Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:142

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là phân tích chiều hướng tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam; phân tích chiều hướng tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam; hàm ý chính sách nhằm giảm rủi ro tín dụng và nâng cao khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TPHCM NGUYỄN KIM TUYẾN TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG VÀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Chuyên ngành: Tài Chính – Ngân Hàng Mã ngành: 60.34.02.01 Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN MINH SÁNG TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019
Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Tóm tắt luận văn thạc sỹ Mục lục ............................................................................................................................. i Danh mục các bảng......................................................................................................... vi Danh mục từ viết tắt ......................................................................................................vii Danh mục các phụ lục ................................................................................................. viii
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đề tài “Tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam” là công trình nghiên cứu của tác giả. Các thông tin, dữ liệu được sử dụng trong đề tài là trung thực, chính xác và đáng tin cậy. Các nội dung trích dẫn đều được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi nguồn gốc trong phần tài liệu tham khảo. Tp. HCM, ngày …… tháng …… năm 2019 Tác giả Nguyễn Kim Tuyến
LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn Quý Thầy Cô trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh, nơi tôi học tập và nghiên cứu đã giảng dạy trong suốt thời gian làm luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến Người hướng dẫn khoa học TS. Nguyễn Minh Sáng đã đã định hướng nghiên cứu, hướng dẫn, động viên và hỗ trợ hoàn toàn để tôi hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành đến gia đình, đồng nghiệp, bạn bè đã tạo điều kiện về thời gian và đóng góp ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu của mình. Tp. Hồ Chí Minh, ngày… tháng … năm 2019 Tác giả Nguyễn Kim Tuyến
TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SỸ Sử dụng dữ liệu từ báo cáo tài chính đã được kiểm toán của 26 ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2008 – 2018, nghiên cứu đã sử dụng phương pháp ước lượng với dữ liệu bảng để đo lường và phân tích tác động của thu nhập ngoài lãi đến chất lượng tài sản hay rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Kết quả nghiên cứu cho thấy thu nhập ngoài lãi có tác động cùng chiều đến chất lượng tài sản hay đa dạng hóa làm tăng rủi ro tín dụng của hệ thống ngân hàng thương mại. Đây cũng là biến số có tác động cùng chiều đến khả năng sinh lời của hệ thống ngân hàng thương mại. Điều đó minh chứng cho tầm quan trọng của nguồn thu từ các hoạt động ngoài lãi đến lợi nhuận hoạt động của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu. Ngoài ra, nghiên cứu đã cho thấy các yếu tố khác như tỷ lệ chi phí trên thu nhập đánh giá hiệu quả hoạt động ngân hàng, hệ số thanh toán nợ và quy mô ngân hàng đồng biến với rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại. Bên canh đó, nghiên cứu cũng cho thấy rằng quy mô tín dụng có quan hệ đồng biến với khả năng sinh lời hay hoạt động tín dụng phát triển góp phần làm tăng khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại. Các yếu tố khác như quy mô tiền gửi, quy mô ngân hàng cũng có mối quan hệ đồng biến với khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại.
i MỤC LỤC CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG VÀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM. ....................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ......................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................. 2 1.2.1. Mục tiêu chung ...................................................................................................... 2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ...................................................................................................... 3 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................... 3 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 3 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................ 3 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... 4 1.5. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4 1.5.1. Dữ liệu nghiên cứu ................................................................................................ 4 1.5.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 4 1.5.3. Quy trình nghiên cứu ............................................................................................. 4 1.6. Bố cục của đề tài....................................................................................................... 5 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .............................................................................................. 6 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG VÀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI. ................................................................. 7 2.1. Cơ sở lý thuyết về thu nhập ngoài lãi của ngân hàng thương mại ........................... 7 2.1.1. Thu nhập của ngân hàng thương mại .................................................................... 7 2.1.2. Lợi ích của thu nhập ngoài lãi mang lại cho ngân hàng thương mại .................... 8 2.2. Cơ sở lý thuyết về rủi ro tín dụng ngân hàng thương mại ........................................ 9 2.2.1. Rủi ro tín dụng ngân hàng thương mại .................................................................. 9
ii 2.2.2. Các chỉ số đánh giá rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại .......................... 11 2.3. Cơ sở lý thuyết về khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại........................... 13 2.3.1. Khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại ..................................................... 13 2.3.2. Các chỉ số đo lường khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại ..................... 14 2.4. Cơ sở lý thuyết về tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại................................................................................ 18 2.4.1. Cơ sở lý thuyết về tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại ............................................................................................................ 18 2.4.2. Cơ sở lý thuyết về tác động của thu nhập ngoài lãi khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại ............................................................................................................ 21 2.5. Tổng quan các nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại ................................................................ 24 2.5.1. Các nghiên cứu trên thế giới................................................................................ 25 2.5.2. Các nghiên cứu trong nước.................................................................................. 29 2.5.3. Bài học rút ra từ các công trình nghiên cứu trước đây về tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại ............. 31 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................ 31 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG VÀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM ........ 32 3.1. Dữ liệu nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam ............ 32 3.2. Mô hình nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam .................................................................................. 33 3.2.1. Mô hình nghiên cứu............................................................................................. 33 3.2.2. Thực nghiệm nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng ngân hàng thương mại và giả thuyết nghiên cứu ............................................................................ 34
iii 3.3. Mô hình nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam .................................................................................. 39 3.3.1. Mô hình nghiên cứu............................................................................................. 39 3.3.2. Thực nghiệm nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại và giả thuyết nghiên cứu........................................................... 40 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................ 46 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN TÁC ĐỘNG THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG VÀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM ................................................... 47 4.1. Phân tích mô tả nghiên cứu tác động thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam ................................................ 47 4.1.1. Thống kê mô tả dữ liệu mô hình nghiên cứu tác động thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng các ngân hàng thương mại Việt Nam.......................................................... 47 4.1.2. Thống kê mô tả dữ liệu mô hình nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam ......................................... 48 4.2. Phân tích tác động thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam................................................................................................................. 49 4.2.1. Lựa chọn giữa các mô hình POOLED OLS, FEM và REM về nghiên cứu tác động thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng các ngân hàng thương mại Việt Nam ...... 49 4.2.2. Kiểm định các giả thuyết hồi quy của mô hình nghiên cứu tác động thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng các ngân hàng thương mại Việt Nam .............................. 51 4.2.3. Tổng hợp kết quả kiểm định và lựa chọn mô hình nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng các ngân hàng thương mại Việt Nam...................... 52 4.2.4. Khắc phục khuyết tật của mô hình và kiểm định kết quả hồi quy nghiên cứu tác động thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng các ngân hàng thương mại Việt Nam ...... 53 4.3. Phân tích tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời ROA của các ngân hàng thương mại Việt Nam ........................................................................................... 54
iv 4.3.1. Lựa chọn giữa các mô hình POOLED OLS, FEM và REM về tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời ROA các ngân hàng thương mại Việt Nam ....... 54 4.3.2. Kiểm định các giả thuyết hồi quy của mô hình nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi tới khả năng sinh lời ROA các ngân hàng thương mại Việt Nam .................. 57 4.3.3. Tổng hợp kết quả kiểm định và lựa chọn mô hình tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời ROA các ngân hàng thương mại Việt Nam .......................... 58 4.3.4. Khắc phục khuyết tật của mô hình và kiểm định kết quả hồi quy nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời ROA các ngân hàng thương mại Việt Nam........................................................................................................................ 59 4.4. Tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời ROE các ngân hàng thương mại Việt Nam................................................................................................................. 70 4.4.1. Lựa chọn giữa các mô hình POOLED OLS, FEM và REM về tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời ROE các ngân hàng thương mại Việt Nam ........ 61 4.4.2. Kiểm định các giả thuyết hồi quy của mô hình nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi tới khả năng sinh lời ROE các ngân hàng thương mại Việt Nam .................. 63 4.4.3. Tổng hợp kết quả kiểm định và lựa chọn mô hình tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời ROE các ngân hàng thương mại Việt Nam ........................... 64 4.4.4. Khắc phục khuyết tật của mô hình và kiểm định kết quả hồi quy nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời ROE các ngân hàng thương mại Việt Nam ....................................................................................................................... 64 4.5. Đánh giá tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam ...................................................................... 66 4.5.1. Đánh giá tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng các ngân hàng thương mại Việt Nam .................................................................................................... 66 4.5.2. Đánh giá tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam ........................................................................................... 67 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ............................................................................................ 67
v CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN TÁC ĐỘNG THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG VÀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA CÁC NHTM VIỆT NAM, HÀM Ý CHÍNH SÁCH VÀ HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU .............................................. 68 5.1. Tóm tắt các kết quả chính của tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam .................................... 68 5.2. Hàm ý chính sách ................................................................................................... 69 5.3. Hạn chế của nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam ................................................ 73 5.3.1. Về dữ liệu, cách sử dụng biến trong mô hình...................................................... 73 5.3.2. Về phương pháp tiếp cận và mô hình nghiên cứu ............................................... 74 KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 ............................................................................................ 75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................... i PHỤ LỤC ................................................................................................................... viii
vi DANH MỤC CÁC BẢNG STT TÊN BẢNG TRANG Bảng mô tả chi tiết các biến trong mô hình tác động của thu Bảng 3.1 38 nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng của các NHTM Việt Nam Bảng mô tả chi tiết các biến trong mô hình tác động của thu Bảng 3.2 45 nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của các NHTM Việt Nam Thống kê mô tả dữ liệu mô hình nghiên cứu tác động thu nhập Bảng 4.1 47 ngoài lãi đến rủi ro tín dụng các NHTM Việt Nam Thống kê mô tả dữ liệu mô hình nghiên cứu tác động thu nhập Bảng 4.2 48 ngoài lãi đến khả năng sinh lời các NHTM Việt Nam Bảng 4.3 Kết quả hồi quy mô hình Pooled OLS với biến phụ thuộc LLP 49 Bảng 4.4 Kết quả hồi quy mô hình FEM với biến phụ thuộc LLP 49 Bảng 4.5 Kết quả hồi quy mô hình REM với biến phụ thuộc LLP 50 Ma trận tương quan của mô hình nghiên cứu tác động thu nhập Bảng 4.6 51 ngoài lãi đến rủi ro tín dụng của các NHTM Việt Nam Kết quả ước lượng mô hình tác động của thu nhập ngoài lãi Bảng 4.7 đến rủi ro tín dụng các NHTM Việt Nam theo phương pháp 53 FGLS Bảng 4.8 Kết quả hồi quy mô hình pooled OLS với biến phụ thuộc ROA 54 Bảng 4.9 Kết quả hồi quy mô hình FEM với biến phụ thuộc ROA 55 Bảng 4.10 Kết quả hồi quy mô hình REM với biến phụ thuộc ROA 56 Bảng 4.11 Ma trận tương quan của mô hình ROA 57 Bảng 4.12 Kết quả ước lượng mô hình ROA theo phương pháp FGLS 59 Bảng 4.13 Kết quả hồi quy mô hình pooled OLS với biến phụ thuộc ROE 61 Bảng 4.14 Kết quả hồi quy mô hình FEM với biến phụ thuộc ROE 61 Bảng 4.15 Kết quả hồi quy mô hình REM với biến phụ thuộc ROE 62 Bảng 4.16 Ma trận tương quan của mô hình ROE 63 Bảng 4.17 Kết quả ước lượng mô hình ROE theo phương pháp D&K 65 Bảng 5.1 Bảng tổng hợp kết quả hồi quy ROA & ROE 68
vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Từ tiếng Anh Từ tiếng Việt Asia Commercial Joint Stock ACB Ngân hàng TMCP Á Châu Bank Bank for Investment and Ngân hàng TMCP Đầu tư và BIDV Development of Vietnam phát triển Việt Nam FEM Fixed Effects Model Mô hình hiệu ứng cố định KNSL Profitability Khả năng sinh lời NHNN State Bank of Vietnam Ngân hàng Nhà Nước NHTM Commercial bank Ngân hàng thương mại POOLED OLS Pooled Ordinary Least Squares Phương pháp bình phương nhỏ nhất Sacombank Saigon Thuong Tin Commercial Ngân hàng TMCP Sài Gòn Joint Stock Bank Thương Tín REM Random Effects Model Mô hình hiệu ứng ngẫu nhiên RRTD Credit risk Rủi ro tín dụng Vietcombank Bank for Foreign Trade of Ngân hàng TMCP Ngoại Vietnam thương Việt Nam Vietinbank Vietnam Joint Stock Commercial Ngân hàng TMCP Công Bank for Industry and Trade thương Việt Nam
viii DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC STT TÊN PHỤ LỤC TRANG Danh mục các Ngân hàng TMCP tại Việt Nam trong giai đoạn Phụ lục 1 viii nghiên cứu Dữ liệu nghiên cứu các NHTMCP (mô hình 1: Nghiên cứu tác Phụ lục 2 động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng của các NHTM ix Việt Nam) Dữ liệu nghiên cứu các NHTMCP (mô hình 2: Nghiên cứu tác Phụ lục 3 động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời ROA của xv các NHTM Việt Nam) Dữ liệu nghiên cứu các NHTMCP (mô hình 2: Nghiên cứu tác Phụ lục 4 động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời ROE của xxvii các NHTM Việt Nam) Kết quả kinh tế lượng mô hình tác động thu nhập ngoài lãi đến Phụ lục 5 xxxix rủi ro tín dụng các NHTM Việt Nam Kết quả kinh tế lượng mô hình tác động thu nhập ngoài lãi đến Phụ lục 6 xliv khả năng sinh lời ROA các NHTM Việt Nam Kết quả kinh tế lượng mô hình tác động thu nhập ngoài lãi đến Phụ lục 7 l khả năng sinh lời ROE các NHTM Việt Nam
1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG VÀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM. 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Sức ép cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng như hiện nay và đặc biệt là sau khủng hoảng kinh tế - tài chính thế giới 2008 – 2010 đã tạo ra nhiều thách thức và cơ hội cho hệ thống ngân hàng trong việc làm sao để hoạt động vững mạnh, hiệu quả và an toàn, hỗ trợ tối ưu cho phát triển kinh tế. Bên cạnh đó, tăng trưởng tín dụng hiện nay đang chậm lại từ cả giới hạn room tín dụng của Ngân hàng Nhà nước và việc khống chế tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu (CAR) theo Hiệp ước về vốn Basel II từ năm 2020. Trong đề án Cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo Quyết định số 254/QĐ-TTg, ngày 01/03/2012 xác định rõ “Từng bước chuyển dịch mô hình kinh doanh của các NHTM theo hướng giảm bớt sự phụ thuộc vào hoạt động tín dụng và tăng thu nhập từ hoạt động dịch vụ phi tín dụng” cho thấy rằng, hệ thống ngân hàng đã nhận thức được tầm quan trọng của việc đổi mới hướng đầu tư và cụ thể là mở rộng các hoạt động phi tín dụng, đa dạng hóa nguồn thu nhập. Đó là lý do mà thu nhập ngoài lãi trong thời gian gần đây tăng trưởng rất mạnh, ngày càng chiếm tỷ trọng cao trong nguồn thu nhập của hệ thống ngân hàng Việt Nam. Đa dạng hóa nguồn thu nhập đã và đang được đẩy mạnh trong chiến lược kinh doanh của các ngân hàng trên thế giới. Nguồn thu nhập từ các hoạt động truyền thống có xu hướng giảm và thu nhập từ các hoạt động phi truyền thống có xu hướng tăng lên, từ một khoản mục nhỏ đã dần tăng lên, chiếm tỷ trọng ngày càng cao trong cơ cấu thu nhập của ngân hàng và trở thành yếu tố dẫn dắt chính cho lợi nhuận của ngân hàng thương mại. Giá trị trung bình của thu nhập ngoài lãi trên tổng thu nhập ngân hàng của 178 quốc gia trên thế giới trong giai đoạn 2008 – 2014 đều đạt trên 37%, trong đó các nước đi đầu trong nền kinh tế thế giới như Hoa Kỳ là 36,57%, UK là 44% (The Global Economy, 2014).
2 Đối với hệ thống ngân hàng Việt Nam, các ngân hàng Việt Nam có khoảng 300 dịch vụ trong khi các ngân hàng trên thế giới cung cấp đến hàng ngàn dịch vụ. Đó là thế mạnh của các ngân hàng nước ngoài nhưng đối với ngân hàng Việt Nam, việc đa dạng hóa dịch vụ mới chỉ phát triển trong những năm gần đây. Mặc dù, các ngân hàng Việt Nam đang nỗ lực không ngừng trong việc mở rộng dịch vụ, thể hiện ở mức độ tăng trưởng qua các năm: từ 18% vào năm 2015, 20% vào năm 2016, 23% vào năm 2017. Dù có dấu hiệu khởi sắc nhưng nhìn chung thu nhập ngoài lãi chỉ đóng góp dưới 25% tổng thu nhập hoạt động. Điều này chứng tỏ, mảng dịch vụ phi tín dụng còn nhiều hạn chế, chưa phát huy tối đa tiềm lực vốn có của các ngân hàng. Thêm vào đó, huy động và cho vay là các hoạt động truyền thống của ngân hàng đã không còn mang lại nguồn thu ổn định và an toàn cho ngân hàng, do chính sách thắt chặt tiền tệ của Ngân hàng Nhà Nước, đòi hỏi các ngân hàng phải ra sức đa dạng hóa nguồn thu, nâng cao tỷ trọng thu nhập ngoài lãi trên tổng thu nhập, từ đó tăng khả năng cạnh tranh cho các ngân hàng Việt trong môi trường các ngân hàng nước ngoài xâm nhập thị trường và cạnh tranh khốc liệt hiện nay . Ngoài ra, các chuyên gia tài chính cũng đã nhận định rằng các dịch vụ phi tín dụng truyền thống sẽ là “mỏ vàng” mới tạo ra thu nhập bền vững cho ngân hàng, góp phần đa dạng hóa các sản phẩm dịch vụ, từ đó thu hút và mở rộng khách hàng tiềm năng, đồng thời phân tán rủi ro, tăng lợi nhuận và thúc đẩy hội nhập kinh tế quốc tế trong lĩnh vực ngân hàng. Chính vì vậy, việc phân tích thu nhập ngoài lãi và đo lường tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro và hoạt động kinh doanh của ngân hàng, từ đó đưa ra các biện pháp để nâng cao thu nhập ngoài lãi của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam là cần thiết. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu chung Mục tiêu cuối cùng mà bài luận mong muốn đạt được đó là thông qua việc nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các
3 ngân hàng thương mại, hàm ý chính sách nhằm giảm rủi ro tín dụng và nâng cao khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể Trên cơ sở đó, mục tiêu cụ thể của đề tài được xác định là: Thứ nhất, phân tích chiều hướng tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Thứ hai, phân tích chiều hướng tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Thứ ba, hàm ý chính sách nhằm giảm rủi ro tín dụng và nâng cao khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu Thứ nhất, chiều hướng tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại như thế nào? Thứ hai, chiều hướng tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại như thế nào? Thứ ba, dựa trên kết quả nghiên cứu thì chính sách nào sẽ được đề xuất để giảm rủi ro tín dụng và nâng cao khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại Việt Nam? 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu Thu nhập ngoài lãi, chiều hướng tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và chiều hướng tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam.
4 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu, phân tích số liệu của 26 ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam trong giai đoạn 2008 – 2018. 1.5. Phương pháp nghiên cứu 1.5.1. Dữ liệu nghiên cứu Dữ liệu được thu thập từ báo cáo tài chính đã kiểm toán của 26 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 11 năm từ năm 2008 đến năm 2018. 1.5.2. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng, ước lượng mô hình hồi quy dữ liệu bảng. Theo lý thuyết kinh tế lượng, cấu trúc dữ liệu bảng được kết hợp từ hai thành phần: dữ liệu theo chuỗi thời gian và dữ liệu chéo theo không gian. Dữ liệu bảng ngày càng được sử dụng nhiều trong nghiên cứu bởi có nhiều lợi thế và thuận lợi trong phân tích mà sử dụng dữ liệu theo chuỗi thời gian hay không gian thuần túy có thể đạt được. Mô hình dùng để ước lượng dữ liệu bảng là Mô hình hồi quy cổ điển POOLED OLS, mô hình tác động cố định (FEM - Fixed effects model), mô hình tác động ngẫu nhiên (REM – Random effects model). 1.5.3. Quy trình nghiên cứu Bước 1: Nghiên cứu cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu trước đây để xác định khoảng trống tri thức. Bước 2: Xây dựng mô hình và phương pháp nghiên cứu. Bước 3: Kiểm định mô hình hồi quy. Bước 4: Phân tích kết quả hồi quy và thảo luận kết quả nghiên cứu. Bước 5: Hàm ý chính sách và đưa ra các hạn chế của đề tài nhằm đề xuất hướng nghiên cứu trong tương lai để hoàn thiện đề tài.
5 1.6. Bố cục của đề tài Nội dung luận văn gồm 5 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Tổng quan nghiên cứu về đề tài tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Chương 1 trình bày tổng quan nghiên cứu bao gồm sự cần thiết của nghiên cứu nhằm xác định khoảng trống tri thức của nghiên cứu. Tiếp đến, chương 1 trình bày mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và bố cục của bài nghiên cứu. Chương 2: Cơ sở lý thuyết và tổng quan nghiên cứu trước liên quan đến tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại. Chương 2 trình bày ngắn gọn lý thuyết liên quan đến thu nhập ngoài lãi, rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại. Tiếp đến, chương 2 trình bày khảo lược các nghiên cứu trước đây trong và ngoài nước liên quan đến tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại để xác định khoảng trống tri thức của đề tài. Từ đó, trình bày bài học kinh nghiệm rút ra từ các nghiên cứu trên thế giới về tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại. Chương 3: Phương pháp nghiên cứu và mô hình nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Chương 3 đề xuất các mô hình nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại dựa trên các mô hình nghiên cứu trước đây. Tiếp cận mô hình nghiên cứu của (Louzis, 2012) và (Chaibi & Ftiti, 2015) khi nghiên cứu về tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại, và nghiên cứu của (Lepetit, 2008) và (Nguyễn Minh Sáng và Nguyễn Thị Thùy Trang, 2018) khi nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của ngân
6 hàng thương mại, tác giả có điều chỉnh một số biến cho phù hợp với mục tiêu, phạm vi và đối tượng nghiên cứu đề tài. Chương 4: Kết quả nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Dựa trên nguồn dữ liệu thu thập được và mô hình đã đề xuất, chương 4 sử dụng các phần mềm phân tích trên stata, trình bày kết quả và thảo luận kết quả nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, tác giả đề xuất các gợi ý chính sách ở chương 5. Chương 5: Kết luận về sự tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam, hàm ý chính sách hạn chế của nghiên cứu Từ cơ sở lý thuyết, tổng quan nghiên cứu trước và kết luận nghiên cứu, chương 5 sẽ đưa ra kết luận chung về tác động của thu nhập ngoài lãi đến rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Bên cạnh yếu tố thu nhập ngoài lãi, bài nghiên cứu còn đo lường sự tương tác của các yếu tố khác với rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại. Từ đó hàm ý chính sách nhằm giảm rủi ro tín dụng và nâng cao khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại. Sau khi hoàn thành, bài nghiên cứu trình bày những đóng góp mới về lý thuyết và thực tiễn cũng như trình bày những hạn chế nhằm đề xuất hướng nghiên cứu trong tương lai để hoàn thiện đề tài. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 Trong Chương 1, nghiên cứu đã trình bày tính cấp thiết của đề tài, đưa ra mục tiêu nghiên cứu chung cũng như từng mục tiêu nghiên cứu cụ thể của đề tài, đối tượng, phạm vi nghiên cứu và kết cấu của đề tài nghiên cứu.
7 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG VÀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI. 2.1. Cơ sở lý thuyết về thu nhập ngoài lãi của ngân hàng thương mại 2.1.1. Thu nhập của ngân hàng thương mại Các khoản thu nhập của NHTM được tạo ra từ nghiệp vụ sử dụng vốn của ngân hàng. Trên báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng, thu nhập của ngân hàng được chia thành sáu khoản mục lớn là thu nhập từ hoat động tín dụng, thu nhập từ hoat động dịch vụ, thu nhập từ hoat động kinh doanh ngoại hối, thu nhập từ hoạt động kinh doanh khác, thu nhập góp vốn mua cổ phần và thu nhập khác. Khi phân tích đánh giá hoạt động của NHTM, tùy theo mục đích của nghiên cứu, các nhà phân tích thường sẽ lựa chọn tiêu chí để phân loại. Trong khuôn khổ luận văn về đề tài tác động của thu nhập ngoài lãi lên rủi ro tín dụng và khả năng sinh lời của NHTM, tác giả tham khảo cách phân loại thu nhập của NHTM thành hai loại là thu nhập từ lãi và thu nhập ngoài lãi. Tiêu thức phân loại này nhằm đánh giá mức độ đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ và phân tán rủi ro của NHTM hay để đánh giá mức độ tăng trưởng hoạt động dịch vụ ngoài tín dụng của một ngân hàng theo thời gian hoặc giữa các ngân hàng trong hệ thống với nhau. Thu nhập từ lãi là khoản thu từ nghiệp vụ tín dụng. Chức năng trung gian tín dụng được xem là chức năng quan trọng nhất của NHTM. Đóng vai trò là cầu nối giữa người có tiền nhàn rỗi và người có nhu cầu về vốn trong nền kinh tế, NHTM hưởng lợi nhuận từ khoản chênh lệch giữa lãi suất huy động và lãi suất cho vay. Sự chênh lệch này được gọi là thu nhập ròng từ lãi cho vay (Net Interest Income) hay được gọi là thu nhập từ hoạt động tín dụng (Hoàng Ngọc Tiến và Võ Thị Hiền, 2010). Đối với NHTM, lãi cho vay chính là nguồn thu nhập chính, có ảnh hưởng quyết định đến kết quả kinh doanh của ngân hàng, phản ánh hiệu quả trong việc sử dụng vốn của ngân hàng.