Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:115

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trước hiện trạng Ngân hàng Thương mại Cổ phần (NHTMCP) Ngoại thương Việt Nam ngày càng đẩy mạnh và thành công trong kinh doanh ngoại tệ, một lĩnh vực chứa nhiều rủi ro thị trường, đề tài nghiên cứu phục vụ cho việc tăng cường hoạt động quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại ngân hàng này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH TRẦN THỊ VÂN ANH Đề tài: QUẢN LÝ RỦI RO KINH DOANH NGOẠI TỆ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã ngành: 60340201 Người hướng dẫn khoa học: NGƯT.PGS.TS. ĐOÀN THANH HÀ TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016
i TÓM TẮT Trong quá trình công tác tại đơn vị Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam chi nhánh Kỳ Đồng, tác giả quan sát thực tiễn và nhận thấy sự cần thiết, tầm quan trọng của việc nâng cao công tác quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại quý ngân hàng. Vì thế, trên cơ sở lý luận nền tảng về rủi ro và quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ bao gồm cả nội dung và phương pháp lựa chọn các công cụ để thực hiện quản lý rủi ro; bài viết sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng phân tích dựa trên thực tế quá trình quản lý tại ngân hàng, đánh giá những điểm được và chưa được của từng khâu thực hiện, và đề xuất những phương án giải quyết phù hợp với điều kiện ngân hàng. Hướng tới mục tiêu chính là đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao việc quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ, bài viết đã tập trung thiết lập việc ứng dụng mô hình đo lường giới hạn chịu rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ VaR, và thiết lập lại bộ máy điều hành có phân hạn mức giao dịch cụ thể. Kết luận chung của luận văn là tuy nhận thức được tầm quan trọng và có định hướng phát triển tốt nhưng công tác quản lý rủi ro KDNT tại NHTMCP Ngoại thương Việt Nam hiện nay là còn nhiều hạn chế và chưa chặt chẽ, dựa trên những tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước (đã thực hiện trước) tác giả đã đánh giá những nhân tố tác động và đưa ra những phương án phù hợp với khung lý thuyết đã nêu ra trước đó và diễn biến thực tế
ii LỜI CAM ĐOAN Tác giả Luận văn có lời cam đoan danh dự về công trình khoa học này của mình, cụ thể: - Tôi tên : Trần Thị Vân Anh - Sinh ngày: 10/08/1990 - Quê quán: Quảng Ngãi - Hiện công tác tại: Phòng Dịch vụ khách hàng – Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam Chi nhánh Kỳ Đồng. - Là học viên cao học khóa 15 – Trường Đại học Ngân hàng Tp. Hồ Chí Minh - Đề tài: Quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam - Người hướng dẫn: NGƯT.PGS.TS. Đoàn Thanh Hà Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi. TP.Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2016 Tác giả Trần Thị Vân Anh
iii LỜI CẢM ƠN Sau khi tốt nghiệp đại học chuyên ngành Tài chính Ngân hàng tại trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh, bản thân tôi nhận thấy sự cần thiết của việc trau dồi thêm những kiến thức chuyên ngành đã học và hoàn thiện những cơ sở lý thuyết tài chính phục vụ cho công việc hiện tại, tôi lựa chọn tiếp tục tham gia khóa học đào tạo Thạc sĩ năm 2013 của quý trường đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh. Và cho đến nay, tôi chọn thực hiện đề tài nghiên cứu “Quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại Ngân hàng Thƣơng mại Cổ phần Ngoại thƣơng Việt Nam” làm luận văn hoàn tất khóa học. Đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn NGƯT.PGS.TS. Đoàn Thanh Hà, người thầy đã bổ sung cho tôi rất nhiều kiến thức hữu ích liên quan đến nghiên cứu khoa học trong suốt quá trình học tập và tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Tiếp theo, tôi xin cảm ơn đến tất cả các quý thầy cô đã giảng dạy tận tình và bổ trợ cho tôi nhiều kiến thức để làm nền tảng cho tôi có được một cơ sở lý luận về tài chính như ngày hôm nay. Bài nghiên cứu là sự cố gắng nỗ lực của tôi để hoàn thiện mục tiêu cần nghiên cứu, song trong quá trình thực hiện có thể tồn tại nhiều vấn đề còn hạn chế. Kính mong sự đóng góp của các quý thầy cô. Tôi xin chân thành cảm ơn! TP.Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2016 Tác giả Trần Thị Vân Anh
iii MỤC LỤC TÓM TẮT .............................................................................................................. I LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ II LỜI CẢM ƠN..................................................................................................... III MỤC LỤC .......................................................................................................... III DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................VII DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................. VIII DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ............................................................................ IX MỞ ĐẦU ................................................................................................................1 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGOẠI TỆ TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI .........5 1.1. Rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại các ngân hàng thƣơng mại 5 1.1.1. Khái niệm kinh doanh ngoại tệ ..............................................................5 1.1.2. Khái niệm rủi ro kinh doanh ngoại tệ....................................................6 1.1.3. Các chỉ tiêu đo lường rủi ro kinh doanh ngoại tệ .................................8 1.1.3.1. Chỉ tiêu định lượng ...........................................................................8 1.1.3.2. Chỉ tiêu định tính ............................................................................10 1.2. Quản lý hoạt động kinh doanh ngoại tệ trong ngân hàng thƣơng mại 10
iv 1.3. Quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ trong ngân hàng thƣơng mại ...........................................................................................................11 1.3.1. Khái niệm quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ trong ngân hàng thương mại ..............................................................................................11 1.3.2. Vai trò của quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ trong ngân hàng thương mại ..............................................................................................12 1.3.3. Các phương pháp quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ ......12 1.3.3.1. Qui định về hạn mức kinh doanh ngoại tệ tại ngân hàng ...............12 1.3.3.2. Cân bằng trạng thái ngoại tệ ...........................................................13 1.3.3.3. Sử dụng các công cụ phái sinh .......................................................14 1.3.3.4. Sử dụng kỹ thuật dự báo tỷ giá .......................................................19 1.3.3.5. Xác định giá trị chịu rủi ro thông qua mô hình VAR .....................19 1.4. Các nhân tố tác động đến quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ ............24 1.4.1. Các nhân tố bên trong ..........................................................................24 1.4.2. Các nhân tố bên ngoài ..........................................................................26 1.5. Bài học rút ra từ sự thất bại trong quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ của một số ngân hàng thƣơng mại ....................................................................28 1.5.1. Một số bài học về quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại các ngân hàng 28 1.5.1.1. Lesson và sự phá sản của ngân hàng Baring ..................................28 1.5.1.2. John Rusnak và sự thất bại của Ailen Allried Irish Bank...............30 1.5.2. Kinh nghiệm quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ của các ngân hàng 31 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGOẠI TỆ NHTMCP NGOẠI THƢƠNG VIỆT NAM .................34 2.1. Tổng quan về NHTMCP Ngoại thƣơng Việt Nam ...............................34
v 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của NHTMCP Ngoại thương Việt Nam 34 2.1.2. Cơ cấu tổ chức.......................................................................................35 2.1.3. Tình hình hoạt động của ngân hàng trong những năm gần đây .......36 2.2. Thực trạng quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thƣơng Việt Nam ...................................................................37 2.2.1. Thực trạng kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thương Việt Nam 37 2.2.1.1. Các giao dịch kinh doanh ngoại tệ .................................................37 2.2.1.2. Các thành tựu từ kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thương Việt Nam .......................................................................................................38 2.2.2. Thực trạng quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ NHTMCP Ngoại thương Việt Nam ...................................................................................43 2.2.2.1. Xác định mục tiêu kinh doanh ........................................................43 2.2.2.2. Xây dựng chuẩn mực quản lý kinh doanh ngoại tệ ........................44 2.2.2.3. Lựa chọn phương pháp quản lý rủi ro ............................................47 2.2.2.4. Đánh giá và thực hiện quản trị rủi ro ..............................................49 2.2.3. Đánh giá công tác quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thương Việt Nam .................................................................51 2.2.3.1. Đánh giá chung ...............................................................................51 2.2.3.2. Về công cụ quản lý .........................................................................52 2.2.3.3. Về hoạt động điều hành quản lý .....................................................53 2.2.3.4. Về nhân lực .....................................................................................53 2.2.3.5. Về công nghệ, kỹ thuật ...................................................................53 2.3. Các nhân tố tác động đến quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thƣơng Việt Nam .........................................................54 2.3.1. Các nhân tố bên trong ..........................................................................54 2.3.1.1. Chính sách quản lý của ngân hàng .................................................54
vi 2.3.1.2. Quy trình thực hiện quản lý ............................................................55 2.3.1.3. Nguồn nhân lực ..............................................................................56 2.3.1.4. Cơ sở vật chất, công nghệ kỹ thuật.................................................56 2.3.2. Các nhân tố bên ngoài ..........................................................................58 2.3.2.1. Chính sách NHNN ..........................................................................58 2.3.2.2. Biến động kinh tế trong nước .........................................................58 2.3.2.3. Biến động kinh tế nước ngoài .........................................................65 CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ RỦI RO HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGOẠI TỆ TRONG NHTMCP NGOẠI THƢƠNG VIỆT NAM 68 3.1. Cơ sở đề xuất giải pháp ...........................................................................68 3.1.1. Định hướng chung về hoạt động kinh doanh ngoại tệ .......................68 3.1.2. Định hướng về công tác quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ 68 3.2. Giải pháp tăng cƣờng quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thƣơng Việt Nam .............................................................69 3.2.1. Giải pháp liên quan đến công cụ quản lý ............................................69 3.2.2. Giải pháp liên quan đến công tác điều hành .......................................73 3.2.3. Giải pháp liên quan đến nhân lực........................................................77 3.2.4. Giải pháp liên quan đến công nghệ, kỹ thuật ......................................78 3.3. Một số kiến nghị .......................................................................................80 3.3.1. Hoàn thiện cở sở pháp lý ......................................................................80 3.3.2. Cân đối các yếu tố kinh tế vĩ mô cơ bản ..............................................81 KẾT LUẬN ..........................................................................................................84 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..........................................................85
vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ACB Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu ALM Phòng quản lý Tài sản – Nợ (Asset Loan Management) CSTT Chính sách tiền tệ DN Doanh nghiệp KDNT Kinh doanh ngoại tệ KTV Kế toán vốn NHNN Ngân hàng nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần TCTD Tổ chức tín dụng TCKT Tổ chức kinh tế TTQT Thanh toán quốc tế TTTM Tài trợ thương mại XNK Xuất nhập khẩu VIETCOMBANK Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam (Joint Stock Commercial Bank for Foreign Trade of VietNam)
viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1 Doanh số mua bán ngoại tệ của Vietcombank giai đoạn 2009-2015 39 Bảng 2.2 Lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh ngoại tệ của Vietcombank giai đoạn 2009-2015 .............................................................................................. 41 Bảng 2.3 Giá trị các hợp đồng công cụ phái sinh của Vietcombank ................ 42 Bảng 2.4 Độ lệch chuẩn sự biến động bình quân của tỷ giá các loại ngoại tệ so với VNĐ giai đoạn 2009-2014 .................................................................. 59 Bảng 2.5 Họat động xuất nhập khẩu hàng hóa .................................................. 62 Bảng 2.6 Lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh ngoại tệ của Eximbank giai đoạn 2009-2015 .............................................................................................. 64 Bảng 2.7 Tỷ lệ lạm phát của một số nƣớc Châu Á giai đoạn 2009-2015 ......... 66 Bảng 3.8 Biểu tỷ giá đƣợc niêm yết tại Hội sở chính Vietcombank ................. 70 Bảng 3.9 Kết quả tính suất sinh lời bình quân của danh mục .......................... 70
ix DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1 Lợi nhuận sau thuế của Vietcombank giai đoạn 2009-2015 .......36 Biểu đồ 2.2 Tỷ lệ doanh số mua bán ngoại tệ của Vietcombank so với tổng kim ngạch XNK cả nƣớc giai đoạn 2009-2015 ..........................................40 Biểu đồ 2.3 Tỷ lệ lợi nhuận từ kinh doanh ngoại tệ so với lợi nhuận sau thuế của Vietcombank giai đoạn 2009-2015 ......................................................43 Biểu đồ 2.4 Biến động tỷ giá VNĐ/USD từ 10/2001-10/2015 ..........................58 Biểu đồ 2.5 Biến động tỷ giá các loại ngoại tệ khác USD từ 10/2000-10/2015 .......................................................................................................................59 Biểu đồ 2.6 Tỷ lệ lạm phát ở Việt Nam giai đoạn 2009-2015 ..........................61
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam đang có nhiều bước tiến trên con đường hội nhập kinh tế toàn cầu, các giao dịch thương mại quốc tế ngày càng phát triển đa dạng. Chính vì thế mà quá trình chu chuyển vốn giữa các quốc gia khác với Việt Nam cũng trở nên thường xuyên hơn, điều này tạo ra sự phong phú cho các dòng ngoại tệ ra vào nền kinh tế. Nắm được tình hình thực tại trên, các ngân hàng thương mại đã tăng cường phát triển hoạt động kinh doanh ngoại tệ trong nước, ngoài nước và tìm kiếm các cơ hội kiếm lời từ nghiệp vụ kinh doanh này. Tuy nhiên, đi kèm với cơ hội thu được lợi nhuận cao từ hoạt động kinh doanh ngoại tệ thì rủi ro có thể xảy ra trong lĩnh vực này cũng không phải là thấp. Nhận diện kinh doanh ngoại tệ là một loại hình kinh doanh đầy tiềm năng và không ngừng sản sinh ra những cơ hội tăng lợi nhuận cho ngân hàng, các nhà quản trị ngân hàng thương mại ở Việt Nam đã thúc đẩy các sản phẩm có liên quan để phục vụ nhu cầu trao đổi ngoại tệ của các nhóm khách hàng trong nền kinh tế. Tuy nhiên, rủi ro liên quan đến hoạt động kinh doanh ngoại tệ ngoài những rủi ro hoạt động như các lĩnh vực kinh doanh khác thì rủi ro tỷ giá là một loại rủi ro khó kiểm soát nhất tại các ngân hàng thương mại. Từ năm 2007, Việt Nam chính thức là thành viên của tổ chức thương mại thế giới WTO, những biến động về tỷ giá giữa đồng nội tệ so với các đồng ngoại tệ mạnh không ngừng làm cho hoạt động kinh doanh ngoại tệ của ngân hàng gặp phải những bất ổn lớn. Một trong những lý do dẫn đến hậu quả trên là hiện công tác quản lý những rủi ro liên quan đến kinh doanh ngoại tệ trong ngành ngân hàng ở Việt Nam không được chú trọng đúng mức. Nhưng phải nhấn mạnh rằng, quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ là việc vô cùng quan trọng, nó đảm bảo cho các giao dịch liên quan đến ngoại tệ của ngân hàng giảm thiểu được những rủi ro do những biến động trong nền kinh tế, đặc biệt là tỷ giá và có cơ hội tìm kiếm lợi nhuận trong thị trường ngoại tệ. Hơn hết, Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam là một ngân hàng thực hiện hoạt động kinh doanh này từ rất sớm và cho đến
2 nay thị phần kinh doanh ngoại tệ của ngân hàng trong nền kinh tế nước nhà tương đối lớn và đem lại nhiều lợi nhuận. Vì thế, nâng cao công tác quản lý rủi ro kinh ngoại ngoại tệ trong ngân hàng này là một việc cấp thiết phải thực hiện và hoàn thiện tốt nhất đến mức có thể. Đó là lý do tôi chọn đề tài nghiên cứu “Quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Ngoại thƣơng Việt Nam” cho luận văn Thạc Sĩ. 2. Mục tiêu của đề tài 2.1. Mục tiêu tổng quát: Trước hiện trạng Ngân hàng Thương mại Cổ phần (NHTMCP) Ngoại thương Việt Nam ngày càng đẩy mạnh và thành công trong kinh doanh ngoại tệ, một lĩnh vực chứa nhiều rủi ro thị trường, đề tài nghiên cứu phục vụ cho việc tăng cường hoạt động quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại ngân hàng này. 2.2. Mục tiêu cụ thể: Đề tài gồm 03 mục tiêu sau đây - Tổng quát những lý luận chung và những phương pháp được áp dụng trong quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại các ngân hàng thương mại. - Phân tích những nhân tố tác động đến quản lý rủi ro, để xác định nguyên nhân của những hạn chế của công tác quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thương Việt Nam. - Đề ra các giải pháp để tăng cường hoạt động quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thương Việt Nam. 3. Câu hỏi nghiên cứu - Có hay không những rủi ro xảy ra trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam. - Quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thương Việt Nam có những nội dung gì? Thực trạng ra sao? - Những nhân tố nào tác động đến quản lý rủi ro và hạn chế trong quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thương Việt Nam? - Cần tăng cường những khâu gì trong quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thương Việt Nam?
3 - Giải pháp và kiến nghị để hoàn thiện. 4. Đối tƣợng và phạm vị nghiên cứu Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài là nêu lên thực trạng của công tác quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam và tìm ra những phương pháp cụ thể khả thi để áp dụng tại ngân hàng. Trong đó, đề tài nghiên cứu tập trung vào hoạt động kinh doanh ngoại tệ giữa khách hàng với ngân hàng và trong nội bộ ngân hàng giới hạn đối với các loại ngoại tệ mạnh như USD, EUR, GBP, AUD, JPY, SGD, CHF. Thời gian áp dụng nghiên cứu là từ năm 2009- 2015. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phương pháp tư duy hệ thống trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng, bài nghiên cứu thực hiện đánh giá và phân tích số liệu, thông tin thu thập được trong phạm vi nghiên cứu để đánh giá chính xác thực trạng đối tượng nghiên cứu. Ngoài ra, còn sử dụng phương pháp phân tích, so sánh và phương pháp quản trị rủi ro qua mô hình VaR để phục vụ cho việc trả lời các câu hỏi nghiên cứu. Nguồn số liệu được tác giả lấy từ Báo cáo thường niên của NHMCP Ngoại thương trong các năm 2009- 2015, và tài liệu nội bộ của ngân hàng liên quan đến kinh doanh ngoại tệ. Dựa trên cơ sở các bài nghiên cứu và tài liệu trước đề cập đến quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại các Ngân hàng thương mại khác ở Việt Nam. Bên cạnh đó, bài nghiên cứu còn tham khảo một số văn bản hướng dẫn của NHNN, tạp chí khoa học, tạp chí chuyên ngành, giáo trình liên quan đến kinh doanh ngoại tệ. 6. Đóng góp của đề tài Bài nghiên cứu sẽ làm sáng tỏ hơn nguyên nhân của những hạn chế trong quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thương Việt Nam. Đồng thời, bài viết sẽ đưa ra giải pháp đẩy mạnh sự phát triển bền vững của ngân hàng trong kinh doanh ngoại tệ trước những biến động bất ổn của thị trường.
4 7. Tổng quan về lĩnh vực nghiên cứu Trong quá trình tìm kiếm và xác định đối tượng nghiên cứu, tác giả nhận thấy có nhiều công trình nghiên cứu đi trước đề cập đến quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ với hướng nghiên cứu chung cho tất cả các ngân hàng thương mại, hoặc là một trong những nội dung của điều hành quản lý rủi ro kinh doanh ngoại hối tại các ngân hàng. Nhận thấy tính cấp thiết của đề tài, tác giả đã tiến hành ứng dụng những kiến thức và tài liệu được tiếp cận để nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thương Việt Nam. Cụ thể, bài nghiên cứu sẽ đưa ra bảng phân tích rủi ro thông qua mô hình VaR cụ thể từ những số liệu thu thập tại NHTMCP Ngoại thương Việt Nam, và đề xuất những giới hạn rủi ro để đi kèm với phương pháp xác định trạng thái ngoại tệ cuối ngày như hiện nay. Bài nghiên cứu sẽ tập trung vào quản lý rủi ro tỷ giá, và các công cụ phái sinh để phòng ngừa. Từ đó đưa ra các đề xuất giải pháp để hoàn thiện cơ chế quản lý hiện nay và góp phần nâng cao lợi nhuận từ việc kinh doanh ngoại tệ của ngân hàng. 8. Kết cấu đề tài Nội dung bài nghiên cứu bao gồm phần mở đầu, nội dung chính, kết luận; trong đó nội dung chính có kết cấu 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại các ngân hàng thương mại. Chương 2: Thực trạng quản lý rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại NHTMCP Ngoại thương Việt Nam. Chương 3: Giải pháp tăng cường hoạt động quản lý rủi ro kinh doanh ngoại tệ trong NHTMCP Ngoại thương Việt Nam.
5 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGOẠI TỆ TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại các ngân hàng thƣơng mại 1.1.1. Khái niệm kinh doanh ngoại tệ Kinh doanh ngoại tệ là việc giao dịch trao đổi ngoại tệ của tổ chức tín dụng được phép nhằm mục tiêu lợi nhuận, phòng ngừa rủi ro, và bảo đảm an toàn, thanh khoản cho hoạt động của chính tổ chức tín dụng đó1, là một trong những nghiệp vụ quan trọng trong hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại. Nghiệp vụ này vừa giúp cung cấp nguồn thanh toán ngoại tệ cho các tổ chức kinh tế, đặc biệt là các doanh nghiệp hoạt động trên lĩnh vực xuất nhập khẩu; vừa đem lại cho ngân hàng một khoản lợi nhuận phi tín dụng đáng mong đợi dựa vào sự chênh lệch tỷ giá giao dịch các đồng ngoại tệ. Kinh doanh ngoại tệ có thể được thực hiện ở thị trường quốc tế và thị trường nội địa. Tuy nhiên, tại các NHTM ở Việt Nam hiện nay chỉ thực hiện các giao dịch KDNT trong nước, giao dịch này gồm hai phần chủ yếu là kinh doanh mua bán ngoại tệ và giao dịch gửi, vay ngoại tệ với các đối tác (khách hàng và các TCTD khác). Tuy nhiên, trong giới hạn của bài nghiên cứu, tác giả sẽ chỉ xem xét kinh doanh ngoại tệ là những giao dịch mua bán ngoại tệ giữa ngân hàng và khách hàng. Kinh doanh ngoại tệ tại ngân hàng thương mại bao gồm các giao dịch sau: - Giao dịch giao ngay ngoại tệ (Currency Spot Transaction): là giao dịch thực hiện trao đổi ngoại tệ và nội tệ giữa ngân hàng với khách hàng ngay tại thời điểm khách hàng có nhu cầu mua, bán ngoại tệ để thực hiện thanh toán. - Giao dịch kỳ hạn ngoại tệ (Currency Forward Transaction): là giao dịch được ký kết giữa ngân hàng với khách hàng về việc chuyển đổi ngoại tệ vào một thời điểm đã được thỏa thuận trong tương lai. Ngoài thời hạn thực hiện giao dịch 1 Tác giả phát triển từ khái niệm kinh doanh ngoại hối tại Khoản 20 Điều 4 Pháp lệnh Ngoại hối 28/2005/PL-UBTVQH11 ngày 13/12/2005 và Pháp lệnh 06/2013/UBTVQH13 sửa đổi, bổ sung của Pháp lệnh Ngoại hối ngày 18/03/2013
6 sẽ được ký kết trước thì ngân hàng cũng sẽ chốt tỷ giá kỳ hạn đối với khách hàng dựa trên tỷ giá hiện tại và lãi suất của hai loại tiền tệ. - Giao dịch hoán đổi ngoại tệ (Currency Swap Transaction): là giao dịch mà ngân hàng sẽ đáp ứng nhu cầu giao dịch ngoại tệ cho khách hàng tại thời điểm hiện tại và tương lai. Theo đó có hai trường hợp xảy ra: một là, khách hàng cần mua ngay ngoại tệ và bán kỳ hạn cùng loại ngoại tệ đó; hai là, khách hàng có nhu cầu bán ngoại tệ ngay và muốn mua lại cùng loại ngoại tệ đó vào một thời điểm trong tương lai. - Giao dịch quyền chọn ngoại tệ (Currency Option Transaction): Là loại hợp đồng giữa ngân hàng và khách hàng, cho phép khách hàng có quyền (nhưng không bắt buộc) được mua hoặc bán một số lượng ngoại tệ nào đó ở một tỷ giá xác định trước trong thời hạn nhất định. Có hai loại quyền chọn: quyền chọn mua ngoại tệ và quyền chọn bán ngoại tệ. 1.1.2. Khái niệm rủi ro kinh doanh ngoại tệ Rủi ro theo nghĩa rộng là khả năng xảy ra một sự kiện chưa chắc trong tương lai, làm cho chủ thể không đạt được mục tiêu hoạt động đề ra ban đầu. Rủi ro theo nghĩa hẹp là một sự mất mát tài chính xảy ra trước những biến động không lường trước được. Rủi ro kinh doanh ngoại tệ là rủi ro phát sinh trong quá trình thực hiện giao dịch trao đổi mua bán ngoại tệ giữa ngân hàng và khách hàng (Nguyễn Minh Kiều 2012). Tổng quát kinh doanh ngoại tệ bao gồm các rủi ro sau: - Rủi ro thị trường: xảy ra khi tỷ giá hoặc lãi suất thay đổi làm thay đổi giá trị thực của tài sản tài chính bằng ngoại tệ của ngân hàng khi họ đang giữ một trạng thái ngoại tệ nào đó. Trong đó, chủ yếu là rủi ro tỷ giá- rủi ro phát sinh do sự biến động của tỷ giá làm ảnh hưởng đến giá trị kỳ vọng trong tương lai. Rủi ro tỷ giá xảy ra ở các NHTM khi ngân hàng có trạng thái ngoại tệ mở, tức Tài sản Có và Tài sản Nợ bằng ngoại tệ không được cân bằng. Khi ngân hàng ở trạng thái đoản ngoại tệ (tài sản Nợ nhiều hơn tài sản Có) phải đối mặt với rủi ro ngoại
7 tệ tăng giá, còn ngân hàng ở trạng thái trường ngoại tệ (tài sản Có nhiều hơn tài sản Nợ) thì đối mặt với rủi ro ngoại tệ giảm giá. - Rủi ro hoạt động: Nguyên nhân gây ra rủi ro này có thể chia làm hai loại: thứ nhất, nhóm liên quan đến con người như trình độ chuyên môn, khả năng am hiểu qui định pháp luật, đạo đức của con người ví dụ như: việc nhân viên kinh doanh không cập nhật dẫn tới làm sai qui định về ngoại hối, ban thanh tra ngân hàng sẽ yêu cầu xử phạt tài chánh, lúc đó ngân hàng sẽ tổn thất; thứ hai, nhóm liên quan đến công nghệ, kỹ thuật trong đó đặc biệt là tầm quan trọng của hệ thống mạng để giao dịch quốc tế ổn định và tuyệt mật thông tin, cơ sở vật chất đảm bảo cho sự tiến bộ của thế giới, nhanh và chính xác là yêu cầu của công nghệ trong KDNT. - Rủi ro thanh khoản: theo định nghĩa của Ủy ban Basel II thì “rủi ro thanh khoản là rủi ro khi định chế tài chính không đủ khả năng tìm kiếm đầy đủ nguồn vốn để đáp ứng các nghĩa vụ đến hạn mà không ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh thường ngày và không gây tác động vào chính sách chung”. Trong KDNT, rủi ro thanh khoản là khi ngân hàng thiếu ngoại tệ để cung cấp cho khách hàng khi đúng thời hạn cam kết hoặc là không có lượng ngoại tệ đủ để giao dịch ngay. Nguyên nhân của tình trạng trạng mất rủi ro thanh khoản là do các NHTM quản lý dòng tiền ngoại tệ ra, vào không tốt hoặc do sự cố bất thường làm giảm uy tín về kinh doanh ngoại tệ của ngân hàng. - Rủi ro thanh toán: là rủi ro xảy ra khi khách hàng không thực hiện đúng nghĩa vụ mua hoặc bán ngoại tệ của mình theo đúng cam kết. Tuy nhiên, rủi ro thanh toán còn tồn tại một rủi ro được gọi là rủi ro múi giờ (time zone risk) khi phát sinh giao dịch của hai đồng tiền đang được thanh toán ở hai quốc gia khác nhau và không cùng múi giờ. Ví dụ như vào lúc 13h00 khách hàng tại ngân hàng Á Châu (ACB) cần thực hiện một giao dịch mua USD và bán EUR để chuyển tiền đi Mỹ, ACB sẽ tiến hành nghiệp vụ mua USD và bán EUR trên thị trường để cân đối dòng tiền, tuy nhiên do lệch múi giờ giao dịch của hai thị trường Mỹ và các nước Châu Âu, ngân hàng này buộc phải bán EUR trước khi nhận được tiền
8 thanh toán từ USD khi thị trường Mỹ hoạt động, và thiệt hại xảy ra khi trong thời gian chờ xảy ra sự tăng giá đồng USD. Đặc điểm của rủi ro KDNT là tính động, thường xuyên và tính tất yếu tồn tại song song vơi hoạt động KDNT của ngân hàng thương mại. 1.1.3. Các chỉ tiêu đo lường rủi ro kinh doanh ngoại tệ Rủi ro xảy ra trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ là rủi ro mang tính tất yếu vì vậy việc đo lường ở mức tương đối mức độ rủi ro của nghiệp vụ này là một việc cần thiết. Hiện nay, mỗi ngân hàng thương mại sẽ có nhiều phương pháp và chỉ tiêu khác nhau để thực hiện, nhưng có thể chia làm hai nhóm chỉ tiêu: chỉ tiêu định lượng và chỉ tiêu định tính. 1.1.3.1. Chỉ tiêu định lượng - Mô hình VaR (Value At Risk): VaR được định nghĩa là số tiền lớn nhất một danh mục có thể bị thua lỗ với một độ tin cậy xác định (Philippe Jorion 2006). Là một trong những phương pháp đo lường rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ được áp dụng phổ biến nhất tại các NHTM hiện nay. Năm 1995, tập đoàn J.P. Morgan đã nỗ lực phát triển mô hình VaR thông qua hệ thống RiskMetric, sau đó những công dụng của mô hình dần được công nhận và được chính thức ghi nhận bằng sự cho phép của Ủy Ban Basel để các ngân hàng tính vốn yêu cầu tối thiểu trong công tác quản lý rủi ro. Theo Philippe Jorion 1996, VaR được tính như sau: VaR = E(W)-W*(1.1) =W0 (µ-R*) Trong đó: - E(W): giá trị kỳ vọng của danh mục trong thời gian dự báo - W*, R* : giá trị và tỷ suất sinh lời thấp nhất của danh mục với mức ý nghĩa α - W0 : giá trị danh mục tài thời điểm hiện tại - µ : tỷ suất sinh lời bình quân kỳ vọng của danh mục Với việc sử dụng mô hình VaR, các nhà quản trị ngân hàng có thể xác định một con số cụ thể về mức độ rủi ro của danh mục ngoại tệ mà ngân hàng đang
9 nắm giữ. Nó cho phép đánh giá được mức độ rủi ro có đang nằm trong giới hạn tổn thất cho phép của các nhà điều hành hay không, và việc tính toán trước khi thực hiện giao dịch ngoại tệ. - Trạng thái ngoại tệ: Trạng thái ngoại tệ ròng (i) = Trạng thái nội bảng (i) + Trạng thái ngoại bảng (i) (1.2) = [Tài sản Có ngoại tệ (i) - Tài sản Nợ ngoại tệ (i)] +[Doanh số mua vào (i) – Doanh số bán ra (i)] Lãi/ lỗ đối với ngoại tệ (i) = Trạng thái ngoại hối ròng (i) x (1.3) Mức biến động tỷ giá của ngoại tệ Mức độ chính xác của chỉ tiêu này phụ thuộc rất lớn vào việc dự đoán mức độ biến động của tỷ giá. Tuy nhiên, đối với từng giao dịch mua bán ngoại tệ hay những tài sản bằng ngoại tệ đều có những kỳ hạn khác nhau nên để tính chính xác trạng thái ngoại tệ tại thời điểm ta phải hiệu chỉnh theo công thức sau: NTE = ∑ /D -∑ /D (1.4) Trong đó: NTE (Net total exposure): tổn thất ròng giao dịch gộp Ri: giao dịch i hình thành nên khoản phải thu bằng ngoại tệ có kỳ hạn Pj: giao dịch j hình thành nên khoản phải trả bằng ngoại tệ có kỳ hạn D: thời lượng trung bình của tất cả các giao dịch liên quan đến ngoại tệ tại ngân hàng Ni, Nj: thời hạn tương ứng của từng giao dịch Ri và Pj Khi NTE >0, trạng thái ngoại tệ dương, ngân hàng đối mặt với rủi ro ngoại tệ mất giá, và khi NTE