Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua thuốc bảo vệ thực vật sinh học của nông dân trồng lúa vùng Đồng bằng Sông Cửu Long

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:133

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm mục tiêu: Xác định những yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua thuốc BVTV sinh học của nông dân trồng lúa tại ĐBSCL; mức độ ảnh hưởng của mỗi yếu tố đó tới ý định mua thuốc BVTV sinh học của nông dân trồng lúa tại ĐBSCL; đề xuất những giải pháp cho các nhà khoa học, các nhà quản trị doanh nghiệp, các cơ quan quản lý Nhà nước trong việc hướng nông dân sử dụng thuốc sinh học vào canh tác trên đồng ruộng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua thuốc bảo vệ thực vật sinh học của nông dân trồng lúa vùng Đồng bằng Sông Cửu Long

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH HOÀNG NGỌC THANH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN Ý ĐỊNH MUA THUỐC BẢO VỆ THỰC VẬT SINH HỌC CỦA NÔNG DÂN VÙNG LÚA ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH HOÀNG NGỌC THANH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN Ý ĐỊNH MUA THUỐC BẢO VỆ THỰC VẬT SINH HỌC CỦA NÔNG DÂN VÙNG LÚA ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG Chuyên ngành: Kinh doanh Thương mai Mã số: 60340121 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: TS. Ngô Thị Ngọc Huyền Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2014
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài nghiên cứu “Các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua thuốc bảo vệ thực vật sinh học của nông dân trồng lúa vùng đồng bằng sông Cửu Long” là nghiên cứu của chính bản thân tôi, dưới sự hướng dẫn của Tiến sĩ Ngô Thị Ngọc Huyền và những người mà tôi cảm ơn. Mọi số liệu và tài liệu tham khảo trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng, được xử lý trung thực, khách quan và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 26 tháng 06 năm 2014 Hoàng Ngọc Thanh
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH TÓM TẮT CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU....................... 1 1.1. Giới thiệu ...................................................................................................................... 1 1.2. Sự cần thiết của đề tài ................................................................................................... 1 1.3. Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................................... 3 1.4. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................... 3 1.5. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................. 4 1.6. Tính mới, ý nghĩa thực tiễn của đề tài .......................................................................... 5 1.7. Kết cấu của đề tài ......................................................................................................... 6 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT, GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU ............................ 8 2.1. Giới thiệu ...................................................................................................................... 8 2.2. Cơ sở lý thuyết ............................................................................................................. 8 2.2.1. Thuốc BVTV sinh học ................................................................................................. 8 2.2.2. Khái niệm và lý thuyết về ý định mua........................................................................ 16 2.3. Giả thiết nghiên cứu ................................................................................................... 20 2.3.1. Thái độ ........................................................................................................................ 20 2.3.2. Chuẩn chủ quan .......................................................................................................... 21 2.3.3. Nhận thức kiểm soát hành vi ...................................................................................... 22 2.3.4. Mối quan tâm đến môi trường .................................................................................... 22
2.3.5. Giá trị của giá cả ......................................................................................................... 23 2.3.6. Nhân khẩu học ............................................................................................................ 24 2.4. Mô hình nghiên cứu ................................................................................................... 25 2.5. Tóm tắt ....................................................................................................................... 26 CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ....................................................................... 27 3.1. Giới thiệu .................................................................................................................... 27 3.2. Thiết kế nghiên cứu .................................................................................................... 27 3.2.1. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 27 3.2.2. Quy trình nghiên cứu .................................................................................................. 28 3.3. Xây dựng thang đo ..................................................................................................... 30 3.3.1. Thang đo thái độ đối với thuốc BVTV sinh học ........................................................ 30 3.3.2. Thang đo chuẩn chủ quan ........................................................................................... 30 3.3.3. Thang đo nhận thức kiểm soát hành vi ....................................................................... 31 3.3.4. Thang đo mối quan tâm đến môi trường .................................................................... 32 3.3.5. Thang đo giá trị của giá cả ......................................................................................... 32 3.3.6. Thang đo ý định mua thuốc BVTV sinh học.............................................................. 33 3.3.7. Thang đo các yếu tố nhân khẩu học ........................................................................... 33 3.4. Thiết kế mẫu ............................................................................................................... 33 3.4.1. Xác định đối tượng khảo sát ....................................................................................... 33 3.4.2. Xác định kích thước mẫu............................................................................................ 34 3.4.3. Kỹ thuật lấy mẫu ........................................................................................................ 34 3.5. Tóm tắt ....................................................................................................................... 35 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................................ 37 4.1. Giới thiệu .................................................................................................................... 37 4.2. Thông tin mẫu nghiên cứu.......................................................................................... 37 4.2.1. Thống kê mẫu khảo sát theo giới tính ........................................................................ 38 4.2.2. Thống kê mẫu khảo sát theo trình độ học vấn ............................................................ 38 4.2.3. Thống kê mẫu khảo sát theo thâm niên canh tác ........................................................ 39 4.3. Kiểm định thang đo .................................................................................................... 39
4.4. Phân tích nhân tố khám phá EFA ............................................................................... 42 4.4.1. Phân tích EFA với thang đo các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua .......................... 43 4.4.2. Phân tích EFA với thang đo ý định mua thuốc BVTV sinh học ................................ 46 4.4.3. Tổng hợp các biến quan sát sau khi kiểm định thang đo và phân tích EFA .............. 46 4.5. Phân tích tương quan và hồi qui tuyến tính ................................................................ 48 4.5.1. Phân tích tương quan .................................................................................................. 48 4.5.2. Phân tích hồi quy bội .................................................................................................. 49 4.5.3. Đánh giá độ phù hợp và kiểm định giả thiết về độ phù hợp của mô hình .................. 50 4.5.4. Dò tìm sự vi phạm các giả định cần thiết ................................................................... 51 4.5.5. Tổng kết kết quả kiểm định các giả thiết .................................................................... 52 4.6. Phân tích ảnh hưởng của các biến định tính trong đánh giá ý định mua ................... 54 4.6.1. Phân tích sự khác biệt về giới tính trong đánh giá ý định mua thuốc BVTV sinh học ... .................................................................................................................................... 55 4.6.2. Phân tích sự khác biệt về trình độ trong đánh giá ý định mua thuốc BVTV sinh học .... .................................................................................................................................... 55 4.6.3. Phân tích sự khác biệt về thâm niên canh tác trong đánh giá ý định mua thuốc BVTV sinh học ................................................................................................................................ 56 4.7. Tóm tắt ....................................................................................................................... 57 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ CÁC GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ ................................... 59 5.1. Giới thiệu .................................................................................................................... 59 5.2. Thảo luận về kết quả nghiên cứu ................................................................................ 59 5.2.1. So sánh kết quả nghiên cứu với các giả thiết ban đầu ................................................ 59 5.2.2. So sánh kết quả nghiên cứu với mục tiêu nghiên cứu ................................................ 62 5.2.3. Ý nghĩa của nghiên cứu .............................................................................................. 63 5.3. Giải pháp nâng cao ý định sử dụng thuốc BVTV sinh học ........................................ 64 5.3.1. Đề xuất dựa trên các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua thuốc BVTV sinh học ............ .................................................................................................................................... 64 5.3.2. Kiến nghị .................................................................................................................... 71 5.4. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo ............................................ 75 5.5. Tóm tắt ....................................................................................................................... 76
KẾT LUẬN ......................................................................................................................... 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Phụ lục 1: Dàn bài thảo luận tay đôi và kết quả thảo luận Phụ lục 2: Phiếu thăm dò ý kiến Phụ lục 3: Thống kê mô tả mẫu khảo sát Phụ lục 4: Phân tích thang đo các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua với độ tin cậy Cronbach Alpha Phụ lục 5: Phân tích nhân tố các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua thuốc BVTV sinh học Phụ lục 6: Phân tích thang đo ý định mua với độ tin cậy Cronbach Alpha Phụ lục 7: Phân tích nhân tố khám phá thang đo ý định mua thuốc BVTV sinh học Phụ lục 8: Phân tích tương quan và hồi quy các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua thuốc BVTV sinh học Phụ lục 9: Kết quả kiểm định các giả định hồi quy Phụ lục 10: Phân tích sự khác biệt các biến định tính lên ý định mua thuốc BVTV sinh học
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Viết đầy đủ AMA Hiệp hội Marketing Hoa kỳ BVTV Bảo vệ thực vật ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu long GDP Tổng sản phẩm quốc nội PTTH Phổ thông trung học TM Thương mại TNHH Trách nhiệm hữu hạn TPB Thuyết hành vi hoạch đinh TRA Thuyết hành động hợp lý
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Diện tích, năng suất và sản lượng lúa từ năm 2000 đến năm 2012 ....................... 1 Bảng 2.1: Tỷ lệ các gốc thuốc BVTV được sử dụng tại ĐBSCL ........................................ 14 Bảng 2.2: Nhóm 30 Công ty nhập khẩu thuốc BVTV ở Việt Nam ................................. 15 Bảng 2.3: Tổng hợp các giả thiết nghiên cứu đề xuất.......................................................... 24 Bảng 4.1: Tỷ lệ trả lời .............................................................................................................. .................................................................................................................................... 37 Bảng 4.2a: Kết quả kiểm định Cronbach Alpha của các thang đo ...................................... 41 Bảng 4.2b: Kết quả kiểm định Cronbach Alpha của thang đo ý định mua sau khi loại biến YD2 ............................................................................................................................ 42 Bảng 4.3: Kết quả loại biến sau khi phân tích EFA lần 1 .................................................... 44 Bảng 4.4: Kết quả loại biến sau khi phân tích EFA lần 2 .................................................... 44 Bảng 4.5: Kết quả phân tích nhân tố EFA các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua .............. 45 Bảng 4.6: Kết quả phân tích nhân tố EFA ý định mua thuốc BVTV sinh học .................... 46 Bảng 4.7: Tổng hợp các biến quan sát sau khi phân tích EFA ............................................ 47 Bảng 4.8: Kết quả phân tích hồi qui .................................................................................... 49 Bảng 4.9: Đánh giá độ phù hợp của mô hình ...................................................................... 50 Bảng 4.10: Kết quả phân tích kiểm định F .......................................................................... 51 Bảng 4.11: Kết quả kiểm định các giả thuyết ..................................................................... 53 Bảng 4.12 : Kiểm định trung bình về giới tính đối với ........................................................ 55 Bảng 4.13a : Phân tích sự khác biệt về trình độ đối với ý định mua thuốc BVTV sinh học… ................................................................................................................................... 55 Bảng 4.13b : Phân tích sự khác biệt về trình độ đối với ý định mua thuốc BVTV sinh học .................................................................................................................................... 56 Bảng 4.13c : Trung bình thang đo ý định mua giữa các trình độ học vấn ........................... 56 Bảng 4.14a : Phân tích sự khác biệt về thâm niên canh tác đối với ý định mua thuốc BVTV sinh học....................................................................................................................... 57 Bảng 4.14b : Phân tích sự khác biệt về thâm niên canh tác đối với ý định mua thuốc BVTV sinh học....................................................................................................................... 57 Bảng 4.14c : Trung bình thang đo ý định mua giữa những người có thâm niên canh tác ... 57
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1: Biểu đồ giá trị nhập khẩu thuốc BVTV tại Việt Nam từ 2000 - 2012 ............ 16 Hình 2.2: Mô hình lý thuyết hành động hợp lý TRA........................................................... 17 Hình 2.3: Mô hình lý thuyết hành vi hoạch định TPB ......................................................... 19 Hình 2.4: Mô hình nghiên cứu đề xuất ................................................................................ 25 Hình 3.1. Quy trình nghiên cứu ........................................................................................... 29 Hình 4.1: Biểu đồ thống kê mẫu khảo sát theo giới tính ..................................................... 39 Hình 4.2: Biểu đồ thống kê mẫu khảo sát theo trình độ học vấn ......................................... 39 Hình 4.3: Biểu đồ thống kê mẫu khảo sát theo thâm niên canh tác ..................................... 38 Hình 4.4: Kết quả mô hình nghiên cứu ................................................................................ 54 Hình 5.1: Mô hình kết hợp bốn nhà ..................................................................................... 74
TÓM TẮT Đối với sản xuất nông nghiệp, thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) là giải pháp rất quan trọng để quản lý dịch hại, giúp tăng năng suất cho cây trồng. Tuy nhiên, càng ngày người nông dân càng lạm dụng thuốc BVTV hóa học, gây ảnh hưởng đến chất lượng lúa gạo làm ra, gây nguy cơ bùng phát dịch hại, ảnh hưởng trực tiếp sức khỏe người nông dân, gây ô nhiễm môi trường sống. Trong khi đó, thuốc BVTV sinh học, đặc biệt là thuốc chiết xuất từ thực vật, với nhiều ưu điểm nổi trội, chỉ mới được sử dụng ở tỉ lệ 5%, riêng tại đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) tỉ lệ cao hơn (8.8%). Đề tài nghiên cứu muốn tìm ra các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua thuốc BVTV sinh học của người nông dân, mức độ ảnh hưởng của mỗi yếu tố và tìm ra giải pháp để nâng cao ý định mua thuốc BVTV sinh học nhằm thay đổi việc sử dụng thuốc BVTV của nông dân, dần thay đổi tình trạng trên. Mô hình nghiên cứu xây dựng dựa trên thuyết hành vi hoạch định và bổ sung hai yếu tố nữa là mối quan tâm đến môi trường và giá trị của giá cả. Để xây dựng thang đo, tác giả tham khảo các thang đo của các tác giả nước ngoài đo lường các khái niệm tương tự trong lĩnh vực sản phẩm thân thiện môi trường. Có 25 biến quan sát đo lường cho 6 khái niệm là thái độ, chuẩn chủ quan, nhận thức kiểm soát hành vi, mối quan tâm đến môi trường, giá trị của giá cả, ý định mua. Tiến hành khảo sát định tính 2 lần, lần đầu với 5 người để hiệu chỉnh thang đo, lần sau với 10 người để xác định mức độ rõ ràng dễ hiểu của câu hỏi, từ đó xây dựng bảng câu hỏi khảo sát định lượng. Nghiên cứu định lượng được tiến hành với cỡ mẫu là 206. Dữ liệu thu về được xử lý trên phần mềm SPSS 16.0. Các công cụ được sử dụng để phân tích là đánh giá độ tin cậy Cronbach Alpha, phân tích nhân tố khám phá EFA, phân tích tương quan, hồi qui, T-test, Anova. Quá trình đánh giá thang đo và phân tích nhân tố đã loại ra 3 quan sát, số quan sát còn lại được đưa vào phân tích tương quan và hồi qui. Kết quả nghiên cứu cho thấy cả năm yếu tố trên đều ảnh hưởng theo chiều thuận đến ý định mua thuốc BVTV sinh học. Trong đó, ảnh hưởng nhiều nhất là chuẩn chủ quan, thứ nhì là giá trị của giá cả, thứ ba là nhận thức kiểm soát hành vi, thứ tư là mối quan tâm đến môi trường và cuối
cùng là thái độ. Phân tích khác biệt các biến định tính nhân khẩu học cho thấy giới tính không có sự khác biệt lên ý định mua thuốc BVTV sinh học, trong khi hai biến là trình độ học vấn và thâm niên canh tác thì có sự khác biệt lên ý định mua. Dựa vào kết quả nghiên cứu, tác giả đã đề xuất ra các giải pháp dành cho bốn nhà là nhà khoa học, nhà sản xuất, nhà nước, nhà nông, và đặc biệt lưu ý sự phối hợp chặt chẽ giữa bốn nhà để có giải pháp đồng bộ. Đây là những giải pháp góp phần tăng ý định sử dụng thuốc BVTV sinh học, hướng đến một nền nông nghiệp xanh và bền vững.
1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1. Giới thiệu Chương này tác giả nêu lên sự cần thuyết và lý do chọn đề tài, đồng thời trình bày các nội dung như mục tiêu nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu một cách tổng quát. 1.2. Sự cần thuyết của đề tài Theo Tổng cục Thống kê năm 2013, GDP ngành nông nghiệp đạt 602,3 nghìn tỷ đồng, chiếm 16,4% GDP cả nước, tăng 2,5% so với 2012. Một trong những sản phẩm nông nghiệp nổi bật là lúa gạo Việt Nam, nhiều năm liền xuất khẩu đứng vị trí thứ 2, năm 2013 xếp thứ 3 sau Ấn Độ và Thái Lan với sản lượng xuất khẩu 6,61 triệu tấn1. Trong đó, ĐBSCL được xem là vựa lúa của miền Nam cũng như cả nước. Tuy nhiên, diện tích đất nông nghiệp có xu hướng giảm theo thời gian do tốc độ đô thị hóa và công nghiệp hóa. Để đảm bảo an ninh lương thực và nhu cầu xuất khẩu, việc thâm canh tăng vụ được áp dụng và tăng năng suất bằng nhiều biện pháp, trong đó có tăng sử dụng phân bón và thuốc BVTV nguồn gốc hóa học. Bảng 1.1: Diện tích, năng suất và sản lượng lúa từ năm 2000 đến năm 2012 Diễn giải 2000 2005 2010 2011 2012 Diện tích (ha) 7,67 7,33 7,49 7,65 7,75 Năng suất (tấn/ha) 4,24 4,89 5,34 5,53 5,60 Sản lượng (triệu tấn) 32,51 35,84 39,99 42,31 43,75 (Nguồn: Số liệu thống kê - Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn)2 Việc sử dụng thuốc BVTV không đúng đã để lại nhiều hậu quả trước mắt và lâu dài đến nền nông nghiệp, cùng với như môi trường, sức khỏe của con người và vật nuôi. Việc thâm canh tăng vụ trong thời gian dài liên tục, chạy theo sản lượng đã làm cho đất đai ngày càng thoái hóa, dinh dưỡng bị mất cân đối, mất 1 Số liệu của Tổng cục thống kê năm 2013 2 Diện tích và sản lượng tính tổng các vụ trong năm
2 cân bằng hệ sinh thái trong đất, hệ vi sinh vật trong đất bị phá hủy, tồn dư các chất độc hại trong đất ngày càng cao, nguồn bệnh tích lũy trong đất càng nhiều dẫn đến phát sinh một số dịch hại không dự báo trước. Dư lượng thuốc gây ảnh hưởng đến môi trường nước, ngăn cản sự sinh trưởng và cấu trúc của hệ sinh thái thủy vực, làm cho nguồn nước mất giá trị sử dụng trong tưới tiêu, sinh hoạt và ăn uống. Dư lượng thuốc còn để lại trên nông sản làm cho nông sản không sạch, ảnh hưởng trực tiếp đến người tiêu dùng (Nguyễn Trần Oánh, 2007)3. Hàng năm, Cục BVTV và Chi cục BVTV lấy mẫu rau tại các vùng sản xuất và trên thị trường để kiểm tra về dư lượng thuốc BVTV. Kết quả kiểm tra từ năm 2006 đến nay cho thấy, tỷ lệ mẫu có dư lượng vượt quá mức dư lượng tối đa cho phép vẫn ở mức cao (8,53%) số mẫu kiếm tra4. Trong một kiểm tra sức khỏe cho nông dân tại ĐBSCL, 35% nông dân được xét nghiệm có dư lượng thuốc BVTV trong máu, có thể là một trong những nguyên nhân gây ung thư và các dạng u bướu khác (Dasgupta và cộng sự, 2005)5. Theo xu hướng hiện nay, thế giới đang hướng đến nền nông nghiệp xanh, có lợi cho sức khỏe con người và môi trường. Trong đó hạn chế sử dụng thuốc BVTV hóa học, thay bằng thuốc BVTV sinh học thân thiện với môi trường và tạo ra nông sản sạch. Tuy nhiên, theo Cục BVTV, thuốc BVTV sinh học chỉ chiếm 5% tổng lượng thuốc BVTV sử dụng35. Riêng tại ĐBSCL, tác giả Phạm Văn Toàn (2013), trong nghiên cứu về “Thực trạng sử dụng thuốc Bảo vệ thực vật và một số giải pháp giảm thiểu việc sử dụng thuốc không hợp lý trong sản xuất lúa ở đồng bằng sông Cửu Long”, nông dân tại đây sử dụng thuốc BVTV sinh học ở mức 8.8%6. Ở Việt Nam, khái niệm thuốc BVTV sinh học không còn mới, được nhắc nhiều trong các buổi hội thảo, hội nghị, các báo cáo… nhưng việc ứng dụng và sử dụng còn hạn chế. Có nhiều nguyên nhân lý giải cho hiện trạng này, như thuốc 3 Trích trong Giáo trình Thuốc BVTV của Nguyễn Trần Oánh, 2007 4 Số liệu của Cục BVTV 2012 5 Trích trong báo cáo của World bank 6 Đăng trên tạp chí Khoa học trường Đại học Cần Thơ
3 khó sử dụng, giá thành mắc, khó bảo quản, thói quen canh tác của người nông dân, sự nhận thức của nông dân về tầm quan trọng của việc sử dụng thuốc sinh học, ý thức bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khỏe cộng đồng chưa được chú trọng. Do đó, việc tìm ra các yếu tố thực sự ảnh hưởng đến ý định mua của nông dân rất quan trọng trong việc thay đổi tập quán canh tác, từng bước hướng đến nền nông nghiệp xanh. Đó là lý do tác giả chọn đề tài nghiên cứu “Các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua thuốc BVTV sinh học của nông dân trồng lúa vùng ĐBSCL”. 1.3. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: - Xác định những yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua thuốc BVTV sinh học của nông dân trồng lúa tại ĐBSCL. - Mức độ ảnh hưởng của mỗi yếu tố đó tới ý định mua thuốc BVTV sinh học của nông dân trồng lúa tại ĐBSCL. - Đề xuất những giải pháp cho các nhà khoa học, các nhà quản trị doanh nghiệp, các cơ quan quản lý Nhà nước trong việc hướng nông dân sử dụng thuốc sinh học vào canh tác trên đồng ruộng. 1.4. Phạm vi nghiên cứu Theo Nguyễn Trần Oánh (2007), thuốc BVTV sinh học phân loại theo nguồn gốc gồm 3 nhóm chính: nhóm hóa sinh, nhóm vi sinh và nhóm chiết xuất thực vật. Nhóm hóa sinh bao gồm các chất có nguồn gốc tự nhiên có khả năng kiểm soát dịch hại theo cơ chế không độc. Đó là các chất dẫn dụ (sinh dục hoặc thức ăn), các chất xua đuổi, các chất điều khiển sinh trưởng côn trùng. Nhóm vi sinh có thể được tạo ra bằng nhiều con đường khác nhau như chế phẩm sản xuất từ vi-rút Nucleopolyhedrosisvirus (NPV), vi khuẩn Bacillus thuringiensis), các loại nấm côn trùng Metarhizum, Beauvenia, nấm đối kháng
4 Trichoderma, tuyến trùng Entomopathogenic nematodes (EPN). Nhóm này qui mô sản xuất nhỏ, khó bảo quản và phải sử dụng riêng biệt, không phối trộn với thuốc khác, giá thành cao dẫn đến nhiều hạn chế trong ứng dụng. Nhóm chiết xuất thực vật: độc tố được chiết xuất từ các loài thực vật có hoạt tính trừ sâu bệnh như xoan Ấn Ðộ, cây thanh hao, cây núc nắc, hoa hòe... Nhóm này khắc phục được nhược điểm của nhóm vi sinh, có thể bảo quản trong điều kiện thường, có thể phối trộn với các thuốc khác, hiệu lực hấp thụ thuốc lên cây trồng cao và có thể đưa vô sản xuất công nghiệp làm giảm giá thành. Đây được xem là dạng thuốc BVTV sinh học có thể đưa vào ứng dụng rộng rãi. Trong phạm vi đề tài, tác giả chọn nghiên cứu trên nhóm này. - Sản phẩm nghiên cứu: thuốc bảo vệ thực vật sinh học chiết xuất thực vật. - Đối tượng nghiên cứu: các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua thuốc bảo vệ thực vật sinh học của nông dân trồng lúa vùng ĐBSCL. - Đối tượng khảo sát: nông dân trồng lúa vùng ĐBSCL. - Phạm vi nghiên cứu: thực hiện nghiên cứu tại ĐBSCL, từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2014. 1.5. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu khám phá được thực hiện bằng phương pháp nghiên cứu định tính thông qua kỹ thuật thảo luận tay đôi. Đối tượng được chọn là chuyên gia viện lúa ĐBSCL, cán bộ kỹ thuật Công ty TNHH TM Tân Thành, đây là một đơn vị sản xuất và kinh doanh thuốc BVTV sinh học, Giám đốc Nhà máy thuốc BVTV Delta, Trưởng nhóm câu lạc bộ nông dân. - Nghiên cứu thực nghiệm được thực hiện bằng phương pháp nghiên cứu định lượng thông qua kỹ thuật thu thập thông tin bằng cách phỏng vấn trực tiếp nông dân trồng lúa tại các tỉnh ĐBSCL.
5 - Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 16.0. Với các công cụ thống kê mô tả, phân tích tương quan, kiểm định thang đo với Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá, phân tích hồi qui, T - test, Anova. 1.6. Tính mới, ý nghĩa thực tiễn của đề tài Cùng tiến trình phát triển của nền nông nghiệp Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung, người nông dân đã biết và sử dụng các sản phẩm sinh học để bảo vệ mùa màng từ rất sớm như: sử dụng thiên địch (rắn bắt chuột, trồng hoa trên bờ ruộng để thu hút côn trùng có ích tiêu diệt sâu rầy trên ruộng), hoai ủ chất thải động vật để tạo vi sinh vật cải tạo đất, chiết dịch từ thực vật có độc tố để trừ sâu rầy, bệnh hại... Nhưng với sự ra đời của thuốc BVTV hóa học và bắt đầu bùng nổ từ thập niên 40 của thế kỉ 20 - kỷ nguyên thuốc phòng trừ dịch hại tổng hợp hữu cơ theo lối sản xuất công nghiệp7. Những ưu điểm như: hiệu quả nhanh, tiện dụng, giá thành rẻ đã khiến nông dân quên đi những tác hại lâu dài của thuốc BVTV hóa học. Các chương trình vận động dùng sản phẩm sạch, thân thiện, dễ tiêu hủy nhằm bảo vệ môi trường liên tục được phát động. Sử dụng thuốc BVTV sinh học cũng là một trong những chương trình vận động của các cấp đến người nông dân trong vấn đề bảo vệ môi trường sống và làm ra các nông sản sạch, an toàn. Có nhiều công trình nghiên cứu hàn lâm và thực nghiệm về thuốc BVTV sinh học, nhưng hầu hết là nghiên cứu về tác dụng, cách điều chế, hoặc ứng dụng vào các qui trình sản xuất sạch như rau sạch, hoa sạch, gạo sạch. Hoặc những nghiên cứu trong lĩnh vực thuốc BVTV nói chung. Có thể kể đến như: - Phạm Văn Toàn, 2013. Thực trạng sử dụng thuốc Bảo vệ thực vật và một số giải pháp giảm thiểu việc sử dụng thuốc không hợp lý trong sản xuất lúa ở đồng bằng sông Cửu Long. Thông qua khảo sát, tác giả thống kê lượng thuốc nông dân sử dụng, trong đó thuốc sinh học chiếm 8,8% và thực trạng sử dụng 7 Trích trong Giáo trình Thuốc BVTV của Nguyễn Trần Oánh, 2007
6 thuốc của nông dân. Từ đó, tác giả đưa ra một số đề xuất nhằm hạn chế lạm dụng thuốc như hiện nay. - Lê Nguyễn Thanh Vân, 2013. Nghiên cứu các yếu tố tác động đến quyết định lựa chọn thuốc BVTV Công ty TNHH Hóa nông Lúa vàng của người nông dân tại thị trường Long An. Luận văn Thạc sỹ kinh tế. Trường đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh. Trong đó tác giả phân tích các yếu tố Marketting ảnh hưởng đến quyết định mua thuốc BVTV của người nông dân. - Nguyễn Duy Long, 2008. Nghiên cứu sự thỏa mãn của hệ thống phân phối thuốc BVTV. Luận văn Thạc sỹ kinh tế. Trường đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh. Đối tượng nghiên cứu là hệ thống phân phối, từ đó đề xuất các giải pháp để làm hài long đối tượng này. Tại Việt Nam chưa có nhiều công trình tập trung để nghiên cứu chuyên đề về hành vi mua của đối tượng tiêu dùng trực tiếp là nông dân, nhằm làm rõ “nút thắt cổ chai” là tại sao nông dân vẫn chưa sử dụng thuốc BVTV sinh học một cách rộng rãi, dù đã có không ít các hội thảo, hội nghị chuyên đề của các cấp quản lý tổ chức, cùng với khuyến cáo của các nhà khoa học. Xuất phát từ thực trạng đó, với đề tài nghiên cứu “Các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua thuốc BVTV sinh học của nông dân trồng lúa vùng ĐBSCL”, tác giả mong muốn góp phần tìm ra giải pháp ban đầu để hướng nông dân đến việc sử dụng thuốc BVTV sinh học, từng bước đi đến nông nghiệp xanh và bền vững. 1.7. Kết cấu của đề tài Đề tài gồm 5 chương: - Chương 1: Giới thiệu tổng quan về đề tài: sự cần thuyết của đề tài, mục tiêu nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu, tính mới, ý nghĩa của đề tài. - Chương 2: Cơ sở lý thuyết, các nghiên cứu liên quan đến thuốc BVTV sinh học, các lý thuyết về ý định mua, giả thuyết nghiên cứu được thuyết lập và
7 đề xuất mô hình nghiên cứu thể hiện các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua thuốc BVTV sinh học. - Chương 3: Phương pháp nghiên cứu: xây dựng qui trình nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu, xây dựng thang đo, phương pháp chọn mẫu, phương pháp thu thập và phân tích xử lý số liệu. - Chương 4: Phân tích kết quả nghiên cứu: trình bày kết quả phân tích các yếu tố ảnh hưởng, kiểm định độ tin cậy, đánh giá mức độ quan trọng bằng cách phân tích nhân tố EFA, phân tích hồi qui, kiểm định T-test, Anova. - Chương 5: Thảo luận và giải pháp: đưa ra kết luận về mô hình nghiên cứu, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng, từ đó đề xuất giải pháp cho các nhà khoa học, nhà quản lý doanh nghiệp, cơ quan quản lý Nhà nước trong việc khuyến khích nông dân sử dụng thuốc BVTV sinh học một cách rộng rãi.
8 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT, GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU 2.1. Giới thiệu Ở chương 1, tác giả đã trình bày lý do thực hiện đề tài cùng những mục tiêu nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu tổng quát. Trong chương 2, tác giả nêu ra những cơ sở lý thuyết làm nền tảng cho việc nghiên cứu. Từ đó phát triển giả thuyết nghiên cứu và đề xuất mô hình nghiên cứu. 2.2. Cơ sở lý thuyết 2.2.1. Thuốc BVTV sinh học 2.2.1.1. Định nghĩa và phân loại Theo định nghĩa của cục BVTV, thuốc BVTV là những hợp chất hoá học, những chế phẩm sinh học được sử dụng trong nông nghiệp để bảo vệ cây trồng và nông sản, chống lại sự phá hại của những sinh vật gây hại và tăng cường sự phát triển của cây trồng. Phân loại theo tính năng, thuốc BVTV bao gồm các nhóm chính: (1) thuốc trừ sâu, (2) thuốc trừ bệnh, (3) thuốc trừ cỏ dại, (4) chế phẩm điều hoà sinh trưởng, (5) phân bón lá và (6) thuốc trừ động vật gây hại (Nguyễn Trần Oánh, 2007). Phân loại theo nguồn gốc, thành phần, thuốc BVTV gồm 2 nhóm: hóa học và sinh học. Trong phạm vi đề tài sẽ nói về thuốc BVTV sinh học, không nghiên cứu thuốc BVTV hóa học (Nguyễn Trần Oánh, 2007). Theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (US EPA) (trích trong Đào Văn Hoằng, 2011), thuốc BVTV có nguồn gốc sinh học (Biopesticide) là các loại thuốc phòng trừ dịch hại có nguồn gốc nguyên liệu tự nhiên như thực vật, động vật, vi khuẩn và khoáng chất. Phân loại thuốc BVTV sinh học theo nguồn gốc gồm 3 nhóm chính: thuốc có nguồn gốc vi sinh, thuốc có nguồn gốc hóa sinh, thuốc có nguồn gốc thực vật (Nguyễn Trần Oánh, 2007).