Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp thực hiện tự do hóa tài chính ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:91

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài sẽ đánh giá những thành tựu, hạn chế của quá trình tự do hóa tài chính ở Việt Nam trong thời gian qua, để từ đó đề xuất một số giải pháp để thúc đẩy tự do hóa tài chính diễn ra mạnh mẽ hơn nhưng vẫn đáp ứng yêu cầu về lộ trình và phòng ngừa rủi ro bất ổn trên thị trường tài chính – tiền tệ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp thực hiện tự do hóa tài chính ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM --------------- DƯƠNG KIM ĐẠI GIẢI PHÁP THỰC HIỆN TỰ DO HÓA TÀI CHÍNH Ở VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM --------------- DƯƠNG KIM ĐẠI GIẢI PHÁP THỰC HIỆN TỰ DO HÓA TÀI CHÍNH Ở VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP Chuyên ngành : Kinh tế tài chính – Ngân hàng Mã số : 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN THỊ MỘNG TUYẾT TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012
1 MỤC LỤC ----------- DANH MỤC VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG DANH MỤC BIỂU ĐỒ LỜI MỞ ĐẦU CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TỰ DO HÓA TÀI CHÍNH .................................... 9 1.1. Khái niệm tự do hóa tài chính ........................................................................... 9 1.2. Trình tự tự do hóa tài chính ............................................................................. 11 1.3. Vai trò của tự do hóa tài chính đối với nền kinh tế ......................................... 14 1.4. Những mặt trái của tự do hóa tài chính ........................................................... 18 1.5. Diễn biến tự do hóa tài chính trên thế giới ...................................................... 21 1.5.1. Trung Quốc ................................................................................................ 21 1.5.2. Thái Lan ..................................................................................................... 22 1.5.3. Nhật Bản .................................................................................................... 24 1.6. Bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam .......................................................... 25 1.7. Một số định hướng trong quá trình thực hiện tự do hóa tài chính .................. 26 1.7.1. Chủ động thực hiện các chính sách để sử dụng có hiệu quả dòng vốn nước ngoài 26 1.7.2. Chủ động đối phó với những bất ổn của dòng vốn trong quá trình tự do hóa tài chính ............................................................................................................ 27 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG TỰ DO HÓA TÀI CHÍNH Ở VIỆT NAM............. 29 2.1. Bối cảnh kinh tế Việt Nam trong giai đoạn 2001- 2010 ................................. 29 2.1.1. Trước khi gia nhập WTO ........................................................................... 29 2.1.2. Sau khi gia nhập WTO............................................................................... 31 2.2. Thực trạng quá trình tự do hóa tài chính ở Việt Nam ..................................... 35
2 2.2.1. Tự do hóa lãi suất ....................................................................................... 35 2.2.1.1. Diễn biến tự do hóa lãi suất .................................................................... 36 2.2.1.2. Thành tựu đạt được................................................................................. 38 2.2.1.3. Những hạn chế, tồn tại............................................................................ 38 2.2.2. Tự do hóa hoạt động tín dụng .................................................................... 39 2.2.2.1. Diễn biến tự do hóa hoạt động tín dụng ................................................. 39 2.2.2.2. Thành tựu đạt được................................................................................. 41 2.2.2.3. Những hạn chế, tồn tại............................................................................ 42 2.2.3. Tự do hóa hoạt động của các định chế tài chính trung gian ...................... 43 2.2.3.1. Thành tựu đạt được................................................................................. 43 2.2.3.2. Những hạn chế, tồn tại............................................................................ 48 2.2.4. Tự do hóa thị trường chứng khoán ............................................................ 49 2.2.4.1. Diễn biến tự do hóa thị trường chứng khoán ......................................... 49 2.2.4.2. Thành tựu đạt được................................................................................. 52 2.2.4.3. Những tồn tại, hạn chế:. ......................................................................... 54 2.2.5. Tự do hóa dịch vụ tài chính ....................................................................... 54 2.2.5.1. Diễn biến tự do hóa dịch vụ tài chính .................................................... 54 2.2.5.2. Thành tựu đạt được................................................................................. 56 2.2.5.3. Những tồn tại, hạn chế............................................................................ 59 2.2.6. Tự do hóa thị trường ngoại hối .................................................................. 60 2.2.6.1. Những thành tựu đạt được ...................................................................... 60 2.2.6.2. Tác động của tự do hóa thị trường ngoại hối ......................................... 60 2.3. Đánh giá chung về tự do hóa tài chính tại Việt Nam ...................................... 62 2.3.1. Mặt đạt được .............................................................................................. 62 2.3.2. Mặt hạn chế ................................................................................................ 64 2.3.3. Nguyên nhân .............................................................................................. 65
3 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP THỰC HIỆN TỰ DO HÓA TÀI CHÍNH Ở VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI ............................................................................... 68 3.1 Định hướng trong quá trình thực hiện tự do hóa tài chính .............................. 68 3.1.1. Giai đoạn tiếp tục tự do hóa tài chính ( 2012 – 2015 ) .............................. 68 3.1.2. Giai đoạn đẩy mạnh tự do hóa tài chính ( 2016 – 2020 ) .......................... 69 3.1.3. Giai đoạn hoàn tất tự do hóa tài chính ( 2021 – 2025 ) ............................. 69 3.2 Các nhóm giải pháp đẩy mạnh tự do hóa tài chính ......................................... 69 3.2.1. Nhóm giải pháp hoàn thiện chính sách lãi suất ......................................... 69 3.2.2. Nhóm giải pháp hoàn thiện thị trường ngoại hối ....................................... 72 3.2.3. Nhóm giải pháp phát triển ngành ngân hàng ............................................. 74 3.2.4. Nhóm giải pháp phát triển thị trường chứng khoán ................................... 77 3.3 Các biện pháp phòng ngừa rủi ro trong quá trình tự do hóa tài chính ............ 79 3.3.1. Nhóm giải pháp ổn định vĩ mô .................................................................. 79 3.3.2. Nhóm giải pháp lành mạnh hóa nền tài chính quốc gia ............................. 82 KẾT LUẬN ................................................................................................................... 86 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... 87
4 DANH MỤC VIẾT TẮT BQLNH : Bình quân liên ngân hàng DNNN : Doanh nghiệp nhà nước FDI : Đầu tư trực tiếp nước ngoài FII : Đầu tư gián tiếp nước ngoài GDP : Tổng sản phẩm quốc nội HĐQT : Hội đồng quản trị IMF : Quỹ tiền tệ quốc tế NHNN : Ngân hàng nhà nước NHTM : Ngân hàng thương mại NHTMQD : Ngân hàng thương mại quốc doanh NSNN : Ngân sách nhà nước OTC : Thị trường chứng khoán phi tập trung TCTD : Tổ chức tín dụng TDHTC : Tự do hóa tài chính TTCK : Thị trường chứng khoán TTTC : Thị trường tài chính UBCKNN : Ủy ban chứng khoán nhà nước UBND : Ủy ban nhân dân UPCOM : Sàn giao dịch chứng khoán công ty đại chúng chưa niêm yết USD : đồng đô la Mỹ VNĐ : đồng Việt Nam WB : Ngân hàng thế giới WTO : Tổ chức thương mại thế giới
5 DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Tình hình TDHTC ở một số nước Đông Nam Á trước khủng hoảng 1997 .. 12 Bảng 2.1: Tăng trưởng GDP theo ngành (%) ................................................................ 29 Bảng 2.2: Tỷ trọng tín dụng ngắn hạn so với tổng dư nợ của các ngân hàng trên địa bàn TPHCM (%) ................................................................................................................... 39 Bảng 2.3: Hoạt động tín dụng ........................................................................................ 47 Bảng 2.4: Huy động vốn ................................................................................................ 47 Bảng 2.5: Tốc độ tăng trưởng phí bảo hiểm gốc theo nghiệp vụ bảo hiểm toàn thị trường ............................................................................................................................. 58
6 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Cam kết và giải ngân vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (tỷ đô la Mỹ) ....... 30 Biểu đồ 2.2: Cán cân thương mại và tài khoản vãng lai (%GDP) ................................. 31 Biểu đồ 2.3: Tăng trưởng GDP giai đoạn khủng hoảng (2007 – 2010) (%) .................. 32 Biểu đồ 2.4: Cam kết và giải ngân vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 2007-2011 (tỷ đô la Mỹ) ................................................................................................................................. 33 Biểu đồ 2.5: Thâm hụt cán cân vãng lai (2007 – 2009) (%GDP) .................................. 34 Biểu đồ 2.6: Thị phần huy động vốn .............................................................................. 46 Biểu đồ 2.7: Thị phần tín dụng....................................................................................... 46 Biểu đồ 2.8: Tỷ lệ vốn hóa thị trường/tổng sản lượng quốc nội (%GDP) ..................... 53 Biểu đồ 2.9: Số lượng tài khoản của nhà đầu tư ............................................................ 53 Biều đồ 2.10: Tỷ giá kỳ hạn 1 năm của hợp đồng kỳ hạn không chuyển giao (VNĐ/USD) ................................................................................................................... 62 Biều đồ 2.11: Một số chỉ tiêu về độ sâu tài chính của Việt Nam ................................... 63
7 LỜI MỞ ĐẦU ====== 1. Lý do nghiên cứu Tháng 11/2006, Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức thương mại thế giới (WTO). Đó là thông điệp rõ ràng về những thành công của công cuộc đổi mới được bắt đầu từ năm 1986. Hội nhập kinh tế là một tất yếu của nền kinh tế hiện đại, sẽ tạo ra động lực cho Việt Nam trong tiến trình mở cửa kinh tế, tự do hóa thương mại, tài chính,… Trên thế giới, xu hướng tự do hóa tài chính cùng với hội nhập kinh tế của các nước trên thế giới đã hình thành trong gần bốn thập kỷ qua, và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Quá trình đó bước đầu đã đạt được những thành tựu nhất định, góp phần vào sự tăng trưởng và phát triển kinh tế của nước ta cả trong giai đoạn trước và sau khi hội nhập. Song bên cạnh đó vẫn còn nhiều tồn tại, vướng mắc cần được nghiên cứu sâu hơn về lý luận và đánh giá chính xác thực trạng để từ đó đề ra một lộ trình thực hiện tự do hóa tài chính hợp lý, có thể khai thác được những lợi ích đồng thời tránh được những rủi ro mà tự do hóa tài chính có thể mang lại. Đó cũng là lý do chính yếu tôi chọn đề tài “Giải pháp tự do hóa tài chính ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập” làm nội dung của luận văn. 2. Vấn đề và mục tiêu nghiên cứu: Từ những năm đầu của thế kỷ thứ 20, Việt Nam đã tiến hành xây dựng một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Việt Nam đã tích cực tạo lập những thể chế thị trường cho nền kinh tế, trong đó đã từng bước đưa lĩnh vực tài chính vận động theo hướng tự do. Quá trình tự do hóa tài chính đó đã mang lại nhiều tác động tích cực cho sự phát triển của đất nước, song bên cạnh đó vẫn còn nhiều hạn chế. Với thực tiễn đó, đề tài hướng đến mục đích đề xuất một số giải pháp để đẩy mạnh quá trình tự do hóa tài chính ở Việt Nam trong thời gian tới.
8 3. Phương pháp nghiên cứu: Đề tài đã chọn phương pháp thu thập và tổng hợp số liệu kết hợp với phương pháp phân tích, so sánh để đánh giá thực trạng quá trình tự do hóa tài chính ở nước ta. Từ thực tiễn tiến trình tự do hóa tài chính của một số nước, đề tài đi đến thực tiễn Việt Nam và đưa ra giải pháp thực hiện tự do hóa tài chính trong thời gian tới. 4. Ý nghĩa đề tài: Tự do hóa tài chính là một trong những bước mở cửa thị trường rất quan trọng trong bối cảnh hội nhập hiện nay. Thực tiễn đã chứng minh rằng tự do hóa tài chính không những là đòi hỏi của quá trình hội nhập, mà còn là nhu cầu của các quốc gia để tạo điều kiện thu hút nguồn lực cho tăng trưởng kinh tế. Với thực tiễn đó, đề tài sẽ đánh giá những thành tựu, hạn chế của quá trình tự do hóa tài chính ở Việt Nam trong thời gian qua, để từ đó đề xuất một số giải pháp để thúc đẩy tự do hóa tài chính diễn ra mạnh mẽ hơn nhưng vẫn đáp ứng yêu cầu về lộ trình và phòng ngừa rủi ro bất ổn trên thị trường tài chính – tiền tệ. 5. Cấu trúc đề tài: Ngoài phần mở đầu và kết luận, cấu trúc đề tài gồm 3 chương: - Chương 1: Tổng quan về tự do hóa tài chính - Chương 2: Thực trạng tự do hóa tài chính ở Việt Nam - Chương 3: Giải pháp thực hiện tự do hóa tài chính ở Việt Nam trong thời gian tới
9 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TỰ DO HÓA TÀI CHÍNH 1.1. Khái niệm tự do hóa tài chính Theo Johnston và Sundararajan1 thì “Tự do hóa tài chính có thể được định nghĩa là một tập hợp các cải cách và biện pháp chính sách được thiết kế để bãi bỏ kiểm soát và chuyển đổi hệ thống tài chính và cấu trúc của nó để đạt được hệ thống thị trường theo hướng tự do trong một khuôn khổ pháp lý thích hợp”. Với quan điểm này, TDHTC được hiểu là quá trình mà nhà nước thực hiện việc đổi mới quản lý theo hướng hạn chế can thiệp vào thị trường, hạn chế các biện pháp kiểm soát và tiến tới hình thành một thị trường tài chính tự do. Tự do của thị trường tài chính cần phải đảm bảo nguyên tắc tuân thủ pháp luật. Tuy nhiên, pháp luật cần phải đảm bảo định hướng cho sự phát triển theo hướng thị trường. Như vậy, vai trò quản lý của nhà nước đối với thị trường tài chính được thực hiện thông qua công cụ pháp lý thích hợp, đảm bảo thị trường tài chính phát triển tự do và lành mạnh. Bên cạnh đó, Mc Kinnon2 thì cho rằng “Tự do hóa tài chính là việc cắt giảm những sự phân tán quá lớn của tỷ suất lợi nhuận của hoạt động đầu tư hiện tại và tương lai bằng cách kiểm soát các doanh nghiệp nội địa”. Quan điểm này của Mc Kinnon được hiểu là cần đưa giá cả của các công cụ tài chính về giá trị thực của nó, và từ đó các hoạt động kinh tế sẽ hiệu quả hơn. Ví dụ, việc kiềm chế lãi suất tiết kiệm thấp hơn mức cân bằng sẽ hạn chế tiết kiệm và khuyến khích tiêu dùng. Và nền kinh tế rơi vào tình trạng mất cân đối giữa tiết kiệm và đầu tư. Áp lãi suất trần cho vay cũng sẽ làm méo mó lợi tức thực sự của các dự án đầu tư. Lãi suất trần thấp hơn tỷ suất lợi nhuận bình quân thì những dự án trước đây không có hiệu quả khi lãi suất cao bây giờ lại có lãi. Và những dự án có lãi khi lãi suất cao sẽ càng có lợi nhuận nhiều hơn khi áp trần lãi suất thấp. Kết quả của sự kiềm chế lãi suất sẽ làm phát sinh chênh lệch tỷ suất lợi nhuận, không khuyến khích cạnh tranh, kinh tế trì trệ . 1 R.B Johnston và V. Sundararajan: thành viên bộ phận tiền tệ và ngoại hối của IMF 2 Ronald I. McKinnon: Giáo sư kinh tế học quốc tế, Đại học Stanford
10 Vậy, tự do hóa tài chính là giảm thiểu sự can thiệp của nhà nước vào các quan hệ và giao dịch tài chính. Các hoạt động trên thị trường tài chính được tự do thực hiện theo tín hiệu thị trường. Bản chất của tự do hóa tài chính là hoạt động tài chính theo cơ chế nội tại vốn có của thị trường, là chuyển vai trò điều tiết tài chính từ "bàn tay can thiệp" hay "bàn tay hữu hình" của chính phủ sang "bàn tay vô hình" của thị trường, chuyển từ quản lý bằng hành chính sang qui luật thị trường. Vì vậy tự do hóa tài chính nằm ở trung tâm vấn đề muôn thuở của nền kinh tế là giải quyết mâu thuẫn giữa vai trò của nhà nước và vai trò của thị trường, đặc biệt là khi vị trí của tài chính đang ngày một quan trọng hơn không chỉ đối với từng quốc gia mà còn đối với từng khu vực và toàn cầu. Tài chính là một phạm trù rất rộng lớn và phức tạp xuyên suốt từ huy động tới phân bổ và sử dụng các nguồn lực tài chính - tiền tệ có hạn sao cho có hiệu quả nhất đến toàn bộ nền kinh tế xã hội. Tự do hóa tài chính bao gồm các khía cạnh cơ bản sau: - Tự do hóa lãi suất: đây được coi là hạt nhân của tự do hóa tài chính trong nước, trong đó, lãi suất phải do thị trường quyết định tùy thuộc vào cung cầu về đầu tư, vào mức tiết kiệm và thu nhập trong nền kinh tế. - Tự do hóa hoạt động phân bổ tín dụng: nguồn tín dụng được phân bổ dựa trên lãi suất thị trường và mức độ tin cậy của người đi vay chứ không phải bằng các quyết định hành chính. - Tự do hóa tài khoản vốn: Tài khoản vốn trong cán cân thanh toán của một quốc gia bao gồm các giao dịch đầu tư vào trong nước và ra nước ngoài, vay và cho vay quốc tế ngắn hạn, trung hạn và dài hạn. Tự do hóa cho phép một nước tự do xuất khẩu hoặc nhập khẩu vốn với nước ngoài thông qua các hình thức FDI, đầu tư gián tiếp (vốn cổ phần), vay và cho vay nợ.
11 - Tự do hóa các dịch vụ tài chính: cho phép các ngân hàng, các tổ chức tài chính trong và ngoài nước được tự do tham gia cung cấp các dịch vụ tài chính trên thị trường và không phân biệt đối xử giữa các nhà cung cấp dịch vụ tài chính này. Trong quá trình thực hiện tự do hóa tài chính, các khía cạnh cơ bản trên có thể được thực hiện đồng thời cùng một lúc, cũng có thể được thực hiện theo từng bước khác nhau sao cho phù hợp với bối cảnh quốc tế và đặc diểm của từng quốc gia. Cách thức tiến hành như vậy được gọi là trình tự tự do hóa tài chính. 1.2. Trình tự tự do hóa tài chính Thực tế quá trình tự do hóa tài chính trên thế giới cho thấy không có một trình tự tự do hóa tài chính chung nào cho tất cả các nước. Các quốc gia khác nhau thực hiện tự do hóa tài chính theo các trình tự hoàn toàn khác nhau. Bảng 1.1 cho ví dụ về trình tự tự do hóa tài chính của hai nước rất gần với Việt Nam trong khu vực là Indonesia và Malaysia, trong đó cho thấy Indonesia có xu hướng thực hiện các biện pháp tự do hóa tài chính đối nội trước khi tự do hóa tài khoản vãng lai trong khi Malaysia lại thực hiện tự do hóa tài khoản vãng lai trước.
12 Bảng 1.1: Tình hình TDHTC ở một số nƣớc Đông Nam Á trƣớc khủng hoảng 1997 INDONESIA MALAYSIA Tự do lãi suất Từ 1983 Từ 1991 (trừ khu vực kinh tế ưu tiên) Phân bổ tín Tự do hóa năm 1983, kiểm soát dụng lại năm 1995 Tỉ lệ dự trữ 3% từ năm 1996, (không tính tiền Tăng từ 5.5% (1989) lên 9.5% ngân hàng mặt vào dự trữ) (1994) Từ 1987, doanh nghiệp 100% vốn Đầu tư trực Từ đầu 1990, doanh nghiệp 100% nước ngoài nếu xuất khẩu 80%. Cuối tiếp nước vốn (trừ một số lĩnh vực) 1980 cho phép công ty chứng khoán ngoài nước ngoài hoạt động. Đầu tư gián Người nước ngoài nắm tối đa 30% Sở hữu cổ phần nước ngoài tối đa tiếp nước cổ phần của một công ty được niêm là 49% ngoài yết Vay nợ nước Từ cuối năm 1980, vay nợ nước Thành lập trung tâm tài chính hải ngoài. ngoài được tự do hóa ngoại năm 1990 (Nguồn: Tổng hợp từ World Bank 10/1988, Journal of Dissertation số 2/2007 và tài liệu tham khảo 15, 16) Trình tự tự do hóa tài chính mà các nước lựa chọn phụ thuộc vào đặc điểm riêng có và định hướng chiến lược của các nhà lập chính sách. Tuy nhiên, theo Mc Kinnon 3, với một nước có những đặc điểm thông thường thì trình tự tối ưu hóa các chính sách tài 3 The Order of Economic Liberalization: Financial Control in the Transition to a Market Economy 1993
13 chính trong quá trình chuyển từ sự kiểm soát tập trung sang nền kinh tế thị trường đầy đủ, hội nhập vào thế giới cần được tiến hành theo các bước như sau: Trước khi lạm phát giá cả có khả năng giảm dần và thị trường vốn được mở ra theo hướng cho vay tự do, thì yêu cầu đầu tiên là phải đạt được sự cân đối tài chính của chính phủ trung ương. Kiểm soát tài khóa nên đi trước tự do hóa tài chính. Sự thâm hụt ngân sách quá lớn của chính phủ trong điều kiện thị trường tài chính chưa phát triển (để có thể phát hành trái phiếu chính phủ) thường dẫn đến việc Ngân hàng trung ương phát hành nội tệ quá mức để tài trợ thâm hụt ngân sách gây ra lạm phát cho nền kinh tế. Phân tích bước thứ hai trong quá trình tự do hóa tài chính sẽ cho thấy điều này ảnh hưởng xấu đến quá trình tự do hóa tài chính như thế nào. Bước thứ hai trong trình tự tự do hóa tài chính là việc mở cửa thị trường tiền tệ trong nước sao cho người gửi tiền nhận được lãi suất thực dương (tự do hóa lãi suất). Việc vay và cho vay không hạn chế giữa các doanh nghiệp và hộ gia đình chỉ có thể diễn ra thuận lợi khi mức giá cả được ổn định và các thâm hụt tài khóa được loại trừ. Thật vậy, trong điều kiện lạm phát quá cao, người cho vay sẽ bị thiệt do lãi suất thực có xu hướng âm , điều này sẽ cản trở hành vi cho vay của người có vốn. Song song với tự do hóa lãi suất là tự do hóa hoạt động của các ngân hàng và việc phân bổ các nguồn tín dụng. Tuy nhiên, hệ thống ngân hàng chỉ được giải phóng khỏi các đòi hỏi dự trữ phiền hà và các chỉ dẫn chính thức trong việc định lãi suất tiêu chuẩn đối với tiền gửi vào và tiền cho vay sau khi việc kiểm soát tài khóa chặt chẽ được bảo đảm, sao cho chính phủ không còn cần phải đánh thuế lạm phát hoặc đánh thuế vào khoản tiền tích trữ quá mức của người gửi tiền để có thu nhập. Như vậy, một lần nữa, kiểm soát tài khóa lại phát huy vai trò là một bước đệm quan trọng trong trình tự tự do hóa tài chính. Sau khi các ngân hàng đã quen với cách thức hoạt động độc lập theo cơ chế thị trường, bước tiếp theo là mở rộng sự tham gia của các trung gian tài chính mới, cho phép cả các tổ chức tài chính nước ngoài hoạt động. Tuy nhiên quy chế này cũng cần
14 được nới lỏng dần dần bởi nếu như hệ thống tài chính được nới lỏng hoàn toàn và bất ngờ thì các tổ chức mới tham gia sẽ mời chào lãi suất cao hơn các lãi suất mà các tổ chức tài chính hiện có đang trả nhằm cạnh tranh giành tiền gửi. Điều này buộc các ngân hàng đang hoạt động phải trả lãi suất thị trường đối với tất cả các khoản tiền gửi (cũ lẫn mới) mặc dù lẽ ra lãi suất đó chỉ đáng trả đối với các khoản vay mới. Kết quả là các ngân hàng này phải chịu lỗ về vốn đáng kể. Và khi các khoản vay này quá lớn so với giá trị tài sản của ngân hàng thì điều này có thể sẽ dẫn đến phá sản. Cuối cùng, khi thị trường vốn trong nước được tự do hóa hoàn toàn tức là việc vay và cho vay trong nước diễn ra tự do theo lãi suất cân bằng ( không bị hạn chế) và tỷ lệ lạm phát trong nước được kiềm chế đến mức việc phá giá đồng tiền theo tỷ giá hối đoái hiện hành không còn cần thiết thì mới tiến hành tự do hóa tài khoản vốn: cho phép các doanh nghiệp, hộ gia đình vay hoặc gửi tiền tự do trên các thị trường vốn quốc tế, cho phép mua bán chứng khoán để huy động vốn tự do, và cuối cùng là chuyển đổi ngoại tệ tự do trên tài khoản vốn. 1.3. Vai trò của tự do hóa tài chính đối với nền kinh tế 1.3.1. Góp phần huy động đƣợc nguồn vốn lớn hơn và phân bổ vốn có hiệu quả hơn Trước hết, xét về nguồn vốn trong nước, tự do hóa tài chính có thể nâng cao tỷ lệ tiết kiệm của tư nhân so với thu nhập. Bên cạnh đó, tự do hóa tài chính cũng mở ra cách thức phân bổ vốn tốt hơn thông qua việc mở rộng, đa dạng hóa thị trường tài chính, mà ở đó các cơ hội đầu tư cạnh tranh với nhau để thu hút các dòng tiết kiệm từ thị trường; và có khuynh hướng làm bình đẳng phân phối thu nhập. Theo Mc Kinnon và Shaw4 (1973) việc quản lý lãi suất chính thức trong một môi trưòng lạm phát cao sẽ làm cho lãi suất thực có xu hướng âm. Đến lượt nó lãi suất thực âm lại giới hạn sự phát triển của các tài sản nợ và có trong hệ thống tài chính. Hơn nữa lãi suất thực âm buộc người tiết kiệm phải chuyển các khoản tiết kiệm của mình từ 4 Edward S. Shaw: Giáo sư danh dự kinh tế học, Đại học Stanford
15 các tổ chức tài chính đến đầu tư vào bất động sản, vàng, ngoại tệ nhằm chống lại sự mất giá từ lạm phát. Và hậu quả của việc thay đổi danh mục đầu tư này sẽ làm cho các ngân hàng và các tổ chức trung gian tài chính phi ngân hàng thiếu các nguồn vốn vay cho các khu vực còn lại của nền kinh tế. Khuyến nghị chính sách cho vấn đề này là quá trình tự do hóa tài chính bằng bãi bỏ lãi suất trần cần phải được thực hiện tại những nước nơi mà hệ thống tài chính đang bị kiềm chế. Quá trình này không chỉ làm tăng tiết kiệm và những nguồn vốn có thể cho vay mà còn làm cho việc phân bổ những nguồn vốn đó có hiệu quả hơn và do đó góp phần dẫn đến một mức tăng trưởng kinh tế cao hơn. Về phía nước ngoài, tự do hóa tài khoản vốn tạo cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào trong nước qua các kênh FDI, FII đóng góp một nguồn vốn vô cùng quan trọng cho nền kinh tế. Mặt khác, các nhà đầu tư vì động cơ lợi nhuận nên luôn tính toán xem sẽ đầu tư vốn vào đâu cho có hiệu quả nhất. Chính vì vậy mà nguồn vốn càng được phân bổ có hiệu quả. Những người ủng hộ sự lưu chuyển tự do của vốn còn chỉ ra các lợi ích vượt ra ngoài lợi ích tĩnh do quá trình phân bổ lại nguồn vốn vay giữa các nước như sau: Bởi vì, vốn cổ phần trong nước bây giờ có thể được kết hợp trong một danh mục đầu tư rộng lớn hơn nhiều nên chúng ít rủi ro hơn. Điều này làm tăng giá của chúng và giảm chi phí vốn cho các công ty trong nước. Đến lượt mình, điều này lại làm cho các cơ hội đầu tư trước đây được coi là quá mạo hiểm trở nên khả thi và tổng hợp lại, những cơ hội này có thể đóng góp đáng kể cho tăng trưởng. 1.3.2. Nâng cao tính cạnh tranh của hệ thống tài chính trong nƣớc Ngành dịch vụ tài chính tại bất cứ quốc gia nào cũng sẽ phải chịu tổn thất do việc xoá bỏ các biện pháp bảo hộ vốn đã nuôi dưỡng những nhà cung ứng hoạt động với chi phí và lợi nhuận cao trong nhiều năm. Việc thông tin dễ dàng hơn và việc dỡ bỏ các hạn chế đối với hoạt động vay và gửi tiền ở nước ngoài đã buộc các ngân hàng trong nước phải cắt giảm chi phí , ít nhất là cho các khách hàng lớn, đồng thời ép ngân
16 hàng phải nâng cao chất lượng phục vụ nếu không muốn mất chỗ đứng. Trong sự cạnh tranh khốc liệt này, tất yếu sẽ có các tổ chức bị loại ra khỏi cuộc chiến do không đủ sức mạnh hoặc không chịu đổi mới để thích nghi với hoàn cảnh mới. Tuy nhiên, những tổ chức còn tồn tại được sẽ có một sức mạnh mới lớn hơn trước kia rất nhiều, không những đủ sức cạnh tranh trong nước mà còn có thể vươn ra thị trường quốc tế. Bên cạnh đó, sự xuất hiện của các ngân hàng nước ngoài nổi tiếng thường kéo theo sự cải thiện về tính minh bạch, nhất là khi các ngân hàng này mang theo mình các thông lệ kế toán hoàn thiện hơn. Nếu các ngân hàng trong nước muốn tạo lập sự hiện diện của mình tại các trung tâm tài chính tiên tiến để có thể cạnh tranh được với các dịch vụ tài chính quốc tế mà các ngân hàng nước ngoài đang cung cấp cho khách hàng trong nước thì các ngân hàng này sẽ phải tìm cách xin giấy phép hoạt động tại các trung tâm nói trên. Để làm được điều đó, thay vì thỏa mãn với các quy định trong nước tương đối lỏng lẻo, các ngân hàng này sẽ gây áp lực với các nhà điều tiết trong nước phải nâng cấp các quy định đó. Kết quả là, hệ thống tài chính đã được nâng cao tính cạnh tranh cả ở quy chế điều tiết lẫn các thành phần tham gia trong hệ thống. 1.3.3. Xã hội đƣợc tiếp cận với những dịch vụ tốt hơn và giá cả rẻ hơn Lợi ích này là hệ quả trực tiếp của việc mở cửa tạo ra sự cạnh tranh trên thị trường dịch vụ tài chính. Một nghiên cứu của các nhà kinh tế học thuộc Ban thư ký của WTO (năm 1997) đã kết luận rằng việc mở cửa thị trường dịch vụ tài chính ở các nước theo đuổi chính sách mở cửa đã có tác dụng đáng kể trong việc thúc đẩy cạnh tranh và nâng cao hiệu quả. Do đó, chi phí dịch vụ giảm đi đáng kể, chất lượng dịch vụ được nâng cao, các loại hình dịch vụ được đa dạng hóa và khách hàng được tiếp cận với các loại hình dịch vụ một cách nhanh nhất. Điều này không chỉ có lợi đối với người tiêu dùng mà còn góp phần nâng cao hiệu quả của cả nền kinh tế. Nhằm hiện đại hóa hệ thống dịch vụ tài chính ở Mỹ và phác thảo những lợi ích của kế hoạch, các nhà quản lý ở Mỹ đã dựa trên những tính toán thực tế như sau:
17 Thời gian trước đây, khi cho phép cạnh tranh mạnh hơn trong lĩnh vực dịch vụ tài chính, người tiêu dùng đã được hưởng những lợi ích đáng kể... Năm 1995 giới tiêu dùng Mỹ chi phí vào khoảng 300 tỷ đôla vào các hoạt động bảo hiểm, dịch vụ ngân hàng và môi giới chứng khoán. Giả sử rằng, do kết quả cạnh tranh của kế hoạch hiện đại hóa hoạt động dịch vụ tài chính mà chi phí dịch vụ đối với người tiêu dùng có thể giảm đi 1% thì cũng đã tiết kiệm được khoảng 3 tỷ đôla một năm. Tuy nhiên dựa trên những cơ sở thực tế, tỷ lệ tiết kiệm chi phí hoàn toàn có thể đạt đến mức 5% - tức là vào khoảng 15 tỷ đôla mỗi năm - một con số hoàn toàn không nhỏ đối với nền kinh tế. (Robin Prager5, 1998). Tương tự như vậy, một loạt các nghiên cứu thực hiện ở châu Âu và Mỹ cũng chỉ ra rằng: ngành ngân hàng có thể giảm bớt chi phí, nâng cao lợi nhuận khoảng từ 20 đến 50% thông qua việc nâng cao hiệu quả của các loại dịch vụ được cung cấp. Các cơ quan quản lý và kiểm soát ngân hàng quốc gia cũng có thể nâng cao hiệu quả với mức độ tương tự do phát huy lợi thế của kinh tế quy mô trong hoạt động chi trả và thanh toán (Berger6 A.N, 1993). Cho đến nay những nghiên cứu về hiệu quả của các tổ chức tài chính ở những thị trường mới nổi chưa có nhiều. Song, một số kết quả điều tra đã cho thấy, tiềm năng nâng cao hiệu quả và giảm thiểu chi phí thông qua mở rộng cạnh tranh là rất lớn. Khả năng lợi ích mang lại càng cao nếu hệ thống tài chính có khả năng cạnh tranh càng lớn. 1.3.4. Thúc đẩy thƣơng mại quốc tế Thương mại quốc tế, vào thời điểm nhất định, giúp một quốc gia có khả năng tiêu dùng lớn hơn khả năng sản xuất. Về lâu dài, thương mại quốc tế giúp các nước trao đổi hàng hóa, nguồn lực, phục vụ cho phát triển kinh tế. Thương mại giữa các quốc gia thực chất là trao đổi ngang giá. Do vậy, một giao dịch thương mại luôn có hai mặt: chuyển giao hàng hóa dịch vụ và thanh toán. Tự do 5 Robin Prager : Phó giám đốc bộ phận thống kê và nghiên cứu tại Cục dự trữ liên bang Mỹ 6 Berger A.N: Giáo sư tài chính ngân hàng, Đại học Nam Carolina, Columbia
18 hóa tài chính thúc đẩy thương mại quốc tế bằng cách tạo điều kiện thuận lợi cho mặt hàng thứ hai thông qua tự do chuyển tiền, tự do mua các tài sản ngoại tệ từ các nguồn thu xuất khẩu, chủ động bảo hiểm tỷ giá... 1.3.5. Phân tán rủi ro Rủi ro là hiện tượng phổ biến trong mọi hoạt động kinh tế. Do vậy, phân tán rủi ro là một nhu cầu khách quan. Việc phân tán đầu tư ở nhiều nơi khác nhau dưới nhiều hình thức sẽ cho phép bảo toàn được vốn trong mọi trường hợp. Với tự do hóa tài chính, việc tự do hóa tài khoản vốn không chỉ có nghĩa là người nước ngoài có khả năng tiếp cận nguồn vốn trong nước mà cũng có nghĩa là các công ty và các hộ gia đình trong nước có khả năng tiếp cận thị trường thế giới. Các nhà đầu tư trong nước có thể tận dụng hết các cơ hội đa dạng hóa rủi ro do thị trường tài chính thế giới mang lại bằng cách nắm giữ các tài sản nước ngoài trong danh mục đầu tư của họ. Đặc biệt, phân tán rủi ro bằng cách đầu tư vào tài sản tài chính ở nhiều trung tâm khác nhau sẽ rất có hiệu quả vì nếu vốn rút ra ồ ạt từ một trung tâm làm giá tài sản ở đây giảm xuống thì vốn lại đổ vào nơi khác làm giá ở đó tăng lên. 1.4. Những mặt trái của tự do hóa tài chính Tiềm năng lợi ích của tự do hóa tài chính là rất lớn, tuy nhiên tự do hóa tài chính cũng có những mặt trái nhất thiết phải được nghiên cứu kỹ lưỡng, đặc biệt trong điều kiện xu thế tự do hóa tài chính mới chỉ dừng lại ở những bước đi ban đầu. Những hạn chế của tự do hóa tài chính thông thường được nhìn nhận trên hai giác độ: Thứ nhất: Tự do hóa tài chính có thể làm tăng thêm khả năng gây ra khủng hoảng tài chính nếu tiến trình tự do hóa được thực hiện một cách nôn nóng, sai trình tự hoặc thiếu đồng bộ trong các biện pháp quản lý vĩ mô ở cả cấp độ quốc gia và quốc tế. Mở cửa thị trường tài chính và khủng hoảng tài chính ngân hàng đã từng là nỗi ám ảnh tưởng như có mối quan hệ nhân quả đối với các nước thi hành chính sách này trong khoảng thời gian trước đây. Một nghiên cứu phân tích về các cuộc khủng hoảng ngân hàng trên thế giới đã cho thấy 18 trong 25 trường hợp được nghiên cứu, khủng