Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Đánh giá hiệu quả hoạt động của các chi nhánh ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:134

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là đánh giá hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM hoạt động trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên áp dụng mô hình phân tích bao tới hạn. Từ đó, đề xuất một số gợi ý về chính sách nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Đánh giá hiệu quả hoạt động của các chi nhánh ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THỊ NGÂN ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC CHI NHÁNH NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THỊ NGÂN ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC CHI NHÁNH NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. ĐỖ ĐÌNH LONG THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn này là trung thực và chƣa từng đƣợc bảo vệ trong một học vị khoa học hoặc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều đã đƣợc trân trọng ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 05 năm 2015 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Ngân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và thực hiện đề tài nghiên cứu, tôi đã nhận đƣợc rất nhiều sự giúp đỡ nhiệt tình và đóng góp quý báu của nhiều tập thể và cá nhân. Trƣớc hết, tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến TS. Đỗ Đình Long, ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, thực hiện nghiên cứu đề tài và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến bộ phận Quản lý đào tạo sau đại học – Phòng Đào tạo, các thầy giáo, cô giáo trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi hoàn thành quá trình học tập và thực hiện luận văn Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo, anh chị làm việc tại chi nhánh Ngân hàng Nhà nƣớc tỉnh Thái Nguyên và các chi nhánh Ngân hàng thƣơng mại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ và cung cấp thông tin cần thiết cho tôi trong quá trình nghiên cứu thực hiện luận văn. Xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên và giúp đỡ tôi hoàn thành chƣơng trình học tập và thực hiện luận văn này. Thái Nguyên, tháng 05 năm 2015 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Ngân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................... viii DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................... ix DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................. x MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 3 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3 5. Bố cục luận văn ............................................................................................. 4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ........................................ 6 1.1. Cơ sở lý luận về hiệu quả hoạt động của ngân hàng thƣơng mại .............. 6 1.1.1. Tổng quan về ngân hàng thƣơng mại.................................................. 6 1.1.2. Hiệu quả hoạt động của ngân hàng thƣơng mại................................ 11 1.1.3. Các nhân tố ảnh hƣởng tới hiệu quả hoạt động của ngân hàng thƣơng mại .................................................................................................. 14 1.2. Cơ sở thực tiễn về hiệu quả hoạt của ngân hàng thƣơng mại .................... 19 1.2.1. Kinh nghiệm nâng cao hiệu quả hoạt động của ngân hàng thƣơng mại .................................................................................................. 19 1.2.2. Bài học kinh nghiệm nâng cao hiệu quả hoạt động của các chi nhánh ngân hàng thƣơng mại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên .................... 21 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
v 1.2.3. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ........................................ 22 Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 26 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 26 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................... 26 2.2.1. Cách tiếp cận ..................................................................................... 26 2.2.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin ........................................................ 26 2.2.3. Phƣơng pháp tổng hợp thông tin ....................................................... 27 2.2.4. Phƣơng pháp phân tích thông tin ...................................................... 27 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 37 2.3.1. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt động của các chi nhánh NHTM tỉnh Thái Nguyên ............................................................................ 37 2.3.2. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh của các chi nhánh NHTM tỉnh Thái Nguyên ................................................................. 38 Chƣơng 3. ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC CHI NHÁNH NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN ............................................................................................ 41 3.1. Tổng quan về hệ thống NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ........... 41 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của hệ thống ngân hàng tỉnh Thái Nguyên ................................................................................................ 41 3.1.2. Kết quả hoạt động kinh doanh của các chi nhánh NHTM tỉnh Thái Nguyên ....................................................................................... 44 3.2. Đánh giá hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ............................................................................................. 44 3.2.1. Thực trạng hoạt động của các chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2010 - 2014 .................................................... 44 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vi 3.2.2. Phân tích hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên tiếp cận theo mô hình phân tích bao tới hạn ....................... 52 3.3. Phân tích các yếu tố ảnh hƣởng đến hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ................................................. 60 3.3.1. Nhóm nhân tố khách quan ................................................................ 60 3.3.2. Nhóm nhân tố chủ quan .................................................................... 63 3.4. Đánh giá chung hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ................................................................................ 67 3.4.1. Nhận xét chung về hoạt động của các chi nhánh NHTM .................... 67 3.4.2. Nhận xét về hiệu quả hoạt động của 5 chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên .................................................................................. 71 Chƣơng 4. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC CHI NHÁNH NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN ....................................................................... 74 4.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc về xây dựng và phát triển thị trƣờng ngân hàng............................................................................................. 74 4.2. Định hƣớng phát triển của hệ thống các chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2011 - 2015 và tầm nhìn 2020 .............................. 76 4.3. Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ............................................................ 78 4.3.1. Giải pháp chung cho các chi nhánh NHTM tỉnh Thái Nguyên ..... 78 4.3.2. Giải pháp cho nhóm các chi nhánh NHTM hoạt động thiếu hiệu quả....................................................................................................... 86 4.4. Một số kiến nghị nhằm thực hiện nâng cao hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ..................................... 87 4.4.1. Kiến nghị với chính phủ.................................................................... 87 4.4.2. Kiến nghị với NHNN Việt Nam ....................................................... 88 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vii KẾT LUẬN .................................................................................................... 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 92 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 94 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
viii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Agribank : Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam ACB : Ngân hàng Á Châu ATM : Máy giao dịch tự động BIDV : Ngân hàng TMCP Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam DNNN : Doanh nghiệp nhà nƣớc NHNN : Ngân hàng nhà nƣớc NHTM : Ngân hàng thƣơng mại NHTMCP : Ngân hàng thƣơng mại cổ phần NHTMNN : Ngân hàng thƣơng mại nhà nƣớc NHTƢ : Ngân hàng trung ƣơng TCTD : Tổ chức tín dụng VIB : Ngân hàng Quốc tế Vietinbank : Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ix DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Các yếu tố đầu vào và đầu ra đánh giá hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.......... 37 Bảng 3.1. Cơ cấu nguồn vốn huy động ....................................................... 46 Bảng 3.2. Dƣ nợ tín dụng đối với phát triển kinh tế ................................... 48 Bảng 3.3. Dƣ nợ tín dụng đối với phát triển nông nghiệp, nông thôn ........ 49 Bảng 3.4. Tỷ lệ thu dịch vụ trên tổng thu nhập của các NHTM ..................... 51 Bảng 3.5. ROA của một số NHTM ............................................................. 53 Bảng 3.6. Tỷ lệ tổng chi phí hoạt động trên tổng thu hoạt động của một số NHTM ............................................................................. 54 Bảng 3.7. Tỷ lệ nợ xấu của một số ngân hàng ............................................ 54 Bảng 3.8. Danh sách các chi nhánh NHTM trên địa bàn đƣợc nghiên cứu................................................................................... 57 Bảng 3.9. Ƣớc lƣợng hiệu quả bằng DEAP 2.1 dƣới điều kiện CRS ......... 57 Bảng 3.10. Giá trị tối ƣu cho các biến số đầu vào ........................................ 58 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
x DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả phân phối ...................................... 30 Hình 2.2. Đƣờng đồng lƣợng lồi tuyến tính từng khúc ................................. 31 Hình 2.3. Đƣờng biên CRS, VRS và NIRS................................................... 36 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tốc độ toàn cầu hóa và tự do hóa thƣơng mại nhanh chóng trong những năm vừa qua đã tạo ra những thay đổi to lớn về môi trƣờng kinh tế quốc tế. Các công ty đa quốc gia và xuyên quốc gia đã mở rộng lãnh thổ hoạt động của mình và ngày càng có nhiều ảnh hƣởng đến các quốc gia trên thế giới, đồng thời dòng vốn quốc tế đã và đang gia tăng mạnh. Cũng nhƣ các thị trƣờng khác, thị trƣờng tài chính giờ đây cũng phải chịu những sức ép lớn trong quá trình hội nhập. Đặc biệt các ngân hàng thƣơng mại (NHTM) là tổ chức trung gian tài chính có vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế xã hội, khi kinh tế phát triển hệ thống các NHTM cũng ngày càng đƣợc hoàn chỉnh và trở thành những định chế tài chính không thể thiếu. Hơn một thập kỷ qua, cùng với quá trình đổi mới, hệ thống NHTM Việt Nam đã có những thay đổi quan trọng, sự xuất hiện của các ngân hàng 100% vốn nƣớc ngoài và việc loại bỏ dần các hạn chế đối với hoạt động của các chi nhánh ngân hàng đã khiến mức độ cạnh tranh càng trở nên gay gắt. Tuy nhiên, sự gia tăng sức ép cạnh tranh sẽ có tác động đến các NHTM nhƣ thế nào còn phụ thuộc một phần vào khả năng thích nghi và hiệu quả hoạt động của chính các ngân hàng trong môi trƣờng mới này. Các ngân hàng không có khả năng cạnh tranh sẽ đƣợc thay thế bằng các ngân hàng có hiệu quả hơn, điều này cho thấy chỉ có các ngân hàng có hiệu quả nhất mới có lợi thế về cạnh tranh. Nhƣ vậy, hiệu quả trở thành một tiêu chí quan trọng để đánh giá sự tồn tại của một ngân hàng, đòi hỏi các NHTM không ngừng tăng cƣờng hiệu quả hoạt động của mình. Thái Nguyên là một tỉnh thuộc vùng trung du và miền núi phía Bắc, vùng đất đƣợc biết đến với An toàn khu, vùng sản xuất chè nổi tiếng, khu công nghiệp Gang Thép, giàu tài nguyên khoáng sản. Cùng với sự phát triển Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
2 kinh tế của đất nƣớc, kinh tế Thái Nguyên đang chuyển dần sang công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tỷ trọng nông nghiệp đang giảm dần. Tốc độ tăng trƣởng kinh tế tƣơng đối cao, đạt 18.6% trong năm 2014, số lƣợng các doanh nghiệp tăng nhanh trong những năm qua là một trong những lý do khiến các NHTM mở thêm chi nhánh hoạt động trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, kinh tế suy thoái trong một vài năm gần đây khiến các ngân hàng và chi nhánh ngân hàng gặp nhiều khó khăn trong kinh doanh, đặc biệt trong năm 2012 lợi nhuận các ngân hàng sụt giảm mạnh và cũng có không ít các ngân hàng bị lỗ nặng. Trong bối cảnh đó, các ngân hàng và chi nhánh ngân hàng cần mạnh dạn tái cấu trúc, phân bổ và tận dụng nguồn lực hợp lý, đổi mới chất lƣợng dịch vụ để tồn tại và phát triển. Mô hình phân tích bao tới hạn (Data Envelopment Analysis - DEA) là một công cụ phân tích kinh tế khá mạnh, đƣợc sử dụng trong phân tích hiệu quả sản xuất kinh doanh của các tổ chức, các doanh nghiệp và nhóm hộ sản xuất. DEA đã đƣợc nghiên cứu, áp dụng thành công ở nhiều bài báo, công trình khoa học trong lĩnh vực kinh tế và đặc biệt sử dụng để đánh giá hiệu quả hoạt động trong lĩnh vực ngân hàng. Xuất phát từ tầm quan trọng của việc đánh giá hiệu quả hoạt động của các NHTM đối với các nhà hoạch định chính sách và những ngƣời làm công tác quản lý ngân hàng, trong thời gian qua đã có một số tác giả trong nƣớc quan tâm nhƣng chủ yếu tiếp cận theo phƣơng pháp định tính truyền thống và phạm vi nghiên cứu bó hẹp trong một hoặc một vài NHTM. Trong khi các nghiên cứu định lƣợng còn ít và hạn chế về phƣơng pháp, từ thực tế các nghiên cứu cho thấy chƣa có nghiên cứu nào áp dụng mô hình phân tích (Data Envelopment Analysis - DEA) đánh giá hiệu quả hoạt động của các chi nhánh ngân hàng trong phạm vi một tỉnh. Chính vì vậy, tác giả đã chọn đề tài “Đánh giá hiệu quả hoạt động của các chi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
3 nhánh ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên” cho luận văn thạc sĩ Quản lý kinh tế. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đánh giá hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM hoạt động trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên áp dụng mô hình phân tích bao tới hạn. Từ đó, đề xuất một số gợi ý về chính sách nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 2.2. Mục tiêu cụ thể Nghiên cứu các mô hình phân tích bao tới hạn (Data Envelopment Analysis Models. Áp dụng mô hình DEA để đánh giá, đo lƣờng hiệu quả hoạt động của các ngân hàng trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Đề xuất một số gợi ý về công tác quản lý nhằm nâng cao sức cạnh tranh và hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, góp phần phục vụ cho các mục tiêu phát triển của các NHTM hoạt động trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Tuy nhiên hiệu quả hoạt động là một phạm trù rộng và phức tạp do đó đề tài tập trung vào nghiên cứu hiệu quả theo quan điểm khả năng biến đổi các đầu vào thành đầu ra. 3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài - Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu về hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM. - Phạm vi về không gian: Trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. - Phạm vi về thời gian: Từ 2011 - 2014. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
4 Hình thành cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu mô hình đánh giá hiệu quả (mô hình phân tích bao tới hạn DEA) trên cơ sở đó đề ra cách tiếp cận phù hợp trong việc đánh giá hiệu quả hoạt động của các chi nhánh NHTM. Đề xuất một số gợi ý về chính sách trong việc quản lý và điều hành hệ thống các chi nhánh NHTM tỉnh Thái Nguyên nhằm mục tiêu nâng cao hiệu quả và cải thiện năng lực cạnh tranh giữa các chi nhánh NHTM hiện nay. Mô hình phân tích bao tới hạn tuy đã đƣợc sử dụng nhiều trong các nghiên cứu quốc tế, nhƣng còn tƣơng đối mới đối với Việt Nam, do vậy cơ sở lý luận về các mô hình phân tích bao tới hạn là tài liệu giảng dạy và tham khảo hữu ích cho công tác giảng dạy cho sinh viên các chuyên ngành Quản trị kinh doanh, Quản lý kinh tế, Tài chính - Ngân hàng tại trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên. Sản phẩm của đề tài sẽ bổ sung vào những nghiên cứu về hiệu quả hoạt động của các NHTM áp dụng mô hình phân tích bao tới hạn. Kết quả phân tích là nguồn số liệu tham khảo hữu ích cho các nhà quản lý trong lĩnh vực tài chính ngân hàng nói chung và ở tỉnh Thái Nguyên nói riêng. 5. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, luận văn gồm 4 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thƣơng mại Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Đánh giá hiệu quả hoạt động của các chi nhánh ngân hàng thƣơng mại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên Chƣơng 4: Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động các chi nhánh ngân hàng thƣơng mại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
5 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
6 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Cơ sở lý luận về hiệu quả hoạt động của ngân hàng thƣơng mại 1.1.1. Tổng quan về ngân hàng thương mại 1.1.1.1. Khái niệm Lịch sử phát triển của hệ thống ngân hàng gắn liền với sự phát triển của nền kinh tế hàng hoá và sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế thị trƣờng đã làm biến đổi mạnh mẽ hệ thống NHTM từ những hệ thống ngân hàng giản đơn, sơ khai ban đầu nay đã trở thành những ngân hàng hiện đại, những tập đoàn khổng lồ, đa quốc gia. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế hàng hóa, các tƣ tƣởng kinh tế, sự đa dạng hóa của các sản phẩm dịch vụ và đặc thù hoàn cảnh thực tế của từng quốc gia, từng đạo luật mà khái niệm NHTM có thể đƣợc nhìn nhận dƣới góc độ này hay góc độ khác nhƣng tựu chung đều nhất quán với nhau đó là: “NHTM là một tổ chức trung gian tài chính làm cầu nối giữa khu vực tiết kiệm với khu vực đầu tư của nền kinh tế hay nói cụ thể hơn thì NHTM là một tổ chức kinh doanh tiền tệ, nhận tiền gửi từ các tác nhân trong nền kinh tế, sau đó thực hiện các nghiệp vụ cho vay và đầu tư vào các tài sản có khả năng sinh lời khác, đồng thời thực hiện cung cấp đa dạng các danh mục tài chính, tín dụng, thanh toán cho các tác nhân trong nền kinh tế.” 1.1.1.2. Chức năng của ngân hàng thương mại Tầm quan trọng của NHTM đƣợc thể hiện qua các chức năng của nó. Các nhà kinh tế học đã ví NHTM là trái tim của nền kinh tế. Ngân hàng hút tiền về, bơm tiền đi vì thế các nguồn vốn nhàn rỗi đƣợc khơi thông đƣa tiền từ nơi thừa đến nơi thiếu, giúp cho quá trình lƣu chuyển tiền tệ một cách hiệu quả. Các chức năng của NHTM có thể đƣợc nêu ra dƣới nhiều khía cạnh khác Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
7 nhau, nhƣng bao gồm ba chức năng chủ yếu: chức năng trung gian tài chính, trung gian thanh toán, chức năng cung ứng các dịch vụ ngân hàng. - Chức năng trung gian tài chính: Đây là chức năng đặc trƣng và cơ bản nhất của NHTM và có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Thực hiện chức năng trung gian tài chính, ngân hàng là “cầu nối” giữa cung và cầu vốn trong đó có nhu cầu về vốn Thứ nhất: NHTM huy động các khoản tiền nhàn rỗi của các chủ thể kinh tế trong xã hội, từ các doanh nghiệp, hộ gia đình, cơ quan nhà nƣớc, ngân hàng trung ƣơng (NHTƢ), NHTM và các tổ chức tín dụng (TCTD) khác để hình thành nguồn vốn đầu tƣ, cho vay trong nền kinh tế. Thứ hai: NHTM dùng nguồn vốn đã huy động đƣợc để cho vay đối với chủ thể kinh tế thiếu vốn - có nhu cầu bổ sung vốn, gửi vào tài khoản dự trữ bắt buộc hoặc tài khoản thanh toán tại NHTƢ, NHTM hoặc các TCTD khác. Nhƣ vậy, NHTM vừa là người đi vay, vừa là người cho vay. - Chức năng trung gian thanh toán: NHTM làm trung gian thanh toán trên cơ sở những hoạt động đi vay để cho vay. Việc nhận tiền gửi và theo dõi các khoản chi trên tài khoản tiền gửi của khách hàng là tiền đề để ngân hàng thực hiện chức năng này. Mặc khác, việc thanh toán trực tiếp bằng tiền mặt giữa các chủ thể kinh tế có nhiều hạn chế nhƣ không an toàn, chi phí lớn… đã tạo nên nhu cầu thanh toán qua ngân hàng. Khi làm trung gian thanh toán, NHTM tiến hành những nghiệp vụ nhƣ: Mở tài khoản tiền gửi, nhận vốn tiền gửi vào tài khoản và thanh toán theo nhu cầu của khách hàng bằng séc, ủy nhiệm chi, nhờ thu, các loại thẻ,… tổ chức mạng lƣới thanh toán điện tử. Trong đó, thanh toán theo nhu cầu của khách hàng là kết quả khi thực hiện hai công việc trên. Ngân hàng trích tiền từ tài khoản tiền gửi của khách hàng để thanh toán tiền hàng hóa, dịch vụ hoặc nhập vào tài khoản tiền gửi, tiền thu bán hàng và các khoản thu khác theo lệnh của khách hàng. Với sự ra Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
8 đời và phát triển của NHTM, phần lớn các khoản thanh toán tiền hàng hóa, dịch vụ của xã hội đƣợc thực hiện qua ngân hàng với những hình thức thanh toán tiên tiến và thủ tục ngày càng đơn giản. - Chức năng tạo tiền: Khi hệ thống ngân hàng hai cấp đã đƣợc hình thành, các ngân hàng không còn hoạt động riêng lẻ mà theo hệ thống. Trong đó NHTƢ giữ độc quyền phát hành giấy bạc và với vai trò là ngân hàng của các ngân hàng. Còn các NHTM chuyên kinh doanh tiền tệ trong mối quan hệ với các doanh nghiệp và cá nhân. Với chức năng trung gian tài chính và trung gian thanh toán, NHTM có khả năng tạo ra tiền gửi thanh toán. Thông qua chức năng làm trung gian tài chính, ngân hàng sử dụng số tiền huy động vốn có đƣợc để cho vay, số tiền cho vay lại đƣợc khách hàng sử dụng để thanh toán, chuyển khoản cho khách hàng ở ngân hàng khác và chỉ khi thực hiện nghiệp vụ cho vay, ngân hàng mới bắt đầu tạo tiền. Từ một tài khoản tiền gửi ban đầu, thông qua cho vay bằng chuyển khoản trong hệ thống NHTM, số tiền gửi đã tăng lên gấp bội so với lƣợng tiền gửi ban đầu. Khả năng tạo tiền của NHTM phụ thuộc vào các yếu tố nhƣ: Tỉ lệ dự trữ bắt buộc, tỉ lệ dự trữ dƣ thừa và tỉ lệ giữa tiền mặt so với tiền gửi thanh toán. Mở rộng tiền gửi là chức năng vốn có của hệ thống NHTM, gắn liền với hoạt động tín dụng và thanh toán. Hay nói cách khác, khi ngân hàng cung ứng tín dụng bằng chuyển khoản là nó tạo ra tiền và tăng lƣợng tiền cung ứng, khi thu nợ lƣợng tiền cung ứng giảm xuống. Nhƣ vậy, lƣợng tiền giao dịch không chỉ là giấy bạc do NHTƢ phát hành mà là tiền ghi sổ do các NHTM tạo ra. 1.1.1.3. Các hoạt động cơ bản của ngân hàng thương mại NHTM là loại hình tổ chức chuyên nghiệp trong lĩnh vực tạo lập và cung cấp các dịch vụ tài chính, tiền tệ cho công chúng cũng nhƣ thực hiện nhiều vai trò khác trong nền kinh tế. Thành công trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng hoàn toàn phụ thuộc vào năng lực, khả năng cung cấp dịch vụ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn