫn còn những khoảng trống để tiếp cận và khám phá. Vì vậy, cần có những công trình nghiên cứu cụ thể, trọn vẹn, có hệ thống về giá trị nội dung cũng như đặc sắc nghệ thuật trong tiểu thuyết của nhà văn nhằm giúp bạn đọc có cơ hội tiếp cận, tìm hiểu và yêu mến cây bút này hơn. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn tập trung khảo sát những đặc điểm về giới thể hiện trong tiểu thuyết của nhà văn Thùy Dương, qua đó giúp ta có một cách tiếp cận đối với dòng văn học nữ nói chung và yếu tố nữ trong sáng tác của Thùy Dương nói riêng. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận văn nghiên cứu những vấn đề sau: - Những vấn đề chung về giới, quá trình nghiên cứu về giới trong văn học trên thế giới và ở Việt Nam. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9
- Những phương diện nội dung và nghệ thuật thể hiện vấn đề giới trong tiểu thuyết của Thùy Dương. 4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu là Vấn đề giới trong tiểu thuyết của Thùy Dương - Phạm vi nghiên cứu: Chúng tôi khảo sát 3 cuốn tiểu thuyết đạt giải của nhà văn Thùy Dương và bước đầu tiếp cận cuốn tiểu thuyết sắp xuất bản, đó là: Ngụ cư (2005), NXB Hội nhà văn Thức giấc(2007), NXB Hội nhà văn Nhân gian(2009), NXB Hội Nhà Văn và Công ty Hà Thế ấn hành Chân trần (2013) Ngoài ra chúng tôi cũng khảo sát thêm các tác phẩm của một số nhà văn nữ khác để có thêm cái nhìn so sánh và tổng quát. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp hệ thống Phương pháp hệ thống được vận dụng để xem xét các chi tiết, các vấn đề, các phương diện của tác phẩm văn học trong tính chỉnh thể của nó. Vận dụng phương pháp này, người viết sẽ xem xét được sáng tác của Thùy Dương với những biểu hiện của vấn đề giới một cách hệ thống chứ không phải là những vấn đề riêng biệt, lẻ tẻ. 5.2. Phương pháp so sánh, đối chiếu Phương pháp này giúp người viết thấy được những đặc điểm riêng biệt trong sáng tác của Thùy Dương so với các cây bút nữ Việt Nam đương đại khác. 5.3. Phương pháp phân tích, tổng hợp Phương pháp này giúp chúng tôi tiếp cận và khảo sát trực tiếp văn bản, phân tích trực tiếp những tác phẩm của Thùy Dương, từ đó khái quát, tổng hợp những kết luận mang ý nghĩa khoa học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10
5.4. Phương pháp liên ngành Nhờ phương pháp này, người viết có thể vận dụng các thành tựu của các môn khoa học khác như: sinh học, tâm lý học, xã hội học…để kiến giải một cách thuyết phục những biểu hiện, những ưu thế phái tính thể hiện trong sáng tác của Thùy Dương . 6. Đóng góp của luận văn Tìm hiểu vấn đề giới trong tiểu thuyết của Thùy Dương trên cả phương diện nội dung và nghệ thuật, trên cơ sở đó ghi nhận dấu ấn của Thùy Dương trong bức tranh chung của văn xuôi nữ giới nói riêng và của văn xuôi đương đại nói chung. 7. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Thư mục tham khảo, Nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chƣơng 1: Những vấn đề về giới trong văn học nữ Việt Nam và hành trình sáng tác của Thùy Dương Chƣơng 2: Vấn đề giới trong tiểu thuyết của Thùy Dương nhìn từ phương diện nội dung Chƣơng 3: Vấn đề giới trong tiểu thuyết của Thùy Dương nhìn từ phương diện nghệ thuật Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11
NỘI DUNG Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ VỀ GIỚI TRONG VĂN HỌC NỮ VIỆT NAM VÀ HÀNH TRÌNH SÁNG TÁC CỦA THÙY DƢƠNG 1.1. Những vấn đề chung về giới 1.1.1. Khái niệm giới Dưới góc nhìn sinh học, giới tính là thuật ngữ dùng để phân biệt sự khác biệt về hình thể giữa hai mô hình cấu trúc: giới nam và giới nữ. Giới tính là bẩm sinh và đồng nhất (nam và nữ khắp nơi trên thế giới đều có chức năng, cơ quan sinh sản giống nhau) và không thể thay đổi được (giữa nam và nữ), do các yếu tố sinh học quyết định. Chúng ta sinh ra là đàn ông hay đàn bà: chúng ta không thể lựa chọn và không dễ thay đổi được điều đó. Tuy nhiên sự khác biệt về hai giới có thể nhận thấy qua vóc dáng, hình thể, đặc biệt qua các đặc điểm sinh học bên trong như về nhiễm sắc thể, cơ quan sinh dục và cấu trúc não bộ. Trong cuộc sống, nam và nữ đều tham gia vào mọi hoạt động của đời sống xã hội. Tuy nhiên mức độ tham gia của nam và nữ trong các loại công việc là khác nhau do những quan niệm, các chuẩn mực xã hội quy định. Căn cứ vào đặc điểm về mặt sinh học thì cấu trúc não bộ thường được đề cập đến như một nguyên nhân chủ yếu. Theo các nhà khoa học, não bộ của nam giới lớn hơn não bộ của nữ giới đến 8%. Mặc dù cấu tạo như vậy song kích thước này không ảnh hưởng đến khả năng nhận thức của hai giới. Não của nam giới lớn hơn tương ứng với vóc dáng to lớn của họ. Đặc biệt ở nam giới não trái thường làm việc tích cực và phát triển hơn, còn ở nữ giới là não phải. Vì vậy, khả năng phân tích, khái quát vấn đề được xem là điểm mạnh của nam giới. Còn ở nữ giới với chức năng đảm nhiệm của não phải thì họ lại ghi nhớ được những việc lẻ tẻ, chi tiết và thiên về cảm xúc. Khi tiếp nhận tín hiệu từ một Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 12
đối tượng, đại não nam giới thường chịu tác động một mặt còn nữ giới là hai mặt. Chính những đặc điểm này khiến nữ giới có thể làm nhiều việc một lúc còn nam giới thì làm việc tập trung hơn. Vì vậy nam giới thường làm việc ở những vị trí cần sự khái quát, phân tích, còn phụ nữ ưu tiên với những công việc tỉ mỉ và khéo léo. Điều này cũng thấy rất rõ trong sáng tác văn học, với các nhà văn nam thường liên tưởng đến những sáng tác thiên về lý trí, tổng hợp hiện thực khách quan còn sáng tác của các nhà văn nữ thường có xu hướng tự truyện, thiên về cái chủ quan, giàu cảm xúc. Bên cạnh góc nhìn sinh học, giới còn được soi chiếu từ các ngành khoa học khác. Trong tâm lý học đã hình thành cả một chuyên ngành nghiên cứu về giới, đó là tâm lý học giới. Tâm lý học về giới khắc phục những quan điểm phiến diện cho sự thống trị của nam giới là do những điều kiện tự nhiên quyết định và chỉ ra nguồn gốc của sự khác biệt giới trong xã hội là do hoàn cảnh gia đình, môi trường sống, điều kiện văn hóa, xã hội… Xã hội học cũng quan tâm đến vấn về giới, từ đó chỉ ra các nhân tố xã hội đã tác động đến sự phân chia giới và sự bất bình đẳng giới. Trong xã hội học, ta tìm thấy những đặc điểm khác biệt giữa nam và nữ về gia đình, xã hội, phân công lao động xã hội…những yếu tố tác động đến sự phân biệt giữa hai giới trong xã hội. Từ đây, nguồn gốc của bất bình đẳng giới bắt nguồn từ sự phân công lao động xã hội. Trong lịch sử, dưới chế độ nguyên thủy, cuộc sống của con người được tổ chức theo bầy đàn, quan hệ huyết thống giữ vai trò chi phối hoạt động của tổ chức xã hội này. Do đó người giữ vai trò nuôi dưỡng, duy trì quan hệ huyết thống trở thành người có địa vị cao nhất. Trong cuộc sống quần hôn, địa vị đó thuộc về người phụ nữ cùng sự hình thành tổ chức xã hội mẫu quyền. Tuy nhiên, khi lao động phát triển cần đến sức vóc của đàn ông, lúc này vai trò của người đàn ông được nâng cao đã chuyển chế độ xã hội trở thành xã hội phụ quyền. Từ đây, địa vị thống trị của người đàn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 13