Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Cho vay học sinh sinh viên tại Ngân hàng CSXH – Chi nhánh TP Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:103

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm đề xuất các giải pháp và kiến nghị để tăng cường cho vay HSSV tại Ngân hàng CSXH Việt Nam – Chi nhánh TP Hà Nội, góp phần vào mục tiêu chung của Ngân hàng CSXH là xóa đói, giảm nghèo, đảm bảo An sinh xã hội, nâng cao trình độ dân trí cho người dân.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Cho vay học sinh sinh viên tại Ngân hàng CSXH – Chi nhánh TP Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THƢƠNG MẠI ------------------------- NGUYỄN HỒNG THẮM CHO VAY HỌC SINH SINH VIÊN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI – CHI NHÁNH THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Hà Nội , Năm 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THƢƠNG MẠI ------------------------- NGUYỄN HỒNG THẮM CHO VAY HỌC SINH SINH VIÊN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI – CHI NHÁNH THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành : Tài chính – Ngân hàng Mã số : 60.34.02.01 Luận văn thạc sĩ kinh tế Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS, TS. Đào Minh Phúc Hà Nội, Năm 2018
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Cho vay học sinh sinh viên tại Ngân hàng CSXH – Chi nhánh TP Hà Nội” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, do tôi thực hiện có sự hƣớng dẫn, hỗ trợ từ PGS, TS. Đào Minh Phúc. Các số liệu, kết quả trong luận văn đƣợc sử dụng là trung thực, đƣợc trích dẫn và có tính kế thừa, phát triển từ các tài liệu, tạp chí, các công trình nghiên cứu, các báo cáo số liệu đã đƣợc công bố,… Các giải pháp nêu trong luận văn đƣợc rút ra từ cơ sở lý luận và quá trình nghiên cứu thực tiễn. Tác giả luận văn Nguyễn Hồng Thắm
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu cùng Quý thầy cô Trƣờng Đại học Thƣơng Mại đã tạo điều kiện và truyền đạt cho tôi những kiến thức, những kinh nghiệm quý báu giúp tôi tự tin, làm tốt hơn trong công việc và hoàn thành đƣợc đề tài nghiên cứu. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ long biết ơn chân thành và sâu sắc tới PGS, TS. Đào Minh Phúc, ngƣời đã tận tình, hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo, các đồng nghiệp làm tại Chi nhánh Ngân hàng CSXH TP Hà Nội đã nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện hỗ trợ để tôi tiếp cận tìm hiều thực tiễn và cung cấp số liệu cần thiết cho đề tài này. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn sự khuyến khích, quan tâm, tạo điều kiện của những ngƣời thân trong gia đình cũng nhƣ các bạn cùng lớp cao học khóa 22B, đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Nguyễn Hồng Thắm
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC BẢNG BIỂU ..................................................................................... vi DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ........................................................................... vii DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ, TỪ VIẾT TẮT ........................................... viii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu: ......................................................................1 2. Tình hình nghiên cứu ..............................................................................................2 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ...........................................................................4 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................5 5. Phƣơng pháp nghiên cứu.........................................................................................5 6. Kết cấu luận văn ......................................................................................................5 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHO VAY HỌC SINH SINH VIÊN ..........6 1.1. Những vấn đề cơ bản về cho vay học sinh sinh viên ...........................................6 1.1.1. Khái niệm về cho vay học sinh sinh viên ..........................................................6 1.1.2. Sự cần thiết của cho vay học sinh, sinh viên .....................................................9 1.1.3. Đặc điểm cho vay học sinh sinh viên ..............................................................15 1.2. Các chỉ tiêu đánh giá hoạt động cho vay học sinh, sinh viên ..............................17 1.2.1. Chỉ tiêu định tính .............................................................................................17 1.2.2. Các chỉ tiêu định lượng ....................................................................................17 1.3. Các nhân tố ảnh hƣởng đến hoạt động cho vay học sinh, sinh viên ..................19 1.3.1 .Nhóm nhân tố thuộc về tổ chức cho vay .........................................................19 1.3.2. Năng lực nhận thức của HSSV ........................................................................21 1.3.3. Nhóm nhân tố khác..........................................................................................21 1.4. Kinh nghiệm và bài học kinh nghiệm về cho vay HSSV của một số nƣớc trên thế giới .......................................................................................................................22
iv 1.4.1. Kinh nghiệm về cho vay HSSV ........................................................................22 1.4.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam .................................................................23 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1..........................................................................................25 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CHO VAY HSSV TẠI NGÂN HÀNG CSXH VIỆT NAM – CHI NHÁNH TP HÀ NỘI ....................................26 2.1. Khái quát về Ngân hàng CSXH Việt Nam – Chi nhánh TP Hà Nội .................26 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của NHCSXH Việt Nam – Chi nhánh TP Hà Nội .......................................................................................................................26 2.1.2. Kết quả hoạt động Ngân hàng CSXH Việt Nam – Chi nhánh TP Hà Nội ......29 2.2. Thƣc trạng cho vay HSSV tại NHCSXH Việt Nam – CN Tp Hà Nội ....................39 2.2.1. Quy định về cho vay HSSV của NHCSXH Việt Nam – CN Tp Hà Nội ...........39 2.2.2. Thực trạng hoạt động cho vay HSSV tại NHCSXH Việt Nam – CN Hà Nội. .46 2.3. Đánh giá thực trạng cho vay HSSV tại Ngân hàng CSXH Chi nhánh TP. Hà Nội .............................................................................................................................61 2.3.1. Những kết quả đạt được ..................................................................................61 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân ......................................................................63 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2..........................................................................................69 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG CHO VAY HSSV TẠI NGÂN HÀNG CSXH VIỆT NAM – CHI NHÁNH TP HÀ NỘI ....................................70 3.1. Định hƣớng hoạt động cho vay HSSV của NHCSXH Việt Nam – Chi nhánh Tp Hà Nội .......................................................................................................................70 3.1.1. Định hướng cho vay HSSV của Ngân hàng CSXH Việt Nam .........................70 3.1.2. Định hướng cho vay HSSV của NHCSXH Chi nhánh Tp Hà Nội...................70 3.2. Giải pháp tăng cƣờng cho vay HSSV tại Ngân hàng CSXH Việt Nam – Chi nhánh TP Hà Nội .......................................................................................................72 3.2.1. Đa dạng hóa nguồn vốn hoạt động, mở rộng đối tượng vay vốn, tăng quy mô tín dụng ......................................................................................................................72 3.2.2. Điều chỉnh thời hạn, mức cho vay và lãi suất cho vay ...................................73 3.2.3. Tiếp tục cải cách thủ tục vay vốn, phương thức giải ngân .............................74
v 3.2.4. Tăng cường công tác thông tin tuyên truyền ..................................................75 3.2.5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực .............................................................75 3.2.6. Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các tổ giao dịch lưu động .....78 3.2.7. Tăng cường củng cố chất lượng hoạt động của các Tổ TK&VV ....................79 3.2.8. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát .........................................................80 3.2.9. Tăng cường sự phối kết hợp với chính quyền và các ngành, đoàn thể trong hoạt động cho vay HSSV ...........................................................................................81 3.3. Kiến nghị ............................................................................................................82 3.3.1. Kiến nghị đối với Chính phủ ...........................................................................82 3.2.2. Kiến nghị đối với các Bộ, ngành .....................................................................83 3.3.4. Kiến nghị đối với NHCSXH Việt Nam ............................................................85 3.3.5. Kiến nghị đối với Ban đại diện – chính quyền các cấp...................................86 3.3.6. Kiến nghị đối với tổ chức CTXH nhận ủy thác ...............................................86 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3..........................................................................................88 KẾT LUẬN ..............................................................................................................89 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
vi DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Phần chi tiêu công cộng cho giáo dục đƣợc nhận bởi các nhóm có địa vị KTXH khác nhau theo vùng – Số liệu năm 1980 .....................................................12 Bảng 2.1: Tổng hợp nguồn vốn qua các năm từ 2013-2017 ....................................30 Bảng 2.2 – Công tác sử dụng nguồn vốn giai đoạn 2013-2017 ................................34 Bảng 2.3 – Tình hình dƣ nợ theo chƣơng trình cho vay giai đoạn 2013-2017 .........35 Bảng 2.4 – Cơ cấu dƣ nợ theo chƣơng trình cho vay năm 2013 và 2017 .................36 Bảng 2.5 - Cơ cấu dƣ nợ theo hình thức cho vay năm 2016-2017 ...........................38 Bảng 2.6. Nguồn vốn tín dụng HSSV .......................................................................47 Bảng 2.7: Tỷ trọng dƣ nợ cho vay HSSV từ năm 2013 – 2017 ................................48 Bảng 2.8. Dƣ nợ tín dụng HSSV theo phƣơng thức ủy thác qua tổ chức CTXH .....49 Bảng 2.9: Tốc độ tăng trƣởng dƣ nợ bình quân một HSSV......................................50 Bảng 2.10. Số lƣợng, tỷ lệ HSSV thuộc đối tƣợng vay vốn .....................................51 Bảng 2.11: Dƣ nợ HSSV theo đối tƣợng thụ hƣởng .................................................52 Bảng 2.12: Phân tích số lƣợng và dƣ nợ HSSV theo đối tƣợng đào tạo ...................55 Bảng 2.13: Phƣơng thức cho vay HSSV từ năm 2013 – năm 2017 ..........................57 Bảng 2.14. Doanh số cho vay, thu nợ .......................................................................58 Bảng 2.15: Bảng số liệu nợ quá hạn, nợ gia hạn nợ..................................................60
vii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 2.1. Sơ đồ tổ chức Chi nhánh NHCSXH Thành phố Hà Nội .........................27 Biểu đồ 2.1. – Cơ cấu nguồn vốn giai đoạn 2013 - 2017 ..........................................31 Biểu đồ 2.2. Tăng trƣởng nguồn vốn giai đoạn 2013 - 2017 ....................................31 Biểu đồ 2.3 – Cơ cấu vay vốn theo hệ đào tạo giai đoạn 2013 - 2017 .....................56 Biểu đồ 2.4. – Doanh số cho vay, thu nợ năm 2013 - 2017 ......................................59
viii DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ, TỪ VIẾT TẮT ASXH An sinh xã hội BĐD Ban đại diện HĐQT Hội đồng quản trị HSSV Học sinh sinh viên HCKK Hoàn cảnh khó khăn NHNo&PTNT Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn NHCSXH Ngân hàng Chính sách xã hội NHNN Ngân hàng Nhà nƣớc NHTM Ngân hàng Thƣơng mại NSNN Ngân sách Nhà nƣớc TCTD Tổ chức tín dụng TK&VV Tiết kiệm và vay vốn UBND Ủy ban nhân dân UBMTTQ Ủy ban Mặt trận tổ quốc HCCB Hội Cựu chiến binh HND Hội Nông dân HPN Hội Phụ nữ Tp Thành phố NV Nguồn vốn CV Cho vay KFW Doanh nghiệp vừa và nhỏ GQVL Giải quyết việc làm NSVSMT Nƣớc sạch vệ sinh môi trƣờng XKLĐ Xuất khẩu lao động SXKD Sản xuất kinh doanh XĐGN Xóa đói giảm nghèo NQH Nợ quá hạn GHN Gia hạn nợ CNY Nhân dân tệ
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu: Cho vay học sinh sinh viên (HSSV) có hoàn cảnh khó khăn của Ngân hàng Chính sách xã hội Việt Nam là một chủ trƣơng đúng đắn, chính sách quan trọng của Đảng và Nhà nƣớc đầu tƣ cho nền kinh tế tri thức đƣợc khởi động ở Việt Nam từ 02/03/1998 với Quyết định số 51/1998/QĐ – TTg của Thủ tƣớng Chính phủ. Đến ngày 27/09/2007 Thủ tƣớng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 157/2007/QĐ- TTg hƣớng dẫn về cho vay HSSV. Chƣơng trình cho vay này đã mang lại hiệu quả xã hội thiết thực, nguồn vốn đƣợc phân bổ tới toàn bộ 63 chi nhánh NHCSXH tỉnh, thành phố. Đến cuối năm 2017 cả nƣớc đã có trên 4 triệu lƣợt HSSV có hoàn cảnh khó khăn đƣợc vay vốn. Nguồn vốn tín dụng này đã góp phần quan trọng vào thực hiện chính sách xã hội của Đảng và Nhà Nƣớc, đã tạo ra nguồn cần thiết về tài chính cho một bộ phận không nhỏ HSSV để họ có thể theo học trong các cơ sở đào tạo trong nƣớc, nhằm nâng cao trình độ chuyên môn kỹ thuật tham gia vào thị trƣờng lao động và để đóng góp cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tế xã hội của đất nƣớc. Cùng với thành quả chung của cả nƣớc, tại Hà Nội, trong những năm qua Ngân hàng CSXH Chi nhánh TP Hà Nội đã phối kết hợp tốt với cấp ủy, chính quyền địa phƣơng triển khai sâu rộng cho vay HSSV tại các quận huyện trong thành phố. Nhờ đó, đã tạo điều kiện cho hàng trăm ngàn HSSV thuộc diện hộ nghèo, cận nghèo, khó khăn đƣợc vay vốn đi học tại các cơ sở đào tạo chuyên nghiệp, giúp các em sau này có đƣợc một nghề chuyên môn kỹ thuật để lập nghiệp. Những thành quả trên rất đáng khích lệ, nó không chỉ tạo động lực cho sự phát triển nhân lực mà còn tạo dựng niềm tin của ngƣời dân trong xã hội đối với đƣờng lối, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu trên, quá trình hoạt động cho vay HSSV của cả nƣớc nói chung, thành phố Hà Nội nói riêng vẫn còn không ít những hạn chế, thách thức. Đó là: quy mô tín dụng chƣa tƣơng xứng với nhu cầu; tỷ lệ nợ quá hạn cao; dƣ nợ cho vay đang giảm mạnh qua từng năm; thực tế nhu cầu chi phí
2 của sinh viên ngày càng lớn trong đó mức cho vay chỉ đáp ứng một phần nhỏ nhu cầu học tập; thủ tục vay vốn còn nhiều bất cập;… Do vậy, tác giả chọn đề tài nghiên cứu: “Cho vay học sinh sinh viên tại Ngân hàng CSXH – Chi nhánh TP Hà Nội”. Thông qua luận văn thạc sỹ này nhằm nghiên cứu đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy hoạt động cho vay HSSV của Ngân hàng CSXH Chi nhánh Tp Hà Nội nói riêng và NHCSXH Việt Nam nói chung. 2. Tình hình nghiên cứu Trên thực tế tính đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về hoạt động cho vay học sinh sinh viên. Tác giả đã sƣu tầm và nghiên cứu một số công trình trong và ngoài nƣớc sau đây: 2.1. Các công trình nghiên cứu nƣớc ngoài: (1) Nghiên cứu của Maureen Woodhall – “Student Loans: Potential, Problems and Lessons from International Experience”(Vay nợ sinh viên: triển vọng, vấn đề và những bài học kinh nghiệm quốc tế) cho rằng có rất nhiều mô hình cho sinh viên vay vốn và những hỗ trợ tài chính cho sinh viên nhƣng không có mô hình nào thích hợp với tất cả các quốc gia trên thế giới. Chính phủ các nƣớc thƣờng không hài lòng và có rất nhiều ý kiến bi quan về chƣơng trình này. Nhƣng theo tác giả, những chƣơng trình này có đóng góp lớn đến quá trình đa dạng hóa thu nhập và chia sẻ khó khăn cho sinh viên. Điều quan trọng là nâng cao hiệu quả và ảnh hƣởng của chƣơng trình này. (2) Nghiên cứu của Hua Shen – “Student Loans Repayment and Recovery: International Comparisons” (Mức phải trả và khả năng thu hồi từ những khoản vay sinh viên: so sánh quốc tế): Nghiên cứu 44 chƣơng trình cho vay HSSV của 39 nƣớc cho thấy các chƣơng trình này chủ yếu đƣợc hỗ trợ của Nhà nƣớc, tỷ lệ phải trả từ sinh viên chỉ khoảng 40% nhƣng tỷ lệ thu hồi vốn còn thấp hơn cả con số này. 2.2. Các công trình nghiên cứu trong nƣớc: (1) Bài viết của Nguyễn Thị Thu Thảo (tạp chí Ngân hàng số 9 năm 2005) – “Ngân hàng chính sách xã hội với sự nghiệp hóa giáo dục và đào tạo”. Bài viết đề cập đến vai trò và sự cần thiết của chƣơng trình cho vay HSSV trong nền kinh tế thị
3 trƣờng, đánh giá thực trạng tín dụng HSSV, đề xuất kiến nghị với Ngân hàng CSXH Việt Nam. Tác giả đã đƣa ra những lý luận về con số chi tiết về chƣơng trình cho vay HSSV thời điểm trƣớc đây nên những đề xuất và kiến nghị không còn phù hợp với hiện tại. (2) Ngọc Thái, báo điện tử Công An Nghệ An. Bài viết “Sinh viên chật vật hoàn trả vốn vay sau khi ra trường” - http://congannghean.vn/van-hoa-giao- duc/201608/sinh-vien-chat-vat-hoan-tra-von-vay-sau-khi-ra-truong-696507/ [ngày truy cập 01/02/2018]. Bài viết nói về tình trạng HSSV sau khi ra trƣờng không có việc làm nên việc hoàn trả vốn gặp nhiều khó khăn. (3) Nhật Minh, báo điện tử thông tin pháp luật dân sự. Bài viết “Về tín dụng học sinh sinh viên” - https://thongtinphapluatdansu.edu.vn/2008/09/22/1707/[ngày truy cập 01/02/2018]. Bài viết nói về tầm quan trọng của cho vay HSSV, mức cho vay và phƣơng án trả nợ của HSSV sau khi ra trƣờng. (4) Luận văn thạc sỹ của Phạm Thị Thanh An (Học viện Ngân hàng – 2013) – “Giải pháp phát triển tín dụng đối với HSSV tại Ngân hàng CSXH Việt Nam”. Luận văn nghiên cứu đƣa ra giải pháp để hoạt động tín dụng ƣu đãi đối với HSSV tại NHCSXH Việt Nam ngày càng có chất lƣợng hơn. Trong đó tác giả luận văn phân tích tập trung chủ yếu vào phân tích hiệu quả tín dụng HSSV nói chung trên toàn hệ thống chƣa đi vào cụ thể chi nhánh nào. (5) Luận văn thạc sỹ của Nguyễn Thị Vân Hà (Đại học Kinh tế Quốc dân) – “Nâng cao chất lượng cho vay HSSV tại Chi nhánh Ngân hàng CSXH TP Hà Nội”. Tác giả luận văn cho rằng chính sách cho vay HSSV là một chính sách mang lại lợi ích kinh tế xã hội to lớn. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai, thực hiện vẫn còn khá nhiều khó khăn vƣớng mắc cần đƣợc tháo gỡ nhƣ: nguồn vốn cho vay hạn hẹp, chủ yếu là nguồn vốn do Ngân sách Nhà nƣớc cấp hàng năm nên vẫn còn chậm và thiếu, thủ tục cho vay còn nhiều bất cập, khả năng thu hồi nợ của Ngân hàng khó khăn,… tác giả đã nêu ra đƣợc những bất cập, khó khăn và hạn chế của chƣơng trình cho vay HSSV và đƣa ra những giải pháp để nâng cao chất lƣợng chƣơng trình. Tuy nhiên, tác giả chỉ dừng lại ở việc nêu ra những khó khăn, tồn tại trong
4 quá trình triển khai chƣơng trình cho vay HSSV của NHCSXH trong giai đoạn dƣ nợ chƣơng trình đang tăng trƣởng mạnh qua từng năm, nhu cầu về vốn đang tăng cao, cùng với đó là tác giả chƣa phân tích kỹ để chỉ ra đƣợc đâu là nguyên nhân dẫn đến những tồn tại, khó khăn đó, chƣa có giải pháp đột phá. Hiện nay, sau 10 năm thực hiện tín dụng đối với HSSV theo hƣớng tạo điều kiện hơn cho các đối tƣợng là HSSV có HCKK, tuy vậy dƣ nợ của chƣơng trình đang giảm mạnh từ năm 2014, các món vay đến hạn nhiều, nguy cơ tỷ lệ quá hạn cao, vẫn còn nhiều bất cập trong việc quản lý, đảm bảo an toàn cho các giao dịch, công nghệ, kỹ thuật áp dụng để giảm bớt khó khăn cho cán bộ ngân hàng, tại điều kiện thuận lợi hơn cho đối tƣợng vay vốn. Cùng với đó, do đặc thù kinh tế, văn hóa, xã hội,… của mỗi địa phƣơng mà việc triển khai chƣơng trình HSSV có hiệu quả khác nhau. Đề tài nghiên cứu đƣợc tác giả thực hiện với mong muốn đƣa ra các giải pháp, kiến nghị mang tính đột phá, đồng bộ, khả thi nhằm tăng cƣờng công tác cho vay HSSV của Chi nhánh NHCSXH TP Hà Nội nói riêng và NHCSXH Việt Nam nói chung. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Đề xuất các giải pháp để tăng cƣờng cho vay HSSV tại Ngân hàng CSXH Việt Nam – Chi nhánh TP Hà Nội. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về cho vay HSSV. Xây dựng khung lý thuyết đánh giá hoạt động cho vay HSSV tại NHCSXH. - Phân tích đánh giá thực trạng cho vay HSSV tại Ngân hàng CSXH Việt Nam – Chi nhánh TP Hà Nội từ năm 2013 – 2017, chỉ ra thành tựu, hạn chế và nguyên nhân hạn chế. - Từ kết quả nghiên cứu, đề xuất các giải pháp và kiến nghị để tăng cƣờng cho vay HSSV tại Ngân hàng CSXH Việt Nam – Chi nhánh TP Hà Nội, góp phần vào mục tiêu chung của Ngân hàng CSXH là xóa đói, giảm nghèo, đảm bảo An sinh xã hội, nâng cao trình độ dân trí cho ngƣời dân.
5 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về hoạt động cho vay học sinh sinh viên tại Ngân hàng CSXH Việt Nam - Chi nhánh TP Hà Nội. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Nghiên cứu các vấn đề liên quan đến cho vay HSSV - Phạm vi không gian: Hoạt động cho vay HSSV tại Ngân hàng CSXH Việt Nam - chi nhánh TP Hà Nội. - Phạm vi thời gian: Nghiên cứu thực trạng cho vay HSSV trong giai đoạn 2013 – 2017 và đề xuất giải pháp, kiến nghị cho đến năm 2022. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu - Luận văn sử dụng nghiên cứu theo phƣơng pháp tổng hợp lý luận, kết hợp với thực tiễn, phân tích, thống kê có chọn lọc kết hợp với phƣơng pháp so sánh trên cơ sở vận dụng phƣơng pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Trong quá trình phân tích các vấn đề lý luận và thực tiễn cũng nhƣ đánh giá khả thi của các giải pháp luận văn còn sử dụng các công thức toán học, bảng biểu và đồ thị minh họa để làm tăng tính trực quan và sức thuyết phục của đề tài. - Phƣơng pháp thu thập số liệu: đƣợc thực hiện trên cơ sở kế thừa, phân tích và tổng hợp các nguồn tài liệu, số liệu, thông tin liên quan có chọn lọc. Các số liệu đƣợc sử dụng trong luận văn đƣợc lấy từ báo cáo kết quả hoạt động của Ngân hàng CSXH Chi nhánh TP Hà Nội giai đoạn 2013 – 2017. 6. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục từ viết tắt, tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn còn đƣợc kết cấu thành 03 chƣơng chínhnhƣ sau: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về cho vay học sinh sinh viên Chƣơng 2: Thực trạng cho vay HSSV tại Ngân hàng CSXH Việt Nam - Chi nhánh TP Hà Nội Chƣơng 3: Giải pháp tăng cƣờng cho vay HSSV tại Ngân hàng CSXH Việt Nam - chi nhánh TP Hà Nội
6 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHO VAY HỌC SINH SINH VIÊN 1.1. Những vấn đề cơ bản về cho vay học sinh sinh viên 1.1.1. Khái niệm về cho vay học sinh sinh viên Học tập là một yêu cầu quan trọng đối với mọi ngƣời dân ở mỗi quốc gia nhằm cập nhật kiến thức, xây dựng kỹ năng, phẩm chất nghề nghiệp và đạo đức để có thể theo đuổi một công việc để nuôi sống bản thân, gia đình đồng thời đóng góp phần vào sự phát triển chung của cộng đồng, đất nƣớc và thế giới. Đối tƣợng đi học thƣờng là những ngƣời trẻ tuổi chƣa có công ăn việc làm, sống phụ thuộc vào bố mẹ và ngƣời thân. Bên cạnh đó, chi phí cho việc học tập là không nhỏ, vì vậy, đối với một số HSSV và cả gia đình họ để có đƣợc nguồn lực tài chính để đi học là rất khó khăn, thậm chí là không thể. Trong khi đó, rất nhiều ngƣời trong số họ có năng lực học tập, nếu đƣợc học hành sau này họ sẽ đóng góp cho xã hội và bù đắp đƣợc các nguồn chi phí học tập trƣớc đây. Trong điều kiện hiện nay, khi còn thiếu lao động có tay nghề cao thì việc để số HSSV này phải dừng việc học tập của mình là một sự lãng phí nguồn nhân lực. Do đó, vấn đề cấp bách là cần một biện pháp để hỗ trợ cho họ tiếp tục con đƣờng học tập của mình, một trong những biện pháp đó chính là cấp tín dụng cho học sinh sinh viên. Trong một số trƣờng hợp, việc cho vay này còn có ý nghĩa xã hội, dân tộc, tôn giáo từ đó đảm bảo cho sự phát triển kinh tế - xã hội haì hòa cho đất nƣớc. Tuy nhiên, việc cho những đối tƣợng này vay vốn cũng rất rủi ro vì xác xuất ngƣời vay không trả đƣợc nợ lớn và nếu trả đƣợc nợ thì phải rất lâu sau khi ngƣời vay ra trƣờng, có việc làm và có cuộc sống tƣơng đối ổn định thì lúc đó việc trả nợ mới có thể thực hiện tốt đƣợc. Xuất phát từ nguyên nhân trên hầu hết các quốc gia đều có những chính sách cấp tín dụng hay cho ngƣời có nhu cầu học tập vay vốn để khuyến khích học tập. Cấp tín dụng cho học sinh, sinh viên để hỗ trợ cho học sinh sinh viên học tập vì vậy đây là một chủ trƣơng lớn mà bất kỳ quốc gia nào trên thế giới cũng đều thực hiện nhằm hỗ trợ những ngƣời có năng lực học tập để họ có thể theo đuổi ƣớc mơ học tập của mình, qua đó, góp phần đảm bảo an sinh xã hội, nâng cao chất lƣợng
7 nguồn nhân lực cũng nhƣ thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế của mỗi quốc gia. Tuy nhiên, tùy vào hoàn cảnh, điều kiện của mỗi quốc gia mà mỗi quốc gia có chính sách, chƣơng trình và cách tổ chức cho vay cụ thể đối với học sinh sinh viên. Theo một nghiên cứu của Ngân hàng thế giới, lịch sử của vấn đề cấp tín dụng cho HSSV vay bắt nguồn từ cuối những năm 1940, khi một thanh niên trẻ ngƣời Colombia tên là Gabriel Betancourt có ƣớc mơ vào đại học nhƣng gia đình anh rất nghèo. Anh ta đã phải thuyết phục ông chủ của công ty nơi anh làm việc cho anh vay tiền để trang trải chi phí học tập ở nƣớc ngoài. Sau khi tốt nghiệp, anh nhận thấy mình đã đạt đƣợc nhiều thứ từ khoản vay học tập này nên đã quyết định tìm cách để chế hóa khoản vay nhƣ vậy. Sau đó anh đã thành công cho việc thuyết phục chính phủ Colombia vào năm 1950, Chính phủ Colombia thành lập Viện cho sinh viên vay tiền Colombia (Colombian Student Loan Institute, ICETEX), đây là việc không chỉ có đầu tiên ở Colombia mà còn đầu tiên trên thế giới. Đến nay trên thế giới có hơn 70 quốc gia đang có cơ chế ngày càng đề cao việc cho sinh viên vay tiền học tập. Theo trang web Bách khoa toàn thƣ mở (phiên bản tiếng Anh), cho vay HSSV là việc giúp sinh viên trả học phí, tiền sách vở và chi phí sinh hoạt. Cho vay sinh viên có nhiều hình thức với mức lãi suất thấp hơn mức lãi suất thông thƣờng và việc trả nợ có thể gia hạn khi ngƣời vay còn đi học. Đối với những quốc gia khác nhau thì luật pháp cũng khác nhau về việc cho vay và tình trạng không trả đƣợc nợ. Định nghĩa này cho thấy đối tƣợng vay là bất kỳ sinh viên nào có nhu cầu. Tại Mỹ, Chính phủ Mỹ cung cấp 2 loại hình cho vay đối với sinh viên: Vay liên bang (federal loans) do chính phủ Liên bang tài trợ và vay cá nhân sinh viên (private student loans). Vay liên bang có thể đƣợc trợ cấp và không trợ cấp. Lãi suất sẽ không bị cộng dồn hay tăng đối với những khoản vay đƣợc trợ cấp khi sinh viên đang học. Những khoản vay này thƣờng đƣợc thực hiện trong một tổng thể hỗ trợ tài chính của Chính phủ Liên bang Mỹ, còn có thể bao gồm học bổng, cơ hội làm việc khi đi học… Định nghĩa này cũng không phân biệt sinh viên khó khăn mới đƣợc đi vay.
8 Ở Việt Nam, theo Quyết định số 157/2007/QĐ – TTg ngày 27/09/2007 của Thủ tƣớng chính phủ về tín dụng đối với HSSV thì: “chính sách tín dụng đối với HSSV là việc sử dụng các nguồn lực tài chính do nhà nƣớc huy động đƣợc để cho các hộ có con em là HSSV có hoàn cảnh khó khăn về tài chính đang theo học tại các trƣờng đại học, cao đẳng và trung học chuyên nghiệp để trang trải một phần chi phí cho việc học tập và nghiên cứu của các em, giúp các em yên tâm hơn trong quá trình học tập của mình, góp phần thực hiện chƣơng trình về mục tiêu quốc gia cải thiện chất lƣợng nguồn nhân lực.” Do nguồn lực của Việt Nam còn hạn chế, nên cho vay HSSV ở Việt Nam đƣợc giới hạn tới những sinh viên có hoàn cảnh khó khăn mà thôi. Qua đó, tác giả cho rằng: “cho vay HSSV là hình thức cho vay tiêu dùng, theo đó các tổ chức cho vay cấp cho HSSV một khoản tiền nhất định trên nguyên tắc có hoàn trả cả gốc và lãi sau một thời gian nhất định nhằm hỗ trợ HSSV có thêm nguồn tài chính để đóng học phí, chi trả các khoản sinh hoạt phí, tiền mua tài liệu trong quá trình học tập.” Có thể thấy, về bản chất của cho vay HSSV: Thứ nhất, cho vay HSSV là“việc sử dụng các nguồn lực tài chính do nhà nƣớc huy động để cho HSSV vay vốn trong đó chú trọng đến những HSSV có hoàn cảnh khó khăn, đang theo học tại các trƣờng đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp và tại các cơ sở đào tạo nghề nhằm trang trải một phần chi phí học tập, sinh hoạt của HSSV trong thời gian theo học tại trƣờng bao gồm: học phí, chi phí mua sách vở, phƣơng tiện học tập, chi phí ăn, ở, đi lại.”Họ không có quyền sử dụng khoản vay này cho các hoạt động khác. Vì vậy, giám sát việc sử dụng khoản vay này là trách nhiệm của các chủ thể có liên quan. Thứ hai, việc hoàn trả vốn vay theo nguyên tắc phải bảo toàn về giá trị và giá trị tăng thêm. Xét về mặt hình thức thì việc cho vay này giống với các quan hệ tín dụng khác là khi cho vay tiền đều phải thu lãi, có vay, có trả. Nhƣng về bản chất thì cho vay HSSV không chỉ vì mục đích thu lãi mà còn chủ yếu thỏa mãn nhu cầu vay
9 vốn của HSSV để học tập, nâng cao tay nghề, tự tạo việc làm, nâng cao năng suất lao động, tăng thu nhập, thoát nghèo một cách bền vững. Vậy cho vay HSSV phải thực hiện đƣợc hai mục tiêu: Một là công cụ xúc tiến sự công bằng trong giáo dục, an sinh xã hội, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lƣợng cao; hai là tổ chức tài chính để có thể tiếp tục hoạt động một cách bền vững. 1.1.2. Sự cần thiết của cho vay học sinh, sinh viên Chính sách tín dụng HSSV hiện nay đã đƣợc thực hiện hơn 70 quốc gia trên thế giới và đƣợc nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu. Theo Tilak (1992) cho rằng “chƣơng trình tín dụng HSSV sẽ trút đƣợc gánh nặng đầu tƣ vào giáo dục đại học từ thế hệ hiện tại cho một thế hệ tƣơng lai và cho vay học sinh đƣợc ủng hộ trên cơ sở: tiềm năng tài nguyên, tính công bằng trong việc chia sẻ chi phí giáo dục đại học và hiệu quả bằng cách làm cho HSSV cảm thấy quan trọng hơn đối với giáo dục và nghề nghiệp của mình.” Ở các nƣớc đang phát triển mức sống nói chung đều thấp đối với đại đa số dân chúng. Mức sống thấp đƣợc biểu thị cả về lƣợng lẫn chất dƣới dạng thu nhập thấp, thiếu nhà ở, sức khỏe kém, không đƣợc hoặc ít đƣợc học hành. Về sự phân bố sản phẩm xã hội: khoảng 83% tổng thu nhập thế giới đƣợc phân bổ trong những khu vực kinh tế phát triển, nơi chƣa đƣợc ¼ dân số thế giới. Còn lại ¾ dân số thế giới thuộc các nƣớc đang phát triển chủ nhận đƣợc 17% tổng sản phẩm của toàn thế giới. Hiện nay, thu nhập bình quân đầu ngƣời của các nƣớc đang phát triển tính trung bình ít hơn 1/16 thu nhập bình quân của các nƣớc phát triển. Các nhà kinh tế trên thế giới thƣờng lấy mức 2.000 USD/ngƣời làm mốc phản ánh khả năng giải quyết đƣợc những nhu cầu cơ bản của con ngƣời, đạt đƣợc mức độ này phản ánh sự biến đổi về chất lƣợng trong hoạt động kinh tế và đời sống xã hội. Hiện nay có khoảng 100 quốc gia đang phát triển có mức thu nhập bình quân dƣới 2.000 USD/ngƣời, trong đó có khoảng 40 quốc gia có nhu nhập bình quân dƣới 600USD/ngƣời. Điều này phản ánh khả năng hạn chế của các nƣớc đang phát triển trong việc giải quyết các nhu cầu cơ bản của con ngƣời.
10 Ngoài việc mức thu nhập bình quân đầu ngƣời thấp, các nƣớc đang phát triển còn có tốc độ tăng trƣởng GNP chậm hơn các nƣớc đang phát triển. Hiện nay, trên thế giới tất cả các quốc gia đều có mức bất bình đẳng nhất định. Tuy nhiên khoảng cách giàu nghèo ở các nƣớc đang phát triển thƣờng lớn hơn ở cácnƣớc phát triển. Các nƣớc đang phát triển có một vài đặc trƣng nhƣ: “tỷ lệ ngƣời biết chữ thấp, tỷ lệ ngƣời bỏ học giữa chừng cao, học trình và các phƣơng tiện giáo dục không đầy đủ và thƣờng không phù hợp, năng suất lao động thấp.Có thể giải thíchbằng tình trạng không có hoặc thiếu trầm trọng các đầu vào bổ sung nhƣ vốn, cơ sở vật chất hoặc đội ngũ quản lý có kinh nghiệm. Mức sống thấp, mức độ nghèo đói lan rộng, sức khỏe kém, tích lũy thấp.” Chúng ta đều biết để phát triển phải có nguồn vốn, mà để có nguồn vốn tích lũy thì phải hy sinh tiêu dùng. Nhƣng khó khăn ở chỗ, đối với các nƣớc đang phát triển nhất là những nƣớc có thu nhập thấp, đã gần nhƣ chỉ có mức sống tối thiểu, vì vậy, việc giảm tiêu dùng là rất khó khăn. Tích lũy thấp dẫn đến thiếu vốn đầu tƣ cho cơ sở hạ tầng, công nghệ khoa học kỹ thuật để phục vụ sản xuất. Do kém hiểu biết nên các nƣớc kém phát triển luôn có tốc độ tăng dân số cao và gánh nặng ngƣời ăn theo. Mức thất nghiệp và bán thất nghiệp cũng tính đến những ngƣời về hình thức là làm trọn ngày công nhƣng năng suất lao động của họ thấp đến mức mà có giảm số giờ lao động đi thì tổng số lƣợng cũng chịu tác động không đáng kể, phụ thuộc đáng kể vào sản xuất nông nghiệp và xuất khẩu hàng sơ chế, lệ thuộc vào xuất khẩu, sự thống trị, phụ thuộc và tính dễ bị tổn thƣơng trong quan hệ quốc tế. Với đặc điểm riêng của các nƣớc đang phát triển, những con số thống kê và các công trình nghiên cứu về nguồn tăng trƣởng kinh tế ở phƣơng Tây đã chỉ ra rằng, không phải sự tăng của nguồn vốn hiện vật mà là sự tăng của “vốn con ngƣời” đã là nguồn chính của tiến bộ kinh tế ở các quốc gia phát triển. Đó chính là nguyên nhân mà các quốc gia đều đang quan tâm đến vấn đề giáo dục để nâng cao trình độ cho ngƣời dân trong xã hội.