Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông ngiệp: Nghiên cứu giải pháp phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài cập nhật và hệ thống hóa một số vấn đề lý luận, lý thuyết và thực tiễn liên quan đến phát triển kinh tế trang trại và kinh tế trang trại chăn nuôi; đánh giá thực trạng phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Phú Bình;... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông ngiệp: Nghiên cứu giải pháp phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ––––––––––––––––––––– NGUYỄN HỮU ĐẠI NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI CHĂN NUÔI HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2019
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ––––––––––––––––––––– NGUYỄN HỮU ĐẠI NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI CHĂN NUÔI HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã ngành: 8 62 01 15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đinh Ngọc Lan THÁI NGUYÊN - 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan tất cả các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Tôi xin chịu trách nhiệm trước Hội đồng chấm luận văn, trước Nhà trường và phòng Đào tạo về các thông tin, số liệu trong đề tài luận văn này. Tác giả luận văn Nguyễn Hữu Đại
ii LỜI CÁM ƠN Trong thời gian thực tập và nghiên cứu tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, tôi đã hoàn thành xong đề tài luận văn cao học của mình. Để có được kết quả này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi luôn nhận được sự giúp đỡ chu đáo, tận tình của nhà trường, các cơ quan, thầy cô, gia đình và bạn bè. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới: Ban Giám hiệu Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Phòng Đào tạo cùng toàn thể các Thầy, Cô đã tận tụy giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập cũng như thời gian hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo hướng dẫn PGS.TS Đinh Ngọc Lan đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn tôi trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của UBND huyện Phú Bình; Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Phú Bình; Chi cục Thống kê huyện Phú Bình; các chủ trang trại chăn nuôi trên địa bàn,… đã tạo mọi điều kiện thuận lợi có thể để tôi hoàn thành đề tài luận văn này. Với trình độ và thời gian có hạn, do đó bản luận văn của tôi không thể tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô để bản đề tài của tôi được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 3 năm 2019 Học viên Nguyễn Hữu Đại
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CÁM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ............................................................................... ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 2 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn ................................... 3 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI ........................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài .............................................................................. 5 1.1.1. Khái niệm về kinh tế trang trại và kinh tế trang trại chăn nuôi .............. 5 1.1.2. Các đặc trưng chủ yếu của kinh tế trang trại chăn nuôi .......................... 7 1.1.3. Vị trí và vai trò của kinh tế trang trại chăn nuôi ..................................... 8 1.1.4. Một số các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển của hệ thống trang trại nói chung và trang trại chăn nuôi nói riêng .............................................. 11 1.1.5. Phân loại các loại hình kinh tế trang trại chăn nuôi .............................. 14 1.1.6. Các tiêu chí định lượng để xác định kinh tế trang trại chăn nuôi ......... 16 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ......................................................................... 16 1.2.1. Tình hình phát triển trang trại chăn nuôi trên thế giới .......................... 16 1.2.2. Tình hình phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trong nước ................ 21 1.3. Thực trạng phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi ................................... 26
iv 1.3.1. Phát triển chăn nuôi lợn và gia cầm cả nước, khu vực Trung du Miền núi phía Bắc và tỉnh Thái Nguyên ......................................................... 26 1.3.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan .............................. 29 Chương 2: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .. 35 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 35 2.1.1. Vị trí địa lý ............................................................................................ 35 2.1.2. Đặc điểm địa hình ................................................................................. 35 2.1.3. Khí hậu, thủy văn .................................................................................. 36 2.1.4. Điều kiện về kinh tế - xã hội ................................................................. 36 2.2. Nội dung nghiên cứu .............................................................................. 378 2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 38 2.3.1. Phương pháp thu thập thông tin số liệu ................................................ 38 2.3.2. Phương pháp xử lý, phân tích thông tin số liệu .................................... 40 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu của đề tài .................................................. 42 2.4.1. Nhóm chỉ tiêu về sự phát triển trang trại Phú Bình qua các năm ......... 42 2.4.2. Nhóm chỉ tiêu về danh tính của trang trại ............................................. 42 2.4.3. Nhóm chỉ tiêu về nguồn lực trang trại .................................................. 42 2.4.4. Nhóm chỉ tiêu về kết quả sản xuất kinh doanh và môi trường kinh doanh của trang trại ................................................................................. 43 2.4.5. Nhóm chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất và hiệu quả sản xuất ........... 43 2.4.6. Nhóm chỉ tiêu biến số trong mô hình hồi quy đa biến .......................... 44 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 45 3.1. Thực trạng phát triển trang trại chăn nuôi ở huyện Phú Bình ................. 45 3.1.1. Thực trạng nguồn lực của trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình .......... 48 3.1.2. Một số chỉ tiêu kinh tế của trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình ......... 54 3.2. Yếu tố ảnh hưởng, khó khăn, bất cập tác động phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình ........................................................................ 57
v 3.2.1. Một số yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình ............................................................................................... 57 3.2.2. Khó khăn, bất cập tác động đến phát triển kinh tế trang tế chăn nuôi huyện Phú Bình ............................................................................................... 69 3.3. Quan điểm, định hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên .................... 72 3.3.1. Quan điểm và định hướng ..................................................................... 72 3.3.2. Một số giải pháp chủ yếu phát triển kinh tế trang trại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ................................................................................... 75 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 84 1. Kết luận ....................................................................................................... 84 2. Khuyến nghị ................................................ Error! Bookmark not defined. TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 88 PHỤ LỤC ....................................................... Error! Bookmark not defined.
vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT AgroMonitor., Jsc Công ty Cổ phần Phân tích và Dự báo Thị trường Việt Nam ĐBSH Đồng bằng Sông Hồng EU Liên minh Châu Âu FAO Tổ chức Nông nghiệp và Lương thực Liên hợp quốc KHKT Khoa học kỹ thuật KTTT Kinh tế trang trại KTTTCN Kinh tế trang trại chăn nuôi NĐ-CP Nghị định của Chính phủ NQ-CP Nghị quyết của Chính phủ Nxb Nhà xuất bản PTNT Phát triển nông thôn QĐ-TTg Quyết định của Thủ tướng Chính phủ QH Quốc hội QTKD Quản trị kinh doanh THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TTCN Trang trại chăn nuôi TT-NNPTNT Thông tư Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn UBND Ủy ban nhân dân WB Ngân hàng Thế giới
vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Tổng đàn lợn cả nước, khu vực và tỉnh Thái Nguyên .................... 27 Bảng 1.2. Tổng đàn gia cầm cả nước, khu vực và tỉnh Thái Nguyên ............. 27 Bảng 2.1. Số trang trại điều tra tại các xã ....................................................... 40 Bảng 3.1. Trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình năm 2015-2018 .................. 45 Bảng 3.2. Số trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình năm 2018 ........................ 46 Bảng 3.3. Trình độ cao nhất của chủ trang trại ............................................... 49 Bảng 3.4. Một số nguồn lực của trang trại ...................................................... 50 Bảng 3.5. So sánh vốn và lao động trang trại khi mới hoạt động và hiện nay...... 52 Bảng 3.6. Số tiền vay của các trang trại .......................................................... 54 Bảng 3.7. Một số chỉ tiêu kinh tế của trang trại năm 2017 ............................. 54 Bảng 3.8. So sánh thu nhập người lao động khi mới hoạt động và hiện nay . 56 Bảng 3.9. Tỷ lệ trang trại có sản phẩm thứ nhất, thứ hai ................................ 56 Bảng 3.10. Diễn giải các biến số trong mô hình hồi quy đa biến ................... 58 Bảng 3.11. Tóm tắt mô hình hồi quy đa biến ảnh hưởng đến giá trị sản xuất của trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình .............................. 59 Bảng 3.12. Tóm tắt mô hình hồi quy đa biến ảnh hưởng đến giá trị gia tăng của trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình .............................. 62 Bảng 3.13. Tóm tắt mô hình hồi quy đa biến ảnh hưởng đến lợi nhuận của trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình ............................................. 64 Bảng 3.14. Tóm tắt mô hình hồi quy đa biến ảnh hưởng đến thu nhập người lao động trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình ................... 67
viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Tổng đàn gia cầm các tỉnh Trung du miền núi và tỉnh Thái Nguyên các năm 2000-2017.......................................................... 28 Hình 1.2. Giá gà tại miền Bắc và miền Nam Việt Nam từ cuối năm 2016 đến đầu năm 2019 ......................................................................... 29 Hình 1.3. Giá lợn hơi tại tỉnh Thái Bình và tỉnh Đồng Nai từ cuối năm 2016 đến đầu năm 2019 ................................................................ 29 Hình 3.1. Số trang trại lợn và gia cầm huyện Phú Bình ................................. 47 Hình 3.2. Số lượng và tỷ lệ trang trại huyện Phú Bình năm 2018 .................. 48
ix TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Với mục đích đánh giá thực trạng phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi, đồng thời xác định một số yếu tố ảnh hưởng, khó khăn, bất cập tác động đến phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi để từ đó đề xuất quan điểm, định hướng và một số nhóm giải pháp nhằm phát triển bền vững kinh tế trang trại chăn nuôi ở huyện Phú Bình (tỉnh Thái Nguyên), đề tài chủ yếu đã sử dụng phương pháp điều tra phỏng vấn bằng phiếu điều tra đã chuẩn bị trước để thu thập thông tin số liệu sơ cấp từ 65 trang trại chăn nuôi, trong đó có 33 trang trại lợn và 32 trang trại gà tại 4 xã điển hình về trang trại chăn nuôi của huyện Phú Bình. Bằng các phương pháp phân tích số liệu thông dụng cũng như phân tích mô hình hồi quy đa biến, đề tài đã cung cấp bức tranh khá toàn diện về thực trạng phát triển kinh tế trang trại, thực trạng nguồn lực trang trại, một số chỉ tiêu kinh tế của trang trại chăn nuôi, đồng thời đề tài đã phân tích một số yếu tố ảnh hưởng, khó khăn, thách thức tác động đến phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi ở địa phương. Kết quả đề tài cho thấy: để tăng giá trị sản xuất của trang trại, tăng giá trị gia tăng cho trang trại, tăng lợi nhuận trang trại cũng như tăng thu nhập cho người lao động trong trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình cần chú ý tăng cường đầu tư vốn sản xuất và mở rộng thêm diện tích đất đai của trang trại, đẩy mạnh thực hiện tập trung, tích tụ đất đai và đầu tư mở rộng quy mô sản xuất của trang trại. Có mối tương quan chặt chẽ giữa ngành nghề (chăn nuôi lợn và chăn nuôi gà) và diện tích chuồng trại chăn nuôi với giá trị sản xuất trang trại, với giá trị gia tăng của trang trại, với lợi nhuận của trang trại cũng như với thu nhập của người lao động trong trang trại. Tác giả hy vọng rằng, những định hướng và giải pháp mà đề tài đề xuất sẽ được chính quyền UBND huyện Phú Bình và cơ quan chuyên môn là ngành Nông nghiệp và PTNT của huyện Phú Bình, của tỉnh Thái Nguyên cũng như các địa phương khác có điều kiện tương tự như huyện Phú Bình có
x thể tham khảo, vận dụng và áo dụng vào thực tiễn địa phương trong chỉ đạo, điều hành, phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi, góp phần tái cơ cấu kinh tế nông nghiệp và toàn bộ nền kinh tế.
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong quá trình phát triển nông nghiệp ở hầu hết các quốc gia trên thế giới, kinh tế trang trại (KTTT) là bước phát triển cao có tính quy luật của kinh tế nông hộ, là mô hình sản xuất đã có từ rất lâu, mang tính phổ biến và giữ vai trò quan trọng. Thực tế đã chứng minh kinh tế trang trại đã phát huy được vai trò to lớn, tạo ra sức mạnh mới trong sự nghiệp phát triển nông nghiệp nông thôn, phát triển KTTT đã khai thác sử dụng có hiệu quả đất đai, vốn, kỹ thuật, kinh nghiệm quản lí góp phần phát triển nông nghiệp bền vững, khuyến khích làm giàu đi đôi với xoá đói giảm nghèo, phân bổ lại lao động, dân cư không những vậy mà việc phát triển kinh tế trang trại còn góp phần vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Ở Việt Nam tuy KTTT được hình thành chưa lâu, số lượng còn ít nhưng đã thể hiện tính hơn hẳn so với kinh tế hộ nông dân - nhất là mức độ tích tụ các nguồn lực, trình độ sản xuất hàng hóa, nhiều giải pháp về quản trị quá trình kinh doanh,... Nhà nước cũng đã ban hành một số chính sách để khuyến khích phát triển kinh tế trang trại. Nhưng KTTT ở Việt Nam phát triển còn chậm, năng xuất, chất lượng, hiệu quả kinh doanh chưa cao, đặc biệt là kinh tế trang trại chăn nuôi (KTTTCN) còn yếu và ít. Do đó việc tiếp tục nghiên cứu để tìm ra những giải pháp để phát triển KTTTCN ở nước ta là yêu cầu cấp bách. Phú Bình là một huyện có nhiều tiềm năng phát triển KTTT, đặc biệt là trang trại chăn nuôi (TTCN) của tỉnh Thái Nguyên. Trong những năm gần đây TTCN đã và đang phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và quy mô, theo số liệu thống kê đến tháng 12 năm 2016 toàn huyện có 233 trang trại trong đó có 229 TTCN. Kinh tế trang trại chăn nuôi (KTTTCN) đã cải thiện về thu nhập cho nhiều hộ nông dân, làm thay đổi bộ mặt của vùng nông thôn, giải quyết công ăn việc làm cho nhiều người lao động.
2 Nhưng nhìn chung quy mô TTCN của huyện Phú Bình còn nhỏ, năng lực sản xuất còn hạn chế, thiếu sự liên kết hợp tác, thiếu kiến thức khoa học kỹ thuật, sự phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, còn mang yếu tố tự phát và bộc lộ nhiều vấn đề bất cập về đất đai, vốn, công nghệ, thị trường, lao động,... Cá biệt, việc phát triển KTTTCN của huyện đang xuất hiện nhiều vấn đề bức xúc cần giải pháp thỏa đáng để tháo gỡ như: Vấn đề quan hệ lao động giữa chủ trang trại với người làm thuê; vấn đề liên kết hợp tác giữa chăn nuôi và thủy sản, giữa chăn nuôi với trồng trọt; vấn đề tích tụ ruộng đất; vấn đề liên kết giữa sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Chính vì vậy tôi quyết định chọn đề tài: “Nghiên cứu giải pháp phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên”. Nhằm đánh giá tổng quát nhất về tình hình TTCN trên địa bàn huyện và đưa ra những giải pháp để phát triển ngành chăn nuôi trong giai đoạn hiện nay. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Cập nhật và hệ thống hóa một số vấn đề lý luận, lý thuyết và thực tiễn liên quan đến phát triển kinh tế trang trại và kinh tế trang trại chăn nuôi; - Đánh giá thực trạng phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Phú Bình; - Phân tích yếu tố ảnh hưởng, khó khăn, thách thức tác động đến phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên; - Đề xuất định hướng và giải pháp chủ yếu nhằm phát triển bền vững kinh tế trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các vấn đề về kinh tế trang trại, kinh tế trang trại chăn nuôi ở huyện Phú Bình để làm rõ các vấn đề liên quan đến lý luận và thực tiễn trong quá trình hình thành và phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi của địa phương. Đối tượng điều tra khảo sát là các trang trại chăn
3 nuôi, gồm trang trại chăn nuôi lợn (gọi tắt là trang trại lợn) và trang trại chăn nuôi gà (gọi tắt là trang trại gà) trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về mặt không gian: Nghiên cứu các trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Phú Bình. - Về mặt thời gian: Nghiên cứu tư liệu tổng quan được thu thập trên các tài liệu đã công bố từ trước đến nay. Số liệu thứ cấp về trang trại ở địa bàn nghiên cứu được thu thập từ năm 2015 đến 2018. Thời gian để tiến hành thu thập số liệu sơ cấp được thực hiện trong năm 2018 để có các thông tin, số liệu đã diễn ra trong năm trước đó là năm 2017. - Nội dung nghiên cứu: Tập trung nghiên cứu về số lượng trang trại, chất lượng trang trại, nguồn lực và một số chỉ tiêu kinh tế, yếu tố ảnh hưởng, khó khăn, thách thức tác động đến phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi (gồm chăn nuôi lợn và chăn nuôi gà) trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Nghiên cứu trang trại chăn nuôi gồm trang trại lợn và trang trại gà nhằm mục đích đối chiếu, so sánh các chỉ tiêu nghiên cứu giữa hai nhóm trang trại khác nhau về ngành nghề này. 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn 4.1. Những đóng góp mới của đề tài Đề tài đã cung cấp bức tranh khá toàn diện về thực trạng nguồn lực trang trại và một số chỉ tiêu kinh tế của trang trại chăn nuôi. Đồng thời đề tài đã phân tích một số yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi của địa phương. Đây là cơ sở cho chính quyền các cấp, người hoạch định chính sách, các chủ trang trại chăn nuôi có định hướng và giải pháp tốt nhằm phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của trang trại. 4.2. Ý nghĩa khoa học Bổ sung, cập nhật và hệ thống hóa một số lý luận, lý thuyết và thực tiễn về phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi, các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi.
4 4.3. Ý nghĩa trong thực tiễn Đề tài đề xuất định hướng và một số nhóm giải pháp thiết thực giúp nhà quản lý và chủ trang trại chăn nuôi phát triển có hiệu quả, bền vững trang trại của mình. Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở cho các nhà quản lý, lãnh đạo, các ban ngành ở địa phương đưa ra phương hướng để phát huy những tiềm năng thế mạnh, giải quyết những khó khăn, trở ngại nhằm phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi ngày càng hiệu quả và bền vững. Tác giả hy vọng rằng, những định hướng và giải pháp mà đề tài đề xuất sẽ được chính quyền huyện Phú Bình và cơ quan chuyên môn là ngành Nông nghiệp và PTNT của huyện Phú Bình, của tỉnh Thái Nguyên cũng như các địa phương khác có điều kiện tương tự như huyện Phú Bình có thể tham khảo, vận dụng và áo dụng vào thực tiễn địa phương trong chỉ đạo, điều hành, phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi, góp phần tái cơ cấu kinh tế nông nghiệp và toàn bộ nền kinh tế.
5 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài 1.1.1. Khái niệm về kinh tế trang trại và kinh tế trang trại chăn nuôi Hiện nay khái niệm về kinh tế trang trại (KTTT) đối với nước ta vẫn còn là vấn đề tương đối mới. Tuy nhiên cũng đã có nhiều tác giả nghiên cứu về kinh tế trang trại, mỗi tác giả có một góc nhìn khác nhau về loại hình kinh tế này. - Theo tác giả Trần Đức (1998): “Kinh tế trang trại là một hình thức tổ chức sản xuất cơ sở trong nước có mục đích chủ yếu là sản xuất sản phẩm hàng hoá, tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng của một người chủ độc lập, sản xuất được tiến hành trên quy mô tập trung đủ lớn, với cách thức tổ chức, quản lý tiến bộ và trình độ kỹ thuật cao, hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trường”. - Theo tác giả Lê Trọng (2000): “ Kinh tế trang trại (hay kinh tế nông lâm ngư trại) là một hình thức tổ chức kinh tế cơ sở của nền sản xuất xã hội, dựa trên cơ sở hợp tác và phân công lao động xã hội. Bao gồm một số người lao động nhất định được chủ trang trại tổ chức, trang bị những tư liệu sản xuất kinh doanh, phù hợp với yêu cầu của kinh tế thị trường và được nhà nước bảo hộ”. Nghị quyết 03/2000/NQ - CP ngày 02/02/2000 của Chính phủ về kinh tế trang trại đã ghi rõ: “Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp, nông thôn, chủ yếu dựa vào hộ gia đình, nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất trong lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ sản, trồng rừng, gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ nông, lâm, thuỷ sản”. Trang trại là loại hình cơ sở sản xuất nông nghiệp của các hộ gia đình nông dân, hình thành và phát triển chủ yếu trong điều kiện kinh tế thị trường khi phương thức sản xuất tư bản thay thế phương thức sản xuất phong kiến (Lê Trường Sơn, 2004).
6 Để hiểu hơn về khái niệm kinh tế trang trại, trước hết cần phân biệt các thuật ngữ “trang trại” và “kinh tế trang trại”. Trong tiếng Việt hiện nay hai thuật ngữ này trong nhiều trường hợp được sử dụng không phân biệt, tuy nhiên về thực chất “trang trại” và “kinh tế trang trại” là hai khái niệm không đồng nhất. Kinh tế trang trại là tổng thể các yếu tố vật chất của sản xuất và các quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình tồn tại và hoạt động của trang trại. Còn trang trại là nơi kết hợp các yếu tố vật chất của sản xuất và là chủ thể của các quan hệ kinh tế đó. Điểm chung của những khái niệm trên cho thấy kinh tế trang trại là kinh tế hộ nông dân sản xuất hàng hoá, nhưng quy mô sản xuất hàng hoá đó phải đạt tới một mức độ tương đối lớn. Như vậy, trang trại là hình thức tổ chức sản xuất hàng hoá dựa trên cơ sở lao động, đất đai, tư liệu sản xuất cơ bản của hộ gia đình, hoàn toàn tự chủ và bình đẳng với các tổ chức kinh tế khác, sản phẩm làm ra chủ yếu để bán và tạo nguồn thu nhập chính cho gia đình. Vậy kinh tế trang trại chăn nuôi (KTTTCN) là gì? Theo các nhà nghiên cứu kinh tế trang trại chăn nuôi là một nền sản xuất kinh tế trong nông nghiệp với nông sản hàng hoá là sản phẩm của chăn nuôi đại gia súc, gia cầm,… Đó là tổng thể các mối quan hệ kinh tế của các tổ chức sản xuất hoạt động kinh doanh nông nghiệp, xét ở phạm vi chăn nuôi. Bao gồm các hoạt động trước và sau sản xuất nông sản hàng hoá xung quanh các trục trung tâm là hệ thống các trang trại chăn nuôi ở các vùng kinh tế khác nhau. KTTTCN cũng được mang nhiều khái niệm khác nhau, nhưng có thể đúc kết lại rằng kinh tế trang trại chăn nuôi là một hình thức tổ chức sản xuất cơ sở trong nông nghiệp với mục đích chủ yếu là sản xuất hàng hoá như: thịt, trứng, sữa,…Với qui mô đất đai, các yếu tố sản xuất đủ lớn, có trình độ kỹ thuật cao, có tổ chức và quản lý tiến bộ, có hạch toán kinh tế như các doanh nghiệp.
7 1.1.2. Các đặc trưng chủ yếu của kinh tế trang trại chăn nuôi - Kinh tế trang trại chăn nuôi sản xuất các sản phẩm thịt, trứng, sữa,… trong điều kiện kinh tế thị trường thời kỳ công nghiệp hoá nên mọi hoạt động sản xuất kinh doanh đều xuất phát nhu cầu thị trường. Chính vì vậy tất cả các yếu tố đầu vào như vốn, lao động, giống, khoa học công nghệ,… cũng như các yếu tố đầu ra như sản phẩm thịt, trứng, sữa,… đều là sản phẩm hàng hoá. - Do đặc trưng sản xuất hàng hoá ngành chăn nuôi chi phối mà phải đòi hỏi tạo ra ưu thế cạnh tranh trong sản xuất và kinh doanh, để thực hiện yêu cầu tái sản xuất mở rộng, hoạt động kinh tế trang trại chăn nuôi theo xu thế tích tụ, tập trung sản xuất kinh tế ngày càng cao, tạo ra tỷ xuất hàng hoá cao, khối lượng hàng hoá ngày càng nhiều, chất lượng tốt. Đi đôi với việc tập trung, nâng cao năng lực sản xuất của từng trang trại còn diễn ra xu thế tập trung các trang trại thành các vùng chuyên môn hoá về từng loại như vùng chuyên canh nuôi đại gia súc như: trâu, bò,… vùng chuyên nuôi lợn nái sinh sản, lợn thịt, sữa với mục đích tạo ra khối lượng hàng hoá lớn . - Kinh tế trang trại chăn nuôi cũng có nhiều loại hình khác nhau trong đó trang trại gia đình vẫn là phổ biến, có đặc trưng rất linh hoạt trong từng hoạt động, vì có thể dung nạp các trình độ sản xuất khác nhau về xã hội hoá, chuyên môn hoá. Dung nạp các quy mô sản xuất trang trại chăn nuôi khác nhau như các trang trại chăn nuôi nhỏ, vừa và lớn và thậm chí đến cực lớn. Dung nạp các cấp độ công nghệ sản xuất khác nhau từ thô sơ đến hiện đại, riêng biệt hoặc đan xen. Liên kết các loại hình kinh tế khác nhau cá thể, tư nhân, hợp tác quốc doanh,…Với các hình thức hợp tác sản xuất kinh doanh đa dạng. Chính vì vậy mà kinh tế trang trại chăn nuôi có khả năng thích ứng với các nước đang phát triển và ở các nước công nghiệp phát triển . - Kinh tế trang trại chăn nuôi có đặc trưng là tạo ra năng lực sản xuất cao về nông sản hàng hoá mà chủ yếu là sản phẩm thịt, trứng, sữa …do đặc điểm về tính chất quản lý sản xuất kinh doanh của trang trại quyết định. Chủ trang
8 trại là người có ý chí, có năng lực tổ chức quản lý, có kiến thức và có kinh nghiệm trong sản xuất chăn nuôi, cũng như kinh doanh trong cơ chế thị trường. - Kinh tế trang trại chăn nuôi là một nền tảng lớn của một hệ thống kinh tế trang trại nói chung, là một bộ phận của nền sản xuất trong nông nghiệp, khác với các ngành sản xuất khác: Lâm nghiệp hay Thuỷ sản phụ thuộc nhiều vào điều kiện đất đai, khí tượng và thời tiết nhưng đối với chăn nuôi đó chỉ là những ảnh hưởng tác động đến vật nuôi, nó phụ thuộc chính vào điều kiện chăm sóc, nuôi dưỡng của các trang trại. Sản phẩm của chăn nuôi phục vụ trực tiếp nhu cầu tiêu dùng của đại đa số nguời dân trong cả nước. 1.1.3. Vị trí và vai trò của kinh tế trang trại chăn nuôi 1.1.3.1. Về tính chất và vị trí của kinh tế trang trại Theo Nghị quyết 03 năm 2000 của Chính phủ: - Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp nông thôn, chủ yếu dựa vào hộ gia đình nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất gắn với chế biến và tiêu thụ nông lâm, thuỷ sản. - Quá trình chuyển dịch, tích tụ ruộng đất hình thành các trang trại gắn liền với quá trình phân công lại lao động ở nông thôn, từng bước chuyển dịch lao động nông nghiệp sang các ngành phi nông nghiệp, thúc đẩy tiến trình công nghiệp hoá nông nghiệp, nông thôn. - Phát triển kinh tế trang trại nhằm khai thác sử dụng có hiệu quả đất đai, vốn, kinh nghiệm quản lý góp phần phát triển nông nghiệp bền vững, tạo việc làm, tăng thu nhập, khuyến khích làm giàu đi đôi với xoá đói giảm nghèo, phân bổ lại lao động, dân cư, xây dựng nông thôn mới. 1.1.3.2. Vai trò của kinh tế trang trại nói chung Ở các nước phát triển, trang trại gia đình là loại hình trang trại chủ yếu, có vị trí đặc biệt quan trọng trong hệ thống kinh tế nông nghiệp,có vai trò to lớn và quyết định trong sản xuất nông nghiệp, là lực lượng sản xuất ra phần lớn sản phẩm nông nghiệp trong xã hội, tiêu thụ sản phẩm cho các ngành công nghiệp, cung cấp nguyên liệu cho chế biến và thương nghiệp.