Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện thủ tục phân tích trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng của việc sử dụng thủ tục phân tích tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ địa bàn TP.Hồ Chí Minh trong phát hiện sai sót, gian lận trên BCTC. Đề xuất một số phương hướng và giải pháp sử dụng thủ tục phân tích nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện thủ tục phân tích trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ Tp.HCM ---------------------------- NGUYỄN THỊ HOÀI THƯƠNG HOÀN THIỆN THỦ TỤC PHÂN TÍCH TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP VỪA VÀ NHỎ TRÊN ĐỊA BÀN TP.HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP.Hồ Chí Minh – Năm 2013
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ Tp.HCM --------------------- NGUYỄN THỊ HOÀI THƯƠNG HOÀN THIỆN THỦ TỤC PHÂN TÍCH TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP VỪA VÀ NHỎ TRÊN ĐỊA BÀN TP.HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 60340301 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS TRẦN THỊ GIANG TÂN TP.Hồ Chí Minh – Năm 2013
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi dưới sự hướng dẫn của Người hướng dẫn khoa học. Tất cả các nguồn tài liệu tham khảo đã được trình bày đầy đủ. Nội dung của luận văn là trung thực. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Hoài Thương
MỤC LỤC Phần mở đầu........................................................................................................... 1 Chương 1: Tổng quan về thủ tục phân tích và sử dụng thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC ........................................................................................... 5 1.1. Định nghĩa về thủ tục phân tích .................................................................... 5 1.2. Lịch sử hình thành và phát triển của thủ tục phân tích .................................. 5 1.3. Các nghiên cứu về thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC ...................... 10 1.3.1. Các nghiên cứu về tầm quan trọng của thủ tục phân tích .................... 10 1.3.2. Các nghiên cứu về vận dụng thủ tục phân tích trong các giai đoạn của quy trình kiểm toán ...................................................................................... 12 1.4. Nội dung của thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC .............................. 16 1.4.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả của thủ tục phân tích ................ 16 1.4.1.1. Những hiểu biết về đơn vị được kiểm toán và môi trường của đơn vị .................................................................................................. 16 1.4.1.2. Sự phù hợp của các thủ tục phân tích cụ thể đối với các cơ sở dẫn liệu nhất định ................................................................................ 17 1.4.1.3. Độ tin cậy của dữ liệu ............................................................. 18 1.4.1.4. Tính hữu hiệu của hoạt động kiểm soát nội bộ ........................ 18 1.4.2. Các phương pháp phân tích ................................................................ 19 1.4.2.1. Phân tích xu hướng (Trend Analysis) ...................................... 19 1.4.2.2. Phân tích tính hợp lý hay còn gọi phân tích dự báo (Expectation Analysis) ........................................................................ 21 1.4.2.3. Phân tích tỷ số (Ratio Analysis) .............................................. 24 1.4.2.4. “Phân tích cấu trúc mẫu” (Tạm dịch từ: Structural Modeling) . 25 1.4.2.5. Xem lướt qua (Scanning) ........................................................ 26 1.4.2.6. “Cuốn tới/lui” (Roll Forward/Backward) ................................ 27 1.5. Yêu cầu chuẩn mực quốc tế hiện hành trong việc vận dụng thủ tục phân tích vào kiểm toán BCTC .................................................................................. 28 1.5.1. Giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán ...................................................... 28 1.5.2. Giai đoạn thực hiện kiểm toán ........................................................... 29 1.5.3. Giai đoạn hoàn thành kiểm toán ......................................................... 30
Chương 2: Thực tế áp dụng thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh .............. 31 2.1. Sơ lược về đặc điểm hoạt động kiểm toán độc lập Việt Nam ...................... 31 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển hoạt động kiểm toán độc lập Việt Nam............................................................................................................. 31 2.1.2. Về đội ngũ KTV và nhân viên chuyên nghiệp .................................... 34 2.1.3. Về số lượng, cơ cấu khách hàng và doanh thu cung cấp dịch vụ ........ 35 2.2. Yêu cầu các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam liên quan thủ tục phân tích có hiệu lực vào ngày 1.1.2014 ............................................................................... 36 2.2.1. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam VSA 315 “Xác định và đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu thông qua hiểu biết về đơn vị được kiểm toán và môi trường của đơn vị” ....................................................................................... 36 2.2.2. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam VSA 520 “Thủ tục phân tích” ......... 37 2.2.3. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam VSA 700 “Hình thành ý kiến kiểm toán và báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính” .......................................... 38 2.3. Khảo sát việc vận dụng thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ địa bàn TP.HCM .................................... 39 2.3.1. Mục đích............................................................................................ 39 2.3.2. Đối tượng khảo sát ............................................................................. 40 2.3.3. Phương pháp khảo sát ........................................................................ 40 2.4. Kết quả khảo sát ......................................................................................... 41 2.4.1. Về nhận thức tầm quan trọng của thủ tục phân tích ............................ 41 2.4.2. Các phương pháp phân tích ................................................................ 43 2.4.2.1. Các phương pháp phân tích thường được áp dụng ................... 43 2.4.2.2. Hiệu quả của các phương pháp phân tích ................................ 45 2.4.3. Các báo cáo được áp dụng thủ tục phân tích....................................... 47 2.4.4. Mối quan hệ giữa việc áp dụng thủ tục phân tích với các nhân tố ảnh hưởng đến quy mô công ty kiểm toán .......................................................... 48 2.4.5. Thủ tục phân tích áp dụng trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán ..... 49 2.4.5.1. Mục tiêu áp dụng thủ tục phân tích ........................................ 49 2.4.5.2. Phương pháp phân tích sử dụng tại giai đoạn lập kế hoạch ...... 51 2.4.6. Thủ tục phân tích áp dụng trong giai đoạn thực hiện kiểm toán .......... 52
2.4.7. Thủ tục phân tích áp dụng trong giai đoạn hoàn thành kiểm toán ....... 55 2.5. Đánh giá chung về thực trạng ..................................................................... 56 2.5.1. Ưu điểm ............................................................................................. 57 2.5.2. Nhược điểm và hạn chế...................................................................... 58 2.5.3. Nguyên nhân ...................................................................................... 59 2.5.3.1. Nguyên nhân khách quan ........................................................ 59 2.5.3.2. Nguyên nhân chủ quan ........................................................... 60 Chương 3: Hoàn thiện thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP.HCM..................................... 62 3.1. Quan điểm về các giải pháp........................................................................ 62 3.1.1. Các giải pháp phải tương thích với những yêu cầu của chuẩn mực quốc tế trong điều kiện cụ thể của Việt Nam................................................ 62 3.1.2. Các giải pháp phải phù hợp với các doanh nghiệp kiểm toán vừa và nhỏ, trên cơ sở cân đối chi phí và lợi ích ...................................................... 63 3.1.3. Các giải pháp hướng đến việc nâng cao chất lượng hoạt động kiểm toán ............................................................................................................. 63 3.2. Các giải pháp cụ thể ................................................................................... 64 3.2.1. Giải pháp chung cho các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh ............................................................................. 64 3.2.1.1. Thực hiện thủ tục phân tích trên báo cáo lưu chuyển tiền tệ .... 64 3.2.1.2. Hoàn thiện việc vận dụng thủ tục phân tích trong giai đoạn lập kế hoạch .............................................................................................. 66 3.2.1.3. Hoàn thiện việc vận dụng thủ tục phân tích trong giai đoạn thực hiện kiểm toán ............................................................................. 66 3.2.1.4. Hoàn thiện việc vận dụng thủ tục phân tích trong giai đoạn hoàn thành kiểm toán........................................................................... 68 3.2.2. Giải pháp cho các công ty kiểm toán có quy mô vừa .......................... 68 3.2.3. Giải pháp cho các công ty kiểm toán có quy mô nhỏ .......................... 69 3.2.4. Giải pháp hỗ trợ ................................................................................. 69 3.2.4.1. Giải pháp bổ sung nhằm hỗ trợ cho các công ty kiểm toán ...... 69 3.2.4.2. Giải pháp hỗ trợ từ phía cơ quan chức năng và hiệp hội nghề nghiệp ................................................................................................. 72
Kết luận ................................................................................................................ 74 Tài liệu tham khảo Phụ lục
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT AICPA: Hiệp hội kế toán viên công chứng Hoa Kỳ APB: Hội đồng thực hành kiểm toán Anh APC: Ủy ban thực hành kiểm toán Anh ASB: Ủy ban chuẩn mực kiểm toán Hoa Kỳ BCTC: Báo cáo tài chính IAASB: Hội đồng chuẩn mực kế toán kiểm toán quốc tế IAG: Hướng dẫn kiểm toán quốc tế IFAC: Liên đoàn kế toán quốc tế ISA: Chuẩn mực kiểm toán quốc tế KTV: Kiểm toán viên VSA: Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam
DANH MỤC BẢNG BIỂU Trang Bảng 1.1: Tóm tắt kết quả nghiên cứu……………………………… ....................... ..13 Bảng 2.1: Tầm quan trọng của thủ tục phân tích………………… ......................……42 Bảng 2.2: Mức độ sử dụng các phương pháp phân tích……………...................…….43 Bảng 2.3: Hiệu quả sử dụng các phương pháp phân tích…………….............. ………45 Bảng 2.4: Áp dụng thủ tục phân tích trong từng loại BCTC……… ............ …………47 Bảng 2.5: Bảng kết quả phân tích bằng kiểm định tham số trung bình hai mẫu độc lập ............................................................................................................................. 48 Bảng 2.6: Mục tiêu áp dụng thủ tục phân tích………………… ............................. …49 Bảng 2.7: Thủ tục phân tích được sử dụng ở giai đoạn lập kế hoạch… .................. …51 Bảng 2.8: Mức độ sử dụng các phương pháp phân tích tại giai đoạn thực hiện kiểm toán ........................................................................................................................... 53 Bảng 2.9: Mức độ sử dụng thủ tục phân tích cho các khoản mục trên BCTC… .... ….54 Bảng 2.10: Mức độ sử dụng các phương pháp phân tích tại giai đoạn hoàn thành kiểm toán………………………………… ................................................................ 56
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Trang Đồ thị 1.1: Biểu đồ biến động doanh thu qua các tháng năm 2011, so với năm 2012…………………………………………………………………….20
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài: Trong xu thế hội nhập, phát triển và toàn cầu hóa của nền kinh tế, sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp trong cùng một ngành đang trở nên vô cùng gay gắt, lĩnh vực kiểm toán cũng không phải là ngoại lệ. Yêu cầu của khách hàng và người sử dụng báo cáo tài chính (BCTC) đối với sự đảm bảo mà kiểm toán viên (KTV) cùng công ty kiểm toán cung cấp ngày càng cao. Rủi ro tiềm tàng của hoạt động kiểm toán cũng tăng cao khi quy mô các doanh nghiệp được kiểm toán ngày càng tăng, khối lượng, giá trị của các dịch vụ ngày càng lớn, độ phức tạp và loại nghiệp vụ cũng ngày càng đa dạng, ...Trong khi đó, hoạt động kiểm toán ở nước ta còn khá mới mẻ, khuôn khổ và môi trường pháp lý đã được tạo dựng, song chưa đầy đủ, chưa hoàn thiện. Các kỹ năng, hướng dẫn cần thiết về kỹ thuật kiểm toán chưa được hệ thống hóa và phổ biến. Điều này làm cho không ít KTV gặp nhiều khó khăn khi triển khai công việc. Cộng với việc hiện nay, khủng hoảng kinh tế trên phạm vi toàn cầu làm cho các doanh nghiệp có xu hướng cắt giảm chi phí kiểm toán. Mâu thuẫn giữa lợi ích và chi phí, giữa việc nhận được một mức phí kiểm toán thấp nhưng lại phải cung cấp một dịch vụ chất lượng cao đang là vấn đề nan giải của các công ty kiểm toán. Chính vì vậy, nâng cao hiệu quả áp dụng thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC có thể được xem là một lời giải cho vấn đề này. Các nghiên cứu cho thấy nhờ thủ tục phân tích có thể giúp giảm chi phí kiểm toán mà vẫn nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán (Mahathevan,1997). Hơn nữa, trong một nghiên cứu về hồ sơ của KTV do Hylas và Ashton thực hiện vào năm 1982 đã chỉ ra rằng trong 281 sai phạm được yêu cầu điều chỉnh trong BCTC thì có tới 27.1% sai sót được phát hiện khi sử dụng thủ tục phân tích. Do đó, thủ tục phân tích là một trong những kỹ thuật kiểm toán giúp các KTV có được cái nhìn sâu sắc và toàn diện hơn về doanh nghiệp, khai thác bằng chứng kiểm toán nhanh chóng, hiệu quả đồng thời tiết kiệm thời gian và chi phí kiểm toán.
2 Nhận thấy tầm quan trọng của thủ tục phân tích nên tôi quyết định chọn đề tài “Hoàn thiện thủ tục phân tích trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh ”. 2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu a. Mục tiêu nghiên cứu: - Hệ thống hóa lý luận căn bản về thủ tục phân tích, tầm quan trọng của thủ tục phân tích trong phát hiện ra sai sót, gian lận trên BCTC. - Đánh giá thực trạng của việc sử dụng thủ tục phân tích tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ địa bàn TP.Hồ Chí Minh trong phát hiện sai sót, gian lận trên BCTC. - Đề xuất một số phương hướng và giải pháp sử dụng thủ tục phân tích nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh. b. Câu hỏi nghiên cứu: - Thủ tục phân tích có giúp đạt được mục tiêu kiểm toán là xem xét tính trung thực, hợp lý của thông tin, giúp phát hiện ra sai sót, gian lận trên BCTC? - Thủ tục phân tích có phải là một thủ tục bắt buộc trong thực hiện kiểm toán BCTC tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh không? - Các thủ tục phân tích nào được các KTV tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh dùng phổ biến nhất và thủ tục nào tỏ ra hữu hiệu hơn trong phát hiện sai lệch? - Các khoản mục nào thường áp dụng thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC? 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu  Đối tượng nghiên cứu:
3 Đối tượng nghiên cứu là việc áp dụng thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC của các KTV thuộc các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh.  Phạm vi nghiên cứu: Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu thủ tục phân tích áp dụng trong kiểm toán BCTC của hoạt động kiểm toán độc lập, không nghiên cứu các loại hình khác như kiểm toán Nhà nước, kiểm toán hoạt động… 4. Phương pháp nghiên cứu Tác giả sử dụng phương pháp định tính kết hợp với định lượng thông qua thống kê mô tả: bao gồm việc tìm hiểu bằng bảng câu hỏi, sau đó thống kê, so sánh, phân tích nhằm đánh giá việc áp dụng thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh. 5. Tổng quan về các nghiên cứu trước Một số luận văn Thạc sĩ trong thời gian qua đã nghiên cứu về chủ đề này tiêu biểu như: - Áp dụng thủ tục phân tích trong kiểm toán báo cáo tài chính - Bùi Thị Ngọc Hà (2005), luận văn thạc sĩ kinh tế, trường Đại học kinh tế TP. Hồ Chí Minh. Luận văn này được thực hiện với mục đích đánh giá thực trạng áp dụng thủ tục phân tích trong quá trình kiểm toán đồng thời đề xuất các phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán trong từng phần hành cụ thể nói riêng và trong mỗi giai đoạn của quá trình kiểm toán nói chung bằng cách áp dụng các kỹ năng phân tích trong quá trình tác nghiệp. - Hoàn thiện thủ tục phân tích trong tiến trình lập kế hoạch kiểm toán tại các công ty kiểm toán Việt Nam - Nguyễn Duy Vũ (2007), luận văn thạc sĩ kinh tế, trường Đại học kinh tế TP.Hồ Chí Minh. Luận văn nhằm phân tích và hệ thống hóa một số thủ tục phân tích được vận dụng phổ biến hiện nay trong
4 tiến trình lập kế hoạch kiểm toán của các công ty kiểm toán Việt Nam. Trên cơ sở đó tìm ra những thông tin, yếu tố cần thiết để nhận diện khả năng xảy ra các sai sót và gian lận. 6. Kết cấu của luận văn Phần mở đầu Chương 1: Tổng quan về thủ tục phân tích và sử dụng thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC. Chương 2: Thực trạng áp dụng thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh. Chương 3: Hoàn thiện thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh. Tài liệu tham khảo Do kiến thức còn hạn chế, cũng như kinh nghiệm và thời gian nên tác giả không thể tránh khỏi những sai sót, tác giả mong nhận được sự đóng góp quý báu của Quý thầy cô để tác giả hoàn thành bài luận văn cho thật tốt.
5 Chương 1: TỔNG QUAN VỀ THỦ TỤC PHÂN TÍCH VÀ SỬ DỤNG THỦ TỤC PHÂN TÍCH TRONG KIỂM TOÁN BCTC 1.1. Định nghĩa về thủ tục phân tích Theo chuẩn mực kiểm toán VSA 520 thì thủ tục phân tích là “Việc đánh giá thông tin tài chính qua việc phân tích các mối quan hệ hợp lý giữa dữ liệu tài chính và phi tài chính. Thủ tục phân tích cũng bao gồm việc điều tra, khi cần thiết, về các biến động hoặc các mối quan hệ được xác định là không nhất quán với các thông tin liên quan khác hoặc có sự chênh lệch đáng kể so với các giá trị dự tính”. Các thủ tục phân tích bao gồm việc so sánh các thông tin tài chính của đơn vị với: - Thông tin có thể so sánh của các kỳ trước; - Các kết quả dự tính của đơn vị, như kế hoạch hoặc dự toán, hoặc các ước tính của KTV, như chi phí khấu hao ước tính; - Các thông tin tương tự của ngành, như so sánh tỷ suất doanh thu bán hàng trên các khoản phải thu của đơn vị được kiểm toán với số liệu trung bình của ngành, hoặc với các đơn vị khác trong cùng ngành có cùng quy mô hoạt động. Các thủ tục phân tích cũng bao gồm việc xem xét các mối quan hệ như: - Mối quan hệ giữa các yếu tố của thông tin tài chính được kỳ vọng theo một chiều hướng có thể dự đoán được dựa trên kinh nghiệm của đơn vị được kiểm toán, như tỷ lệ lãi gộp; - Mối quan hệ giữa thông tin tài chính và thông tin phi tài chính có liên quan như chi phí nhân công với số lượng nhân viên. 1.2. Lịch sử hình thành và phát triển của thủ tục phân tích
6 Thủ tục phân tích ngày nay đã trở thành thử nghiệm quan trọng trong kiểm toán BCTC, được áp dụng trong cả ba giai đoạn kiểm toán. Tuy nhiên, thủ tục phân tích chỉ ra đời và phát triển trong khoảng thập niên 70 đến nay. Khởi nguồn của nghề nghiệp kiểm toán là từ việc những người làm công việc kế toán đọc to lên những tài liệu kế toán cho một bên độc lập nghe và sau đó chứng thực. Vì vậy “Audit” (có nghĩa là kiểm toán) trong tiếng anh có nguồn gốc từ Latinh “Audire” có nghĩa là nghe. Mục đích ban đầu của kiểm toán là thẩm tra về tính chính xác của các thông tin tài chính. Đến đầu thế kỷ 20, nền kinh tế thế giới phát triển ngày càng mạnh mẽ với sự xuất hiện của hàng triệu nhà đầu tư chứng khoán. Vì thế, mục đích của kiểm toán đã chuyển hướng từ xác nhận tính chính xác sang tính trung thực hợp lý. Do vậy, một số kỹ thuật mới đã ra đời như kỹ thuật lấy mẫu, dựa vào hệ thống kiểm soát nội bộ…trong đó có thủ tục phân tích. Thủ tục phân tích đã giúp KTV thu thập bằng chứng kiểm toán nhanh chóng, hiệu quả đồng thời tiết kiệm thời gian và chi phí kiểm toán. Trước khi có các chuẩn mực kiểm toán quốc tế, tại các quốc gia đã ban hành chuẩn mực liên quan thủ tục phân tích. Tại Hoa Kỳ, thủ tục phân tích được ban hành khá sớm. Chuẩn mực đầu tiên là SAS 23, ban hành bởi hiệp hội kế toán viên công chứng Hoa Kỳ (AICPA) vào năm 1978 với tên gọi “Thủ tục phân tích soát xét” (Analytical Review procedure). Theo SAS 23 thì những thủ tục phân tích soát xét là những thử nghiệm cơ bản nhằm so sánh mối quan hệ giữa các số liệu, các thông tin tài chính để nhận diện các bất thường cần tập trung nghiên cứu. Thủ tục phân tích được sử dụng có hiệu quả sẽ giảm thiểu mức độ sử dụng các thử nghiệm chi tiết. Lịch trình của thủ tục phân tích tùy thuộc vào mục tiêu của KTV. Đến năm 1988, AICPA tiếp tục ban hành SAS 56 thay thế cho chuẩn mực SAS 23, đã gia tăng phạm vi ảnh hưởng đáng kể của thủ tục phân tích và đề nghị các KTV vận dụng thủ tục phân tích trong giai đoạn lập kế hoạch và giai đoạn soát xét tổng thể về cuộc kiểm toán. Kể từ đó, hội nghề nghiệp cũng bắt đầu yêu cầu kết hợp các thủ tục
7 phân tích trong báo cáo kiểm toán. Năm 1998, AICPA đã ban hành SAS 56 “thủ tục phân tích” (Analytical Procedure) để hướng dẫn việc vận dụng thủ tục phân tích trong kiểm toán. Sau đó, ủy ban chuẩn mực kiểm toán Hoa Kỳ (ASB) của AICPA đã ban hành một dự thảo để điều chỉnh cho SAS 56: thủ tục phân tích được áp dụng cả trong giai đoạn thực hiện kiểm toán, trong giai đoạn thực hiện, nó được xem như một loại thử nghiệm cơ bản được dùng hỗ trợ cho các thử nghiệm chi tiết (AICPA, 2001). Ở Anh, thủ tục phân tích đã được các KTV sử dụng từ nhiều năm trước. Các nghiên cứu của Cushing & Loebbecke (1986), Higson (1987) và Turley & Cooper (1991) đều phát hiện rằng có nhiều công ty kiểm toán lớn đã gia tăng sử dụng thủ tục phân tích trong những năm 1970 và 1980. Năm 1980, APC (Auditing Practices Committee) ban hành “Auditing Guideline: Audit evidence” cũng đã chỉ ra rằng việc thu thập bằng chứng kiểm toán được thực hiện bởi các thử nghiệm kiểm toán trong đó có thủ tục phân tích. Vào năm 1988, APC lại tiếp tục ban hành “Auditing Guideline: Analytical Review”. Hướng dẫn kiểm toán này làm rõ trong những tình huống nhất định, những thủ tục phân tích chính bản thân chúng cũng có thể cung cấp bằng chứng ở mức độ đảm bảo. Tuy ban hành cùng thời điểm (1988), nhưng không giống như chuẩn mực kiểm toán Hoa kỳ SAS 56, các hướng dẫn ở Anh chỉ dừng lại ở mức độ sử dụng thủ tục phân tích như là một sự xét đoán của KTV. Năm 1993, Ủy ban thực hành kiểm toán Anh (APB) ban hành dự thảo của chuẩn mực kiểm toán với mục đích là yêu cầu sử dụng thủ tục trong giai đoạn lập kế hoạch (APB,1993). Đến tháng 3 năm 1995, APB ban hành SAS 410 (APB, 1995), nó đã nâng quy mô phạm vi của dự thảo lên bằng cách đề nghị sử dụng thủ tục phân tích suốt giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán và giai đoạn hoàn thành kiểm toán, điều này giống như trong SAS 56 (AICPA,1988). Ngược lại, việc sử dụng thủ tục phân tích trong giai đoạn lập kế hoạch và giai đoạn soát xét tổng thể không bắt buộc ở Canada đến năm 1997 (CICA Handbook trang 5301.08 đến trang 5301.23, 1997). The CICA handbook (trang
8 5100.01, 1996a) đã phát biểu “Bằng chứng kiểm toán thích hợp, đầy đủ sẽ được thu thập bằng cách như kiểm tra, quan sát, điều tra và xác nhận, so sánh và phân tích để có cơ sở hợp lý hỗ trợ nội dung của báo cáo”. Phát biểu trên không chỉ rõ tính riêng biệt của thủ tục phân tích, không chỉ ra rằng thủ tục phân tích có thể cung cấp bằng chứng kiểm toán đầy đủ, như các chuẩn mực tương đương ở Mỹ và Anh. Còn ở Australia, thủ tục phân tích đã trở thành một phần quan trọng trong các cuộc kiểm toán kể từ những năm 1970 hoặc sớm hơn (McKee 1989). Từ những năm 1970, việc áp dụng thủ tục phân tích tăng lên đáng kể. Có ít nhất ba lý do để giải thích cho điều này. Thứ nhất, có sự gia tăng việc sử dụng máy tính từ phía các KTV và khách hàng, điều này thúc đẩy cho việc sử dụng thủ tục phân tích. Thứ hai, sự cạnh tranh trong ngành kiểm toán tăng lên, điều này dẫn đến gia tăng việc nhấn mạnh đến tính hiệu quả kiểm toán. Thứ ba, vì nhận thức và kinh nghiệm về sự hữu ích của thủ tục phân tích trong tất cả các giai đoạn kiểm toán (Hylas and Ashton 1982, Biggs and Wild 1984), sự chấp nhận và sử dụng thủ tục phân tích trở nên ngày càng phổ biến rộng rãi. Nhận thấy tầm quan trọng của thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC nên Ủy ban thực hành kiểm toán quốc tế IAPC là Ủy ban thường trực của Hội đồng IFAC (Liên đoàn kế toán quốc tế) đã phê chuẩn lần một IAG (International Auditing Guidelines) 12 “Phương pháp phân tích” vào tháng 3 năm 1983, ban hành lần một vào tháng 6 năm 1983, duyệt lại lần hai vào tháng 6 năm 1990 và ban hành lần hai vào tháng 10 năm 1990. Nguyên tắc này yêu cầu sử dụng phương pháp phân tích trong giai đoạn lập kế hoạch và soát xét lại toàn bộ các bước công việc của một cuộc kiểm toán. Ngoài ra nó còn hướng dẫn việc sử dụng phương pháp phân tích như là các biện pháp kiểm tra cơ bản. Theo IAG 12 thì trong giai đoạn lập kế hoạch, phương pháp phân tích sẽ giúp KTV nắm rõ tình hình kinh doanh của doanh nghiệp và nhận rõ những khu vực có khả năng xảy ra rủi ro bằng cách nêu ra các khía cạnh về sự phát triển kinh doanh của doanh nghiệp, những điều mà trước đó KTV không nắm bắt được. Thông
9 tin này sẽ giúp KTV quyết định nội dung, thời gian và phạm vi sử dụng các phương pháp kiểm toán khác. Khi sử dụng phương pháp phân tích như phương pháp kiểm tra cơ bản thì IAG 12 đã lưu ý một số vấn đề sau: - Việc áp dụng phương pháp phân tích được dựa trên cơ sở mối quan hệ sẵn có của các chỉ tiêu, số liệu, mối quan hệ này thường xuyên và liên tục, không có mối quan hệ giữa các chỉ tiêu số liệu thì không áp dụng được phương pháp phân tích. - Kết quả của phương pháp phân tích có tin cậy được hay không còn phụ thuộc vào: mức độ trọng yếu của khoản mục xét trong mối quan hệ với tổng thể các thông tin tài chính, KTV đã áp dụng các bước công việc kiểm toán khác nhằm đạt tới cùng một mục đích chưa, dự kiến độ chính xác của các kết quả sẽ thu được do áp dụng phương pháp phân tích và đánh giá kiểm soát nội bộ. - Mức độ phân tích càng chi tiết càng tốt và nguồn dữ liệu cho phân tích phải phù hợp. Còn khi sử dụng phương pháp phân tích trong soát xét lại tổng thể thì IAG 12 cho rằng KTV nên áp dụng phương pháp phân tích vào cuối hoặc gần cuối cuộc kiểm toán sẽ củng cố cho các kết luận đã hình thành trong khi kiểm tra từng yếu tố riêng biệt của các thông tin tài chính và trợ giúp cho việc đi tới một kết luận tổng quát về tính hợp lý của các thông tin tài chính. Qua nhiều năm thay đổi theo chiều hướng cải thiện không ngừng, IAG 12 đã được cập nhật và trở thành chuẩn mực ISA 520 “Quy trình phân tích”do IFAC biên soạn năm 1994. Như vậy, từ IAG 12 chỉ mang tính hướng dẫn cho đến ISA 520 đã đem tính bắt buộc áp dụng vào các quy định này cho thấy tầm quan trọng của thủ tục phân tích đã được nâng lên đáng kể. Sau đó, ISA 520 tiếp tục cập nhật để phù hợp với sự phát triển của hoạt động kiểm toán và bắt đầu có hiệu lực vào ngày 15 tháng 12 năm 2004. ISA 520 (2004) yêu cầu KTV sử dụng thủ tục phân tích khi lập
10 kế hoạch kiểm toán và khi kiểm tra tính hợp lý của toàn bộ BCTC giai đoạn hoàn thành kiểm toán. Còn các giai đoạn khác của cuộc kiểm toán thì không bắt buộc. Và chuẩn mực cũng chỉ dừng lại ở việc định hướng bằng những nguyên tắc cơ bản về nghiệp vụ. Để tiếp tục hoàn thiện ISA 520, tháng 9 năm 2007, IAASB đã ban hành một dự thảo về chuẩn mực ISA 520. IAASB đã nhận được 35 ý kiến phản hồi khác nhau từ các nhà quản lý, các cơ quan có thẩm quyền giám sát, toàn thể thành viên IFAC, cơ quan thiết lập chuẩn mực kiểm toán quốc gia, công ty kiểm toán, những người trình bày và người sử dụng BCTC, các tổ chức chuyên nghiệp và các tổ chức khu vực công. Đến tháng 9 năm 2008, IAASB chỉnh sửa và ban hành lại ISA 520 “Thủ tục phân tích” dựa trên ý kiến phản hồi trên và nhằm tương thích với sự thay đổi của các chuẩn mực kiểm toán ISA 315 “ Xác định và đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu thông qua hiểu biết về đơn vị được kiểm toán và môi trường của đơn vị”, ISA 330 “Biện pháp xử lý của KTV đối với rủi ro đã đánh giá”. Phạm vi của chuẩn mực lúc này khác với ISA 520 ban hành năm 2004, ở chỗ là: nó quy định và hướng dẫn trách nhiệm KTV trong việc sử dụng thủ tục phân tích như các thử nghiệm cơ bản, đồng thời cũng quy định và hướng dẫn trách nhiệm của KTV trong việc thực hiện các thủ tục phân tích vào giai đoạn gần kết thúc cuộc kiểm toán để giúp KTV hình thành kết luận tổng thể BCTC. Còn việc sử dụng thủ tục phân tích để đánh giá rủi ro không được đề cập ở chuẩn mực ISA 520 mà đề cập ở ISA 315 và ISA 330. ISA 520 được chỉnh sửa bắt đầu có hiệu lực vào ngày 15 tháng 9 năm 2009. Đồng thời IAASB cũng ban hành ISSAI 1520 để hướng dẫn thêm ISA 520. 1.3. Các nghiên cứu về thủ tục phân tích trong kiểm toán BCTC 1.3.1. Các nghiên cứu về tầm quan trọng của thủ tục phân tích