Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp: Giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn này nghiên cứu phân tích những kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên trong thời gian tới. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp: Giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ––––––––––––––––––––––– PHẠM NGỌC HOÀNG GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ NÔNG DÂN TẠI HUYỆN ĐIỆN BIÊN, TỈNH ĐIỆN BIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ––––––––––––––––––––––– PHẠM NGỌC HOÀNG GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ NÔNG DÂN TẠI HUYỆN ĐIỆN BIÊN, TỈNH ĐIỆN BIÊN Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8.62.01.15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đào Thanh Vân THÁI NGUYÊN - 2018
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong đề tài: “Giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên” là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2017 Tác giả Phạm Ngọc Hoàng
ii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên cho phép tôi được trân trọng cảm ơn tới các thầy, cô giáo trong Ban Giám hiệu, Phòng Quản lý Đào tạo sau đại học, Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, các thầy, cô giáo Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên đã tận tụy giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn UBND huyện Điện Biên, phòng Nông nghiệp huyện Điện Biên, UBND các xã Thanh Chăn, Noong Hẹt, Núa Ngam, Nà Tấu và các hộ gia đình được tiến hành điều tra, khảo sát đã giúp đỡ tôi trong việc cung cấp số liệu, trong quá trình điều tra, khảo sát tại địa phương để tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp của mình. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới PGS.TS. Đào Thanh Vân đã tận tình hướng dẫn và chỉ bảo tôi trong suốt thời gian tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng năm 2017 Tác giả Phạm Ngọc Hoàng
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ........................................................................ viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 3 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn ................................................. 3 Chương 1: TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .......................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về kinh tế hộ nông dân......................................................... 5 1.1.1. Một số khái niệm liên quan ..................................................................... 5 1.1.2. Đặc điểm của kinh tế hộ nông dân .......................................................... 8 1.1.3. Phân loại kinh tế hộ nông dân ................................................................. 9 1.1.4. Các nguồn lực cơ bản của kinh tế hộ nông dân .................................... 11 1.1.5. Vai trò của kinh tế hộ nông dân ............................................................ 13 1.1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế hộ nông dân ................... 15 1.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển kinh tế hộ nông dân ................................... 17 1.2.1. Kinh nghiệm phát triển kinh tế hộ nông dân của một số nước trên thế giới và bài học đối với Việt Nam .............................................................. 17 1.2.2. Kinh nghiệm phát triển kinh tế hộ nông dân của một số địa phương trong nước và bài học đối với huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên ................... 23 Chương 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................................................................. 29 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................ 29
iv 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 29 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 29 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 29 2.3. Phương pháp nghiên cứu........................................................................... 31 2.3.1. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 31 2.3.2. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu .................................................... 32 2.3.3. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 33 2.4. Các chỉ tiêu phản ánh trình độ và hiệu quả sản xuất của kinh tế hộ nông dân .......................................................................................................... 34 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 37 3.1. Giới thiệu chung về huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên ............................ 37 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 37 3.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội ........................................................................ 40 3.1.3. Đánh giá chung về huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên ........................... 45 3.2. Thực trạng phát triển kinh tế hộ nông dân trên địa bàn huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên ........................................................................................ 46 3.2.1. Thông tin chung về địa bàn và nhóm hộ điều tra.................................. 46 3.2.2. Các nguồn lực sản xuất của nhóm hộ điều tra ...................................... 50 3.2.3. Các nguồn thu nhập của nhóm hộ điều tra ............................................ 65 3.2.4. Các khoản chi của nhóm hộ điều tra ..................................................... 71 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế hộ nông dân trên địa bàn huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên .................................................................... 73 3.4. Phân tích những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển kinh tế hộ nông dân trên địa bàn huyện Điện Biên ........................ 78 3.4.1. Điểm mạnh ............................................................................................ 78 3.4.2. Điểm yếu ............................................................................................... 78 3.4.3. Cơ hội .................................................................................................... 80 3.4.4. Thách thức ............................................................................................. 80
v 3.5. Một số giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân trên địa bàn huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên................................................................................ 81 3.5.1. Quan điểm, định hướng phát triển kinh tế hộ nông dân của huyện Điện Biên đến 2020 ......................................................................................... 81 3.5.2. Một số giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân trên địa bàn huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên................................................................................ 82 KẾT LUẬN .................................................................................................... 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 94 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 96
vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Dạng viết tắt Dạng đầy đủ 1 CP Chính phủ 2 ĐVT Đơn vị tính 3 HĐND Hội đồng nhân dân 4 NĐ Nghị định 5 NQ Nghị quyết 6 NTM Nông thôn mới 7 THCS Trung học cơ sở 8 THPT Trung học phổ thông 9 TTg Thủ tướng chính phủ 10 UBND Ủy ban nhân dân
vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Đặc điểm chung của nhóm hộ điều tra ........................................... 48 Bảng 3.2: Nguồn lực đất đai phân theo nhóm hộ điều tra .............................. 50 Bảng 3.3: Nguồn lực đất đai phân theo địa bàn điều tra ................................. 52 Bảng 3.4: Trình độ học vấn, chuyên môn kỹ thuật của chủ hộ theo nhóm hộ điều tra........................................................................................ 54 Bảng 3.5: Trình độ học vấn, chuyên môn kỹ thuật của chủ hộ theo địa bàn điều tra............................................................................................. 55 Bảng 3.6: Quy mô lao động của nhóm hộ điều tra ......................................... 56 Bảng 3.7: Chất lượng lao động của nhóm hộ điều tra .................................... 57 Bảng 3.8: Phương tiện, công cụ sản xuất theo nhóm hộ điều tra ................... 58 Bảng 3.9: Phương tiện, công cụ sản xuất theo địa bàn điều tra ...................... 60 Bảng 3.10: Tình hình vốn sản xuất kinh doanh của nhóm hộ điều tra ........... 61 Bảng 3.11: Nhu cầu vay vốn ngân hàng của nhóm hộ điều tra ...................... 62 Bảng 3.12: Phương thức vay vốn ngân hàng của nhóm hộ điều tra ............... 63 Bảng 3.13: Khả năng được học tập, hỗ trợ nâng cao kiến thức sản xuất kinh doanh của các chủ hộ .............................................................. 64 Bảng 3.14:Thu nhập từ nông, lâm nghiệp của hộ điều tra năm 2016 ............. 66 Bảng 3.15: Thu nhập từ hoạt động phi nông nghiệp của hộ điều tra năm 2016 ......................................................................................... 68 Bảng 3.16: Tổng thu nhập của nhóm hộ điều tra năm 2016 ........................... 69 Bảng 3.17: Cơ cấu chi của nhóm hộ điều tra .................................................. 71 Bảng 3.18: Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế hộ nông dân ............ 74 Bảng 3.19: Phương thức tiêu thụ một số sản phẩm chủ yếu của các hộ điều tra............................................................................................. 76
viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Cơ cấu thu nhập của nhóm hộ điều tra ....................................... 71 Biểu đồ 3.2: Cơ cấu chi tiêu của nhóm hộ điều tra ......................................... 73
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Kinh tế hộ nông dân là một loại hình kinh tế phổ biến và được phát triển ở nhiều nước trên thế giới. Nó có vai trò rất quan trọng trong việc phát triển kinh tế, nhất là trong nông nghiệp. Ở Việt Nam, kinh tế hộ nông dân lại càng có ý nghĩa to lớn, bởi vì nước ta bước vào nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần hoạt động theo cơ chế thị trường trên nền tảng gần 70% dân số đang sinh sống ở khu vực nông thôn. Kể từ khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 10/NQ-TW ngày 05/4/1988 về “Đổi mới quản lý kinh tế nông nghiệp”, với mục đích giải phóng sức sản xuất trong nông nghiệp, nông thôn, chuyển giao đất đai và các tư liệu sản xuất khác cho hộ nông dân quản lý và sử dụng lâu dài, thì các hộ nông dân đã trở thành những đơn vị tự chủ trong sản xuất nông nghiệp, tức là thừa nhận hộ nông dân là đơn vị kinh tế cơ sở (gọi là kinh tế hộ nông dân). Từ đó, các hộ nông dân được tự chủ trong sản xuất kinh doanh, được toàn quyền trong điều hành sản xuất, sử dụng lao động, mua sắm vật tư kỹ thuật, hợp tác sản xuất và tiêu thụ sản phẩm do họ làm ra. Sự phát triển kinh tế hộ nông dân đã có sự chuyển biến tích cực cả về quy mô, tốc độ và cơ cấu, ngày càng khẳng định vai trò, vị trí của mình trong nền kinh tế nhiều thành phần dưới sự quản lý của Nhà nước. Trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế ngày nay, kinh tế hộ nông dân cũng rất dễ bị tổn thương bởi sự tác động của các yếu tố có tính quy luật nền kinh tế thị trường và các yếu tố bất lợi khác. Bên cạnh đó, phát triển kinh tế hộ nông dân cũng góp phần xây dựng thành công nông thôn mới ở các địa phương trên cả nước. Vì vậy, phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn nói chung, phát triển kinh tế hộ nông dân nói riêng là đòi hỏi tất yếu trong giai đoạn hiện nay. Điện Biên là một huyện biên giới của tỉnh Điện Biên. Huyện Điện Biên có phía Bắc giáp huyện Mường Chà, huyện Mường Ảng (tỉnh Điện Biên);
2 phía Nam giáp huyện Mường Ngòi, huyện Viêng Khăm, tỉnh Luông Pra Bang (Lào); phía Đông giáp huyện Điện Biên Đông (tỉnh Điện Biên), huyện Sốp Cộp (tỉnh Sơn La); phía Tây giáp huyện Mường Mày, tỉnh Phoong Sa Ly (Lào). Huyện có diện tích 163.926,03 ha với 25 đơn vị hành chính xã, trong đó có 12 xã biên giới. Với vị trí quan trọng đó, thời gian qua huyện Điện Biên đã không ngừng nỗ lực phát triển kinh tế, đặc biệt là phát triển kinh tế hộ nông dân trên địa bàn. Tính đến 31 tháng 12 năm 2016, toàn huyện có 3.442 hộ sản xuất kinh doanh giỏi các cấp, trong đó: 14 hộ sản xuất kinh doanh giỏi cấp Trung ương; 115 hộ sản xuất kinh doanh giỏi cấp tỉnh, 435 hộ sản xuất kinh doanh giỏi cấp huyện và 2.878 sản xuất kinh doanh giỏi cấp cơ sở. Những thay đổi trong cách nghĩ, cách làm, sự chịu khó tìm tòi, học hỏi của người nông dân đã góp phần tạo nên diện mạo mới cho quê hương Điện Biên. Bên cạnh những mặt đã đạt được, phát triển kinh tế hộ nông dân trên địa bàn huyện vẫn còn nhiều thách thức do nền sản xuất nông nghiệp chủ yếu vẫn ở trong tình trạng nhỏ lẻ, manh mún, năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh của nhiều sản phẩm, hàng hóa còn thấp, chưa đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế. Các hoạt động dịch vụ, tiêu thụ hàng hóa nông sản chưa phát triển mạnh. Hệ thống kết cấu hạ tầng thiết yếu ở nông thôn tuy đã được đầu tư nhưng chưa đáp ứng được yêu cầu. Mặt khác, chất lượng nguồn nhân lực ở khu vực nông thôn hiện nay còn rất thấp; việc chuyển đổi cơ cấu sản xuất, cơ cấu lao động ngay trong lĩnh vực nông nghiệp còn khó khăn; một bộ phận nông dân thiếu vốn, đất sản xuất; sản phẩm nông nghiệp làm ra có giá trị cao nhưng lại khó tiêu thụ, giá cả không ổn định làm cho nông dân chịu nhiều thua thiệt; khả năng tích lũy của nông dân nói chung còn rất thấp, rất dễ tái nghèo khi mất mùa. Trước những khó khăn, thách thức trên, việc tìm hiểu, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp nhằm phát triển kinh tế hộ nông dân trên địa bàn huyện Điện Biên là vô cùng quan trọng và cấp thiết.
3 Xuất phát từ các lý do trên, tác giả tiến hành lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn về kinh tế hộ nông dân. - Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. - Phân tích những kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên trong thời gian tới. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn 3.1. Ý nghĩa khoa học - Nâng cao nhận thức, tầm quan trọng của việc phát triển kinh tế hộ nông dân và những chính sách liên quan đến phát triển kinh tế hộ nông dân trong giai đoạn hiện nay. - Quá trình thực hiện luận văn sẽ nâng cao năng lực cũng như rèn luyện kỹ năng, phương pháp nghiên cứu khoa học cho bản thân học viên. - Góp phần hoàn thiện những lý luận và phương pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế hộ nông dân trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn hiện nay. - Luận văn là một tài liệu tham khảo cho Trường, Khoa, các cơ quan trong ngành và sinh viên các khóa tiếp theo. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả của luận văn là cơ sở để các nhà quản lý, các cấp lãnh đạo tỉnh và địa phương đưa ra các chính sách phù hợp nhằm thúc đẩy kinh tế hộ nông
4 dân phát triển, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân tại Điện Biên nói riêng và người dân nông thôn nói chung.
5 Chương 1 TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý luận về kinh tế hộ nông dân 1.1.1. Một số khái niệm liên quan - Khái niệm Hộ Hộ đã có từ lâu đời, cho đến nay nó vẫn tồn tại và phát triển. Qua nghiên cứu cho thấy, có nhiều quan niệm khác nhau của các tổ chức, các nhà khoa học về hộ: + Theo Liên hợp quốc: “Hộ là những người cùng sống chung dưới một mái nhà, cùng ăn chung và có chung một ngân quỹ”. + Theo từ điển chuyên ngành kinh tế và từ điển ngôn ngữ: “Hộ là tất cả những người cùng sống chung trong một mái nhà. Nhóm người đó bao gồm những người cùng chung huyết tộc và những người làm công”. + Tại Hội thảo Quốc tế lần thứ 2 về quản lý nông trại tại Hà Lan (năm 1980) các đại biểu nhất trí cho rằng: “Hộ là đơn vị cơ bản của xã hội có liên quan đến sản xuất, tiêu dùng, xem như là một đơn vị kinh tế”. Các khái niệm ở trên chủ yếu nêu lên những khía cạnh về khái niệm hộ tiêu biểu nhất, mạnh khía cạnh này hay khía cạnh khác hoặc tổng hợp khái quát chung nhưng vẫn còn có chỗ chưa đồng nhất. Tuy nhiên, từ các quan niệm trên cho thấy hộ có các đặc trưng cơ bản như sau: + Hộ là một tập hợp chủ yếu và phổ biến của những thành viên có chung huyết thống, tuy vậy cũng có cá biệt trường hợp thành viên của hộ không phải cùng chung huyết thống (con nuôi, người tình nguyện và được sự đồng ý của các thành viên trong hộ công nhận cùng chung hoạt động kinh tế lâu dài). + Hộ nhất thiết là một đơn vị kinh tế (chủ thể kinh tế), có nguồn lao động và phân công lao động chung; có vốn và chương trình, kế hoạch sản xuất kinh doanh chung, là đơn vị vừa sản xuất vừa tiêu dùng, có ngân quỹ chung và được phân phối lợi ích theo thỏa thuận có tính chất gia đình.
6 + Hộ không đồng nhất với gia đình mặc dầu cùng chung huyết thống bởi vì hộ là một đơn vị kinh tế riêng, còn gia đình có thể không phải là một đơn vị kinh tế (ví dụ: gia đình nhiều thế hệ cùng chung huyết thống, cùng chung một mái nhà nhưng nguồn sinh sống và ngân quỹ lại độc lập với nhau). - Khái niệm Hộ nông dân + Theo tác giả Frank Ellis (Trường Đại học tổng hợp Cambridge ): “Hộ nông dân là các hộ gia đình làm nông nghiệp, tự kiếm kế sinh nhai trên những mảnh đất của mình, sử dụng chủ yếu sức lao động của gia đình để sản xuất, thường nằm trong hệ thống kinh tế lớn hơn, nhưng chủ yếu đặc trưng bởi sự tham gia cục bộ vào các thị trường và có xu hướng hoạt động với mức độ không hoàn hảo cao”. + Theo tác giả Lê Đình Thắng (1993): “Nông hộ là tế bào kinh tế xã hội, là hình thức kinh tế cơ sở trong nông nghiệp và nông thôn”. + Theo tác giả Đào Thế Tuấn (1997): “Hộ nông dân là những hộ chủ yếu hoạt động nông nghiệp theo nghĩa rộng, bao gồm cả nghề rừng, nghề cá và hoạt động phi nông nghiệp ở nông thôn”. + Theo tác giả Nguyễn Sinh Cúc (2001): “Hộ nông nghiệp là những hộ có toàn bộ hoặc 50% số lao động thường xuyên tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp các hoạt động trồng trọt, chăn nuôi, dịch vụ nông nghiệp (làm đất, thủy nông, giống cây trồng, bảo vệ thực vật) và thông thường nguồn sống chính của hộ dựa vào nông nghiệp”. Qua các khái niệm trên về hộ nông dân cho thấy, hộ nông dân có các đặc trưng cơ bản sau: + Hộ nông dân là những hộ sống ở nông thôn, có ngành nghề sản xuất chính là nông nghiệp, nguồn thu nhập và sinh sống chủ yếu bằng nghề nông. Ngoài hoạt động nông nghiệp, hộ nông dân còn tham gia các hoạt động phi nông nghiệp như tiểu thủ công nghiệp, thương mại, dịch vụ ở các mức độ khác nhau.
7 + Hộ nông dân là một đơn vị kinh tế cơ sở, vừa là một đơn vị sản xuất vừa là một đơn vị tiêu dùng. Như vậy, hộ nông dân không thể là một đơn vị kinh tế độc lập tuyệt đối và toàn năng, mà còn phải phụ thuộc vào các hệ thống kinh tế lớn hơn của nền kinh tế quốc dân. Khi trình độ phát triển lên mức cao của công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thị trường, xã hội càng mở rộng và đi vào chiều sâu, thì các hộ nông dân càng phụ thuộc nhiều hơn vào các hệ thống kinh tế rộng lớn không chỉ trong phạm vi một vùng, một nước. Điều này càng có ý nghĩa đối với các hộ nông dân nước ta trong tình hình hiện nay. + Hộ nông dân miền núi có những điều kiện khác biệt hơn so với hộ nông dân ở miền xuôi, đó là: địa hình thường là đồi núi, bị chia cắt phức tạp, có ít diện tích đất bằng phẳng để sản xuất nông nghiệp; cơ sở vật chất còn nghèo nàn, giao thông đi lại khó khăn; khả năng tiếp cận thị trường kém hơn so với miền xuôi. - Khái niệm Kinh tế hộ nông dân + Theo tác giả Vũ Tuấn Anh (1997): “Kinh tế hộ nông dân là một hình thức kinh tế cơ bản và tự chủ trong nông - lâm nghiệp được hình thành và tồn tại trên cơ sở sử dụng đất đai, sức lao động, tiền vốn của gia đình mình là chính”. + Theo tác giả Nguyễn Văn Huân (1999): “Kinh tế nông hộ là hình thức tổ chức sản xuất hàng hóa trong nông nghiệp, nông thôn, chủ yếu dựa vào hộ gia đình, nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất với chế biến và tiêu thụ nông, lâm, thủy sản”. Qua các khái niệm có thể hiểu kinh tế hộ nông dân như sau: Kinh tế hộ nông dân là một tổ chức kinh doanh thuộc sở hữu của hộ gia đình, trong đó các thành viên có tài sản chung, cùng đóng góp công sức để hoạt động kinh tế chung trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp hoặc một số lĩnh vực sản xuất, kinh doanh khác do pháp luật quy định. Sự tồn tại của kinh tế hộ nông dân chủ
8 yếu dựa vào lao động gia đình để khai thác đất đai và tài nguyên khác nhằm phát triển sản xuất, thoát nghèo bền vững và vươn lên làm giàu chính đáng. 1.1.2. Đặc điểm của kinh tế hộ nông dân - Kinh tế hộ nông dân không có tư cách pháp nhân. Theo Điều 84 Bộ luật Dân sự quy định một tổ chức có tư cách pháp nhân phải đủ 04 điều kiện: (1) Thành lập hợp pháp; (2) Có cơ cấu tổ chức chặt chẽ; (3) Có tài sản độc lập với cá nhân, tổ chức khác và chịu trách nhiệm bằng tài sản đó; (4) Nhân danh mình tham gia vào các quan hệ pháp luật một cách độc lập. Do kinh tế hộ nông dân không đủ điều kiện về tổ chức và tài sản nên kinh tế hộ nông dân không phải là pháp nhân. - Kinh tế hộ nông dân là hình thức kinh doanh có quy mô nhỏ. Theo Nghị định số 43/2010/NĐ-CP ngày 15/4/2010 thì kinh tế hộ chỉ được sử dụng tối đa không vượt quá 10 lao động và chỉ được kinh doanh tại một địa điểm, do đó xét về quy định của pháp luật hộ kinh doanh thường có quy mô nhỏ, vốn đầu tư ít. Sản xuất của kinh tế hộ nông dân còn mang nặng tính tự cung tự cấp, hướng tới mục đích đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trực tiếp của hộ là chủ yếu. - Tính bền vững của kinh tế hộ nông dân không cao. Do đặc thù hộ nông dân sản xuất kinh doanh có quy mô nhỏ, thiếu vốn, ngành nghề kinh doanh thường không ổn định nên trong quá trình kinh doanh dễ bị chấm dứt hoạt động, do đó tính bền vững của kinh tế hộ nông dân là không cao. - Trong kinh tế hộ nông dân, không phân biệt được giữa lao động của chủ hộ với người lao động làm thuê. Trong kinh tế hộ nông dân, chủ hộ vừa quản lý vừa kiêm luôn công việc của người lao động. Do đó, rất khó phân biệt lao động nào là lao động của chủ hộ và lao động làm thuê.
9 - Kinh tế hộ nông dân được hình thành theo một cách thức tổ chức riêng trong phạm vi gia đình. Các thành viên trong hộ cùng có chung sở hữu các tài sản cũng như kết quả kinh doanh của họ. - Kinh tế hộ gia đình tồn tại chủ yếu ở nông thôn, hoạt động trong lĩnh vực nông, lâm, thủy sản. Một bộ phận khác có hoạt động phi nông nghiệp ở mức độ khác nhau. - Quá trình sản xuất chủ yếu dựa vào sức lao động thủ công và công cụ truyền thống, do đó năng suất lao động thấp. Do vậy, tích lũy của hộ nông dân chủ yếu chỉ dựa vào lao động gia đình là chính. - Trình độ quản lý và chuyên môn nghiệp vụ của chủ hộ rất hạn chế, chủ yếu là theo kinh nghiệm từ đời trước truyền lại cho đời sau. Vì vậy, nhận thức của chủ hộ về luật pháp, về kinh doanh, cũng như về kinh tế thị trường rất hạn chế (Nguyễn Văn Huân, 1993). 1.1.3. Phân loại kinh tế hộ nông dân - Căn cứ vào mục tiêu và cơ chế hoạt động: + Hộ nông dân hoàn toàn tự cấp, không có phản ứng với thị trường. Loại hộ nông dân này có mục tiêu là tối đa hóa lợi ích, đó là việc sản xuất các sản phẩm cần thiết để tiêu dùng trong gia đình. Để có đủ sản phẩm, lao động trong nông hộ phải hoạt động cật lực và đó cũng được coi như một lợi ích, để có thể tự cấp tự túc cho sinh hoạt, sự hoạt động của họ phụ thuộc vào:  Khả năng mở rộng diện tích đất đai.  Có thị trường lao động để họ bán sức lao động để có thu nhập.  Có thị trường sản phẩm để trao đổi nhằm đáp ứng nhu cầu của mình. + Hộ nông dân sản xuất hàng hóa chủ yếu: loại hộ nông dân này có mục tiêu là tối đa hóa lợi nhuận được biểu hiện rõ rệt và họ có phản ứng gay gắt với thị trường vốn, ruộng đất, lao động. - Theo tính chất của ngành sản xuất: + Hộ thuần nông: là hộ hoạt động sản xuất trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp và ngư nghiệp. Nguồn thu nhập chủ yếu của các hộ thuần nông là
10 từ nghề nông. Ngoài ra hộ thuần nông có thể tham gia và có thu nhập từ các hoạt động khác nhưng thời gian tham gia và thu nhập mang lại cho hộ chiếm tỷ lệ thấp so với thời gian tham gia và thu nhập mang lại từ hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp và ngư nghiệp. + Hộ kiêm nghề: là hộ vừa hoạt động sản xuất trong lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp, vừa hoạt động sản xuất kinh doanh trong lĩnh vực tiểu thủ công nghiệp. Tỷ lệ thời gian tham gia và thu nhập mang lại từ hai lĩnh vực này gần tương đương nhau. + Hộ chuyên nghề: là hộ hoạt động sản xuất kinh doanh trong các lĩnh vực, ngành nghề phi nông nghiệp như cơ khí, mộc, nề, rèn, làm dịch vụ kỹ thuật cho nông nghiệp. Ngoài ra hộ chuyên nghề có thể tham gia và có thu nhập từ các hoạt động khác nhưng thời gian tham gia và thu nhập mang lại cho hộ chiếm tỷ lệ thấp so với thời gian tham gia và thu nhập mang lại từ hoạt động chuyên nghề của hộ - Căn cứ vào mức thu nhập của nông hộ: + Hộ nghèo: theo Quyết định số 59/2015/QĐ-TTg ngày 19 tháng 11 năm 2015 của Thủ tướng chính phỉ về việc ban hành chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016 - 2020 thì hộ nghèo ở khu vực nông thôn là hộ đáp ứng một trong hai tiêu chí sau: Có thu nhập bình quân đầu người/tháng từ đủ 700.000 đồng trở xuống; Có thu nhập bình quân đầu người/tháng trên 700.000 đồng đến 1.000.000 đồng và thiếu hụt từ 03 chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản trở lên. Hộ nghèo ở khu vực thành thị là hộ đáp ứng một trong hai tiêu chí sau: Có thu nhập bình quân đầu người/tháng từ đủ 900.000 đồng trở xuống; Có thu nhập bình quân đầu người/tháng trên 900.000 đồng đến 1.300.000 đồng và thiếu hụt từ 03 chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản trở lên. + Hộ cận nghèo: theo Quyết định số 59/2015/QĐ-TTg ngày 19 tháng 11 năm 2015 của Thủ tướng chính phủ về việc ban hành chuẩn nghèo tiếp cận