Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tăng cường công tác quản lý thu ngân sách nhà nước của Thị xã Sông Công - Tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:104

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động quản lý thu ngân sách nhà nước của thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2012-2014, từ đó đưa ra một số giải pháp khả thi để tăng cường công tác quản lý thu ngân sách nhà nước cho thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên trong những năm tiếp theo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tăng cường công tác quản lý thu ngân sách nhà nước của Thị xã Sông Công - Tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH PHẠM THỊ MAI TĂNG CƯỜNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA THỊ XÃ SÔNG CÔNG - TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH PHẠM THỊ MAI TĂNG CƯỜNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA THỊ XÃ SÔNG CÔNG - TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ VĂN TÙNG THÁI NGUYÊN, 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn "Tăng cường công tác quản lý thu ngân sách nhà nước của Thị xã Sông Công - Tỉnh Thái Nguyên” là trung thực, chính xác, phản ánh đúng tình hình thực tế, là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của Tiến sĩ Vũ Văn Tùng. Các tài liêu, ̣ số liệu sử dụng trong luận văn do UBND Thành phố Sông Công, Chi cục Thuế Thành phố Sông Công, Phòng Tài chính - Kế hoạch Thành phố Sông Công, Sở Tài chính Tỉnh Thái Nguyên cung cấp và do cá nhân tôi thu thập từ các báo cáo của Ngành Tài chính, sách, báo, tạp chí, các kế t quả nghiên cứu có liên quan đế n đề tài đã đươ ̣c công bố , cùng với sự giúp đỡ của các bạn bè đồng nghiệp... Các trích dẫn trong luâ ̣n văn đề u đã đươ ̣c chỉ rõ nguồ n gốc. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2015 Tác giả luận văn Phạm Thị Mai
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài "Tăng cường công tác quản lý thu ngân sách nhà nước của Thị xã Sông Công - Tỉnh Thái Nguyên”, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu, đặc biệt Ban lãnh đạo UBND Thành phố Sông Công, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục thuế Thành phố Sông Công - Tỉnh Thái Nguyên. Tôi xin chân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu Nhà trường, Phòng Đào tạo, các khoa, phòng của Trường Đa ̣i ho ̣c Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn TS. Vũ Văn Tùng đã hướng dẫn, tận tình chỉ bảo, giúp đỡ tôi. Tôi xin cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của bạn bè và gia đình đã giúp tôi thực hiện luận văn này. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2015 Tác giả luận văn Phạm Thị Mai
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU .................................................................. viii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ............................................................ ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Ý nghĩa khoa học của luận văn ..................................................................... 3 5. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NGÂN SÁCH VÀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN ............... 5 1.1. Cơ sở lý luận của Ngân sách nhà nước cấp Huyện, Thị và quản lý ngân sách nhà nước cấp Huyện, Thị ................................................................. 5 1.1.1. Ngân sách nhà nước, ngân sách nhà nước cấp Huyện, Thị ............... 5 1.1.2. Quản lý ngân sách nhà nước cấp Huyện, Thị .................................... 7 1.1.3. Vai trò quản lý thu ngân sách nhà nước .......................................... 12 1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng tới công tác quản lý thu ngân sách nhà nước .................................................................................................... 14 1.2. Kinh nghiệm quản lý ngân sách nhà nước ở một số địa phương ............. 16 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý ngân sách của Thị xã Phổ Yên, Tỉnh Thái Nguyên ............................................................................................. 16 1.2.2. Kinh nghiệm quản lý ngân sách của Huyện Tam Dương, Tỉnh Vĩnh Phúc ........................................................................................ 17 1.2.3. Bài học rút ra cho Thành phố Sông Công trong quản lý Ngân sách nhà nước ............................................................................................ 19
iv Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VỀ VẤN ĐỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở THÀNH PHỐ SÔNG CÔNG, TỈNH THÁI NGUYÊN ................................................................................... 20 2.1. Các câu hỏi nghiên cứu ............................................................................ 20 2.2. Các phương pháp nghiên cứu................................................................... 20 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin...................................................... 20 2.2.2. Phương pháp phân tích ................................................................... 23 2.2.3. Phương pháp so sánh ...................................................................... 23 2.2.4. Phương pháp bảng cân đối.............................................................. 24 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 25 Chương 3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA THÀNH PHỐ SÔNG CÔNG, TỈNH THÁI NGUYÊN ............................................................................................ 27 3.1. Đặc điểm chung về địa bàn Thành phố Sông Công, Tỉnh Thái Nguyên .......... 27 3.1.1. Điều kiện tự nhiên .......................................................................... 27 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ............................................................... 28 3.1.3. Đánh giá về những thuận lợi, khó khăn của Thành phố Sông Công trong phát triển kinh tế - xã hội và trong quản lý thu Ngân sách nhà nước ........................................................................................... 31 3.2. Kết quả thu ngân sách nhà nước của Thành phố Sông Công giai đoạn 2012-2014 ............................................................................................... 34 3.3. Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý ngân sách nhà nước Thành phố Sông Công ..................................................................... 49 3.3.1. Các nhân tố ảnh hưởng ................................................................... 49 3.3.2. Thuận lợi, khó khăn của Thành phố Sông Công trong quản lý thu Ngân sách ........................................................................................... 52
v 3.4. Đánh giá tình hình quản lý thu ngân sách của Thành phố Sông Công, 2012-2014 ............................................................................................. 54 3.4.1. Tình hình lập kế hoạch thu ngân sách ........................................... 55 3.4.2. Tình hình tổ chức thực hiện thu ngân sách .................................... 59 3.4.3. Tình hình quyết toán thu ngân sách ............................................... 62 3.4.4. Công tác giám sát, kiểm tra và thanh tra quản lý thu Ngân sách ........ 63 3.4.5. Nguyên nhân của những hạn chế trong quản lý thu ngân sách nhà nước ở Thành phố Sông Công .................................................. 66 Chương 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA THÀNH PHỐ SÔNG CÔNG - TỈNH THÁI NGUYÊN ................................................................................. 71 4.1. Phương hướng, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố Sông Công ....................................................................................................... 71 4.2. Quan điểm về công tác quản lý ngân sách của Thành phố Sông Công ........ 73 4.2.1. Tăng cường quản lý thu Ngân sách nhà nước phải dựa vào chủ trương, đường lối của Đảng, mục tiêu phát triển KT - XH của địa phương cũng như cả nước.................................................................. 75 4.2.2. Tăng cường quản lý thu Ngân sách nhà nước phải được thực hiện đa dạng hóa và khai thác triệt để các nguồn thu Ngân sách nhà nước................................................................................................... 75 4.2.3. Tăng cường quản lý thu Ngân sách nhà nước phải xuất phát từ tổ chức tốt bộ máy quản lý thu Ngân sách nhà nước .......................... 76 4.2.4. Đảm bảo thu đúng, đủ, công khai minh bạch, kịp thời và bám sát chỉ tiêu kế hoạch trên giao.......................................................... 76 4.3. Một số giải pháp tăng cường công tác quản lý ngân sách nhà nước của Thành phố Sông Công .............................................................................. 76 4.3.1. Hoàn thiện công tác xây dựng dự toán thu ngân sách ................... 77 4.3.2. Tổ chức tốt công tác thu ngân sách ............................................... 78
vi 4.3.3. Đối với các khoản thu thuế vào ngân sách ................................... 79 4.3.4. Nhóm giải pháp quản lý thu ngoài thuế......................................... 80 4.3.5. Giải pháp về quản lý, thu thuế khu vực kinh tế ngoài quốc doanh ............................................................................................. 82 4.3.6. Tăng cường công tác tuyên truyền phổ biến pháp luật liên quan đến Ngân sách Nhà nước ................................................................ 84 4.3.7. Công tác quyết toán Ngân sách nhà nước ..................................... 85 4.3.8. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm .................................................................................................... 86 4.3.9. Tăng cường quản lý thu ngân sách ở tất cả các khâu .................... 87 4.4. Kiến nghị .................................................................................................. 87 4.4.1. Với Trung Ương ............................................................................ 87 4.4.2. Với địa phương .............................................................................. 88 KẾT LUẬN .................................................................................................... 90 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 92 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 93
vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ATGT : An toàn giao thông CNH-HĐH : Công nghiệp hóa - hiện đại hóa DNTN/HTX : Doanh nghiệp tư nhân/Hợp tác xã GTGT : Giá trị gia tăng HĐND : Hội đồng nhân dân KT - XH : Kinh tế - xã hội NN : Nông nghiệp NQD : Ngoài quốc doanh SXKD : Sản xuất kinh doanh TC-KH : Tài chính - Kế hoạch TNDN : Thu nhập doanh nghiệp TNHH : Trách nhiệm hữu hạn UBND : Ủy ban nhân dân
viii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Thông tin chung về đối tượng điều tra ....................................... 22 Bảng 3.1. Giá trị sản xuất và cơ cấu kinh tế Thành phố Sông Công giai đoạn 2011-2013 ................................................................... 29 Bảng 3.2: Cơ cấu dân số của Thành phố Sông Công qua các năm ............. 30 Bảng 3.3. Tình hình lao động Thành phố Sông Công................................. 30 Bảng 3.4. Bảng tổng hợp các nguồn thu và cơ cấu các nguồn thu Ngân sách nhà nước của Thành phố Sông Công giai đoạn 2012-2014 ................................................................................... 35 Bảng 3.5: Bảng tổng hợp mức hoàn thành kế hoạch thu ngân sách của Thành phố Sông Công giai đoạn 2012-2014 ....................... 41 Bảng 3.6. Số lượng đơn vị kinh doanh cấp mã số thuế mới ....................... 43 Bảng 3.7: Tình hình quản lý người nộp thuế năm 2014 ............................. 43 Bảng 3.8: Bảng tổng hợp thu ngân sách của Thành phố Sông Công theo từng sắc thuế 2012-2014 ..................................................... 44 Bảng 3.9: Bảng tổng hợp cơ cấu các khoản thu ngân sách nhà nước ngoài cân đối của Thành phố Sông Công giai đoạn 2012-2014 ....... 46 Bảng 3.10: Mức hoàn thành kế hoạch của các khoản thu ngân sách ngoài cân đối trên địa bàn Thành phố Sông Công từ 2012-2014 ............. 47 Bảng 3.11. Kế hoạch thu Ngân sách hàng năm trên địa bàn thành phố Sông Công................................................................................... 57 Bảng 3.12. Tình hình quyết toán thu chi ngân sách của Thành phố Sông Công qua các năm ............................................................. 63
ix DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Sơ đồ 1.1. Sơ đồ hệ thống Ngân sách nhà nước ở Việt Nam ...................... 6 Biểu đồ 3.1: Biểu đồ cơ cấu thu ngân sách Thành phố Sông Công giai đoạn 2012-2014 ................................................................. 39
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Top of Form Bottom of Form Trong nền kinh tế thị trường ở nước ta, vai trò của Ngân sách nhà nước được thay đổi và trở nên hết sức quan trọng. Để đảm bảo cho hoạt động của nhà nước đòi hỏi phải có những nguồn tài chính nhất định để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của Nhà nước. Những nguồn tài chính này bao gồm các khoản thu thuế và các khoản thu ngoài thuế. Đây là vai trò lịch sử của Ngân sách nhà nước mà trong bất kỳ chế độ xã hội nào, cơ chế kinh tế nào ngân sách nhà nước đều phải thực hiện. Đặc điểm nổi bật của nền kinh tế thị trường là sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp nhằm đạt được lợi nhuận tối đa. Để đảm bảo lợi ích cho nhà sản xuất cũng như người tiêu dùng nhà nước phải sử dụng ngân sách để can thiệp vào thị trường nhằm bình ổn giá cả thông qua công cụ thuế và các khoản chi từ ngân sách nhà nước dưới các hình thức tài trợ vốn, trợ giá và sử dụng các quỹ dự trữ hàng hoá và dự trữ tài chính. Đồng thời, trong quá trình điều tiết thị trường ngân sách nhà nước còn tác động đến thị trường tiền tệ và thị trường vốn thông qua việc sử dụng các công cụ tài chính như: phát hành trái phiếu chính phủ, thu hút viện trợ nước ngoài, tham gia mua bán chứng khoán trên thị trường vốn… qua đó góp phần kiểm soát lạm phát. Nền kinh tế thị trường với những khuyết tật của nó sẽ dẫn đến sự phân hoá giàu nghèo giữa các tầng lớp dân cư, nhà nước phải có một chính sách phân phối lại thu nhập hợp lý nhằm giảm bớt khoảng cách chênh lệch về thu nhập trong dân cư. Ngân sách nhà nước là công cụ tài chính hữu hiệu được nhà nước sử dụng để điều tiết thu nhập, với các sắc thuế như thuế thu nhập luỹ tiến, thuế tiêu thụ đặc biệt … một mặt tạo nguồn thu cho ngân sách mặt khác lại điều tiết một phần thu nhập của tầng lớp dân cư có thu nhập cao. Bên cạnh công cụ thuế, với các khoản chi của ngân sách nhà nước như chi trợ cấp, chi phúc lợi cho các chương trình phát triển xã hội: phòng chống dịch bệnh,
2 phổ cập giáo dục tiểu học, dân số và kế hoạch hoá gia đình… là nguồn bổ sung thu nhập cho tầng lớp dân cư có thu nhập thấp. Ngân sách nhà nước có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội của cả đất nước cũng như từng địa phương. Thành phố Sông Công, Tỉnh Thái Nguyên cũng như nhiều địa phương khác trên cả nước cũng đã có các hình thức thu ngân sách nhà nước từng bước được thay đổi, điều chỉnh; song song là việc quản lý chi ngân sách cũng đã được kiểm soát góp phần ổn định phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện quản lý thu, chi ngân sách nhà nước vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập với tình hình thực tế của Thành phố Sông Công; đặc biệt là công tác quản lý thu ngân sách nhà nước cần phải tiếp tục điều chỉnh, hoàn thiện. Như vậy, cần phải có thay đổi trong công tác quản lý thu ngân sách nhà nước của Thành phố Sông Công; xuất phát từ yêu cầu thực tiễn đề ra tác giả lựa chọn đề tài “Tăng cường công tác quản lý thu ngân sách nhà nước của Thị xã Sông Công - Tỉnh Thái Nguyên” làm luận văn nghiên cứu để góp phần vào định hướng phát triển kinh tế - xã hội của địa phương hợp lý và bền vững, phù hợp với tình hình của địa phương Thái Nguyên trong xu thế hội nhập kinh tế. Tối ngày 01/7/2015, Thành phố Sông Công đã long trọng tổ chức Lễ Kỷ niệm 30 năm ngày thành lập (1/7/1985 - 1/7/2015); đón nhận Huân chương Độc lập Hạng Ba và Công bố Quyết định thành lập thành phố Sông Công trực thuộc Tỉnh Thái Nguyên. Như vậy trong thời gian hoàn thành luận văn, không gian nghiên cứu đã có sự thay đổi, Thị xã Sông Công sau đây là Thành phố Sông Công trực thuộc Tỉnh Thái Nguyên theo Nghị quyết số 932/NQ-UBTVQH13 ngày 15/5/2015 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về thành lập thành phố Sông Công trực thuộc Tỉnh Thái Nguyên. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động quản lý thu ngân sách nhà nước của Thành phố Sông Công, Tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2012-2014, từ đó đưa ra một số giải pháp khả thi để tăng cường công tác quản lý thu ngân
3 sách nhà nước cho Thành phố Sông Công, Tỉnh Thái Nguyên trong những năm tiếp theo. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống các cơ sở khoa học và thực tiễn về ngân sách nhà nước cấp huyện, thị và quản lý thu Ngân sách nhà nước cấp huyện, thị; - Nghiên cứu thực trạng quản lý thu Ngân sách nhà nước của Thành phố Sông Công, Tỉnh Thái Nguyên; những kết quả đạt được, những hạn chế cần khắc phục và nguyên nhân tồn tại hạn chế; - Đề xuất một số giải pháp tăng cường công tác quản lý thu Ngân sách nhà nước cho Thành phố Sông Công, Tỉnh Thái Nguyên trong những năm tiếp theo. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu công tác quản lý thu Ngân sách nhà nước của Thành phố Sông Công, Tỉnh Thái Nguyên. 3.2. Phạm vi nghiên cứu * Phạm vi không gian - Đề tài nghiên cứu công tác quản lý thu Ngân sách nhà nước trên địa bàn Thành phố Sông Công, Tỉnh Thái Nguyên. * Phạm vi thời gian - Đề tài nghiên cứu số liệu trong giai đoạn từ năm 2012 đến năm 2014. * Phạm vi nội dung - Nghiên cứu các vấn đề có liên quan đến thực trạng quản lý thu Ngân sách nhà nước của Thành phố Sông Công, Tỉnh Thái Nguyên, từ đó đề xuất một số giải pháp tăng cường công tác quản lý thu Ngân sách nhà nước. 4. Ý nghĩa khoa học của luận văn
4 - Hệ thống hóa lý luận về quản lý NS, quản lý thu Ngân sách nhà nước nói chung và quản lý thu Ngân sách nhà nước của Thành phố Sông Công, Tỉnh Thái Nguyên nói riêng. - Phân tích thực trạng quản lý thu Ngân sách nhà nước của Thành phố thông qua các nội dung thu Ngân sách nhà nước để thấy được những kết quả đạt được, những hạn chế cần khắc phục. - Đề xuất một số giải pháp tăng cường quản lý thu Ngân sách nhà nước cho Thành phố Sông Công. - Đề tài đóng góp nguồn tài liệu để nghiên cứu định hướng phát triển kinh tế - xã hội cho địa phương Thành phố Sông Công và những địa phương có điều kiện tương tự. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn có bố cục gồm bốn chương: - Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về ngân sách và quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện; - Chương 2: Phương pháp nghiên cứu về vấn đề quản lý thu ngân sách nhà nước ở Thành phố Sông Công, Tỉnh Thái Nguyên; - Chương 3: Thực trạng công tác quản lý thu ngân sách nhà nước của Thành phố Sông Công, Tỉnh Thái Nguyên; - Chương 4: Một số giải pháp tăng cường công tác quản lý thu ngân sách nhà nước của Thành phố Sông Công, Tỉnh Thái Nguyên.
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NGÂN SÁCH VÀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN 1.1. Cơ sở lý luận của Ngân sách nhà nước cấp Huyện, Thị và quản lý ngân sách nhà nước cấp Huyện, Thị 1.1.1. Ngân sách nhà nước, ngân sách nhà nước cấp Huyện, Thị 1.1.1.1. Ngân sách nhà nước và hệ thống ngân sách nhà nước của Việt Nam Ngân sách nhà nước, hay ngân sách chính phủ, là một phạm trù kinh tế và là phạm trù lịch sử; là một thành phần trong hệ thống tài chính. Thuật ngữ "Ngân sách nhà nước" được sử dụng rộng rãi trong đời sống kinh tế, xã hội ở mọi quốc gia. Song quan niệm về ngân sách nhà nước lại chưa thống nhất, người ta đã đưa ra nhiều định nghĩa về ngân sách nhà nước tùy theo các trường phái và các lĩnh vực nghiên cứu. Theo Điều 1, Luật số 01/2002/QH11 ngày 16/12/2002 của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về Ngân sách nhà nước quy định: Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Ở Việt Nam, trước Cách mạng tháng 8/1945, Ngân sách nhà nước là công cụ bóc lột thành quả lao động của dân chúng và phục vụ lợi ích của giai cấp thống trị. Sau Cách mạng tháng 8/1945 thành công, Nhà nước ta đã thực hiện quyền lực về Ngân sách nhà nước; đến 1967 chế độ phân cấp quản lý Ngân sách nhà nước ra đời bao gồm Ngân sách Trung ương (NSTW) và Ngân sách địa phương cấp tỉnh; đến 1978 Chính phủ ra quyết định số 108/CP, Ngân sách địa phương được chia ra 2 cấp tỉnh và huyện; đến 19/11/1983, Chính phủ ra Nghị quyết số 138/CP, Ngân sách nhà nước chia làm 4 cấp: NSTW, Ngân sách cấp tỉnh, Ngân sách cấp huyện và Ngân sách cấp xã. Từ đó đến năm
6 2002, Nhà nước ta ban hành Luật Ngân sách nhà nước, hệ thống Ngân sách nhà nước của nước ta được khái quát bằng sơ đồ sau: NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC NGÂN SÁCH NGÂN SÁCH TRUNG ƯƠNG ĐỊA PHƯƠNG NS CẤP TỈNH & NS CẤP HUYỆN & NS CẤP XÃ & TƯƠNG ĐƯƠNG TƯƠNG ĐƯƠNG TƯƠNG ĐƯƠNG Sơ đồ 1.1. Sơ đồ hệ thống Ngân sách nhà nước ở Việt Nam (Nguồn: Tác giả tổng hợp) Qua sơ đồ trên, Ngân sách nhà nước bao gồm NSTW và ngân sách các cấp chính quyền địa phương (ngân sách địa phương - NSĐP). Trong đó ngân sách địa phương bao gồm: - Ngân sách cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương gọi chung là Ngân sách cấp tỉnh. - Ngân sách cấp huyện, quận, Thị xã, Thành phố trực thuộc tỉnh gọi chung là Ngân sách cấp Huyện. - Ngân sách cấp xã, phường, thị trấn gọi chung là Ngân sách cấp xã. Ngân sách Trung ương và ngân sách mỗi cấp địa phương được phân định nguồn thu và nhiệm vụ chi cụ thể. Việc thực hiện bổ sung ngân sách từ cấp trên cho cấp dưới để đảm bảo công bằng, phát triển cân đối giữa các
7 vùng; số bổ sung này là nguồn thu ngân sách cho cấp dưới để thực hiện nhiệm vụ chi thuộc chức năng của cấp dưới; không được dùng ngân sách cấp này để chi cho nhiệm vụ của cấp khác. 1.1.1.2. Ngân sách nhà nước cấp huyện, thị Ngân sách nhà nước cấp huyện và tương đương là quỹ tiền tệ tập trung của huyện được hình thành bằng các nguồn thu và đảm bảo các khoản chi trong phạm vi huyện. Ngân sách cấp huyện thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Ngân sách nhà nước trên phạm vi địa bàn cấp huyện; đó là mối quan hệ NS giữa các tổ chức, cá nhân trong quá trình phân bổ, sử dụng các nguồn lực kinh tế của huyện. Ngân sách cấp huyện không có bội chi ngân sách. Thu Ngân sách Huyện, Thị là quá trình tạo lập, hình thành ngân sách Huyện, Thị, đóng vai trò quan trọng, quyết định đến việc chi ngân sách Huyện, Thị. Thu ngân sách Huyện, Thị bao gồm các loại chính sau: - Các khoản thu phân chia giữa các cấp ngân sách; - Các khoản thu ngân sách huyện hưởng 100% (các khoản thuế theo quy định, phí, lệ phí, thu thanh lý…); - Thu bổ sung; - Thu kết dư ngân sách và thu chuyển nguồn ngân sách huyện. Chi Ngân sách Huyện, Thị là việc cơ quan Nhà nước cấp Huyện, Thị phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng của Nhà nước, đáp ứng nhu cầu đời sống Kinh tế - Xã hội (KT - XH) theo nguyên tắc nhất định. Chi ngân sách Huyện, Thị bao gồm: - Chi đầu tư phát triển theo phân cấp; - Chi thường xuyên đảm bảo hoạt động của bộ máy quản lý cấp Huyện; - Chi bổ sung cho ngân sách cấp dưới; - Chi chuyển nguồn của Thành phố. 1.1.2. Quản lý ngân sách nhà nước cấp Huyện, Thị 1.1.2.1. Nguyên tắc cơ bản về quản lý ngân sách nhà nước Theo Mục 2, Điều 4, Luật số 01/2002/QH11 ngày 16/12/2002 của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về Ngân sách nhà nước
8 quy định, việc phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi và quan hệ giữa các cấp ngân sách được thực hiện theo nguyên tắc sau: - Ngân sách Trung ương và NSĐP mỗi cấp được phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi cụ thể. - Ngân sách Trung ương giữ vai trò chủ đạo, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ chiến lược quan trọng của quốc gia; hỗ trợ những địa phương chưa cân đối được thu, chi ngân sách. - Ngân sách địa phương được phân cấp nguồn thu đảm bảo chủ động trong thực hiện những nhiệm vụ được giao, tăng cường nguồn lực cho ngân sách xã. - Nhiệm vụ chi thuộc ngân sách cấp nào do ngân sách cấp đó đảm bảo; việc ban hành và thực hiện chính sách, chế độ mới làm tăng chi ngân sách phải có giải pháp đảm bảo nguồn tài chính phù hợp với khả năng cân đối của ngân sách từng cấp. - Trường hợp cơ quan quản lý nhà nước cấp trên ủy quyền cho cấp dưới thực hiện nhiệm vụ chi của mình thì phải chuyển kinh phí từ ngân sáchcấp trên cho cấp dưới để thực hiện nhiệm vụ đó. - Thực hiện phân chia theo tỷ lệ phần trăm (được ổn định từ 3-5 năm)đối với các khoản thu phân chia giữa ngân sách các cấp và bổ sung từ ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp dưới để đảm bảo công bằng, phát triển cân đối giữa các vùng, các địa phương. - Trong thời kỳ ổn định NS, các địa phương được sử dụng nguồn tăng thu hàng năm mà NSĐP được hưởng để phát triển KT - XH trên địa bàn. - Ngoài việc ủy quyền thực hiện nhiệm vụ chi và bổ sung nguồn thu như đã quy định ở trên không được dùng ngân sách của cấp này để chi cho nhiệm vụ của cấp khác trừ trường hợp đặc biệt theo quy định của Chính phủ.
9 1.1.2.2. Nội dung quản lý ngân sách nhà nước cấp Huyện, Thị Quản lý Ngân sách nhà nước cấp huyện, thị, Thành phố là quản lý toàn bộ các khoản thu, chi Ngân sách nhà nước cấp này hàng năm qua các khâu: Lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, thanh tra Ngân sách nhà nước huyện, thị. * Công tác lập dự toán Ngân sách nhà nước huyện, thị Lập dự toán thực chất là công tác lập kế hoạch, trong đó quyết định nhiệm vụ, quy mô thu, chi ngân sách trong một năm ngân sách, là căn cứ để thực hiện nhiệm vụ thu, chi theo dự toán. * Công tác chấp hành dự toán Ngân sách nhà nước huyện, thị Chấp hành ngân sách là quá trình biến các chỉ tiêu thu, chi trong dự toán thành hiện thực. Với mục tiêu phát triển, động viên khai thác nguồn thu, đảm bảo đạt và vượt dự toán giao, đáp ứng nhu cầu chi tiêu của chính quyền cấp huyện được hoạch định trong dự toán chi tiết kiệm, đạt hiệu quả. * Công tác quyết toán Ngân sách nhà nước huyện, thị Quyết toán là tổng kết quá trình thực hiện dự toán nhằm đánh giá kết quả hoạt động của một năm từ đó rút ra ưu, nhược điểm và bài học kinh nghiệm trong việc quản lý ngân sách huyện, thị trong những năm sau. * Công tác thanh tra, kiểm tra Ngân sách nhà nước huyện, thị Nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, phát hiện tham nhũng, lãng phí, phát hiện những sơ hở trong cơ chế quản lý chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ lợi ích hợp pháp của tổ chức kinh tế và cá nhân. 1.1.2.3. Cân đối thu chi ngân sách nhà nước cấp Huyện, Thị * Trong lập dự toán Ngân sách nhà nước - Cân đối thu chi ngân sách phải được xác định trên cơ sở tăng trưởng kinh tế, đảm bảo các mục tiêu phát triển KT - XH , quản lý nhà nước, đảm bảo quốc phòng an ninh.