Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:117

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung luận văn thực hiện kiểm định mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam. Theo đó, luận văn sẽ lần lượt kiểm định tác động của hiệu quả hoạt động lên rủi ro của ngân hàng và tác động của rủi ro lên hiệu quả hoạt động của ngân hàng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HÀ THIỆN BỬU MỐI QUAN HỆ GIỮA RỦI RO VÀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HÀ THIỆN BỬU MỐI QUAN HỆ GIỮA RỦI RO VÀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG Mã số: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. TRẦN PHƯƠNG THẢO TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016
i LỜI CAM ĐOAN Tác giả cam đoan danh dự về công trình khoa học này của mình, cụ thể: Tôi tên là: Hà Thiện Bửu Sinh ngày 23 tháng 09 năm 1991 – Tại: Bến Tre Quê quán: Bến Tre Hiện công tác tại: Phòng Kế Toán – Công ty Cổ Phần Marico South East Asia Tầng 28, Tòa nhà Pearl Plaza, 561A Điện Biên Phủ, Quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. Là học viên cao học khóa 23 của Trường Đại học Kinh Tế TP.HCM Mã số học viên: 7701230334 Cam đoan luận văn: Mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam. Chuyên ngành: Ngân hàng Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Phương Thảo Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi. TP.HCM, ngày 29 tháng 10 năm 2016 Tác giả Hà Thiện Bửu
ii MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................................................. i MỤC LỤC......................................................................................................................................... ii DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... iii PHỤ LỤC.......................................................................................................................................... iii DANH MỤC BẢNG ........................................................................................................................ iv DANH MỤC PHỤ LỤC ................................................................................................................. vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT......................................................................................................... vii CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ............................................................................................................. 1 1.1 Xác định vấn đề nghiên cứu ............................................................................................ 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu......................................................................................................... 2 1.3 Phương pháp nghiên cứu................................................................................................. 3 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 4 1.5 Ý nghĩa của đề tài ............................................................................................................. 4 1.6 Kết cấu đề tài .................................................................................................................... 5 CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ RỦI RO VÀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ................................................................................................................................ 7 2.1 Khung lý thuyết về hiệu quả hoại động ngân hàng thương mại ........................................ 7 2.1.1 Khái niệm về hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại .......................................... 7 2.1.2 Các nhân tố tác động lên hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại ........................ 9 2.1.3 Đo lường hiệu quả hoạt động của NHTM ...................................................................... 11 2.2 Tổng quan về rủi ro hoạt động của NHTM ....................................................................... 13 2.2.1 Khái niệm về rủi ro ......................................................................................................... 13 2.2.2 Các nhân tố tác động lên rủi ro trong hoạt động của ngân hàng thương mại .................. 16 2.2.3 Đo lường rủi ro................................................................................................................ 18 2.3 Mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động trong các nghiên cứu trước đây .......... 19 2.3.1 Nền tảng lý thuyết về mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động ............................ 19 2.3.2 Các nghiên cứu thực nghiệm về mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động ngân hàng .......................................................................................................................................... 22 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG VỀ RỦI RO VÀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM ......................................................................... 31 3.1 Giới thiệu sơ lược về hoạt động của các NHTM cổ phần tại Việt Nam........................... 31 3.1.1 Vốn chủ sở hữu ............................................................................................................... 32 3.1.2 Nợ phải trả....................................................................................................................... 34
iii 3.1.3 Tài sản ............................................................................................................................. 38 3.2 Thư ̣c tra ̣ng về hiêụ quả hoa ̣t đô ̣ng của các NHTM cổ phần tại Việt Nam .................... 39 3.3 Thực trạng rủi ro của các ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam ....................... 41 CHƯƠNG 4: NGHIÊN CỨU VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA RỦI RO VÀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA NHTM CỔ PHẦN TẠI VIỆT NAM. .................................................................... 46 4.1 Mô hình nghiên cứu ............................................................................................................. 46 4.2 Phương pháp nghiên cứu..................................................................................................... 47 4.2.1 Đo lường hiệu quả hoạt động ngân hàng tại Việt Nam ................................................... 47 4.2.2 Phân tích mối quan hệ giữa hiệu quả và rủi ro trong hoạt động ngân hàng .................... 50 4.3 Dữ liệu nghiên cứu ............................................................................................................... 52 4.3.1 Nguồn dữ liệu.................................................................................................................. 52 4.3.2 Thống kê mô tả dữ liệu mô hình ..................................................................................... 54 4.4 Kết quả kiểm định các giả thuyết hồi quy.......................................................................... 59 4.4.1 Ma trận tương quan đơn tuyến tính giữa các cặp biến .................................................... 59 4.4.2 Kiểm định đa cộng tuyến trong mô hình: ........................................................................ 61 4.4.3 Kiểm định hiện tượng phương sai thay đổi phần dư trên dữ liê ̣u bảng: .......................... 62 4.4.4 Kiểm định hiện tượng tự tương quan phần dư trên dữ liê ̣u bảng .................................... 63 4.5 Kết quả hồi quy giữa hiệu quả và rủi ro trong hoạt động của các NHTM ..................... 64 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT CHO CÁC NHTM CỔ PHẦN TẠI VIỆT NAM .. 73 5.1 Các kế t quả chính của luâ ̣n văn .......................................................................................... 73 5.2 Đề xuấ t cho các NHTM Viêṭ Nam ...................................................................................... 74 5.2.1 Giải pháp gia tăng hiê ̣u quả hoa ̣t đô ̣ng ............................................................................ 74 5.2.2 Giải pháp ha ̣n chế rủi ro tổ ng thể .................................................................................... 76 5.2.3 Giải pháp ha ̣n chế rủi ro tiń du ̣ng .................................................................................... 77 5.2.3 Các giải pháp khác .......................................................................................................... 79 5.3 Giới hạn và hướng nghiên cứu tiếp theo ............................................................................ 81 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
iv DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Một số nghiên cứu sử dụng SFA và DEA ....................................................................... 13 Bảng 2.2: Một số cách đo lường rủi ro trong các nghiên cứu trước đây .......................................... 18 Bảng 2.3: Trích dẫn một số kết quả nghiên cứu trước đây .............................................................. 27 Bảng 3.1: Danh sách các NHTM được đề cập trong nghiên cứu: .................................................... 31 Bảng 4.1: Các biến đầu vào và đầu ra sử dụng trong phương pháp phân tích DEA ........................ 50 Bảng 4.2: Giải thích và mô tả các biến sử dụng trong mô hình ....................................................... 52 Bảng 4.3: Thống kê mô tả hai độ đo hiệu quả TE và Malmquist ..................................................... 55 Bảng 4.4: Thống kê mô tả chỉ số LLPTL......................................................................................... 56 Bảng 4.5: Thống kê mô tả chỉ số Z-score ........................................................................................ 57 Bảng 4.6: Thống kê mô tả các biến sử dụng trong mô hình hồi quy ............................................... 58 Bảng 4.7: Ma trận tương quan đơn tuyến tính giữa các cặp biến..................................................... 60 Bảng 4.8: Kết quả kiểm tra đa cộng tuyến với nhân tử phóng đại phương sai ................................ 61 Bảng 4.9: Kết quả kiểm tra phương sai thay đổi của 8 mô hình hồi quy ......................................... 62 Bảng 4.10: Kết quả kiểm tra tự tương quan trong các mô hình ....................................................... 63 Bảng 4.11: Kết quả hồi quy mô hình tác động giữa rủi ro lên hiệu quả........................................... 65 Bảng 4.12: Kết quả hồi quy mô hình tác động của hiệu quả lên rủi ro hoạt động ........................... 67 Bảng 4.13: Kết quả hồi quy mở rộng ............................................................................................... 70
v DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Phân loại rủi ro trong kinh doanh ngân hang ................................................................... 15 Hình 3.1: Biểu đồ tổng vốn của 26 NHTM trong mẫu giai đoạn 2007-2015 .................................. 33 Hình 3.2: Biểu đồ tổng nợ phải trả của 26 NHTM trong mẫu giai đoạn 2007-2015 ....................... 34 Hình 3.3: Biểu đồ tổng nợ phải trả và tổng tiền gửi khách hàng của 26 NHTM trong mẫu giai đoạn 2007-2015 ........................................................................................................................................ 35 Hình 3.4: Biểu đồ tổng tài sản của 26 NHTM trong mẫu giai đoạn 2007-2015 .............................. 38 Hình 3.5: Biểu đồ tình hình lợi nhuận trước thuế của 26 NHTM trong mẫu giai đoạn 2007-2015 . 40 Hình 3.6: Biểu đồ tổng cho vay khách hàng của 26 NHTM trong mẫu giai đoạn 2007-2015 ......... 43 Hình 3.7: Biểu đồ Tổng dự phòng rủi ro cho vay của 26 NHTM trong mẫu giai đoạn 2007-2015 . 44
vi DANH MỤC PHỤ LỤC Phụ lục 1: Thống kê dữ liệu tổng tài sản, tổng nợ phải trả, vốn của NHTM, tổng tiền gửi khách hàng, tổng cho vay khách hàng, tổng dự phòng cho vay ................................................................. 87 Phụ lục 2: Thống kê mô tả ............................................................................................................... 96 Phụ lục 3: Ma trận tương quan ......................................................................................................... 96 Phụ lục 4: Nhân tử phóng đại phương sai VIF ................................................................................. 96 Phụ lục 5: Kiểm định phương sai thay đổi ....................................................................................... 97 Phụ lục 6: Tự tương quan ................................................................................................................. 97 Phụ lục 7: Kết quả hồi quy GMM .................................................................................................... 99
vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Viết Tắt Viết đầy đủ tiếng Việt ABBank Ngân Hàng TMCP An Bình ACB Ngân Hàng TMCP Á Châu Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông Agribank thông Việt Nam BCTC Báo cáo tài chính Ngân Hàng TMCP Đầu Tư & Phát Triển Việt BID Nam DEA Phân tích bao dữ liệu DongABank Ngân Hàng TMCP Đông Á DMU Đơn vị ra quyết định ECB Ngân hàng Trung Ương Châu Âu EIB Ngân Hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu VN GMM Phương pháp hồi quy moment tổng quát GDP Tổng sản phẩm quốc nội HDBank Ngân Hàng TMCP Phát Triển TPHCM KienLongBank Ngân Hàng TMCP Kiên Long MBB Ngân Hàng TMCP Quân Đội MDB Ngân Hàng TMCP Phát Triển Mê Kông MHB Ngân Hàng TMCP Phát Triển Nhà ĐBSCL MSB Ngân Hàng TMCP Hàng Hải Việt Nam NamABank Ngân Hàng TMCP Nam Á NHTM Ngân hàng thương mại NHNN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần NVB Ngân Hàng TMCP Quốc Dân (NCB) OCB Ngân Hàng TMCP Phương Đông OLS Phương pháp bình phương tối thiểu PGBank Ngân Hàng TMCP Xăng Dầu Petrolimex ROA Thu nhập ròng /tổng tài sản ROE Thu nhập ròng /vốn chủ sở hữu SCB Ngân Hàng TMCP Sài Gòn
viii SFA Phân tích biên ngẫu nhiên SGB Ngân Hàng TMCP Sài Gòn Công Thương SHB Ngân Hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội STB Ngân Hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín TCTD Tổ chức tín dụng TE Hiệu quả kỹ thuật Techcombank Ngân Hàng TMCP Kỹ Thương Việt Nam TMCP Thương mại cổ phần VCB Ngân Hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam VIB Ngân Hàng TMCP Quốc Tế Việt Nam VietABank Ngân Hàng TMCP Việt Á VietCapitalBank Ngân Hàng TMCP Bản Việt VPBank Ngân Hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng Vietinbank Ngân Hàng TMCP Công Thương Việt Nam
1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU 1.1 Xác định vấn đề nghiên cứu Ngân hàng thương mại hoạt động với chức năng là một trung gian tài chính, được xem là mạch máu quan trọng của nền kinh tế. Một mặt, các NHTM sẽ huy động và phân bổ vốn phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh, mặt khác sẽ thúc đẩy sự lưu thông hàng hóa thông qua các dịch vụ thanh toán của ngân hàng. Trong nền kinh tế của các quốc gia trên thế giới cũng như nền kinh tế Việt Nam hiện nay, đặc biệt là trong quá trình mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế, một trong những nguyên nhân chính gây ra những cuộc khủng hoảng kinh tế là do sự yếu kém của hệ thống ngân hàng. Vì thế có thể thấy rằng, một nền kinh tế mạnh luôn đi đôi với nó là hệ thống ngân hàng tiên tiến hiện đại và hoạt đông hiệu quả, ngược lại trong một nền kinh tế trì trệ, chậm phát triển thì khó có thể tồn tại một hệ thống ngân hàng hoạt động hiệu quả. Tại Việt Nam, cũng có nhiều nghiên cứu tiến hành đánh giá hiệu quả hoạt động của các NHTM, như nghiên cứu của Nguyễn Thị Hồng Vinh (2012) hay Thân Thị Thu Thủy và Nguyễn Thị Hồng Chuyên (2014). Các nghiên cứu đã cho thấy một thực trạng về hiệu quả hoạt động của các NHTM tại Việt Nam rằng, các ngân hàng này vẫn chưa sử dụng thật sự hiệu quả các nguồn lực đầu vào và có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến vấn đề này, trong đó có rủi ro. Tuy nhiên, mọi vấn đề đều có hai mặt luôn luôn song hành với nhau. Vì vậy, mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động, còn tùy thuộc vào đặc điểm cũng từng ngân hàng, của ngành và của từng quốc gia. Cho đến hiện tại thì cũng đã có nhiều nghiên cứu xoay quanh hai vấn đề hiệu quả và rủi ro này, điển hình trong nghiên cứu của Hughes và Moon (1995); Hughes và Mester (1998) khi nghiên cứu dựa trên các ngân hàng tại Mỹ đều cho rằng hiệu quả hoạt động ngân hàng có mối quan hệ ngược chiều với rủi ro mà ngân hàng đó phải đối mặt. Ngược lại với ý kiến đó trong nghiên cứu của Altunbas; Carbo; Gardener; Molyneux (2011) khi nghiên cứu dựa trên các hoạt động tại Châu Âu cho rằng các
2 ngân hàng càng hoạt động hiệu quả thì càng nhận ít rủi ro. Kết quả tương tự cũng được tìm thấy trong nghiên cứu của Tan và Floros (2013), khi thấy được mối quan hệ tích cực giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại tại Trung Quốc hay Tahir và Mongid (2015) đối với các ngân hàng thương mại tại khu vực Đông Nam Á. Tại Việt Nam trong nghiên cứu của Trịnh Quốc Trung và Nguyễn Văn Sang (2013) thì đã tìm ra một bằng chứng về tác động ngược chiều của rủi ro lên hiệu quả hoạt động của các NHTM tại Việt Nam. Xuất phát từ các nghiên cứu trước đây cũng như tình hình thực tế về hoạt động của các NHTM tại Việt Nam, một câu hỏi lại đặt ra là giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động ngân hàng có một mối quan hệ như thế nào khi nghiên cứu dựa trên các NHTM tại Việt Nam? Và để giải quyết những câu hỏi trên cũng như so sánh với các kết quả nghiên cứu trước đó, luận văn nghiên cứu “Mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam”. Kết quả nghiên cứu của để tài sẽ là một minh chứng định lượng đáng để tham khảo giúp những nhà hoạch định chính sách cũng như các bên liên quan nhận thấy tầm quan trọng trong việc quản trị rủi ro và hiệu quả hoạt động nhằm nâng cao chất lượng của hệ thống NHTM Việt Nam. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu Từ vấn đề chung của bài nghiên cứu được xác định ở trên, nội dung luận văn thực hiện kiểm định mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam. Theo đó, luận văn sẽ lần lượt kiểm định tác động của hiệu quả hoạt động lên rủi ro của ngân hàng và tác động của rủi ro lên hiệu quả hoạt động của ngân hàng. Cụ thể, luận văn sẽ tập trung vào các mục tiêu cụ thể sau sau:
3 Một là, đo lường hiệu quả hoạt động và rủi ro của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam. Hai là, phân tích tác động của rủi ro đến hiệu quả hoạt động của các NHTM Việt Nam. Ba là, phân tích tác động của hiệu quả đến rủi ro trong hoạt động của các NHTM Việt Nam. 1.3 Phương pháp nghiên cứu Trong luận văn, ho ̣c viên sử dụng các nghiên cứu truớc đây của Altunbas, Carbo, Gardener & Molyneux (2007), Fiordelisi, Marques-Ibanez và Molyneux (2011), Tan và Floros (2013) về rủi ro và hiệu quả hoạt động của ngân hàng để làm cơ sở cho việc xác định các biến trong mô hình. Nghiên cứu được tiến hành qua 2 giai đoạn: Giai đoạn 1: Tiến hành qua 2 bước:  Để phân tích và đánh giá hiệu quả hoạt động của các NHTM tác giả sử dụng phương pháp phân tích bao dữ liệu (DEA) bằng phần mềm DEAP 2.1.  Để phân tích và đánh giá rủi ro trong hoạt động các NHTM tác giả sử dụng chỉ số về rủi ro tín dụng là tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng trên tổng cho vay (LLPTL) và chỉ số về rủi ro tổng thể (Z-score) NHTM Việt Nam. Giai đoạn 2: Phân tích đánh giá mối qua hệ giữa 2 yếu tố hiệu quả hoạt động và rủi ro thông qua phương pháp hồi quy moment tổng quát (GMM) của Arellano và Bover (1995), Blundell và Bond (1998) được thiết kế phù hợp cho những dữ liệu bảng với khoảng thời gian không dài và nhiều đối tượng (ngân hàng). Đây là một phương pháp loại bỏ được hiện tượng phương sai thay đổi và tự tương quan, cũng như vấn đề nội sinh giữa các biến giải thích trong mô hình nếu như kiểm định bằng phương pháp bình phương bé nhất (OLS).
4 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu  Đối tượng nghiên cứu: Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu của luận văn tập trung vào hiệu quả và rủi ro hoạt động của các NHTM cổ phần tại Việt Nam.  Phạm vi nghiên cứu: Nhằm có một cái nhìn tổng quan nhất cho hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam, luận văn sử dụng dữ liệu thu nhập từ 26 NHTM, đây là những ngân hàng đã công bố BCTC hợp nhất năm tính đến hết 2015 trên website của mình, có số liệu về báo cáo tài chính đầy đủ, giai đoạn 2007-2015. Một số NHTM không bao gồm trong mẫu nghiên cứu là do các thông tin tài chính của ngân hàng không được công bố đầy đủ và thống nhất. Và cụ thể ở đây là Ngân hàng TMCP Xây dựng Việt Nam, Ngân hàng TNHH MTV Đại Dương, Ngân hàng TMCP Đại chúng Việt Nam, Ngân hàng TMCP Bảo Việt, Ngân hàng TMCP Đông Nam Á, Ngân hàng TMCP Bưu Điện Liên Việt, Ngân hàng TMCP Phương Nam, Ngân hàng TMCP Bắc Á, các ngân hàng 100% vốn nước ngoài và các ngân hàng liên doanh.  Dữ liệu nghiên cứu: Về nguồn thu thập dữ liệu, luận văn sử dụng dữ liệu tài chính của ngân hàng dựa trên BCTC hàng năm của các ngân hàng, dữ liệu vĩ mô, ngành trên những thông tin được tổng hợp và cung cấp bởi Công ty Cổ Phần Tài Việt (vietstock.vn). 1.5 Ý nghĩa của đề tài Phân tích hiệu quả và rủi ro hoạt động, cũng như phân tích các nhân tố tác động đến hai yếu tố này của các NHTM đóng vai trò quan trọng giúp các NHTM biết rõ hiện trạng hoạt động kinh doanh của mình để có những chiến lược và giải pháp nâng cao hiệu quả cũng như giảm thiểu rủi ro trong quá trình hoạt động. Khi có kết quả nghiên cứu cụ thể, các ngân hàng có thể điều chỉnh các yếu tố chi phí đầu vào và các yếu tố tác động khác trong đó có rủi ro, nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực
5 để tạo ra hiệu quả hoạt động tối đa cho ngân hàng nhằm góp phần thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế của đất nước. Đối với hệ thống tài chính Việt Nam, các NHTM chiếm giữ vị trí quan trọng trong quá trình giúp nguồn vốn của nền kinh tế được lưu thông góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Do vậy, một trong những đặc trưng cơ bản của hệ thống các ngân hàng thương mại là mang tính "lan truyền". Hay nói cách khác, bất kỳ một sự sụp đổ của một ngân hàng thương mại nào đều có thể lây lan và kéo theo sự sụp đổ của hàng loạt các ngân hàng cũng như các chủ thể kinh doanh khác trong nền kinh tế, gây ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế-xã hội của một quốc gia. Đứng trước xu hướng hội nhập quốc tế và tự do hóa tài chính, cạnh tranh của các NHTM Việt Nam đang ngày càng trở nên gay gắt và khắc nghiệt. Thời gian gần đây hệ thống ngân hàng lại bắt đầu phát sinh những hiện tượng méo mó không bình thường như chất lượng tài sản kém, khó khăn về thanh khoản, lợi nhuận thấp, yếu kém về quản trị và khả năng quản lý rủi ro, chứng tỏ hoạt động của các NHTM hiện nay là không hiệu quả và cạnh tranh kém lành mạnh. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là một minh chứng định lượng thuyết phục giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động và rủi ro ngân hàng và mối tương quan giữa chúng từ đó có các nhà quản lí ngân hàng sẽ có căn cứ hiệu quả để kiểm soát và quản lí rủi ro của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam. Về mặt nghiên cứu, luận văn sẽ cung cấp phương pháp và bằng chứng thực nghiệm đáng tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về rủi ro và hiệu quả hoạt động tại Việt Nam. 1.6 Kết cấu đề tài Ngoài phần danh mục bảng biểu, danh mục hình và đồ thị, giới thệu đề tài, phụ lục, tài liệu tham khảo, luận văn gồm 5 chương, bao gồm: Chương 1: Giới thiệu đề tài. Giới thiệu tổng quát về bài nghiên cứu về lý do chọn đề tài, vấn đề nghiên cứu, mục tiêu nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu, ý nghĩa của đề tài và kết cấu đề tài.
6 Chương 2: Tổng quan về rủi ro, hiệu quả hoạt động ngân hàng. Chương 2 đưa ra những nét khái quát nhất những liên thuyết liên quan đến những vấn đề được đề cập trong bài nghiên cứu, giới thiệu các bằng chứng về mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động đã được các nhà nghiên cứu tìm ra cùng với các tranh luận quanh vấn đề này. Chương 3: Thực trạng về công tác quản trị rủi ro của các ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam. Luận văn sẽ giới thiệu sơ nét về tình hình rủi ro và hiệu quả hoạt động các ngân hàng thương mại trong giai đoạn 2007-2015 tại Việt Nam. Chương 4: Phân tích mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động của các NHTM cổ phần tại Việt Nam. Chương này sẽ trình bày phương pháp, mô hình nghiên cứu và nguồn dữ liệu để thực hiện nghiên cứu cũng như mô tả các biến sử dụng trong bài nghiên cứu. Kiểm định mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại, bằng chứng từ thị trường Việt Nam. Chương 5: Kết luận và đề xuất cho các NHTM cổ phần tại Việt Nam. Ở chương này, ho ̣c viên tổng kết lại vấn đề nghiên cứu và các hạn chế của bài nghiên cứu. Bên cạnh đó, luận văn cũng đề xuất một số phương pháp nhằm cải thiện hiệu quả cũng như giảm thiểu rủi ro hoạt động của các NHTM cổ phần tại Việt Nam.
7 CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ RỦI RO VÀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI Để thực hiện được các mục tiêu nghiên cứu của luận văn, nội dung của chương 2 hệ thống hoá các cơ sở lý thuyết về hiệu quả sử dụng nguồn lực, rủi ro của NHTM và mối quan hệ giữa hiệu quả và rủi ro trong hoạt động của hệ thống NHTM. Cụ thể, nội dung chương, bao gồm: giới thiệu và phân loại cách đo lường hiệu quả và rủi ro hoạt động của NHTM, hệ thống hoá cơ sở lý luận cũng như lược khảo các công trình nghiên cứu có liên quan để chỉ ra các mối liên hệ giữa hiệu quả hoạt động và rủi ro trong hoạt động của các NHTM. 2.1 Khung lý thuyết về hiệu quả hoại động ngân hàng thương mại 2.1.1 Khái niệm về hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại Có nhiều định nghĩa khác nhau về hiệu quả hoạt động của NHTM, theo García- Herrero, Gaviláb và Santabárbara (2009), thì khả năng sinh lời là kết quả của việc sử dụng tập hợp các tài sản vật chất và tài sản tài chính mà ngân hàng đang nắm giữ. Khả năng sinh lời phản ánh mức độ hoạt động hiệu quả của ngân hàng như thế nào trong môi trường kinh doanh. Theo Rose (2008), bản chất ngân hàng thương mại cũng có thể được coi như một tập đoàn kinh doanh và hoạt động với mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận với mức độ rủi ro cho phép. Tuy nhiên, khả năng sinh lời là mục tiêu được các ngân hàng quan tâm hơn cả vì thu nhập cao sẽ giúp các ngân hàng có thể bảo toàn vốn, tăng khả năng mở rộng thị phần, thu hút vốn đầu tư. Theo như hai định nghĩa trên ta có thể rút ra rằng, hiệu quả hoạt động ngân hàng là khả năng gia tăng khả năng sinh lời, gia tăng thu nhập để bảo toàn vốn, tăng khả năng mở rộng thị phần, thu hút vốn đầu tư, tăng khả năng cạnh tranh với các định chế tài chính khác. Dễ dàng nhận ra rằng nếu đánh giá theo khía cạnh này thì các nhà nghiên cứu chủ yếu sẽ dựa trên phương pháp phân tích các chỉ số tài chính, phương pháp truyền thống được sử dụng phổ biến trong các nghiên cứu về hiệu quả hoạt động của NHTM trước đây.
8 Ngoài ra, cũng có nhiều cách định nghĩa khác về hiệu quả hoạt động, theo Hughes & Mester (2008) cho rằng một Ngân hàng được xem là hoạt động hiệu quả khi cải thiện được tình trạng bất cân xứng thông tin giữa người đi vay và người cho vay, có khả năng đạt được một cách chính xác thông tin về triển vọng tài chính của người đi vay, nhằm hạn chế tối đa rủi ro trong hoạt động ngân hàng. Hay theo ECB (European Central Bank) (9/2010), thì hiệu quả hoạt động là khả năng tạo ra lợi nhuận bền vững, là khả năng tạo ra doanh thu từ một số tiền nhất định và tạo ra thu nhập từ những nguồn sinh thu nhập cụ thể. Trong phạm vi luận văn này, quan điểm về hiệu quả mà luận văn sử dụng để đánh giá hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại, tác giả dựa trên định nghĩa trong cuốn “Từ điển Toán kinh tế, Thống kê, kinh tế lượng Anh – Việt” của Nguyễn Khắc Minh (2004), Berger và Mester (1997) là chủ yếu. Theo đó, Berger và Mester (1997) coi hiệu quả hoạt động của các NHTM thể hiện ở mối quan hệ giữa doanh thu đầu ra và chi phí sử dụng các nguồn lực đầu vào hay chính là khả năng biến các nguồn lực đầu vào thành các đầu ra tốt nhất trong hoạt động kinh doanh của các NHTM. Và theo “Từ điển Toán kinh tế, Thống kê, kinh tế lượng Anh – Việt” của Nguyễn Khắc Minh (2004) thì "hiệu quả - efficiency" trong kinh tế được định nghĩa là "mối tương quan giữa đầu vào, các yếu tố khan hiếm, với đầu ra hàng hóa và dịch vụ" và có thể hiểu hiệu quả là mức độ thành công mà các doanh nghiệp hoặc ngân hàng đạt được trong việc phân bổ các đầu vào có thể sử dụng và các đầu ra mà họ sản xuất, nhằm đáp ứng một mục tiêu đã định trước. Tóm lại, dựa theo định nghĩa này, hiệu quả hoạt động phản ánh trình độ sử dụng các nguồn lực để đạt được mục tiêu, nó thể hiện mối tương quan giữa đầu ra và đầu vào bỏ ra để có được kết quả đó, chênh lệch giữa hai yếu tố này càng lớn thể hiệu quả càng cao. Và nếu xét theo theo khía cạnh này để đánh giá hiệu quả hoạt động của các NHTM, thì các nhà nghiên cứu thường sử dụng phương pháp phân tích hiệu quả biên bao gồm phân tích tham số và phân tích phi tham số để nghiên cứu và phân tích.
9 2.1.2 Các nhân tố tác động lên hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại Đa số những nghiên cứu trước đây, đều dựa trên những mục đích cơ bản được xác định ban đầu của nghiên cứu cũng như kết quả của các nghiên cứu trước đó để xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động ngân hàng đưa vào tiến hành hồi quy, chạy mô hình định lượng và theo như Manlagnit (2015) nhận định thì thật sự chưa có một lý thuyết nào về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của ngân hàng. Ngoài ra, nhiều nghiên cứu đã chứng minh được sự tác động của các yếu tố ảnh hưởng lên hiệu quả hoạt động của các ngân hàng, như yếu tố về tính chất sở hữu, vùng địa lý (Cebenoyan, Cooperinan, Register và Hudgins, 1993; Berger, Hasan và Zhou, 2009); yếu tố về tuổi, quy mô, loại hình ngân hàng (Mester 1997; Manlagnit 2011); yếu tố về cơ cấu tổ chức, kiểm soát quản lý (Berger và DeYoung 2000; Okuda, Hashimoto và Murakami, 2002; Valverde, Humphrey và Del Paso, 2007) và hiệu quả kinh tế (Ferrier, 2001; Christopoulos, Lolos, Tsionas năm 2002; Pasiouras, Tanna và Zopounidis năm 2009). Nhìn chung trong các nghiên cứu trước đây đều chia các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của ngân hàng thành 2 nhóm chính là các yếu tố bên trong và các yếu tố bên ngoài ngân hàng. Cụ thể trong nghiên cứu của Altunbas; Carbo; Gardener; Molyneux năm 2007 khi nghiên cứu về các ngân hàng tại Châu Âu thì các yếu tố nội bộ bao gồm quy mô, rủi ro hoạt động (tỷ lệ dự phòng nợ xấu), cơ cấu vốn; các yếu tố bên ngoài thì được chia thành 2 nhóm yếu tố đặc điểm ngành ngân hàng gồm cơ cấu vốn ngành, đặc điểm hoạt động ngành đặc trưng bởi các biến khả năng sinh lời của ngành, tỷ lệ chi phí trên tổng tài sản của ngành, tỷ lệ chi phí hoạt động trên tổng tài sản và tỷ lệ dự phòng nợ xấu ngành; yếu tố về đặc điểm quốc gia đại diện bởi các biến chênh lệch lãi suất trái phiếu trong vòng 3 năm, tỷ lệ tài sản ngắn hạn trên vốn ngắn hạn của các công ty phi tài chính của quốc gia. Trong nghiên cứu của Tan và Floros (2013) khi nghiên cứu các ngân hàng tại Trung Quốc cũng chia làm 2 nhóm chính là các yếu tố bên trong và bên ngoài. Yếu tố bên
10 trong bao gồm: rủi ro hoạt động (đặc trưng bởi bốn chỉ số là tỷ lệ dự phòng rủi ro, độ lệch chuẩn của ROA, độ lệch chuẩn của ROE và Z-core), quy mô vốn, khả năng sinh lời, quy mô tổng tài sản, cơ cấu vốn, chất lượng đội ngũ lao động. Yếu tố bên ngoài cũng chia làm 2 nhóm chính là yếu tố ngành và yếu tố đặc điểm quốc gia. Trong đó yếu tố ngành bao gồm: mức độ tập trung thị trường, mức độ vốn hóa thị trường chứng khoán (thể thiện lượng vốn mà ngân hàng huy động được thông qua thị trường chứng khoán) và tổng tài sản ngành. Yếu tố quốc gia bao gồm tình trạng lạm phát và tăng trưởng GDP hàng năm. Và gần đây, trong nghiên cứu của Manlagnit (2015) khi nghiên cứu sự tác động của các quy định về an toàn vốn trong Basel lên hiệu quả hoạt động của các ngân hàng tại Philippin cũng phân chia tương tự như 2 nghiên cứu trên nhưng được bổ sung thêm một số biến về chính sách. Tại Việt Nam, trong nghiên cứu của Trịnh Quốc Trung và Nguyễn Văn Sang (2013), thì các yếu tố được đưa vào để đánh giá sự tác động lên hiệu quả hoạt động bào gồm nhóm các yếu tố nội bộ như: tỷ lệ chi phí trên doanh thu, loại hình ngân hàng, tỷ lệ tiền gửi trên số tiền cho vay, tỷ lê vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản, tỷ lệ vốn cho vay trên tổng tài sản, tỷ lệ nợ quá hạn trên tổng dư nợ. Ngoài ra nghiên cứu còn đưa thêm vào một yếu tố về ngành là thị phần của các ngân hàng thương mại vào phân tích. Năm 2014, nghiên cứu của Thân Thị Thu Thủy và Nguyễn Thị Hồng Chuyên, đã tiến hành phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các NHTMCP Việt Nam giai đoạn 2007-2013. Hai nhà nghiên cứu này cũng kết luận rằng các yếu tố từ nội bộ ngân hàng về quy mô tổng tài sản, nguồn thu từ cho vay, quy mô vốn chủ sở hữu và lợi nhuận có tác động tích cực, yếu tố bên ngoài về lạm phát thì có tác động tiêu cực lên hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTM. Tóm lại, có thể chia các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của ngân hàng thành 2 nhóm chính: