Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phương hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành tỉnh Trà Vinh đến năm 2015

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:199

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận cơ bản về chuyển dịch cơ cấu kinh tế có tính đến kinh nghiệm của một số nước và thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh Trà Vinh để xác định phương hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành của tỉnh đến năm 2015.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phương hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành tỉnh Trà Vinh đến năm 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ---oOo--- TRẦN TUẤN ANH PHƯƠNG HƯỚNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH TỈNH TRÀ VINH ĐẾN NĂM 2015 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Tp Hồ Chí Minh, Năm 2007
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ---oOo--- TRẦN TUẤN ANH PHƯƠNG HƯỚNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH TỈNH TRÀ VINH ĐẾN NĂM 2015 Chuyên ngành: Kinh tế, Quản lý và Kế hoạch hoá kinh tế quốc dân MÃ SỐ: 5.02.05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Giáo viên hướng dẫn: GS TS HOÀNG THỊ CHỈNH TS VÕ XUÂN TÂM Tp Hồ Chí Minh, Năm 2007
MUÏC LUÏC Trang phuï bìa Lôøi cam ñoan Muïc luïc Danh muïc caùc baûng Danh muïc caùc bieåu ñoà Trang MÔÛ ÑAÀU 1 CHÖÔNG 1 - MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN CÔ BAÛN VEÀ CÔ CAÁU VAØ 4 CHUYEÅN DÒCH CÔ CAÁU KINH TEÁ 1.1. Moät soá khaùi nieäm 4 1.1.1. Cô caáu 4 1.1.2. Cô caáu kinh teá 4 1.2. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá vaø phaùt trieån kinh teá 6 1.2.1. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá 6 1.2.2. Ñaëc tröng cô caáu kinh teá 9 1.2.3. Caùc yeáu toá cô baûn cuûa cô caáu kinh teá 10 1.2.4. Moät soá yeâu caàu khaùch quan ñeå xaây döïng moät cô caáu 14 kinh teá toái öu 1.2.5. Moái quan heä giöõa chuyeån dòch cô caáu kinh teá vaø phaùt trieån 15 kinh teá 1.2.6. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán quaù trình chuyeån dòch cô caáu 18 kinh teá 1.2.7. Vai troø vaø nhieäm vuï cuûa nhaø nöôùc trong quaù trình 21 chuyeån dòch cô caáu kinh teá 1.3. Caùc moâ hình chuyeån dòch cô caáu kinh teá treân theá giôùi 23 1.4. Nhaän xeùt vaø nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm coù theå öùng duïng vaøo 32 quaù trình chuyeån dòch cô caáu kinh teá ôû Vieät Nam 1.4.1. Nhaän xeùt 32 1.4.2. Baøi hoïc kinh nghieäm 32 1.4.3. Baøi hoïc chuyeån dòch cô caáu kinh teá tænh Tieàn Giang 33 (Vuøng Ñoàng baèng Soâng Cöûu Long) Toùm taét chöông 1 35 CHÖÔNG 2 - THÖÏC TRAÏNG CÔ CAÁU KINH TEÁ NGAØNH 38 TÆNH TRAØ VINH GIAI ÑOAÏN 1996 – 2005 2.1. Ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá – xaõ hoäi aûnh höôûng ñeán chuyeån dòch 38 cô caáu kinh teá 2.2 Thaønh töïu phaùt trieån kinh teá cuûa caû nöôùc giai ñoaïn 2001-2005 46
2.3. Thöïc traïng cô caáu kinh teá giai ñoaïn 1996-2005 48 2.3.1. Taêng tröôûng vaø cô caáu kinh teá 48 2.3.2. Cô caáu giaù trò saûn xuaát 52 2.3.3. Phaân tích, ñaùnh giaù cô caáu caùc ngaønh kinh teá 55 2.3.3.1. Ngaønh noâng laâm nghieäp (Khu vöïc I) 55 2.3.3.2. Ngaønh coâng nghieäp xaây döïng (Khu vöïc II) 83 2.3.3.3. Ngaønh dòch vuï (Khu vöïc III) 89 Toùm taét chöông 2 97 CHÖÔNG 3 - PHÖÔNG HÖÔÙNG CHUYEÅN DÒCH CÔ CAÁU 99 KINH TEÁ NGAØNH TÆNH TRAØ VINH ÑEÁN NAÊM 2015 3.1. Boái caûnh trong nöôùc vaø quoác teá taùc ñoäng ñeán chuyeån dòch 99 cô caáu kinh teá tænh Traø Vinh 3.1.1. Boái caûnh quoác teá 99 3.1.2. Boái caûnh trong nöôùc 101 3.1.3. Ñaùnh giaù thuaän lôïi vaø khoù khaên cuûa tænh Traø Vinh 103 3.2. Quan ñieå m phaù t trieå n kinh teá xaõ hoä i ñeá n naê m 2015 105 3.3. Muïc tieâu phaù t trieå n kinh teá xaõ hoä i ñeá n naê m 2015 106 3.4. Chuyeå n dòch cô caá u kinh teá 108 3.5. Chuyeå n dòch cô caá u caù c ngaø n h kinh teá 114 3.5.1. Chuyeå n dòch cô caá u ngaø n h noâ n g laâ m ngö nghieä p (khu vöï c I) 114 3.5.2. Chuyeå n dòch cô caá u ngaø n h coâ n g nghieä p xaâ y döï n g (khu vöï c II) 132 3.5.3. Chuyeå n dòch cô caá u ngaø n h dòch vuï (khu vöï c III) 141 3.6 . Moä t soá giaû i phaù p chung 148 3.6.1. Giaû i phaù p veà voá n ñaà u tö 149 3.6.2. Giaû i phaù p veà ñaø o taï o , phaù t trieå n nguoà n nhaâ n löï c 151 3.6.3. Giaû i phaù p veà thò tröôø n g, tieâ u thuï saû n phaå m 152 3.6.4. Giaû i phaù p veà öù n g duï n g khoa hoï c coâ n g ngheä 154 3.6.5. Giaû i phaù p veà phaù t trieå n kinh teá nhieà u thaø n h phaà n 156 3.7. Kieá n nghò 157 3.7.1. Ñoá i vôù i trung öông 157 3.7.2. Ñoá i vôù i ñòa phöông 158 Toù m taé t chöông 3 158 KEÁT LUAÄN 163 Danh muïc caùc coâng trình coâng boá cuûa taùc giaû Taøi lieäu tham khaûo Phuï luïc
CAÙC BAÛN ÑOÀ & BAÛNG SÖÛ DUÏNG TRONG LUAÄN AÙN Trang Baûn ñoà 1. Ñoàng baèng Soâng Cöûu Long 36 Baûn ñoà 2. Vò trí ñòa lyù tænh Traø Vinh 37 Baûng 1.1. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá cuûa Trung Quoác giai ñoaïn 1986-2002 28 Baûng 1.2. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá cuûa Haøn Quoác giai ñoaïn 1995-2002 29 Baûng 1.3. Kim ngaïch ngoaïi thöông cuûa Haøn Quoác giai ñoaïn 1995-2002 29 Baûng 1.4. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá cuûa Malayxia giai ñoaïn 1986-2002 30 Baûng 1.5. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá cuûa Thaùi Lan giai ñoaïn 1986-2002 31 Baûng 1.6. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá vuøng ÑBSCL 33 Baûng 1.7. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá tænh Tieàn Giang 34 B¶ng 2.1. NhiÖt ®é trung b×nh 38 Baûng 2.2. Phaân boá dieän tích ñaát töï nhieân chia theo caùc huyeän naêm 2003 41 B¶ng 2.3. D©n sè trung b×nh cña tØnh chia theo huyÖn 42 B¶ng 2.4. Trình ñoä hoïc vaán vaø trình ñoä chuyeân moân 43 B¶ng 2.5. Caùc chæ tieâu kinh teá 47 Baûng 2.6 Chuyeån dòch cô caáu kinh teá ngaønh 48 Baûng 2.7. Tæng s¶n phÈm (GDP) 50 Baûng 2.8. C¬ cÊu tæng s¶n phÈm 51 Baûng 2.9. Cô caáu kinh teá vuøng ÑBSCL vaø tænh Traø Vinh 51 Baûng 2.10. GDP bình quaân/ngöôøi 52 Baûng 2.11. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt (giaù coá ñònh 1994) 53 Baûng 2.12. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt (giaù thöïc teá) 54 Baûng 2.13. Cô caáu giaù trò saûn xuaát khu vöïc I 57 Baûng 2.14. Cô caáu dieän tích caây haøng naêm 59 Baûng 2.15. Cô caáu dieän tích luùa 60 Baûng 2.16. Heä soá söû duïng ñaát 62 Baûng 2.17. Cô caáu saûn löôïng luùa 64 Baûng 2.18. Cô caáu giaù trò saûn xuaát ngaønh chaên nuoâi 65 Baûng 2.19. Ñaøn gia suùc tænh Traø Vinh 66 Baûng 2.20. Giaù trò saûn xuaát ngaønh thuûy haûi saûn 70 Baûng 2.21. Cô caáu giaù trò saûn xuaát ngaønh khai thaùc thuûy haûi saûn 73
Baûng 2.22. Saûn löôïng ngaønh thuûy haûi saûn 74 Baûng 2.23. Cô caáu saûn löôïng ngaønh khai thaùc 75 Baûng 2.24. Cô caáu saûn löôïng ngaønh thuûy haûi saûn 76 Baûng 2.25. Giaù trò saûn xuaát laâm nghieäp 80 Baûng 2.26. Cô caáu giaù trò saûn xuaát laâm nghieäp 82 Baûng 2.27. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngμnh c«ng nghiÖp 85 Baûng 2.28. C¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngμnh c«ng nghiÖp 86 Baûng 2.29. C¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngμnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn 86 Baûng 2.30. C¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngμnh x©y dùng 88 Baûng 2.31. C¬ cÊu GDP khu vùc III 90 Baûng 2.32. C¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n xuÊt khu vùc III 92 Baûng 2.33. Giaù trò taêng theâm cuûa ngaønh thöông maïi 94 B¶ng 3.1. Phöông aùn 1 - GDP 108 B¶ng 3.2. Phöông aùn 2 - GDP 109 B¶ng 3.3. Phöông aùn 3 - GDP 110 Baûng 3.4. Moät soá muïc tieâu chuû yeáu cuûa phöông aùn choïn 114 B¶ng 3.5. Dù b¸o GDP khu vùc I 115 B¶ng 3.6. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngμnh n«ng nghiÖp 117 B¶ng 3.7. C¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp 117 Baûng 3.8. S¶n xuÊt c©y lö¬ng thöïc 118 Baûng 3.9. Döï kieán phaùt trieån caây aên quaû 120 Baûng 3.10. Döï kieán phaùt trieån saûn xuaát mía 122 Baûng 3.11. Döï kieán phaùt trieån ngoâ, ñaäu phoäng, rau - ñaäu 123 Baûng 3.12. Döï kieán phaùt trieån chaên nuoâi 125 Baûng 3.13. Cô caáu GDP ngaønh thuûy haûi saûn 129 Baûng 3.14. GDP khu vöïc II 133 Baûng 3.15. GDP ngaønh coâng nghieäp 135 Baûng 3.16. Cô caáu GDP ngaønh coâng nghieäp 135 Baûng 3.17. Mét sè s¶n phÈm c«ng nghiÖp 137 Baûng 3.18. GDP khu vùc III 143 Baûng 3.19. C¬ cÊu GDP khu vùc III 144 Baûng 3.20. Tæng møc b¸n lÎ hμng hãa x· héi 145
Baûng 3.21. C¬ cÊu tæng møc b¸n lÎ hμng hãa x· héi 145 Baûng 3.22. XuÊt nhËp khÈu ®Þa phöông 147 Baûng 3.23. C¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu 147 Baûng 3.24. Voán ñaàu tö toaøn xaõ hoäi 151 CAÙC BIEÅU ÑOÀ SÖÛ DUÏNG TRONG LUAÄN AÙN Bieåu ñoà 2.1. Giaù trò GDP 49 Bieåu ñoà 2.2. Cô caáu Giaù trò saûn xuaát 55 Bieåu ñoà 2.3. Cô caáu GDP Khu vöïc 1 56 Bieåu ñoà 2.4. Cô caáu Giaù trò saûn xuaát ngaønh noâng nghieäp 58 Bieåu ñoà 2.5. Giaù trò saûn xuaát ngaønh thuûy haûi saûn 70 Bieåu ñoà 2.6. Cô caáu giaù trò saûn xuaát ngaønh thuûy haûi saûn 73 Bieåu ñoà 2.7. Giaù trò saûn xuaát khu vöïc II 84 Bieåu ñoà 2.8. Cô caáu Giaù trò saûn xuaát khu vöïc II 85 Bieåu ñoà 2.9. GDP Khu vöïc 3 89 Bieàu ñoà 3.1. Phöông aùn 1 - Cô caáu GDP 111 Bieàu ñoà 3.2. Phöông aùn 2 - Cô caáu GDP 112 Bieàu ñoà 3.3. Phöông aùn 3 - Cô caáu GDP 113 Bieåu ñoà 3.4. Döï baùo cô caáu GDP phöông aùn ñöôïc choïn 116 Bieåu ñoà 3.5. Döï baùo GDP ngaønh thuûy haûi saûn 127 Bieåu ñoà 3.6. Döï baùo cô caáu GDP khu vöïc 2 134
1 LÔØI MÔÛ ÑAÀU 1. Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi Vaên kieän Ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù IX cuûa Ñaûng ñaõ neâu: “Naêm 2010 toång saûn phaåm trong nöôùc (GDP) taêng ít nhaát gaáp ñoâi naêm 2000; chuyeån dòch maïnh cô caáu kinh teá, cô caáu lao ñoäng…”. [62] Veà phöông höôùng, nhieäm vuï keá hoaïch phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi 5 naêm 2001-2005 trong baùo caùo ñaõ vieát: “Taêng tröôûng kinh teá nhanh vaø beàn vöõng, oån ñònh vaø caûi thieän ñôøi soáng nhaân daân. Chuyeån dòch maïnh cô caáu kinh teá, cô caáu lao ñoäng theo höôùng coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa. Naâng cao roõ reät hieäu quaû söùc caïnh tranh cuûa neàn kinh teá…”.[62] Ñoái vôùi moãi quoác gia, moãi vuøng hay moãi tænh ñeàu caàn thieát phaûi xaùc ñònh moät cô caáu kinh teá hôïp lyù trong ñoù xaùc ñònh ñuùng ñaén moái quan heä giöõa caùc khu vöïc kinh teá, caùc ngaønh kinh teá, caùc vuøng laõnh thoå, giöõa caùc thaønh phaàn kinh teá. Nhöõng moái quan heä treân ñöôïc xaùc laäp chaët cheõ theå hieän caû veà soá löôïng vaø chaát löôïng. Vieäc xaùc ñònh cô caáu kinh teá hôïp lyù laø nhaân toá raát quan troïng trong taêng tröôûng vaø phaùt trieån beàn vöõng neàn kinh teá. Ngöôïc laïi, taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá coù taùc ñoäng ñeán cô caáu kinh teá. Cô caáu kinh teá khoâng coá ñònh maø thay ñoåi tuyø theo töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa neàn kinh teá. Ñoái vôùi nöôùc ta trong thôøi gian qua, cô cheá quaûn lyù thay ñoåi töø quaûn lyù neàn kinh teá theo cô cheá taäp trung quan lieâu bao caáp sang cô cheá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, do vaäy vieäc chuyeån ñoåi cô caáu kinh teá laø taát yeáu khaùch quan. Sau 20 naêm chuyeån sang neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng XHCN, nöôùc ta ñaõ ñaït ñöôïc nhieàu thaønh töïu quan troïng. Neàn kinh teá coù toác ñoä taêng tröôûng cao vaø lieân tuïc nhieàu naêm. Möùc soáng cuûa moät boä phaän lôùn daân cö ñoâ thò vaø noâng thoân ñöôïc caûi thieän roõ neùt, böôùc ñaàu ñaõ coù tích luõy töø noäi boä neàn kinh teá ñeà ñaàu tö cho phaùt trieån. Nhöõng thaønh quaû ñaõ ñaït ñöôïc trong thôøi gian qua baét nguoàn töø nhöõng chuû tröông vaø chính saùch phaùt trieån kinh teá ñuùng ñaén hôïp lyù, trong ñoù coù chuû tröông chuyeån dòch cô caáu kinh teá Tænh Traø Vinh naèm trong vuøng Ñoàng baèng soâng Cöûu Long vôùi dieän tích 221.515 ha vaø soá daân 1.018,2 ngaøn ngöôøi (soá lieäu naêm 2004) laø tænh ngheøo, GDP/ngöôøi naêm 1995 môùi ñaït 2,1 trieäu ñoàng, naêm 2000 cuõng môùi ñaït 2,9 trieäu ñoàng, naêm 2004 ñaït 4 trieäu ñoàng vaø öôùc naêm 2005 ñaït 4,3 trieäu ñoàng, cô caáu kinh teá laïc haäu, laø tænh saûn xuaát noâng nghieäp laø cô baûn. Ñeán 2005 ngaønh noâng laâm ngö nghieäp vaãn chieám treân 61,1%, ngaønh coâng nghieäp, xaây döïng chieám 9,8%, ngaønh dòch vuï chieám 29,1% (theo giaù coá ñònh 1994 )trong cô caáu kinh teá. Muoán ñöa neàn kinh teá coù toác ñoä taêng tröôûng cao, beàn vöõng, khoâng ngöøng naâng cao ñôøi soáng nhaân daân thì moät trong nhöõng ñieàu kieän tieân quyeát laø phaûi chuyeån dòch cô caáu kinh teá. Vaên kieän ñaïi hoäi ñaïi bieåu Ñaûng boä tænh Traø Vinh laàn thöù VIII (thaùng 12/2005) ñaõ xaùc ñònh phöông höôùng cuûa thôøi kyø 2006-2010 nhö sau: “…Khai thaùc coù hieäu quaû moïi nguoàn löïc, ñaåy maïnh chuyeån dòch cô caáu kinh teá theo höôùng coâng nghieäp hoùa,
2 hieän ñaïi hoùa noâng ngö nghieäp vaø kinh teá noâng thoân, taäp trung phaùt trieån kinh teá ñaït toác ñoä taêng tröôûng cao hôn giai ñoaïn 5 naêm tröôùc (2001-2005), ruùt ngaén khoaûng caùch tuït haäu so vôùi caùc tænh trong khu vöïc, naâng cao ñôøi soáng vaät chaát, tinh thaàn cuûa nhaân daân…”. [61] Veà quan ñieåm tö töôûng chæ ñaïo, vaên kieän ñaõ xaùc ñònh: “…phaùt trieån nhanh caùc ngaønh ngheà kinh teá, taïo ra böôùc ñoät phaù veà chuyeån ñoåi cô caáu kinh teá, cô caáu saûn xuaát trong töøng ngaønh, töøng lónh vöïc, gaén saûn xuaát vôùi thò tröôøng tieâu thuï caùc saûn phaåm laøm ra, naâng cao chaát löôïng, hieäu quaû vaø söùc caïnh tranh cuûa caùc saûn phaåm, caùc donh nghieäp vaø toaøn neàn kinh teá …” [61] Nhö vaäy chuyeån dòch cô caáu kinh teá laø nhieäm vuï quan troïng trong giai ñoaïn hieän nay cuûa tænh Traø Vinh. Vieäc xaùc ñònh cô caáu nhö theá naøo laø hôïp lyù ñeå taïo ñieàu kieän cho tænh söû duïng coù hieäu quaû taøi nguyeân cuûa mình, phaùt huy ñöôïc theá maïnh, ñaûm baûo ñöôïc caùc muïc tieâu tröôùc maét vaø laâu daøi. Ñoù laø moät vieäc raát caáp thieát khoâng nhöõng coù yù nghóa lyù luaän khoa hoïc maø coøn laø ñoøi hoûi böùc xuùc cuûa cuoäc soáng. 2. Tình hình nghieân cöùu coù lieân quan ñeán ñeà taøi Töø tröôùc tôùi nay coù nhieàu baøi baùo, taïp chí vaø caùc coâng trình nghieân cöùu veà cô caáu kinh teá vaø söï chuyeån dòch cuûa noù. Ñoái vôùi tænh Traø Vinh, caùc coâng trình nghieân cöùu coù lieân quan ñeán cô caáu kinh teá, cô caáu ngaønh laø: - Quy hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi tænh Traø Vinh giai ñoïan 1996-2010 cuûa Trung taâm nghieân cöùu Kinh teá mieàn Nam Boä keá hoaïch vaø Ñaàu tö. [41] - Quy hoaïch chuyeån ñoåi cô caáu saûn xuaát noâng laâm ngö nghieäp thôøi kyø 2003- 2010 cuûa Phaân vieän Quy hoaïch vaø thieát keá Noâng nghieäp [40] - Quy hoaïch toång theå thuûy saûn ñeán naêm 2010 cuûa Phaân vieän kinh teá vaø qui hoaïch thuûy saûn… [44] Nhö vaäy nhöõng coâng trình nghieân cöùu treân ñaây chæ taäp trung vaøo coâng taùc quy hoaïch maø chöa coù moät coâng trình nghieân cöùu toaøn dieän veà chuyeån dòch cô caáu kinh teá. YÙ thöùc ñöôïc vaán ñeà ñoù, vôùi yeâu caàu khaùch quan cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa, chuyeån dòch maïnh cô caáu kinh teá noâng nghieäp, noâng thoân theo höôùng coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa, toâi choïn ñeà taøi “Phöông höôùng chuyeån dòch cô caáu kinh teá ngaønh tænh Traø Vinh ñeán naêm 2015” laøm luaän aùn tieán só. 3. Muïc tieâu vaø noäi dung cuûa luaän aùn a) Muïc tieâu Treân cô sôû nghieân cöùu lyù luaän cô baûn veà chuyeån dòch cô caáu kinh teá coù tính ñeán kinh nghieäm cuûa moät soá nöôùc vaø thöïc traïng chuyeån dòch cô caáu kinh teá cuûa tænh Traø Vinh ñeå xaùc ñònh phöông höôùng chuyeån dòch cô caáu kinh teá ngaønh cuûa tænh ñeán naêm 2015. b) Noäi dung
3 - Heä thoáng hoùa cô sôû lyù luaän veà cô caáu kinh teá, chuyeån dòch cô caáu kinh teá, nghieân cöùu caùc moâ hình chuyeån dòch cô caáu cuûa moät soá nöôùc trong khu vöïc vaø vieäc vaän duïng kinh nghieäm ñoù vaøo hoaøn caûnh thöïc tieãn cuûa Vieät Nam. Ñaùnh giaù thöïc traïng chuyeån dòch cô caáu kinh teá, cô caáu caùc ngaønh cuûa caùc khu vöïc kinh teá tænh Traø Vinh. Xaùc ñònh quan ñieåm phöông höôùng vaø muïc tieâu chuyeån dòch cô caáùu kinh teá vaø caùc giaûi phaùp thuùc ñaååy chuyeån dòch cô caáu kinh teá ngaønh. 4. Ñoái töôïng, phaïm vi vaø phöông phaùp nghieân cöùu cuûa ñeà taøi: - Ñoái töôïng: Ñeà taøi nghieân cöùu chuyeån dòch cô caáu kinh teá cuûa caùc ngaønh kinh teá ñoàng thôøi nghieân cöùu chuyeån dòch cô caáu noäi boä caùc ngaønh. - Phaïm vi: + Veà khoâng gian ñöôïc giôùi haïn trong tænh Traø Vinh. + Veà thôøi gian, ñeà taøi laáy moác thôøi gian töø 1995 ñeán 2005 ñeå ñaùnh giaù thöïc traïng töø ñoù nghieân cöùu phöông höôùng chuyeån dòch cô caáu kinh teá ngaønh ñeán naêm 2015. - Phöông phaùp nghieân cöùu: Ñeà taøi söû duïng caùc phöông phaùp chuû yeáu nhö phuông phaùp duy vaät bieän chöùng; duy vaät lòch söû cuûa chuû nghóa Macxít; phöông phaùp so saùnh, phöông phaùp phaân tích heä thoáng, phöông phaùp thoáng keâ, phöông phaùp chuyeân gia vaø caùc phöông phaùp khaùc… Trong tính toaùn duøng giaù coá ñònh vaø giaù thöïc teá. Döïa vaøo soá lieäu, taøi lieäu cuûa caùc ngaønh, ñaëc bieät cuûa ngaønh thoáng keâ cuûa Sôû Keá hoaïch vaø Ñaàu tö Traø Vinh, ñeà taøi toång hôïp, xöû lyù phaân tích ñeå ñaùnh giaù chuyeån dòch cô caáu kinh teá nhaèm ñaûm baûo tính khaùch quan vaø thöïc tieãn cho caùc nhaän xeùt, ñaùnh giaù. Ngoaøi ra, ñeà taøi cuõng keá thöøa caùc keát quaû nghieân cöùu cuûa caùc Boä, ngaønh vaø ñòa phöông coù lieân quan ñeán ñeà taøi. 5. Nhöõng ñoùng goùp cuûa luaän aùn - Toång hôïp moät soá vaán ñeà lyù luaän cô baûn veà cô caáu kinh teá vaø chuyeån dòch cô caáu kinh teá. - Laàn ñaàu tieân ñaùnh giaù toaøn dieän cô caáu kinh teá cuûa tænh mang tính khoa hoïc vaø thöïc tieãn. - Luaän aùn ñaõ ñöa ra phöông höôùng caùc giaûi phaùp mang tính toaøn dieän, ñoät phaù cho söï chuyeån dòch cô caáu. - Goùp phaàn cung caáp coù cô sôû, caên cöù trong vieäc xaây döïng vaø chæ ñaïo thöïc hieän chuyeån dòch cô caáu kinh teá cho caùc caáp cuûa ñòa phöông.
4 ch−¬ng 1 MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN CÔ BAÛN VEÀ CÔ CAÁU VAØ CHUYEÅN DÒCH CÔ CAÁU KINH TEÁ 1.1. MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM 1.1.1. Cô caáu Cô caáu hay coøn goïi laø caáu truùc, coù nguoàn goác chöõ La tinh “Structure” coù nghóa laø xaây döïng, laø kieán truùc. Xeùt veà maët trieát hoïc, cô caáu laø moät phaïm truø phaûn aùnh caáu truùc beân trong cuûa moät soá ñoái töôïng, laø taäp hôïp nhöõng moái lieân heä cô baûn töông ñoái oån ñònh giöõa caùc yeáu toá caáu thaønh ñoái töôïng ñoù, trong moät thôøi gian, khoâng gian nhaát ñònh. Trong khi phaân tích quaù trình phaân coâng lao ñoäng chung, Kark Marx ñaõ noùi: “Cô caáu laø söï phaân chia veà chaát löôïng theo moät tyû leä veà soá löôïng cuûa quaù trình saûn xuaát xaõ hoäi”. Laø moät phaïm truø trieát hoïc, khaùi nieäm cô caáu ñöôïc söû duïng ñeå bieåu thò caáu truùc beân trong, tyû leä vaø moái quan heä giöõa caùc boä phaän hôïp thaønh cuûa moät heä thoáng. Cô caáu ñöôïc bieåu hieän nhö laø taäp hôïp nhöõng moái quan heä lieân keát höõu cô, caùc yeáu toá khaùc nhau cuûa moät heä thoáng nhaát ñònh. Cô caáu laø thuoäc tính cuûa moät heä thoáng. Do ñoù, khi nghieân cöùu cô caáu phaûi ñöùng treân quan ñieåm heä thoáng. 1.1.2. Cô caáu kinh teá Trong caùc taøi lieäu kinh teá coù nhieàu caùch tieáp caän khaùc nhau veà khaùi nieäm cô caáu kinh teá. “Cô caáu kinh teá laø toång theå caùc ngaønh, lónh vöïc, boä phaän kinh teá coù quan heä höõu cô töông ñoái oån ñònh hôïp thaønh. Coù caùc loaïi cô caáu kinh teá khaùc nhau: cô caáu neàn kinh teá quoác daân, cô caáu theo ngaønh kinh teá - kyõ thuaät, cô caáu theo vuøng, cô caáu theo ñôn vò haønh chính - laõnh thoå, cô caáu theo thaønh phaàn kinh teá, trong ñoù cô caáu theo ngaønh kinh teá - kyõ thuaät maø tröôùc heát cô caáu coâng - noâng nghieäp laø quan troïng nhaát. Trong thôøi kyø quaù ñoä xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi, chieán löôïc kinh teá - xaõ hoäi Vieät Nam hieän nay laø xaây döïng moät cô caáu kinh teá goàm: (1) cô caáu ngaønh: phaùt trieån caùc ngaønh noâng - laâm - ngö nghieäp gaén vôùi coâng nghieäp cheá bieán laø nhieäm vuï quan troïng haøng ñaàu, ñoàng thôøi taêng toác ñoä phaùt trieån caùc ngaønh coâng nghieäp, môû roäng khu vöïc dòch vuï, töøng böôùc ñöa neàn kinh teá phaùt trieån toaøn dieän vaø theo höôùng hieän ñaïi, (2) cô caáu thaønh phaàn: neàn kinh teá coù nhieàu thaønh phaàn, trong ñoù thaønh phaàn kinh teá quoác doanh ñoùng vai troø chuû ñaïo, (3) Cô caáu vuøng: phaùt trieån nhöõng vuøng chuyeân moân hoùa saûn xuaát coù hieäu quaû kinh teá - xaõ hoäi cao. Xaùc ñònh cô caáu kinh teá hôïp lyù vaø thuùc ñaåy söï
5 chuyeån dòch cô caáu kinh teá laø vaán ñeà coù yù nghóa chieán löôïc quan troïng phuï thuoäc vaøo söï hieåu bieát saâu saéc caùc nhaân toá kinh teá, xaõ hoäi, kyõ thuaät cuï theå ôû töøng vuøng trong töøng thôøi gian vaø khaû naêng toå chöùc saûn xuaát, quaûn lyù kinh teá, treân cô sôû ñoù khai thaùc vaø söû duïng coù hieäu quaû nhaát taøi nguyeân, ñaát ñai, söùc lao ñoäng, tö lieäu saûn xuaát, taïo ra söï phaùt trieån treân moïi vuøng ñaát nöôùc vaø taïo ñieàu kieän naâng cao ñôøi soáng nhaân daân noùi chung, khaéc phuïc söï laïc haäu cuûa nhieàu vuøng, nhieàu daân toäc”[55]. Cô caáu kinh teá coøn laø toång theå caùc moái quan heä taùc ñoäng laãn nhau giöõa caùc yeáu toá vaø trong töøng yeáu toá cuûa löïc löôïng saûn xuaát vaø quan heä saûn xuaát vôùi nhöõng ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi cuï theå trong nhöõng giai ñoaïn phaùt trieån nhaát ñònh cuûa xaõ hoäi. Ñöùng treân quan ñieåm duy vaät bieän chöùng vaø lyù thuyeát heä thoáng coù theå hieåu: cô caáu kinh teá laø moät toång theå hôïp thaønh bôûi nhieàu yeáu toá kinh teá cuûa neàn kinh teá quoác daân, giöõa chuùng coù nhöõng moái lieân heä höõu cô, nhöõng töông taùc qua laïi caû veà soá löôïng vaø chaát löôïng, trong nhöõng khoâng gian vaø ñieàu kieän kinh teá cuï theå, chuùng vaän ñoäng höôùng vaøo nhöõng muïc tieâu nhaát ñònh. Theo quan ñieåm naøy, cô caáu kinh teá laø moät phaïm truø kinh teá, laø neàn taûng cuûa cô caáu xaõ hoäi vaø cheá ñoä xaõ hoäi. Moät caùch tieáp caän khaùc thì cho raèng: cô caáu kinh teá hieåu moät caùch ñaày ñuû laø moät toång theå heä thoáng kinh teá bao goàm nhieàu yeáu toá coù quan heä chaët cheõ vôùi nhau, taùc ñoäng qua laïi vôùi nhau trong nhöõng khoâng gian vaø thôøi gian nhaát ñònh, trong nhöõng ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi nhaát ñònh, ñöôïc theå hieän caû veà maët ñònh tính laãn ñònh löôïng, caû veà soá löôïng vaø chaát löôïng, phuø hôïp vôùi muïc tieâu ñöôïc xaùc ñònh cuûa neàn kinh teá. [14] Nhìn chung, caùc caùch tieáp caän treân ñaõ phaûn aùnh ñöôïc maët baûn chaát chuû yeáu cuûa cô caáu kinh teá. Ñoù laø caùc vaán ñeà: - Toång theå caùc nhoùm ngaønh, caùc yeáu toá caáu thaønh heä thoáng kinh teá cuûa moät quoác gia. - Soá löôïng vaø tyû troïng cuûa caùc nhoùm ngaønh cuûa caùc yeáu toá caáu thaønh heä thoáng kinh teá trong toång theå neàn kinh teá ñaát nöôùc. - Caùc moái quan heä töông taùc laãn nhau giöõa caùc nhoùm ngaønh, caùc yeáu toá… höôùng vaøo caùc muïc tieâu ñaõ xaùc ñònh. Cô caáu kinh teá coøn laø moät phaïm truø; muoán naém vöõng baûn chaát cuûa cô caáu kinh teá vaø thöïc thi caùc giaûi phaùp nhaèm chuyeån dòch cô caáu kinh teá moät caùch coù hieäu quaû caàn xem xeùt töøng loaïi cô caáu cuï theå cuûa neàn kinh teá quoác daân.
6 Nhö vaäy cô caáu kinh teá laø moät toång theå bao goàm nhieàu yeáu toá mang tính ñònh tính vaø ñònh löôïng, coù quan heä chaët cheõ vôùi nhau, taùc ñoäng qua laïi laãn nhau trong moät khoaûng khoâng gian vaø thôøi gian nhaát ñònh trong nhöõng ñieàu kieän kinh teá vaø xaõ hoäi nhaát ñònh. Noù theå hieän veà caû hai maët soá löôïng vaø chaát löôïng phuø hôïp vôùi muïc tieâu ñaõ xaùc ñònh veà phaùt trieån kinh teá vaø xaõ hoäi. Söï hình thaønh cô caáu kinh teá thöôøng bò chi phoái bôûi caùc nhaân toá chuû yeáu nhö: - Nhöõng nhaân toá ñòa lyù-töï nhieân (taøi nguyeân thieân nhieân, khoaùng saûn, nguoàn nöôùc, nguoàn naêng löôïng, ñaát ñai, khí haäu…). - Nhaân toá veà chính trò coù aûnh höôûng raát quan troïng, coù khi mang tính chaát quyeát ñònh ñeán cô caáu kinh teá, tuøy ñöôøng loái chính trò moãi thôøi kyø maø aûnh höôûng ñeán hình thaønh cô caáu kinh teá. - Nhöõng nhaân toá kinh teá xaõ hoäi beân trong ñaát nöôùc, nhu caàu cuûa con ngöôøi qui ñònh caùc daïng lao ñoäng hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi cuõng nhö cô caáu keát quaû nhöõng hoaït ñoäng ñoù. Nhu caàu xaõ hoäi, vôùi tính caùch laø ñoäng cô thuùc ñaåy beân trong cuûa saûn xuaát laø nhöõng tieàn ñeà cuûa cô caáu kinh teá. - Nhöõng nhaân toá veà kinh teá ñoái ngoaïi vaø phaân coâng lao ñoäng quoác teá döôùi nhieàu hình thöùc seõ gia taêng thích öùng vaø phuø hôïp veà cô caáu cuûa neàn kinh teá vôùi beân ngoaøi. Tính ña daïng cuûa caùc nhu caàu phoå bieán vaø söï khaùc nhau veà ñieàu kieän thuaän lôïi cho neàn saûn xuaát ôû caùc nöôùc ñoøi hoûi baát cöù neàn kinh teá naøo cuõng coù söï trao ñoåi keát quaû hoaït ñoäng vôùi beân ngoaøi vôùi möùc ñoä vaø phaïm vi khaùc nhau. Nhö vaäy muïc tieâu phaùt trieån kinh teá vaø xaõ hoäi cuûa moät neàn kinh teá trong töøng thôøi kyø seõ quyeát ñònh vieäc hình thaønh caùc yeáu toá, caùc boä phaän caáu thaønh veà caû hai maët soá löôïng vaø chaát löôïng, trong ñoù maët chaát löôïng qui ñònh vai troø, vò trí cuûa caùc yeáu toá, caùc boä phaän, coøn maët soá löôïng theå hieän quan heä tyû leä cuûa caùc boä phaän phuø hôïp vôùi maët chaát löôïng ñaõ ñöôïc xaùc ñònh. Khi soá löôïng thay ñoåi seõ taïo ra khaû naêng thay ñoåi veà chaát, luùc ñoù seõ daãn ñeán söï thay ñoåi veà cô caáu kinh teá. Do vaäy khi noùi ñeán chuyeån dòch cô caáu kinh teá laø noùi ñeán söï thay ñoåi caû veà chaát löôïng vaø soá löôïng töông öùng vôùi chaát löôïng ñoù. Töø nhöõng khaùi nieäm treân taùc giaû cho raèng: cô caáu kinh teá phaûi ñaûm baûo tính lieân keát trong noäi boä neàn kinh teá vaø taùc ñoäng qua laïi laãn nhau ñeå cuøng nhau phaùt trieån, laøm cô sôû cho quaù trình chuyeån dòch cô caáu trong neàn kinh teá. 1.2. CHUYEÅN DÒCH CÔ CAÁU KINH TEÁ VAØ PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ 1.2.1. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá Chuyeån dòch cô caáu kinh teá laø “quaù trình caûi bieán kinh teá xaõ hoäi töø tình traïng laïc haäu, mang naëng tính chaát töï caáp töï tuùc töøng böôùc vaøo chuyeân moân hoùa
7 hôïp lyù, trang bò kyõ thuaät, coâng ngheä hieän ñaïi, treân cô sôû ñoù, taïo ra naêng suaát lao ñoäng cao, hieäu quaû kinh teá cao vaø nhòp ñoä taêng tröôûng maïnh cho neàn kinh teá noùi chung. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá bao goàm vieäc caûi bieán kinh teá theo ngaønh, theo vuøng laõnh thoå vaø cô caáu caùc thaønh phaàn kinh teá. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá laø vaán ñeà mang tính taát yeáu khaùch quan vaø laø moät quaù trình ñi leân töøng böôùc döïa treân söï keát hôïp maät thieát caùc ñieàu kieän chuû quan, caùc lôïi theá veà kinh teá xaõ hoäi, töï nhieân trong nöôùc, trong vuøng, trong ñôn vò kinh teá vôùi caùc khaû naêng ñaàu tö, hôïp taùc, lieân keát, lieân doanh veà saûn xuaát, dòch vuï, tieâu thuï saûn phaåm cuûa caùc nöôùc, caùc vuøng vaø ñôn vò kinh teá khaùc nhau…”. [37] Quaù trình phaùt trieån, hoaït ñoäng kinh teá cuûa caùc ngaønh, caùc vuøng vaø caùc thaønh phaàn kinh teá khoâng phaûi bao giôø cuõng ñoàng ñeàu vaø nhòp nhaøng vôùi nhau, vì trong quaù trình aáy coù nhieàu yeáu toá taùc ñoäng ñeán xu höôùng phaùt trieån cuûa moãi ngaønh. Ngoaøi ra, cô caáu kinh teá seõ thay ñoåi theo töøng thôøi kyø phaùt trieån bôûi caùc yeáu toá hôïp thaønh cô caáu kinh teá khoâng coá ñònh. Ñoù laø söï thay ñoåi veà soá löôïng caùc ngaønh hoaëc söï thay ñoåi veà quan heä tyû leä giöõa caùc ngaønh, caùc vuøng, caùc thaønh phaàn do söï xuaát hieän hoaëc bieán maát cuûa moät soá ngaønh vaø toác ñoä taêng tröôûng giöõa caùc yeáu toá caáu thaønh cô caáu kinh teá khoâng ñoàng ñeàu. Söï thay ñoåi cuûa cô caáu kinh teá töø traïng thaùi naøy sang traïng thaùi khaùc cho phuø hôïp vôùi moâi tröôøng phaùt trieån ñöôïc goïi laø söï chuyeån dòch kinh teá. Ñaây khoâng phaûi ñôn thuaàn laø söï thay ñoåi vò trí, maø laø söï bieán ñoåi caû veà chaát vaø löôïng trong noäi boä cô caáu. Vieäc chuyeån dòch cô caáu kinh teá phaûi döïa treân cô sôû moät cô caáu kinh teá hieän coù, do ñoù noäi dung cuûa chuyeån dòch cô caáu laø caûi taïo cô caáu cuõ laïc haäu hoaëc chöa phuø hôïp ñeå xaây döïng cô caáu môùi tieân tieán, hoaøn thieän vaø boå sung cô caáu cuõ thaønh cô caáu môùi hieän ñaïi vaø phuø hôïp hôn. Nhö vaäy, chuyeån dòch cô caáu kinh teá veà thöïc chaát laø söï ñieàu chænh cô caáu treân 3 maët bieåu hieän cuûa cô caáu nhö ñaõ trình baøy treân nhaèm höôùng söï phaùt trieån cuûa toaøn boä neàn kinh teá theo caùc muïc tieâu kinh teá - xaõ hoäi ñaõ xaùc ñònh cho töøng thôøi kyø phaùt trieån. Cho duø coù söï bieán ñoåi trong noäi boä cô caáu kinh teá, song neáu cô caáu kinh teá vaãn coøn thích öùng, chöa gaây ra nhöõng trôû ngaïi lôùn cho söï phaùt trieån cuûa töøng boä phaän vaø caû toång theå thi chöa ñoøi hoûi phaûi xaùc ñònh laïi cô caáu kinh teá. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá seõ dieãn ra khi: - Coù nhöõng thay ñoåi lôùn veà ñieàu kieän phaùt trieån. - Coù nhöõng khaû naêng vaø giaûi phaùp môùi laøm thay ñoåi phöông thöùc khai thaùc caùc ñieàu kieän hieän taïi. - Trong quan heä phaùt trieån giöõa caùc boä phaän cuûa cô caáu kinh teá coù nhöõng trôû ngaïi daãn ñeán haïn cheá laãn nhau, laøm aûnh höôûng ñeán phaùt trieån chung. 1.2.1.1. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá laø moät quaù trình
8 Khoâng phaûi cô caáu kinh teá môùi ñöôïc hình thaønh ngay moät luùc vaø laäp töùc thay theá cô caáu cuõ. Quaù trình chuyeån dòch cô caáu tröôùc tieân phaûi laø moät quaù trình tích luõy veà löôïng, thay ñoåi veà löôïng ñeán moät möùc naøo ñoù seõ daãn ñeán thay ñoåi veà chaát. Quaù trình chuyeån dòch cô caáu kinh teá dieãn ra nhanh hay chaäm tuøy thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá trong ñoù coù söï taùc ñoäng tröïc tieáp raát quan troïng cuûa chuû theå laõnh ñaïo vaø quaûn lyù. Söï chuyeån dòch cô caáu kinh teá nhaát thieát phaûi laø moät quaù trình, nhöng khoâng laø moät quaù trình töï phaùt vaø vôùi caùc böôùc tuaàn töï theo khuoân maãu naøo ñoù maø ngöôïc laïi, con ngöôøi baèng nhaän thöùc vöôït tröôùc vaø am hieåu thöïc teá saâu saéc hoaøn toaøn coù theå taïo ra nhöõng tieàn ñeà, taùc ñoäng laøm cho quaù trình ñoù dieãn ra nhanh hôn theo höôùng ñuùng, hoaøn thieän hôn. Nhöng vaán ñeà quan troïng laø phaûi khôûi xöôùng töø ñaâu, duøng bieän phaùp naøo ñeå môû ñaàu vaø taïo hieäu öùng lan truyeàn trong toång theå neàn kinh teá ñeå chuyeån dòch cô caáu kinh teá coù hieäu quaû. Caùc nöôùc treân theá giôùi ñeàu quan taâm ñeán vieäc ñieàu chænh hôïp lyù cô caáu kinh teá cuûa mình. Coù nhieàu lyù do laøm cho caùc nöôùc coù nhöõng quan taâm ñeán vaán ñeà naøy: - Trong maáy thaäp kyû qua, caùc nöôùc vuøng chaâu AÙ Thaùi Bình Döông ñaõ taän duïng khaù toát nhöõng lôïi theá so saùnh ñeå phaùt trieån neàn kinh teá cuûa mình neân ñaõ ñaït toác ñoä taêng tröôûng khaù cao, laøm cho khu vöïc naøy trôû thaønh khu vöïc phaùt trieån kinh teá naêng ñoäng nhaát theá giôùi. Nhôø ñoù, ñaõ xuaát hieän nhöõng nöôùc coâng nghieäp hoùa môùi, vaø coù nhöõng nöôùc ñöùng vaøo haøng nguõ caùc nöôùc coù toác ñoä taêng tröôûng cao. - Ñeå ñoåi môùi coâng ngheä saûn xuaát, caùc nöôùc coâng nghieäp hoùa tìm caùch chuyeån nhöõng coâng ngheä laïc haäu hoaëïc keùm tính caïnh tranh sang caùc nöôùc keùm phaùt trieån hôn. Maët khaùc, caùc nöôùc keùm phaùt trieån hôn laïi coù nhu caàu tieáp nhaän caùc coâng ngheä coù trình ñoä thaáp ñeå töøng böôùc tham gia vaøo thò tröôøng theá giôùi, taïo ra cô may, töï ñieàu chænh haønh vi vaø taêng cöôøng khaû naêng caïnh tranh treân thò tröôøng quoác teá. - Söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa khoa hoïc coâng ngheä ñaõ taïo ra nhöõng lónh vöïc coâng ngheä môùi, coù hieäu quaû cao, ñaëc bieät laø caùc coâng ngheä tieân tieán, coù khaû naêng tieát kieäm taøi nguyeân, baûo veä moâi tröôøng. [49] 1.2.1.2. Cô caáu kinh teá hieäu quaû vaø hôïp lyù Moät cô caáu kinh teá hieäu quaû, hôïp lyù, trong thöïc teá ñöôïc thoâng qua caùc bieåu hieän sau: - Cô caáu kinh teá ñoù cho pheùp khai thaùc toái ña nhöõng öu theá vaø nhöõng thuaän lôïi veà caùc nguoàn löïc chung nhö: vò theá, ñaát ñai, khí haäu, truyeàn thoáng vaø caùc tieàm naêng voán coù veà xaõ hoäi, lao ñoäng. Baûo ñaûm vaø taïo ñieàu kieän thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa moãi ngaønh, moãi vuøng vaø caùc thaønh phaàn kinh teá.
9 - Cô caáu kinh teá ñoù taïo ñöôïc nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc ngaønh kinh teá phaùt trieån vôùi soá löôïng vaø chuûng loaïi saûn phaåm ñaëc tröng, ña daïng, phong phuù, ñaûm baûo tieâu duøng cuûa daân cö vaø xuaát khaåu. - Taïo tích luõy toái öu cho neàn kinh teá quoác daân, xuaát phaùt töø vieäc phaûi taïo ñöôïc khaû naêng tích luõy cao ôû nhöõng ngaønh, nhöõng vuøng coù nhieàu lôïi theá so saùnh ñeå chuùng vöøa coù khaû naêng töï buø ñaép cho mình, ñoàng thôøi coù khaû naêng hoã trôï cho caùc ngaønh, caùc vuøng khaùc vaø goùp phaàn laøm taêng tích luõy cho toaøn boä neàn kinh teá quoác daân. - Xaây döïng cô caáu kinh teá hôïp lyù seõ aûnh höôûng maïnh meõ, tröïc tieáp ñeán nhòp ñoä taêng tröôûng vaø qui moâ taêng tröôûng kinh teá, taïo ra nhöõng tieàn ñeà vaät chaát ñeå phaùt huy coù hieäu quaû hôn neàn kinh teá quoác daân. Ñeán löôït noù, söï taêng tröôûng kinh teá do cô caáu hôïp lyù laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå phaùt trieån hôn nöõa trong töông lai. Moät cô caáu kinh teá hôïp lyù seõ taùc ñoäng tích cöïc ñeán neàn kinh teá, taïo ñieàu kieän thöïc hieän caùc muïc tieâu kinh teá - xaõ hoäi, khai thaùc vaø phaùt huy nhöõng nguoàn löïc trong vuøng, trong nöôùc coù hieäu quaû. [19, 49] 1.2.2. Ñaëc tröng cô caáu kinh teá 1.2.2.1. Tính khaùch quan cuûa cô caáu kinh teá Cô caáu kinh teá ñöôïc hình thaønh moät caùch khaùch quan do trình ñoä phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát vaø phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi. Moät cô caáu kinh teá nhö theá naøo vaø xu höôùng chuyeån dòch ra sao thì phuï thuoäc vaøo nhöõng ñieàu kieän hoaøn caûnh khaùch quan veà theå cheá chính trò, ñieàu kieän töï nhieân vaø xaõ hoäi nhaát ñònh chöù khoâng tuøy thuoäc vaøo yù muoán chuû quan cuûa con ngöôøi. Khaùc vôùi qui luaät töï nhieân, qui luaät kinh teá vaän ñoäng vaø phaùt huy taùc duïng thoâng qua hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Vì vaäy trong quaù trình hình thaønh vaø chuyeån ñoåi cô caáu kinh teá luoân chòu söï taùc ñoäng nhaát ñònh cuûa con ngöôøi, tuy nhieân söï taùc ñoäng chuû quan naøy phaûi phuø hôïp qui luaät khaùch quan. Ñieàu naøy coù nghóa laø ôû moãi giai ñoaïn nhaát ñònh, vôùi trình ñoä nhaát ñònh cuûa saûn xuaát seõ caàn thieát vaø coù khaû naêng toàn taïi khaùch quan moät cô caáu kinh teá thích hôïp. Phaùt trieån kinh teá treân moät cô caáu kinh teá hôïp lyù thì neàn kinh teá seõ phaùt trieån thuaän lôïi, ngöôïc laïi thì neàn kinh teá seõ gaëp khoù khaên. Vieäc nghieân cöùu cô caáu kinh teá ñoøi hoûi phaûi xaùc ñònh ñuùng cô caáu kinh teá cuûa giai ñoaïn hieän taïi (caû veà maët ñònh tính vaø ñònh löôïng) vaø döï baùo chính xaùc cô caáu kinh teá trong töông lai. Vieäc keá thöøa nhöõng tinh tuùy hoaëc khaéc phuïc nhöõng nhöôïc ñieåm cuûa cô caáu kinh teá hieän taïi ñeå phaùt trieån ñuùng ñaén cô caáu kinh teá töông lai laø quan troïng [19, 37]. 1.2.2.2. Tính lòch söû cuï theå veà thôøi gian, khoâng gian
10 Cô caáu kinh teá theå hieän trình ñoä phaùt trieån cuûa vuøng, quoác gia. Söï dòch chuyeån cô caáu kinh teá theå hieän chieàu höôùng phaùt trieån cuûa cô caáu kinh teá. Cô caáu kinh teá luoân coù tính keá thöøa coù nghóa laø cô caáu kinh teá môùi trong töøng thôøi kyø cuûa töøng ñòa phöông vaø trong caû nöôùc bao giôø cuõng ñöùng tröôùc moät cô caáu kinh teá thôøi kyø tröôùc ñeå laïi. Söï khaùc nhau veà ñieàu kieän töï nhieân, hoaøn caûnh lòch söû cuï theå, hoaït ñoäng caùc qui luaät kinh teá ñaëc thuø caùc phöông thöùc saûn xuaát seõ quyeát ñònh söï khaùc bieät veà cô caáu kinh teá moãi vuøng, moãi nöôùc. Cô caáu kinh teá phaûn aùnh tính qui luaät chung cuûa quaù trình phaùt trieån (ñoù laø chuyeån töø cô caáu baát hôïp lyù sang moät cô caáu hôïp lyù hôn) nhöng söï bieåu hieän cuï theå phaûi thích öùng ñaëc thuø cuûa moãi nöôùc, moãi vuøng veà töï nhieân, kinh teá, lòch söû. Khoâng coù moät cô caáu maãu chung cho moïi phöông thöùc saûn xuaát, moïi vuøng kinh teá hoaëc ñaïi dieän chung cho nhieàu nöôùc khaùc nhau. Moãi quoác gia, moãi vuøng caàn thieát phaûi löïa choïn moät cô caáu kinh teá phuø hôïp vôùi moãi giai ñoaïn phaùt trieån lòch söû. 1.2.2.3. Cô caáu kinh teá luoân bieán ñoåi theo höôùng ngaøy caøng hoaøn thieän Söï bieán ñoåi ñoù gaén lieàn vôùi söï bieán ñoåi vaø phaùt trieån khoâng ngöøng cuûa tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät, caùch maïng thoâng tin… Cô caáu kinh teá luoân vaän ñoäng, phaùt trieån vaø chuyeån hoùa cho nhau. Cô caáu kinh teá cuõ dòch chuyeån daàn daàn vaø hình thaønh cô caáu kinh teá môùi. Cô caáu kinh teá môùi naøy ra ñôøi vaø thay theá cô caáu kinh teá cuõ. Sau ñoù cô caáu kinh teá môùi laïi trôû neân khoâng phuø hôïp vaø ñöôïc thay theá baèng cô caáu kinh teá môùi ôû trình ñoä cao hôn, hoaøn thieän hôn. Cöù nhö theá, cô caáu kinh teá vaän ñoäng bieán ñoåi khoâng ngöøng töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp, töø ñôn ñieäu ñeán ña daïng, töø ít hoaøn thieän ñeán hoaøn thieän hôn. Söï vaän ñoäng bieán ñoåi ñoù laø do taùc ñoäng cuûa caùc qui luaät kinh teá xaõ hoäi, do yeâu caàu phaùt trieån vaên minh nhaân loaïi. Cô caáu kinh teá khoâng chæ giôùi haïn ôû caùc quan heä giöõa caùc ngaønh vaø coù tính oån ñònh maø noù luoân thay ñoåi phuø hôïp vôùi yeâu caàu phaùt trieån cuûa neàn kinh teá trong töøng thôøi kyø. 1.2.3. Caùc yeáu toá cô baûn cuûa cô caáu kinh teá Trong khi xem xeùt veà cô caáu cuûa moät neàn kinh teá, coù 3 yeáu toá cô baûn caàn ñöôïc chuù yù, ñoù laø: - Cô caáu kinh teá theo ngaønh. - Cô caáu kinh teá theo vuøng laõnh thoâ. - Cô caáu kinh teá theo thaønh phaàn kinh teá. 1.2.3.1. Cô caáu kinh teá theo ngaønh: laø toå hôïp caùc ngaønh hôïp thaønh, caùc ngaønh quan heä gaén boù vôùi nhau theo nhöõng tyû leä nhaát ñònh. Cô caáu kinh teá
11 ngaønh laø bieåu hieän roõ nhaát cuûa phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi phaûn aùnh trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát, trình ñoä phaùt trieån khoa hoïc coâng ngheä cuûa neàn kinh teá. Ngaønh coù theå hieåu laø toång theå caùc ñôn vò kinh teá cuøng thöïc hieän moät chöùc naêng trong heä thoáng phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi. Cô caáu ngaønh bieåu hieän quan heä kinh teá giöõa caùc ngaønh. Cô caáu ngaønh laø boä phaän then choát trong neàn kinh teá quoác daân vì cô caáu ngaønh quyeát ñònh traïng thaùi chung vaø tyû leä ñaàu vaøo, ñaàu ra cuûa neàn kinh teá. Thay ñoåi maïnh meõ cô caáu ngaønh laø neùt ñaëc tröng cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Colin Clark, nhaø kinh teá hoïc Anh ñaõ ñöa ra phöông phaùp phaân loaïi toaøn boä hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá thaønh ba ngaønh [47]: - Ngaønh thöù I: saûn phaåm ñöôïc saûn xuaát ra coù nguoàn goác töï nhieân. - Ngaønh thöù II: gia coâng caùc saûn phaåm ñöôïc saûn xuaát ra coù nguoàn goác töï nhieân. - Ngaønh thöù III: laø ngaønh saûn xuaát ra cuûa caûi voâ hình. (Ngaønh thöù I vaø ngaønh thöù II laø nhöõng ngaønh saûn xuaát ra cuûa caûi höõu hình). Ñeå thoáng nhaát tieâu chuaån phaân loaïi ngaønh giöõa caùc nöôùc, Lieân hieäp quoác ñaõ ban haønh “höôùng daãn phaân loaïi ngaønh theo tieâu chuaån quoác teá ñoái vôùi toaøn boä caùc hoaït ñoäng kinh teá”. Tieâu chuaån naøy cuõng ñöôïc gom laïi thaønh ba boä phaän neân noù truøng hôïp vôùi phöông phaùp phaân loaïi cuûa Colin Clark. - Nhoùm ngaønh noâng nghieäp: Bao goàm caùc ngaønh noâng, laâm, ngö nghieäp. - Nhoùm ngaønh coâng nghieäp: Bao goàm caùc ngaønh coâng nghieäp vaø xaây döïng - Nhoùm ngaønh dòch vuï: Bao goàm thöông maïi, böu ñieän, du lòch… 1.2.3.2. Cô caáu kinh teá theo vuøng laõnh thoå: Theo töø ñieån baùch khoa laø “söï phaân coâng theo laõnh thoå cuûa neàn kinh teá quoác daân thaønh caùc boä phaän laõnh thoå coù chöùc naêng chuyeân moân hoùa khaùc nhau nhöng lieân heä qua laïi vôùi nhau trong moät heä thoáng thoáng nhaát. Hình thaønh cô caáu laõnh thoå neàn kinh teá quoác daân gaén lieàn vôùi phaân coâng lao ñoäng theo laõnh thoå. Nhöõng boä phaän caáu thaønh cuûa cô caáu laõnh thoå: caùc haït nhaân, vuøng ngoaïi vi, giôùi haïn, caùc tieåu vuøng”. [55] Neáu cô caáu ngaønh kinh teá hình thaønh töø quaù trình phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi vaø chuyeân moân hoaù saûn xuaát thì cô caáu vuøng laõnh thoå laïi ñöôïc hình thaønh chuû yeáu töø vieäc boá trí saûn xuaát theo khoâng gian ñòa lyù. Cô caáu laõnh thoå laø söï phaân chia
12 ñaát nöôùc, caûnh quan, vuøng thaønh caùc phaàn töû ñöôïc theå hieän baèng khoâng gian roõ reät, moãi phaàn töû thöïc hieän moät chöùc naêng nhaát ñònh trong quaù trình phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc, vuøng, vaø chöùc naêng naøy ôû möùc ñoä naøo ñoù, gaén lieàn vôùi vò trí ñiaï lyù cuûa phaàn töû treân laõnh thoå nghieân cöùu. Daáu hieäu cuûa quaù trình cô caáu laõnh thoå laø söï phaân hoùa laõnh thoå. Phaân hoùa laõnh thoå laø quaù trình phöùc taïp hoùa cô caáu laõnh thoå. Cô caáu laõnh thoå bao goàm caùc vuøng chuyeân moân hoùa saûn xuaát moät soá saûn phaåm coù lôïi theá, nhaèm ñaït ñöôïc hieäu quaû kinh teá - xaõ hoäi cao. Cô caáu kinh teá vuøng laõnh thoå laø chænh theå lieân keát caùc ngaønh saûn xuaát trong moät vuøng theo moät caáu truùc hôïp lyù, maø nhôø ñoù coù theå taïo ra khaû naêng taêng tröôûng kinh teá trong quaù trình vaän haønh cuûa noù. Cô caáu laõnh thoå vaø cô caáu ngaønh kinh teá thöïc chaát laø hai maët cuûa moät theå thoáng nhaát vaø ñeàu bieåu hieän söï phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi. Cô caáu laõnh thoå hình thaønh gaén lieàn vôùi cô caáu ngaønh vaø thoáng nhaát trong vuøng kinh teá. Trong cô caáu laõnh thoå coù söï bieåu hieän cuûa cô caáu ngaønh trong ñieàu kieän cuï theå cuûa khoâng gian laõnh thoå. Xu höôùng phaùt trieån kinh teá laõnh thoå thöôøng laø phaùt trieån nhieàu maët, toång hôïp, coù öu tieân moät vaøi ngaønh vaø gaén lieàn vôùi hình thaønh söï phaân boå daân cö phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän, tieàm naêng phaùt trieån kinh teá cuûa laõnh thoå. Vieäc chuyeån dòch cô caáu laõnh thoå phaûi baûo ñaûm söï hình thaønh vaø phaùt trieån coù hieäu quaû cuûa caùc ngaønh kinh teá, caùc thaønh phaàn kinh teá theo laõnh thoå vaø treân phaïm vi caû nöôùc, phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm töï nhieân, kinh teá xaõ hoäi, phong tuïc taäp quaùn, truyeàn thoáng cuûa moãi vuøng, nhaèm khai thaùc trieät ñeå theá maïnh cuûa moãi vuøng ñoù. 1.2.3.3. Cô caáu kinh teá theo thaønh phaàn kinh teá: Theo töø ñieån baùch khoa “cô caáu neàn kinh teá quoác daân goàm nhieàu thaønh phaàn vôùi nhöõng hình thöùc sôû höõu khaùc nhau (kinh teá quoác doanh, kinh teá taäp theå, kinh teá caù theå, kinh teá tö baûn tö nhaân, kinh teá tö baûn nhaø nöôùc, kinh teá gia ñình). Caùc hình thöùc sôû höõu hoãn hôïp vaø ñan keát vôùi nhau, hình thaønh caùc toå chöùc kinh teá ña daïng. Chính saùch phaùt trieån kinh teá cuûa nhaø nöôùc Vieät Nam xuaát phaùt töø tính taát yeáu khaùch quan cuûa quaù trình xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi trong thôøi kyø quaù ñoä ôû Vieät Nam, xaây döïng moät neàn kinh teá phaùt trieån cao, döïa treân löïc löôïng saûn xuaát hieän ñaïi vaø cheá ñoä coâng höõu veà caùc tö lieäu saûn xuaát chuû yeáu, phaùt trieån neàn kinh teá haøng hoùa theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, thöïc hieän nhaát quaùn chính saùch phaùt trieån kinh teá nhieàu thaønh phaàn, trong ñoù kinh teá quoác doanh vaø kinh teá taäp theå ngaøy caøng trôû thaønh neàn taûng cuûa neàn kinh teá quoác daân, taïo ñoäng löïc vaø moâi tröôøng thuaän lôïi cho caùc thaønh phaàn kinh teá, caùc loaïi hình doanh nghieäp phaùt trieån nhanh vaø coù hieäu quaû. Trong chính saùch cô caáu kinh teá nhieàu thaønh phaàn thì phaùt trieån maïnh khu vöïc doanh nghieäp nhaø nöôùc, ñoåi môùi kinh teá hôïp taùc xaõ, phaùt huy vai troø töï chuû cuûa kinh teá hoä xaõ vieân, giuùp ñôõ, hoã trôï kinh teá caù theå, tieåu chuû, khuyeán khích kinh teá tö baûn tö nhaân