Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp nâng cao thu nhập của nông dân huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:103

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Từ cơ sở lý luận và thực tiễn, nghiên cứu thực trạng về thu nhập của nông dân trên địa bàn huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh; đề ra các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao thu nhập của nông dân, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp nâng cao thu nhập của nông dân huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––––––––––––– HOÀNG VĂN ĐỀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO THU NHẬP CỦA NÔNG DÂN HUYỆN ĐÔNG TRIỀU, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––––––––––––– HOÀNG VĂN ĐỀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO THU NHẬP CỦA NÔNG DÂN HUYỆN ĐÔNG TRIỀU, TỈNH QUẢNG NINH Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐOÀN QUANG THIỆU THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ này là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi; số liệu sử dụng và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ cho bất cứ một học vị nào. Luận văn đã sử dụng nhiều nguồn thông tin liên quan khác nhau để phục vụ cho việc nghiên cứu, các nguồn thông tin đã được xử lý và trích dẫn rõ nguồn tài liệu tham khảo theo quy định. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện đề tài đã được cảm ơn./. Thái Nguyên, tháng 7 năm 2015 Tác giả luận văn Hoàng Văn Đề Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ii LỜI CẢM ƠN Sau hơn hai năm học tập tại trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh, tôi đã được các thầy giáo, cô giáo truyền đạt kiến thức và hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành khoá học đào tạo Thạc sĩ. Trong quá trình học tập và nghiên cứu ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của nhiều tập thể, cá nhân trong và ngoài nhà trường. Đến nay tôi đã hoàn thành chương trình các môn học và Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Quản lý kinh tế. Trước tiên, tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ của các thầy giáo, cô giáo trong và ngoài trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh, các thầy giáo, cô giáo trực tiếp giảng dạy trong suốt hơn hai năm qua; đặc biệt là Thầy giáo TS. Đoàn Quang Thiệu đã giành nhiều thời gian, tâm huyết hướng dẫn phương pháp và giúp đỡ để tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn Thạc sĩ. Xin trân tro ̣ng cảm ơn UBND thi ̣xã Đông Triều và các cơ quan chuyên môn thuộc UBND thị xa;̃ UBND các xã trên điạ bàn và các tâ ̣p thể , cá nhân đã tích cực hỗ trợ, giúp đỡ tôi trong suố t quá trình nghiên cứu và hoàn thành luâ ̣n văn tha ̣c si.̃ Mặc dù bản thân tôi đã có nhiều cố gắng hoàn thiện luận văn của mình bằng cả kiến thức đã được trang bị trong quá trình ho ̣c tâ ̣p và vốn kinh nghiệm thực tiễn sẵn có của bản thân. Tuy nhiên, do thời gian và trình độ chuyên môn, nên luận văn khó tránh khỏi những hạn chế, khiếm khuyết, rất mong nhận được sự tham gia đóng góp ý kiến của các thầy giáo, cô giáo, cùng toàn thể các bạn để tôi tiế p thu và hoàn thiêṇ luâ ̣n văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 7 năm 2015 Tác giả luận văn Hoàng Văn Đề Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iv BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................ vii DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................. viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Đóng góp của luận văn .................................................................................. 3 5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NÂNG CAO THU NHẬP CỦA NÔNG DÂN ..................................................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về nâng cao thu nhập của người nông dân .......................... 5 1.1.1. Một số khái niệm về nông dân và nâng cao thu nhập của nông dân .............. 5 1.1.2. Tiêu chí đánh giá thu nhập của nông dân ............................................. 10 1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của nông dân ............................... 13 1.2. Cơ sở thực tiễn về nâng cao thu nhập của người nông dân ..................... 14 1.2.1. Kinh nghiệm về nâng cao thu nhập cho nông dân ở Việt Nam ............ 14 1.2.2. Bài học kinh nghiệm đối với huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ..... 19 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 20 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 20 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 21 2.2.1. Chọn điểm nghiên cứu .......................................................................... 21 2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 22 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
v 2.2.3. Phương pháp tổng hợp và xử lý thông tin ............................................. 24 2.2.4. Phương pháp phân tích số liệu .............................................................. 25 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 25 Chương 3: THỰC TRẠNG THU NHẬP CỦA NÔNG DÂN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐÔNG TRIỀU, TỈNH QUẢNG NINH ...................... 27 3.1. Đă ̣c điể m của huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ............................ 27 3.1.1. Đă ̣c điể m tự nhiên ................................................................................. 27 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ...................................................................... 31 3.2. Thực trạng thu nhập của nông dân trên địa bàn huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh .............................................................................................. 38 3.2.1. Thực trạng về sản xuất của hộ nông dân ............................................... 38 3.2.2. Thực trạng về thu nhập của hộ nông dân tại huyê ̣n Đông Triều .......... 41 3.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của nông dân trên địa bàn huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh .............................................................. 52 3.4. Đánh giá những kết quả đạt được trong việc nâng cao thu nhập cho các hộ nông dân tại huyê ̣n Đông Triều ........................................................... 57 3.4.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 57 3.4.2. Hạn chế .................................................................................................. 58 3.4.3. Nguyên nhân của hạn chế ..................................................................... 59 Chương 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO THU NHẬP CỦA NÔNG DÂN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐÔNG TRIỀU, TỈNH QUẢNG NINH .......... 61 4.1. Quan điểm, mục tiêu về xây dựng nông thôn mới nhằm nâng cao thu nhập cho người nông dân trên địa bàn huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh..... 61 4.1.1. Quan điểm tăng thu nhập cho hộ nông dân trên địa bàn huyê ̣n Đông Triều ..................................................................................................... 61 4.1.2. Mục tiêu................................................................................................. 69 4.2. Giải pháp nâng cao thu nhập của nông dân trên địa bàn huyê ̣n Đông Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vi Triều, tỉnh Quảng Ninh ................................................................................... 70 4.2.1. Giải pháp chung .................................................................................... 70 4.2.2. Giải pháp riêng đối với từng nhóm hộ .................................................. 77 4.3. Kiến nghị .................................................................................................. 80 4.3.1. Đối với Trung ương .............................................................................. 80 4.3.2. Đối với UBND thị xã Đông Triều......................................................... 81 4.3.3. Đối với các hộ nông dân ....................................................................... 82 KẾT LUẬN .................................................................................................... 83 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 85 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 88 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vii BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT BQ : Biǹ h quân CNH : Công nghiêp̣ hóa CNH - HĐH : Công nghiêp̣ hóa - Hiê ̣n đa ̣i hóa CN và XD : Công nghiêp̣ và xây dựng CP SX : Chi phí sản xuấ t DT BQ : Diêṇ tích bình quân ĐVT : Đơn vi ti ̣ ń h GD - ĐT : Giáo du ̣c - Đào ta ̣o HTX : Hơ ̣p tác xã KHKT : Khoa ho ̣c kỹ thuâ ̣t KHKT& CN : Khoa ho ̣c kỹ thuâ ̣t và công nghê ̣ KT : Kinh tế KT - XH : Kinh tế - Xã hô ̣i Lđ : Lao đô ̣ng Lđ BQ : Lao đô ̣ng bình quân LT - TP : Lương thực - Thực phẩ m NLN : Nông Lâm nghiê ̣p NS BQ : Năng suấ t bình quân TTLL : Thông tin liên la ̣c UBND : Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Các xã được lựa chọn nghiên cứu .................................................. 21 Bảng 2.2. Phân phối mẫu nghiên cứu ............................................................. 23 Bảng 3.1. Hiện trạng và cơ cấu sử dụng đất huyê ̣n Đông Triều năm 2014 ..... 30 Bảng 3.2. Tình hình dân số và lao động .......................................................... 31 Bảng 3.3. Giá tri ̣sản xuấ t của huyê ̣n Đông Triều thời kỳ 2010 - 2014 .......... 32 Bảng 3.4. Tình hình trồng trọt của hộ nông dân ............................................. 39 Bảng 3.5. Thực trạng chăn nuôi tại các hộ nông dân Đông Triều .................. 40 Bảng 3.6. Tình hình thu nhập từ ngành trồng trọt năm 2015.......................... 42 Bảng 3.7. Tình hình thu nhập từ sản xuất ngành chăn nuôi năm 2015 .......... 43 Bảng 3.8. Tình hình thu nhập từ sản xuất ngành thủy sản năm 2015 ............. 44 Bảng 3.9. Tình hình thu nhập từ ngành nghề khác năm 2015 ........................ 45 Bảng 3.10. Chi phí sản xuất nông nghiệp bình quân 1 hộ tại huyê ̣n Đông Triều năm 2015 ............................................................................... 46 Bảng 3.11. Thực trạng chi tiêu của hộ điều tra năm 2015 ............................. 51 Bảng 3.12. Tình hình nhân khẩu và lao động của nhóm hộ điều tra .............. 52 Bảng 3.13. Tình hình dân tộc của nhóm hộ điều tra........................................ 53 Bảng 3.14. Trình độ văn hóa của các hộ nông dân ......................................... 53 Bảng 3.15. Diện tích đất đai của các hộ điều tra ............................................. 54 Bảng 3.16. Tình hình vốn sản xuất của các hộ tại thị xã Đông Triều năm 2015 ............................................................................... 55 Bảng 3.17. Tình hình tham gia các chương trình khuyến nông của nông dân .... 56 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Huyê ̣n Đông Triều nằm ở cửa ngõ phía tây của tỉnh Quảng Ninh, diện tích tự nhiên gầ n 397 km2, dân số có 173.141 người, với 11 dân tô ̣c anh em sinh số ng trên địa bàn 2 thi ̣trấ n và 19 xã. Đông Triều là huyện trọng điểm về nông nghiệp của tỉnh Quảng Ninh. Người nông dân Đông Triều vốn có truyền thống yêu nước, đã có những đóng góp to lớn cho sự nghiêp̣ cách ma ̣ng trong suốt chiều dài lịch sử của đấ t nước và dân tộc. Đế n nay, nhân dân và lực lươ ̣ng vũ trang Đông Triều cùng với 8 xã, phường trên điạ bàn vinh dự được Đảng, Nhà nước phong tă ̣ng danh hiêụ cao quý Anh hùng lực lươ ̣ng vũ trang nhân dân; 170 bà me ̣ đươ ̣c phong tă ̣ng, truy tặng Danh hiệu vinh dự Nhà nước Bà me ̣ Viê ̣t Nam anh hùng, chiế m gầ n 50% Mẹ Việt Nam trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Phát huy truyề n thố ng cách ma ̣ng của quê hương, ngày nay, người nông dân Đông Triề u đã và đang tiếp tục phát huy vai trò quan trọng trong xây dựng nông thôn mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Trong thời gian qua, thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, với nhiều cơ chế chính sách về phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn; nhất là Nghị quyết Trung ương 7 (khoá X) về "nông nghiệp, nông dân, nông thôn"; mới đây nhất là Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009 của Thủ tướng Chính phủ ban hành "Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới" đã góp phần tạo ra những chuyển biến tích cực trong nông nghiệp, nông dân, nông thôn ở Đông Triều. Thu nhập của người nông dân đã từng bước được nâng cao, cải Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
2 thiện đời sống, thu hẹp khoảng cách phát triển và đời sống dân cư giữa các vùng, miền trong huyê ̣n. Tuy nhiên, trên thực tế số lao động trong độ tuổi ở địa bàn nông thôn chiếm tỷ lệ cao, tỷ lệ lao động qua đào tạo còn ở mức thấp. Sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyê ̣n còn khó khăn, hạn chế, thiếu tính bền vững. Quy mô sản xuất nhỏ lẻ, phân tán, chưa hình thành các vùng sản xuất tập trung, chuyên canh theo quy hoạch. Việc liên kết "4 nhà" trong sản xuất nông nghiệp chưa rõ nét, chưa có nhiều doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. Hoạt động ứng dụng chuyển giao khoa học kỹ thuật vào sản xuất, gắn với xây dựng thương hiệu và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp còn hạn chế, giá trị kinh tế và sức cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp chưa cao. Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn mặc dù đã được chú trọng đầu tư song chưa đồng bộ, nhất là hạ tầng vùng sản xuất tập trung. Thu nhập của người dân nông thôn còn thấp, đời sống của người dân ở một số xã khu vực nông thôn còn khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo giảm song thiếu tính bền vững. Chính vì vậy, việc tìm ra giải pháp khoa học nhằm nâng cao thu nhập cho nông dân nói chung, nông dân huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh là yêu cầu cấp thiết, cần được sự quan tâm của các cấp, các ngành, các địa phương và sự nỗ lực cố gắng của bản thân người nông dân. Với lý do nêu trên, tôi lựa chọn đề tài "Giải pháp nâng cao thu nhập của nông dân huyêṇ Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh" làm đề tài luận văn tốt nghiệp chương trình đào tạo Thạc si ̃ quản lý kinh tế. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Từ cơ sở lý luận và thực tiễn, nghiên cứu thực trạng về thu nhập của nông dân trên địa bàn huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh; đề ra các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao thu nhập của nông dân, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
3 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về nâng cao thu nhập của nông dân. - Đánh giá thực trạng thu nhập của nông dân ở huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. - Phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến nâng cao thu nhập của nông dân huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. - Đưa ra giải pháp nhằm nâng cao thu nhập của nông dân huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các yếu tố tác động tới nâng cao thu nhập của nông dân trên địa bàn huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Vì thu nhập của nông dân phụ thuộc vào thu nhập của nông hộ nên trọng tâm nghiên cứu là những vấn đề chính ảnh hưởng đến nâng cao thu nhập của hộ nông dân. - Phạm vi về thời gian: Nghiên cứu thực trạng ở địa phương thực hiện trong giai đoạn 5 năm (2010 – 2014); đề xuất giải pháp nâng cao thu nhập của nông dân đến năm 2020. - Phạm vi về không gian: Đề tài được thực hiện trong phạm vi địa bàn huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. 4. Đóng góp của luận văn Luận văn góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận về vấn đề thu nhập của nông dân, đưa ra các giải pháp để nâng cao thu nhập của nông dân. Báo cáo luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho lãnh đạo địa phương và những người quan tâm. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
4 Các biện pháp được đề xuất trong luận văn có thể làm cơ sở để các nhà quản lý, lãnh đạo huyê ̣n tham khảo nhằm nâng cao thu nhập của nông dân huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo; luận văn gồm có 4 chương Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về nâng cao thu nhập của nông dân Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng thu nhập của nông dân tại huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh Chương 4: Giải pháp nâng cao thu nhập của nông dân tại huyê ̣n Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NÂNG CAO THU NHẬP CỦA NÔNG DÂN 1.1. Cơ sở lý luận về nâng cao thu nhập của người nông dân 1.1.1. Một số khái niệm về nông dân và nâng cao thu nhập của nông dân 1.1.1.1. Khái niệm nông dân và hộ nông dân * Khái niệm về nông dân Nông dân là những người lao động cư trú ở nông thôn, tham gia sản xuất nông nghiệp. Nông dân sống chủ yếu bằng ruộng vườn, sau đó đến các ngành nghề mà tư liệu sản xuất chính là đất đai. Tùy từng quốc gia, từng thời kì lịch sử, người nông dân có quyền sở hữu khác nhau về ruộng đất. Họ hình thành nên giai cấp nông dân, có vị trí, vai trò nhất định trong xã hội. [2] Thu nhập của nông dân gắn chặt với kinh tế nông hộ vì vậy, cần làm rõ hộ nông dân và thu nhập của hộ nông dân * Khái niệm về hộ nông dân Theo Giáo sư Frank Ellis – Trường Đa ̣i ho ̣c tổ ng hơ ̣p Cambridge định nghĩa “hộ nông dân là các hộ gia đình làm nông nghiệp, tự kiếm kế sinh nhai trên những mảnh đất của mình, sử dụng chủ yếu sức lao động của gia đình để sản xuất, thường nằm trong hệ thống hệ thống kinh tế lớn hơn, nhưng chủ yếu đặc trưng bởi sự tham gia cục bộ vào các thị trường và có xu hướng hoạt động với mức độ không hoàn hảo cao”. [7] Ở nước ta, có nhiều tác giả đề cập đến khái niệm hộ nông dân. Theo nhà khoa học Đào Thế Tuấn (1997) cho rằng: “Hộ nông dân là những hộ chủ yếu hoạt động nông nghiệp theo nghĩa rộng, bao gồm cả nghề rừng, nghề cá và hoạt động phi nông nghiệp ở nông thôn”. [22] Còn theo nhà khoa học Nguyễn Sinh Cúc, trong phân tích điều tra nông thôn năm 2001 cho rằng: “Hộ nông nghiệp là những hộ có toàn bộ hoặc 50% số lao động thường Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
6 xuyên tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp các hoạt động trồng trọt, chăn nuôi, dịch vụ nông nghiệp (làm đất, thủy nông, giống cây trồng, bảo vệ thực vật…) và thông thường nguồn sống chính của hộ dựa vào nông nghiệp”. [4] Những nghiên cứu trên cho thấy: - Hộ nông dân là những hộ sống ở nông thôn, có ngành nghề sản xuất chính là nông nghiệp, nguồn thu nhập và sinh sống chủ yếu bằng nghề nông. Ngoài hoạt động nông nghiệp, hộ nông dân còn tham gia hoạt động phi nông nghiệp (tiểu thủ công nghiệp, thương mại, dịch vụ, buôn bán…) ở các mức độ khác nhau. - Hộ nông dân là một đơn vị kinh tế cơ sở (Nghị quyết 10-NQ/TW ngày 05/04/1988 của Bộ Chính trị ra đời đã khẳng định hộ nông dân là một đơn vị kinh tế cơ sở), vừa là một đơn vị sản xuất vừa là một đơn vị tiêu dùng. Do vậy, hộ nông dân không thể là một đơn vị kinh tế độc lập tuyệt đối và toàn năng, mà còn phụ thuộc vào các hệ thống kinh tế lớn hơn của nền kinh tế quốc dân. Khi trình độ phát triển lên mức cao của công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thị trường xã hội càng mở rộng đi vào chiều sâu, thì các hộ nông dân càng phụ thuộc nhiều hơn vào các hệ thống kinh tế rộng lớn không chỉ một vùng, một nước. [13] 1.1.1.2. Khái niệm về thu nhập của nông dân Thu nhập của hộ là toàn bộ số tiền và giá trị hiện vật quy thành tiền sau khi đã trừ chi phí sản xuất mà hộ và các thành viên của hộ nhận được trong một thời gian nhất định, thường là 1 năm. [22] Thu nhập của người nông dân tính bình quân đầu người 1 tháng được tính bằng cách chia tổng thu nhập trong năm của hộ cho số nhân khẩu của hộ và chia cho 12 tháng. Thu nhập của hộ nông dân cũng được hiểu là phần giá trị sản xuất tăng thêm mà hộ được hưởng để bù đắp cho thù lao lao động của gia đình, cho tích Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
7 lũy và tái sản xuất mở rộng nếu có. Thu nhập của hộ phụ thuộc vào kết quả của các hoạt động sản xuất kinh doanh mà hộ thực hiện. Phân loại thu nhập hộ nông dân - Thu nhập từ sản xuất nông nghiệp - Thu nhập từ các hoạt động sản xuất nông nghiệp như trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản. - Từ các hoạt động dịch vụ. - Từ các hoạt động làm thuê. - Từ các hoạt động sản xuất của các ngành nghề phi nông nghiệp. Bên cạnh đó thu nhập của hộ nông dân còn được chia theo 3 loại sau: * Thu nhập nông nghiệp: Thu nhập nông nghiệp bao gồm thu nhập từ các hoạt động sản xuất trong nông nghiệp như: Trồng trọt, chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản. * Thu nhập phi nông nghiệp: Thu nhập phi nông nghiệp là thu nhập được tạo ra từ các hoạt động ngành nghề công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp, bao gồm các ngành nghề chế biến, sản xuất vật liệu xây dựng, gia công cơ khí….Ngoài ra, thu nhập phi nông nghiệp còn được tạo ra từ các hoạt động thương mại dịch vụ như buôn bán, thu gom… * Thu nhập khác: Là các nguồn thu từ các hoạt động làm thêm, làm thuê, làm công ăn lương; từ các nguồn trợ cấp xã hội hoặc các nguồn thu bất thường khác. Vai trò của thu nhập - Là nguồn lực để chi tiêu cho mọi nhu cầu cần thiết trong đời sống hàng ngày của mỗi nông hộ, mỗi người như lương thực, thực phẩm, y tế, giáo dục… - Đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao đời sống vật chất mỗi hộ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
8 - Thu nhập sẽ góp phần nâng cao dân trí của mỗi thành viên trong hộ. Khi có thu nhập cao, thì mỗi thành viên sẽ có điều kiện tiếp cận tới các dịch vụ giáo dục, các dịch vụ thông tin truyền thông. - Thu nhập của hộ nông dân sẽ quyết định tới quy mô sản xuất, cũng như loại hình sản xuất nông nghiệp của mỗi hộ. Với những hộ nông dân có thu cập cao, các hộ sẽ có nhiều cơ hội lựa chọn các loại hình sản xuất nông nghiệp, cũng như qui mô sản xuất của họ. - Thu nhập là thước đo mức sống, khả năng sẵn sàng tiêu dùng của mỗi hộ nông dân đối với kinh tế thị trường. 1.1.1.3. Nâng cao thu nhập của nông dân Trong cơ chế thị trường, hoạt động sản xuất kinh doanh của nông hộ diễn ra rất đa dạng, ngoài sản xuất nông nghiệp hộ còn tham gia vào các ngành nghề khác như: Công nghiệp nông thôn, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ, xây dựng và nghề rừng. Chính vì thu nhập của hộ nông dân bao gồm toàn bộ những kết quả của các ngành trồng trọt, chăn nuôi, dịch vụ và một số ngành nghề khác như: sửa chữa, sản xuất nguyên vật liệu, chế biến nông sản...mang lại. Nâng cao thu nhập là tăng tổng thu và thu nhập thực tế của hộ nông dân năm sau cao hơn năm trước. Tăng thu nhập có thể được chia thành các hợp phần sau: - Tăng thu nhập từ trồng trọt: + Mở rộng diện tích: Có thể bằng khai hoang phục hoá hay giảm thời gian để hoang của đất. + Tăng hệ số sử dụng ruộng đất: Tăng số vụ trong năm bằng cách áp dụng các giống cây có thời gian sinh trưởng ngắn hơn, hay bằng cách tăng số vụ trong năm. + Tăng năng suất: Năng suất cao hơn thường được tính bằng sản lượng trên một đơn vị diện tích gieo trồng, nâng cao năng suất đi liền với việc sử Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
9 dụng nhiều hơn hoặc hiệu quả hơn đầu vào hiện đại, kiểm soát nước tưới tốt hơn và/hoặc phương pháp canh tác tốt hơn. + Giá nông sản cao hơn: Điều này có thể có được nhờ sự tự do hoá thương mại, hạ tầng nông thôn tốt hơn hoặc sự phối hợp tốt hơn giữa nông dân với người mua. - Đa dạng hoá cây trồng: Ngay cả khi giá cả, năng suất cây trồng, hệ số sử dụng ruộng đất và diện tích không thay đổi, người nông dân vẫn có thể tăng thu nhập bằng cách chuyển đổi từ cây có giá trị kinh tế thấp (đặc trưng là cây lương thực) sang cây trồng có giá trị cao hơn (đặc trưng là cây hàng hoá), thực hiện các vùng sản xuấ t tâ ̣p trung, xây dựng thương hiêụ để nâng cao giá ̣ hiêụ quả kinh tế . tri và - Tăng thu nhập từ lâm nghiệp: Đây là một nguồn thu quan trọng của người dân vùng núi, thu từ lâm nghiệp là các giá trị thu được từ sản phẩm của rừng hoặc thu được từ việc cho thuê môi trường rừng và chuyển nhượng chứng chỉ các bon. Điều quan trọng là thu nhập từ lâm nghiệp phải là thu nhập bền vững. - Tăng thu nhập từ dịch vụ: Mô hình du lịch sinh thái rất có tương lai khi đời sống của người dân các khu vực thành thị ngày càng nâng cao. - Tăng thu nhập từ công nghiệp: Một số ngành công nghiệp có thể phát triển ở những vùng miền núi như: Công nghiệp chế biến nông, lâm sản, công nghiệp khai khoáng (tuy nhiên, công nghiệp khai khoáng thường gây tác động tiêu cực tới môi trường). * Hướng nâng cao thu nhập có thể khái quát lại thành: 1. Nâng cao thu nhập theo hướng chuyển sang các hoạt động có giá trị cao hơn: Là quá trình người nông dân chuyển từ cây trồng và hoạt động có giá trị thấp sang cây trồng và hoạt động có giá trị cao hơn. Ba chỉ số đo lường là tỷ lệ hộ tham gia vào hoạt động phi trồng trọt, tỷ lệ hộ trồng cây phi lương thực và tỷ lệ diện tích dành cho cây phi lương thực Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
10 2. Tác động đến các yếu tố đầu vào nhằm tăng năng suất, sản lượng, chất lượng, tăng vụ, tiếp cận thị trường tăng giá cả nông sản hàng hóa. 3. Đa dạng nguồn thu nhập: có nghĩa là số lượng nguồn thu nhập tăng lên làm cho tổng thu nhập tăng lên. Nâng cao thu nhập với ý nghĩa thương mại hóa: Những năm gần đây hướng nâng cao thu nhập này càng được quan tâm và áp dụng rộng rãi. Nâng cao thu nhập được xem như là quá trình chuyển từ sản xuất theo kiểu tự cung tự cấp các cây lương thực chủ yếu sang sản xuất nhiều loại hàng hóa nông sản hơn và hoạt động phi nông nghiệp. Chúng ta có thể xác định được mức đo lường nâng cao thu nhập với ý nghĩa thương mại hóa. + Thứ nhất: “Thương mại hóa cây trồng” được xác định bằng tỷ trọng giá trị cây trồng đem bán và trao đổi so với tổng giá trị cây trồng sản xuất được. + Thứ hai: “Thương mại hóa nông nghiệp” được xác định bằng tỷ lệ sản phẩm nông nghiệp (gồm cả trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản và lâm nghiệp) đem bán và trao đổi so với tổng giá trị sản phẩm nông nghiệp sản xuất được. + Thứ ba là “Thương mại hóa thu nhập” được xác định dưới dạng tổng thu nhập bằng tiền mặt so với tổng thu nhập của hộ. 1.1.2. Tiêu chí đánh giá thu nhập của nông dân Kinh tế hộ nông dân mới được các nhà khoa học ở Việt Nam nghiên cứu nhiều vào những năm 1980 trở lại đây. Qua kết quả các công trình nghiên cứu của nhiều tác giả trong và ngoài nước, ta thấy có 2 cách tính chỉ tiêu đánh giá thu nhập hộ nông dân. * Cách tính thứ nhất: Do kinh tế hộ nông dân là một đơn vị kinh tế tự chủ, vì vậy những chỉ tiêu dùng để đánh giá thu nhập của hộ có thể sử dụng trong hệ thống tài khoản quốc gia (SNA). Với cách tính này các chỉ tiêu dùng để đánh giá kinh tế hộ là: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn