Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) 1961 - 1965

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:162

Thêm vào BST

Báo xấu

132
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) 1961 - 1965 nêu lên những nhân tố chi phối cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho (Tây Tiền Giang); dân quân Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) đấu tranh chống phá ấp chiến lược; đặc điểm, bài học kinh nghiệm cuộc đấu tranh chống phá ấp chiến lược Mỹ Tho (Tây Tiền Giang).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) 1961 - 1965

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Văn Trọng CUỘC ĐẤU TRANH CHỐNG, PHÁ ẤP CHIẾN LƯỢC Ở MỸ THO (TÂY TIỀN GIANG) 1961 - 1965 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Thành phố Hồ Chí Minh - 2013
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Văn Trọng CUỘC ĐẤU TRANH CHỐNG, PHÁ ẤP CHIẾN LƯỢC Ở MỸ THO (TÂY TIỀN GIANG) 1961 - 1965 Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam Mã số: 60 22 03 13 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ HUỲNH HOA Thành phố Hồ Chí Minh - 2013
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Mọi tài liệu trích dẫn đều có ghi nguồn và liệt kê đầy đủ trong danh mục tài liệu tham khảo. Những kết luận, nhận định là trung thực, do tôi tiến hành và chưa được công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Văn Trọng 1
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ 1 MỤC LỤC .................................................................................................................... 2 MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 4 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................. 4 2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................................... 6 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................................. 7 4. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................................. 8 5. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu ................................................................ 13 6. Đóng góp khoa học của luận văn ................................................................................. 14 7. Bố cục của luận văn ...................................................................................................... 14 CHƯƠNG 1: NHỮNG NHÂN TỐ CHI PHỐI CUỘC CHỐNG, PHÁ ẤP CHIẾN LƯỢC Ở MỸ THO (TÂY TIỀN GIANG)................................................ 15 1.1. Khái quát địa lý – hành chính và đặc điểm xã hội - nhân văn khu vực Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) ............................................................................................................... 15 1.1.1. Khái quát địa lý – hành chính của Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) .............................15 1.1.2. Đặc điểm xã hội - nhân văn và truyền thống yêu nước của nhân dân Mỹ Tho ....17 1.2. Chính sách của Mỹ đối với miền Nam Việt Nam ................................................... 21 1.2.1. Mỹ và chính quyền Sài Gòn phá hoại Hiệp định Genève, thi hành chính sách “tố cộng, diệt cộng” ..............................................................................................................21 1.2.2. Mỹ và chính quyền Diệm loại Pháp và các phần tử thân Pháp, thành lập quốc gia chống cộng ở miền Nam Việt Nam ................................................................................23 1.3. Phong trào đấu tranh cách mạng của nhân dân Mỹ Tho trong những năm 1954 – 1960 ................................................................................................................................. 25 1.3.1.Tình hình Mỹ Tho từ sau Hiệp định Genève và phong trào đấu tranh cách mạng của nhân dân Mỹ Tho đến trước Đồng Khởi ..................................................................25 1.3.2. Phong trào Đồng Khởi ở Mỹ Tho trong những năm 1959 – 1960 .......................29 1.4. Mỹ triển khai chiến lược “chiến tranh đặc biệt” và thực hiện “quốc sách ấp chiến lược” ở Mỹ Tho ....................................................................................................... 34 1.4.1. Mỹ triển khai chiến lược “chiến tranh đặc biệt” ...................................................34 1.4.2. Mỹ và chính quyền Sài Gòn thực hiện “quốc sách ấp chiến lược” ở Mỹ Tho .....36 1.4.3. Mỹ và chính quyền Sài Gòn triển khai “quốc sách” ấp chiến lược ở Mỹ Tho .....40 CHƯƠNG 2: QUÂN DÂN MỸ THO (TÂY TIỀN GIANG) ĐẤU TRANH CHỐNG, PHÁ ẤP CHIẾN LƯỢC (1961 - 1965) ................................................... 50 2.1. Chủ trương của Trung ương Đảng, Trung ương cục, Khu uỷ, Tỉnh uỷ Mỹ Tho về chống, phá ấp chiến lược ............................................................................................. 50 2
2.1.1. Những điều kiện và nhiệm vụ mới của cách mạng miền Nam sau Đồng Khởi ...50 2.1.2. Trung ương Đảng, Trung ương cục, Khu uỷ và Tỉnh uỷ Mỹ Tho chỉ đạo phong trào chống, phá ấp chiến lược .........................................................................................52 2.2. Cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho từ năm 1961 đến cuối năm 1963 .................................................................................................................................... 60 2.2.1. Buổi đầu kết hợp quân sự với nổi dậy chống, phá ấp chiến lược trong những năm 1961 – 1962.....................................................................................................................60 2.2.2. Chiến thắng Ấp Bắc và cao trào chống, phá ấp chiến lược trong năm 1963........69 2.3. Quân và dân Mỹ Tho đẩy mạnh phong trào chống, phá ấp chiến lược trong những năm 1964 – 1965.................................................................................................... 83 2.3.1. Tình hình miền Nam và Mỹ Tho sau cuộc đảo chính Ngô Đình Diệm ................83 2.3.2. Mỹ và chính quyền Sài Gòn thực hiện chương trình “ấp Tân sinh” ....................88 2.3.3. Chủ trương mới của Đảng về chống, phá ấp chiến lược trong thời kỳ mới .........91 2.4.2. Kết hợp ba mũi giáp công đẩy mạnh cuộc chống, phá ấp chiến lược trong năm 1964 - 1965 .....................................................................................................................94 CHƯƠNG 3: ĐẶC ĐIỂM VÀ NHỮNG BÀI HỌC KINH NGHIỆM CỦA CUỘC ĐẤU TRANH CHỐNG, PHÁ ẤP CHIẾN LƯỢC Ở MỸ THO (1961 - 1965) .. 100 3.1. Đặc điểm của cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho (1961 - 1965)100 3.2. Bài học kinh nghiệm trong cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho122 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 127 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 129 PHỤ LỤC ................................................................................................................. 141 3
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Mỹ Tho, địa bàn phía tây của tỉnh Định Tường theo phân chia của chính quyền Sài Gòn, được xem là khu vực trọng yếu. Về phía cách mạng, Mỹ Tho thuộc địa bàn của Khu VIII cũ, có vai trò quan trọng về chiến lược, cầu nối với vùng căn cứ cách mạng Đồng Tháp Mười với đường biển tiếp vận từ Gò Công, Bến Tre cho cả vùng Trung Nam Bộ. Vì thế, trong kháng chiến chống Mỹ, Mỹ Tho trở thành chiến trường ác liệt, là nơi diễn ra tranh chấp dai dẵng giữa ta và địch. Trong chiến tranh xâm lược miền Nam Việt Nam, đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn coi việc bình định, giành dân, kiểm soát nông thôn là một giải pháp chiến lược có ý nghĩa quyết định đến sự thành bại của các chiến lược chiến tranh xâm lược của chúng. Trong chiến lược “chiến tranh đặc biệt”, việc dồn dân, lập ấp chiến lược có ý nghĩa sống còn, được mệnh danh là “xương sống” của chiến lược đó. Mục đích của việc gom dân, lập ấp chiến lược là nhằm thực hiện “tát nước bắt cá”, chia rẽ dân với cách mạng, thực hiện mưu đồ cô lập và tiêu diệt lực lượng cách mạng, nhằm áp đặt chủ nghĩa thực dân mới lên miền Nam Việt Nam. Luận văn nghiên cứu cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) 1961 – 1965, bởi các lý do sau đây: 1. Chống, phá ấp chiến lược là một hoạt động rất quan trọng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Nghiên cứu về chống, phá ấp chiến lược nhằm góp phần làm rõ hơn lịch sử cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước anh dũng của dân tộc ta, nhất là trong giai đoạn chống chiến lược “chiến tranh đặc biệt”. 2. Về thời gian, trong giai đoạn 1961 - 1965, đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn chuyển từ chính sách “tố cộng, diệt cộng” sang chiến lược “chiến tranh đặc biệt”. Đây là giai đoạn mà chính quyền Sài Gòn triển khai và thực hiện ấp chiến lược trên toàn miền Nam, đặc biệt là đồng bằng sông Cửu Long vì phong trào Đồng Khởi đã phá nát hệ thống kìm kẹp của nó. Chính sách “tố cộng, diệt cộng” bị thất bại, buộc đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn chuyển sang dùng bạo lực để đàn áp phong trào cách mạng miền Nam, trong đó, việc lập ấp chiến lược là biện pháp cơ bản, có ý nghĩa quyết định đến thành bại của chiến lược “chiến tranh đặc biệt”. Chủ trương lập ấp chiến lược trong giai đoạn này được đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn triển khai quyết liệt nhất và nâng lên thành “quốc sách” hàng đầu. Để nâng cao hiệu quả của chủ trương này, Mỹ và chính quyền Sài Gòn đã mời 4
những chuyên gia, cố vấn có kinh nghiệm nước ngoài như Robert Thompson, được mệnh danh là chuyên gia chống chiến tranh du kích; Taylor - Trưởng đoàn cố vấn Anh tại miền Nam Việt Nam… Để nhằm hỗ trợ cho việc thực hiện gom dân, lập ấp chiến lược, chúng đã huy động cao nhất lực lượng vũ trang, bán vũ trang và các phương tiện chiến tranh hiện đại tiến hành các cuộc hành quân càn quét, nhất là vùng giải phóng và các căn cứ cách mạng, nhằm thực hiện tham vọng lập 16.000 ấp chiến lược trên tổng số 17.000 ấp ở miền Nam. Đồng thời, chúng đã tiến hành nhiều thủ đoạn cực kỳ thâm độc, dã man, khốc liệt; kết hợp trên nhiều mặt từ chính trị, kinh tế đến tư tưởng, chiến tranh tâm lý… Để đánh trả âm mưu và thủ đoạn lập ấp chiến lược thâm độc của kẻ thù, Đảng bộ và nhân dân miền Nam nói chung, nhân dân Mỹ Tho nói riêng xem việc chống, phá ấp chiến lược là nhiệm vụ cấp bách, đồng thời là nhiệm vụ cơ bản có tính chiến lược quan trọng của cách mạng. Chống, phá ấp chiến lược trong giai đoạn 1961 – 1965 là một nhiệm vụ cách mạng hết sức quan trọng trong tiến trình chống Mỹ cứu nước của dân tộc ta. Về không gian, Mỹ Tho là địa bàn chiến lược quan trọng, là cửa ngõ nối liền từ Sài Gòn xuống các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Vì thế, Mỹ Tho cũng đồng thời là nơi diễn ra cuộc tranh chấp quyết liệt giữa ta và địch. Trong “Chiến tranh đặc biệt”, Mỹ Tho là nơi diễn ra cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược gay go và quyết liệt nhất, điển hình như trận đánh phá ấp chiến lược kiểu mẫu của địch ở Tân Lý Tây (Châu Thành). Mỹ Tho cũng là nơi diễn ra chiến thắng đầu tiên của ta trong việc chống lại các chiến thuật tân kỳ “trực thăng vận”, “thiết xa vận” - Chiến thắng Ấp Bắc (2-1-1963), mở ra phong trào “Thi đua Ấp Bắc, giết giặc lập công và phá ấp chiến lược” trên toàn miền Nam. Trước đây, trong giai đoạn chống chính sách “tố cộng, diệt cộng” nhân dân ta chủ yếu dùng giải pháp đấu tranh chính trị để chống lại những hành động bạo lực của kẻ thù. Chủ trương đấu tranh chính trị đơn thuần đã gây cho cách mạng miền Nam những tổn thất nặng nề, cơ sở cách mạng bị phá vỡ gần hết. Đấu tranh chính trị tuy hết sức quan trọng nhưng nếu chỉ đấu tranh chính trị đơn thuần thì không thể giành thắng lợi trong bất kỳ cuộc cách mạng nào, nhất là khi kẻ thù sử dụng bạo lực để đàn áp cách mạng. Đó là bài học mà cách mạng miền Nam phải trả giá quá đắt trong thời kỳ này. Từ bài học xương máu đó, dưới sự chỉ dẫn của Nghị quyết 15, nhân dân miền Nam nói chung và nhân dân Mỹ Tho nói riêng đã đứng lên trong cuộc Đồng Khởi, phá vỡ hệ thống kìm kẹp của địch, chuyển từ đấu tranh chính trị sang đấu tranh chính trị kết hợp đấu tranh vũ trang nhằm chống lại âm mưu và hành động dùng bạo lực chiến tranh của kẻ thù. 5
Bước sang thời kỳ chống “chiến tranh đặc biệt”, nhiệm vụ chống, phá ấp chiến lược trong giai đoạn này đã phát huy được sức mạnh tổng hợp của đấu tranh quân sự với đấu tranh chính trị và binh vận trên cả ba vùng chiến lược, thực hiện phương châm “hai chân, ba mũi” và “bốn bám”. Đấu tranh chống, phá ấp chiến lược vẫn coi trọng đấu tranh chính trị của quần chúng nhưng nhất thiết phải có sự phối hợp chặt chẽ với tiến công quân sự và công tác binh vận. Do phát huy được sức mạnh tổng hợp, nên việc chống, phá ấp chiến lược trong giai đoạn này là cuộc đấu tranh cách mạng không chỉ quyết liệt mà còn mang tính sáng tạo, diễn ra dưới nhiều hình thức phong phú, đem lại kết quả to lớn, góp phần quan trọng đánh bại “chiến tranh đặc biệt”. Riêng ở Mỹ Tho, nó còn mang tính điển hình, đặc biệt dấy lên cao trào phá ấp chiến lược trên toàn miền Nam sau Chiến thắng Ấp Bắc (2-1-1963). Cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược còn để lại nhiều bài học cách mạng quý giá. 3. Trước đây, tuy có nhiều tác phẩm đề cập đến vấn đề chống, phá ấp chiến lược nhưng chưa có tác phẩm nào nghiên cứu chuyên sâu về chống, phá ấp chiến lược trên địa bàn Mỹ Tho (Tây Tiền Giang), nơi diễn ra cuộc đấu tranh gay go, quyết liệt và mang tính điển hình, nơi diễn ra chiến thắng mang tính kiểu mẫu dấy lên cao trào phá ấp chiến lược trên toàn miền Nam. Vì thế, tôi đã chọn đề tài “Cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) 1961 – 1965” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình nhằm góp phần làm rõ một trong những vấn đề quan trọng trong giai đoạn chống Mỹ cứu nước, góp phần nhỏ vào việc bổ sung những khoảng trống về lịch sử địa phương trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ; đồng thời phục vụ cho công tác giảng dạy lịch sử dân tộc và lịch sử địa phương của bản thân, cũng như làm cơ sở cho việc thực hiện nghiên cứu ở bậc nghiên cứu sinh tiếp sau. 2. Mục đích nghiên cứu - Trình bày có hệ thống về cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược của quân và dân Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) trong giai đoạn đấu tranh sôi động và quyết liệt đánh thắng chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn. - Từ thực tiễn của cuộc đấu tranh đó, luận văn đi sâu nghiên cứu vai trò và nghệ thuật đấu tranh cách mạng sáng tạo của quần chúng nhân dân; sự gắn bó đoàn kết máu thịt giữa nhân dân với Đảng; việc phát huy sức mạnh tổng hợp chính trị, quân sự và binh vận trong việc thực hiện thắng lợi cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược. 6
- Đồng thời, thông qua cuộc đấu tranh này, luận văn làm rõ về sức mạnh của truyền thống yêu nước, tinh thần cách mạng kiên cường kết hợp với những giá trị văn hoá đậm đà bản sắc dân tộc đã góp phần to lớn tạo nên chiến thắng oanh liệt của nhân dân Mỹ Tho. Từ những bài học kinh nghiệm quý báu của cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho, luận văn rút ra một số vấn đề có tính quy luật về tinh thần đấu tranh cách mạng, về tinh thần đại đoàn kết dân tộc...., qua đó có thể vận dụng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ngày nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho (Tây Tiền Giang). Trong đó, tác giả có đề cập đến chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn, âm mưu và thủ đoạn của chúng trong việc triển khai và thực hiện “quốc sách” ấp chiến lược, nhưng trọng tâm là cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược của quân và dân Mỹ Tho; trong đó nổi bật nhất là tinh thần cách mạng kiên cường, nghệ thuật phát huy sức mạnh tổng hợp kết hợp sáng tạo việc đấu tranh chính trị với đấu tranh quân sự và binh vận. Giới hạn thời gian của đề tài là bắt đầu từ giữa năm 1961 đến giữa năm 1965. Đây cũng chính là giai đoạn đế quốc Mỹ thực hiện chiến lược “chiến tranh đặc biệt” ở miền Nam Việt Nam. Không gian nghiên cứu của đề tài là khu vực Mỹ Tho – Tây Tiền Giang, chính là địa bàn của tỉnh Mỹ Tho thời Pháp thuộc (1902 - 1945), trừ phần đất An Hóa đã nhập về Bến Tre. Ngày nay, khu vực này thuộc các đơn vị hành chính phía tây tỉnh Tiền Giang, bao gồm thành phố Mỹ Tho và các huyện Cái Bè, Cai Lậy, Châu Thành, Chợ Gạo và Tân Phước. Mỹ Tho trong giai đoạn này không phải chỉ dùng để chỉ thị xã Mỹ Tho, hay tỉnh lỵ Mỹ Tho mà còn chỉ cả khu vực của phía tây Tiền Giang ngày nay. Tuy nhiên, trong mối quan hệ mở, để đảm bảo tính logic và hệ thống, luận văn có mở ra trong giới hạn cho phép. Về thời gian, luận văn có đề cập đến một số sự kiện trước giữa năm 1961, tức là khi đế quốc Mỹ chuyển sang thực hiện chiến lược “chiến tranh đặc biệt”. Về không gian, luận văn có mở rộng đến một số khu vực liên quan như Long An, Bến Tre, Đồng Tháp và đặc biệt là khu vực Gò Công vì những liên hệ về mặt hành chính của nó. 7
4. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước của nhân dân Việt Nam là một sự kiện lịch sử có ý nghĩa thời đại, vì vậy có rất nhiều công trình, tác phẩm viết về cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam của đế quốc Mỹ dưới nhiều góc độ khác nhau, từ nhiều phía, kể cả những người trực tiếp tham gia hoặc những nhà nghiên cứu bên ngoài. Ở nước Mỹ đã có hàng ngàn cuốn sách viết về cuộc chiến tranh Việt Nam, đề cập ít nhiều đến vấn đề chống, phá ấp chiến lược ở Miền Nam Việt Nam. Tiêu biểu như: - Tác phẩm “Giải phẩu một cuộc chiến tranh” của Gabriel Kolko bắt đầu viết từ năm 1964, xuất bản năm 1965 tại New York. Ông viết khá sinh động và hấp dẫn về diễn biến cuộc chiến tranh xâm lược của Mỹ ở Việt Nam. - Tác phẩm “Cuộc chiến tranh dài ngày nhất nước Mỹ” của George C.Herring xuất bản năm 1981 tại Mỹ, đã lên án giới cầm quyền Mỹ gây ra cuộc chiến tranh xâm lược lâu dài nhất trong lịch sử nước Mỹ. Trong chương 3: Hợp tác có mức độ giữa Kennedy và Diệm (1961 - 1963), trong đó ông viết về chương trình ấp chiến lược và đánh giá dù có nhiều cố gắng nhưng mang lại kết quả không đáng kể cho phía Mỹ và chính quyền Sài Gòn. - Tác phẩm: “Sự lừa dối hào nhoáng – John Paul Vann và nước Mỹ ở Việt Nam” của Neil Sheehan, xuất bản tại Mỹ năm 1988, đã lên án các giới cầm quyền Mỹ lừa dối nhân dân Mỹ và thế giới về cuộc chiến tranh bẩn thỉu mà Mỹ đã gieo rắc thảm họa cho nhân dân Việt Nam. Quyển sách được đánh giá cao tại Mỹ, và được trao giải thưởng Pulitzer. - Cuốn hồi ký “Nhìn lại quá khứ. Tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam”, của Robert S.Mc.Namara xuất bản tại Mỹ. Năm 1995, 20 năm sau khi cuộc chiến tranh Việt Nam kết thúc, nguyên Bộ trưởng quốc phòng Mỹ, người trực tiếp tham gia hoạch định kế hoạch, chiến lược chiến tranh xâm lược của Mỹ ở Việt Nam dưới hai đời Tổng thống Kennedy và Johnson, đã hoàn thành quyển Hồi ký. Trong tác phẩm, Mc.Namara đã đánh giá lại những chính sách của Mỹ đối với Việt Nam và những sai lầm của người Mỹ trong đánh giá về Việt Nam. Tác giả cũng có lý giải về nguyên nhân thất bại của chính sách bình định của Mỹ và chính quyền Sài Gòn trong chiến tranh từ cái nhìn của người trong cuộc nhưng đứng bên kia chiến tuyến. - Đặc biệt là cuốn “Defeating communist insurgency. The lessons of Malaysia and Vietnam” (Đánh giá sự nổi dậy của cộng sản. Bài học của Malaysia và Việt Nam) của Robert Thompson – chuyên gia của chương trình bình định “chống nổi dậy” ở Malaysia, được Mỹ - Diệm mời về Việt Nam làm chuyên gia cho chương trình ấp chiến lược. Tháng 8
3/1965, sau nhiều thất bại ở Việt Nam, R.Thompson về nước và tháng 7/1965 ông viết cuốn sách này. Trong tác phẩm, ông đã đi sâu trình bày mục đích, biện pháp và quá trình tiến hành chương trình ấp chiến lược ở Malaysia và Việt Nam, rút ra những nguyên nhân thất bại của chương trình này ở Việt Nam. Tác giả đặc biệt so sánh chính sách này ở Malaysia với Việt Nam, từ đó lý giải vì sao chính sách đó khá thành công ở Malaysia mà lại thất bại ở Việt Nam. Tuy nhiên, do có cái nhìn từ phía bên kia, R.Thompson cũng có nhiều nhìn nhận, đánh giá một cách chưa thoả đáng lắm về nguyên nhân thất bại của nó. Chẳng hạn, ông ta cho rằng nguyên nhân dẫn đến thất bại của chương trình ấp chiến lược ở Việt Nam chủ yếu do vai trò của Ngô Đình Nhu – “người chịu trách nhiệm chính thực hiện ấp chiến lược ở Việt Nam … Trong đó, sai lầm đầu tiên là do quá “nôn nóng” thúc ép thực hiện chương trình này, Ngô Đình Nhu đã “áp đặt kiểm soát chính trị từ trên xuống chứ không phải giành được sự ủng hộ của dân chúng” [81, tr.10]. Ở Việt Nam, cũng có nhiều tác phẩm, công trình nghiên cứu, tổng kết khá công phu về cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược của nhiều cơ quan nghiên cứu khoa học và cá nhân: - Tiêu biểu nhất là tác phẩm: “Quốc sách ấp chiến lược của Mỹ - Diệm” của Hồ Quý Ba và Nam Hùng, xuất bản tại Hà Nội năm 1962. Tác phẩm đã phân tích âm mưu, thủ đoạn thâm độc của Mỹ - Diệm trong việc thực hiện “quốc sách” ấp chiến lược. - Tác phẩm “Ấp chiến lược trại tập trung trá hình của Mỹ - Diệm” của Nguyễn Hà, xuất bản tại Hà Nội năm 1963. Tác giả đã đi sâu phân tích và lên án âm mưu thâm độc của Mỹ - Diệm trong việc gom dân lập ấp chiến lược. - Tác phẩm “Chiến tranh đặc biệt” là sự phát triển của chủ nghĩa thực dân mới và là giai đoạn cuối cùng của chủ nghĩa thực dân mới của đế quốc Mỹ ở miền Nam” của Nguyễn Văn Hiếu xuất bản năm 1964. Tác giả đã nêu chính sách tập trung dân vào ấp chiến lược là chính sách tàn bạo nhất của đế quốc Mỹ, động chạm đến quyền lợi của toàn thể nhân dân miền Nam mà đa số là nông dân, nhất định sẽ bị nhân dân vùng lên đập tan. - Tác phẩm “Miền Nam giữ vững thành đồng”, tập II của Trần Văn Giàu, xuất bản năm 1966. Trong chương hai - phần C: Địch lập “ấp chiến lược” – Ta phá “ấp chiến lược”, tác giả trình bày chi tiết về quốc sách ấp chiến lược; cách chống càn quét, gom dân, phá ấp chiến lược của đồng bào miền Nam trong giai đoạn địch triển khai chiến lược “chiến tranh đặc biệt”. 9
- Tác phẩm “Đồng bằng khu Trung Nam Bộ chống Mỹ cứu nước” do Ban chỉ đạo công trình lịch sử kháng chiến chống Mỹ Khu 8 – Trung Nam Bộ biên soạn. Tác phẩm đã trình bày một cách có hệ thống về cuộc kháng chiến của nhân dân Khu VIII – Trung Nam Bộ trong suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ. - Tác phẩm “Tây Nam Bộ kháng chiến (1945 - 1975)” do Ban chỉ đạo biên soạn công trình lịch sử Tây Nam Bộ kháng chiến. Công trình này đã tập hợp tư liệu rất phong phú, có sự tham gia của những người từng lãnh đạo trong cuộc kháng chiến, trình bày khá hấp dẫn, sinh động về cuộc kháng chiến 30 năm của nhân dân các tỉnh miền Tây Nam Bộ. Trong đó, tác phẩm cũng có đề cập đến phong trào chống, phá ấp chiến lược trong đề mục về chống chiến lược “chiến tranh đặc biệt”. Gần đây, có nhiều tác phẩm nghiên cứu chuyên về phong trào chống, phá ấp chiến lược: - Tiêu biểu có tác phẩm “Đảng lãnh đạo cuộc đấu tranh chống phá “quốc sách” ấp chiến lược của Mỹ - Ngụy ở miền Nam Việt Nam (1961 - 1965)” của tác giả Trần Thị Thu Hương, do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản năm 2003. Đây là công trình nghiên cứu công phu, hệ thống với nguồn tư liệu phong phú và những nhận định, đánh giá từ nhiều phía. Tác phẩm gồm ba chương: chương 1 trình bày về chính sách ấp chiến lược trong chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ ở miền Nam Việt Nam (1961 - 1965); chương 2 trình bày về quá trình Đảng lãnh đạo cuộc đấu tranh chống phá “quốc sách” ấp chiến lược của Mỹ - Ngụy ở miền Nam; chương 3 tác giả nêu thắng lợi của cuộc đấu tranh chống, phá “quốc sách” ấp chiến lược và những bài học kinh nghiệm về lãnh đạo của Đảng. - Thứ hai, tác phẩm “Phong trào đấu tranh chống phá ấp chiến lược” của Nguyễn Công Thục cũng do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia phát hành năm 2006. Tác phẩm đã khái quát về chiến lược “chiến tranh đặc biệt” với quốc sách ấp chiến lược, sau đó trình bày về phong trào đấu tranh chống phá ấp chiến lược trong năm 1963 và chống phá ấp tân sinh - ấp chiến lược trong năm 1964, rút ra ý nghĩa thắng lợi và bài học kinh nghiệm của phong trào đấu tranh chống, phá ấp chiến lược trong hai năm 1963 – 1964. - Luận án Tiến sĩ Lịch sử của Huỳnh Thị Liêm, bảo vệ tại Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh năm 2006 với đề tài: “Phong trào đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở miền Đông Nam Bộ (1961 -1965)”. Đây là một công trình nghiên cứu khá công phu và có hệ thống với nguồn tư liệu phong phú từ nhiều nguồn lưu trữ khác nhau. Trong đó, tác 10
giả đã khái quát một cách hệ thống về chiến lược “chiến tranh đặc biệt” với quốc sách ấp chiến lược, cũng như phục dựng lại một cách tương đối đầy đủ về phong trào chống, phá ấp chiến lược của nhân dân miền Đông Nam Bộ (1961 -1965). Trong phạm vi tỉnh Tiền Giang, có một số công trình nghiên cứu, viết về cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược trên địa bàn toàn tỉnh: - Công trình “Lịch sử Đảng bộ Tiền Giang”, tập 2 (1954 - 1975) và do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia phát hành năm 2010. Trong đó, chương II: Đảng bộ tỉnh lãnh đạo chống địch càn quét và lập ấp chiến lược, mở mảng chuyển vùng giành quyền làm chủ ở nông thôn (4-1961 – 3-1965) với 2 tiểu mục: Chống địch càn quét và lập ấp chiến lược (4- 1961 – 12-1962); Chiến thắng Ấp Bắc và cao trào phá ấp chiến lược, mở mảng chuyển vùng giành quyền làm chủ ở nông thôn (1-1963 – 4-1965). - Tác phẩm “Lịch sử kháng chiến quân dân Tiền Giang (1940 - 1975)” của Ban chỉ huy quân sự tỉnh Tiền Giang do Nhà xuất bản Quân đội nhân dân phát hành năm 2008. Nội dung tác phẩm gồm 8 chương, khái quát cuộc kháng chiến của quân dân Tiền Giang từ sau cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ cho đến chiến thắng năm 1975. Trong đó, Chương 5 với đề mục II: Chiến thắng Ấp Bắc và cao trào phá ấp chiến lược. - Tác phẩm tiêu biểu nhất có lẽ là Luận văn Thạc sĩ Lịch sử của Nguyễn Mạnh Thắng với đề tài “Phong trào đấu tranh phá ấp chiến lược của quân dân Mỹ Tho – Gò Công giai đoạn 1961 – 1965” được bảo vệ tại Viện khoa học xã hội thành phố Hồ Chí Minh năm 2001. Luận văn có cấu trúc nội dung chính gồm 3 chương: Chương I: Vài nét về địa lý tự nhiên và kinh tế xã hội ở Mỹ Tho – Gò công; chương II: Bối cảnh hình thành và quá trình thực hiện quốc sách Ấp chiến lược của Mỹ - Ngụy tại Mỹ Tho – Gò Công; chương III: Phong trào chống phá Ấp chiến lược của quân và dân Mỹ Tho – Gò Công. Tác giả đã có công khôi phục lại bức tranh quá khứ của cuộc đấu tranh của quân dân Mỹ Tho – Gò Công trên địa bàn toàn tỉnh Tiền Giang ngày nay. Tuy nhiên, tác giả chỉ bước đầu khái quát cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Tiền Giang mà thôi. Bởi vì, Luận văn có 3 chương với 125 trang nhưng trọng tâm của cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược với chương 3 khoảng 36 trang mà thôi, còn chương 1 lại giới thiệu khái quát về Tiền Giang và chương 2 lại tập trung trình bày về bối cảnh lịch sử và quá trình thực hiện quốc sách ấp chiến lược của Mỹ - Ngụy tại Tiền Giang. Ngoài ra, có rất nhiều công trình lịch sử mang tính địa phương có đề cập đến cuộc đấu tranh chống phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho như: 11
- Quyển “Dự thảo lịch sử Đảng bộ Tiền Giang, tập 2 (1954 - 1975) do Ban nghiên cứu lịch sử Đảng Tiền Giang xuất bản năm 1986 với 2 tiểu mục: Đấu tranh chống kế hoạch bình định và lập ấp chiến lược (4/1961 – 12/1962) và “Chiến thắng Ấp Bắc – Cao trào phá ấp chiến lược (1/1963 – 4/1965). - Quyển “Cuộc kháng chiến 30 năm của quân dân Tiền Giang (1945 -1954) của Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Tiền Giang xuất bản năm 1986 với chương 6 : Từ khởi nghĩa chuyển thành chiến tranh cách mạng - Trận Ấp Bắc và cao trào phá Ấp chiến lược (4/1961 – 3/1965). - Hay “Dự thảo Lịch sử Công an Nhân dân Tiền Giang, tập 2 (1945 - 1954) do Công an Tiền Giang xuất bản năm 1995. Trong chương 2 có mục An ninh Mỹ Tho ra đời góp phần đánh bại kế hoạch bình định “lập” ấp chiến lược của Mỹ - Ngụy (4/1961 – 3/1965). - Tác phẩm “Công tác binh vận ở Tiền Giang trong kháng chiến chống Mỹ” do Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh Tiền Giang xuất bản năm 1998. Ngoài ra, bên cạnh những công trình mô tả về các cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược còn có nhiều bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành như: Nghiên cứu lịch sử (Viện sử học), Lịch sử Đảng (Viện lịch sử Đảng), Lịch sử quân sự (Viện lịch sử quân sự Việt Nam), với hàng trăm bài viết của các nhà khoa học nghiên cứu về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, cũng như về cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược. Riêng ở Tiền Giang, cũng có rất nhiều bài viết về cuộc đấu tranh chống phá ấp chiến lược được đăng trong các Kỷ yếu Hội thảo khoa học về Chiến thắng Ấp Bắc, Hội thảo khoa học về việc hình thành vùng giải phóng 20 tháng 7 còn lưu tại Thư viện Tỉnh Tiền Giang. Tuy nhiên, nhìn chung cho đến nay, chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu về cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược của quân dân Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) trong giai đoạn đánh thắng chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn. Vì vậy, cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) trong giai đoạn này vẫn còn là một đề tài khoa học cần đi sâu nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống, với mong muốn bổ sung một số nội dung nhằm hoàn thiện kiến thức các công trình đã nêu, đóng góp một phần thiết thực đối với khoa học và thực tiễn. 12
5. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu 5.1. Nguồn tài liệu - Các tác phẩm của chủ nghĩa Mác – Lênin, của Chủ tịch Hồ Chí Minh và của các nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước viết về cuộc chiến tranh chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Việt Nam. - Các tài liệu của ta và địch về ấp chiến lược và liên quan đến tình hình bình định, lập ấp chiến lược trên địa bàn Mỹ Tho của Tỉnh trưởng Định Tường, Ty cảnh sát, Ty công an Định Tường, Ban đặc trách ấp chiến lược tỉnh Định Tường, Phủ tổng uỷ dân sinh nông thôn (Việt Nam Cộng Hoà)... hiện còn lưu trữ tại Tiểu ban nghiên cứu lịch sử Đảng tỉnh Tiền Giang, Trung tâm thông tin và lưu trữ Uỷ ban nhân dân tỉnh Tiền Giang, Bảo tàng Tiền Giang và Trung tâm lưu trữ quốc gia 2 tại thành phố Hồ Chí Minh. - Hồi ký của các tướng lĩnh và những người tham gia kháng chiến trong chiến tranh chống Mỹ, đặc biệt là những người từng lãnh đạo, chiến đấu trên địa bàn khu vực Mỹ Tho. - Các công trình khoa học, các sách viết về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của Việt Nam đã được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, Viện sử học, Viện lịch sử quân sự của Bộ quốc phòng, và nhiều nhà xuất bản trên cả nước phát hành. Đặc biệt, là những công trình lịch sử địa phương ở Tiền Giang do Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh, Bộ chỉ huy quân sự tỉnh, Ban tuyên giáo Tỉnh uỷ, và các cơ quan ban ngành ở Tiền Giang xuất bản. - Ngoài ra, còn có các bài viết trên các tạp chí: Nghiên cứu lịch sử, Lịch sử Đảng, Học tập (Cộng sản), hoặc các Kỷ yếu của các Hội thảo khoa học được lưu tại Thư viện tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, Thư viện Tỉnh Tiền Giang và tại các địa phương ở Tiền Giang. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài dựa trên cơ sở phương pháp luận của phương pháp duy vật biện chứng và phương pháp duy vật lịch sử. Phương pháp nghiên cứu chủ đạo của luận văn là phương pháp lịch sử kết hợp với phương pháp logic. Đồng thời, luận văn còn sử dụng một số phương pháp khác như phương pháp thống kê, so sánh, phân tích, tổng hợp nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện, bao quát những nguyên nhân cơ bản dẫn đến thắng lợi của cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho (1961 - 1965). Bên cạnh đó, công tác xác minh, xử lý, đánh giá tư liệu cũng được quan tâm chú trọng để làm sáng tỏ nội dung nghiên cứu. 13
6. Đóng góp khoa học của luận văn Cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) là một cuộc đấu tranh quyết liệt, dai dẵng giữa ta và địch. Địa bàn Mỹ Tho là địa bàn quan trọng không chỉ của tỉnh Tiền Giang mà còn là trung tâm của vùng Trung Nam Bộ, hay Khu VIII cũ, là cầu nối với các tỉnh phía nam sông Tiền, cũng như các tỉnh miền Tây Nam Bộ. Vì vậy, kết quả nghiên cứu của đề tài này sẽ mang lại những đóng góp sau đây: - Trình bày và làm rõ một cách hệ thống âm mưu, thủ đoạn của đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn trong việc thực hiện quốc sách ấp chiến lược trong giai đoạn triển khai chiến lược “chiến tranh đặc biệt” ở miền Nam nói chung, đặc biệt là ở khu vực Mỹ Tho. - Phục dựng có hệ thống và toàn diện về cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược của nhân dân Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) trong giai đoạn chống chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn. Qua đó, rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu trong công tác vận động quần chúng, về vai trò của quần chúng cũng như công tác xây dựng khối đại đoàn toàn dân... - Làm sáng tỏ đường lối chiến tranh nhân dân của Đảng bộ Mỹ Tho được vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo vào hoàn cảnh cụ thể ở một địa bàn trọng yếu, mang tính chiến lược. Đó là nghệ thuật sáng tạo kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh quân sự và binh vận, cũng như việc vận dụng sáng tạo phương châm đấu tranh “hai chân, ba mũi và bốn bám”. - Cung cấp thêm tư liệu và giới thiệu một số tư liệu mới, góp phần phục vụ công tác biên soạn giáo trình giảng dạy, học tập lịch sử địa phương; giáo dục truyền thống lịch sử hiện đại, đặc biệt là trong giai đoạn chống Mỹ cứu nước ở Tiền Giang. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, Luận văn có ba chương: Chương 1: Những nhân tố chi phối cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho (Tây Tiền Giang). Chương 2: Quân dân Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) đấu tranh chống, phá ấp chiến lược (1961 - 1965). Chương 3: Đặc điểm và những bài học kinh nghiệm của cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở Mỹ Tho. 14
CHƯƠNG 1: NHỮNG NHÂN TỐ CHI PHỐI CUỘC CHỐNG, PHÁ ẤP CHIẾN LƯỢC Ở MỸ THO (TÂY TIỀN GIANG) 1.1. Khái quát địa lý – hành chính và đặc điểm xã hội - nhân văn khu vực Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) 1.1.1. Khái quát địa lý – hành chính của Mỹ Tho (Tây Tiền Giang) Trong giai đoạn 1961 – 1965, Mỹ Tho là vùng đất phía tây của tỉnh Mỹ Tho cùng tên theo phân chia của chính quyền cách mạng, bao gồm các huyện Cái Bè, Cai Lậy, Châu Thành, Chợ Gạo và thị xã Mỹ Tho. Tuy nhiên cần làm rõ thêm giai đoạn từ 1956 – 1967, thực hiện chủ trương xác nhập các tỉnh để thuận lợi trong việc lãnh đạo phong trào cách mạng, chính quyền cách mạng đã xác nhập 2 tỉnh Mỹ Tho và Gò Công trước đây thành một tỉnh - đặt tên là tỉnh Mỹ Tho. Còn chính quyền Sài Gòn lại thành lập tỉnh Định Tường trên địa bàn tỉnh Mỹ Tho cũ và tỉnh Gò Công vào năm 1956, sau đó lại lập tỉnh Gò Công từ quận Gò Công vào tháng 12 năm 1963. Như vậy, trong thời gian 1961 - 1965, cả địa bàn tỉnh Tiền Giang ngày nay được chính quyền cách mạng đặt là tỉnh Mỹ Tho (còn chính quyền Sài Gòn lại đặt là tỉnh Định Tường đến 12/1963). Tuy nhiên, trong nhân dân nói chung lại gọi khu vực phía tây tỉnh này là Mỹ Tho, còn khu vực phía đông tỉnh là Gò Công. Họ không gọi khu vực này theo tên tỉnh của chính quyền Sài Gòn là Định Tường, cũng như họ không gọi chung cả hai là Mỹ Tho như phân chia của chính quyền cách mạng. Vì thế, trong nhiều tác phẩm lịch sử địa phương ở Tiền Giang ngày nay, khi đề cập đến Tiền Giang trong giai đoạn này (1956 - 1967), đúng ra phải gọi là tỉnh Mỹ Tho nhưng lại thường dùng từ Mỹ Tho – Gò Công. Điều này cho thấy thói quen phân biệt hai khu vực này ảnh hưởng sâu đậm trong nhân dân. Cũng do địa bàn chiến lược quan trọng của Mỹ Tho mà vào tháng 12/1963, chính quyền Sài Gòn đã tách phần Gò Công ra và thành lập tỉnh Gò Công, tỉnh Định Tường cơ bản trở về địa giới của tỉnh Mỹ Tho thời Pháp thuộc. Hơn nữa, đến năm 1967, chính quyền cách mạng lại tách tỉnh Mỹ Tho ra thành 2 tỉnh Mỹ Tho, Gò Công và thành phố Mỹ Tho ngang cấp tỉnh. Hiện nay, Mỹ Tho là vùng đất phía tây của tỉnh Tiền Giang, bao gồm các huyện Cái Bè, Cai Lậy, Châu Thành, Tân Phước (thành lập năm 1994 từ phần đất tách ra của Cai Lậy và Châu Thành), Chợ Gạo và thành phố Mỹ Tho. 15
Về phía chính quyền Sài Gòn, Mỹ Tho trong giai đoạn 1961 – 1963 là phần đất phía tây của tỉnh Định Tường, từ năm 1964, trở thành đơn vị hành chính cấp tỉnh khi tách phần đất phía đông tỉnh này để tái lập tỉnh Gò Công. Toàn tỉnh Định Tường được chia thành 8 quận thì vùng đất Mỹ Tho đã có 6 quận (trừ 2 quận của Gò Công). Dưới đây là bản thống kê các đơn vị hành chính của toàn tỉnh Định Tường: STT QUẬN SỐ Dân số Diện tích Tổng Xã Ấp 01 Long Định 2 24 195 149.494 31.667 02 Bến Tranh 2 15 92 70.478 21.339 03 Chợ Gạo 2 13 108 61.962 16.444 04 Hòa Đồng 2 16 153 74.091 28.448 05 Gò Công 2 15 147 96.715 27.667 06 Sùng Hiếu 2 11 83 79.614 26.140 07 Khiêm Ích 2 20 76 105.491 31.259 08 Giáo Đức 2 10 49 56.702 19.191 Tổng cộng 16 124 903 694.547 202.165 Nguồn [143, tr.9]. Theo đó, vùng đất Mỹ Tho chiếm 12/16 tổng, 93/124 xã, 603/903 ấp về đơn vị hành chính; dân số Mỹ Tho là 523.741 người trong tổng số 694.547 người toàn tỉnh với diện tích 146.050 mẫu trong tổng diện tích toàn tỉnh là 202.165 mẫu toàn tỉnh. Như vậy, Mỹ Tho chiếm vị trí quan trọng trong toàn tỉnh Định Tường, chiếm trên ¾ dân số (78%), và gần ¾ diện tích cả tỉnh. Mỹ Tho nằm ở vị trí trung tâm của miền Trung Nam Bộ, phía bắc giáp tỉnh Long An, phía tây giáp tỉnh Đồng Tháp, phía nam và tây nam giáp tỉnh Bến Tre, phía đông giáp khu vực Gò Công. Vùng Mỹ Tho nằm dọc theo phía bắc sông Tiền, có chiều dài từ đông sang tây khoảng 78 km, chiều rộng từ bắc xuống nam: rộng nhất khoảng 30km, hẹp nhất khoảng 10km. Địa bàn toàn vùng chủ yếu là đồng bằng, xen kẻ các giồng cát chạy dọc theo hướng Đông Bắc – Tây Nam. Mỹ Tho được chia làm hai vùng rõ rệt. Vùng đất phù sa nằm dọc sông Tiền, phía nam lộ 4 (nay là quốc lộ 1), là khu vực đông dân cư nhất. Vùng thứ hai là vùng Đồng Tháp Mười, là khu vực thưa dân và còn phần hoang vu. 16
Đường giao thông thủy bộ tạo nên một hệ thống giao thông khá hoàn chỉnh. Đặc biệt là hệ thống sông ngòi, kinh rạch chằng chịt, vừa là hệ thống giao thông thủy rất tiện lợi, đồng thời cũng rất thuận tiện cho hoạt động chiến tranh du kích. Đó là sông Tiền chạy dọc theo hướng đông – tây, là ranh giới tự nhiên ngăn cách với tỉnh Bến Tre, tỉnh Vĩnh Long. Dọc theo sông Tiền là hệ thống các sông nhánh chạy theo hướng bắc – nam như sông Cái Cối, sông Trà Lọt, sông Trà Tân, sông Ba Rài và hàng loạt các con rạch nhỏ khác. Ngoài ra, ở vùng này cũng sớm có các kênh đào nối liền Mỹ Tho với khu vực Sài Gòn – Chợ Lớn như kinh Bưu điện, kinh Chợ Gạo. Về đường bộ, quan trọng nhất là quốc lộ 4 (nay là quốc lộ 1) chạy từ Bắc Mỹ Thuận, giáp tỉnh Vĩnh Long đến tỉnh Long An với chiều dài khoảng 78 km, cắt đôi khu vực này thành 2 khu vực nam lộ và bắc lộ. Ngoài ra, tỉnh lộ 28 từ thị xã Mỹ Tho chạy dọc theo sông Tiền đến thị trấn Cái Bè. Lộ 24 từ thị xã Mỹ Tho xuống Chợ Gạo, Gò Công. Lộ 12 từ thị trấn Cai Lậy qua Đồng Tháp Mười đến tỉnh Kiến Tường. Lộ 30 từ An Thái Trung đến thị xã Cao Lãnh. Ngoài ra, còn có các lộ sườn như lộ Chùa Phật Đá, lộ Cổ Chi từ Tân Hiệp đến Phú Mỹ, lộ Ba Dừa từ thị trấn Cai Lậy đến ngã tư Hưng Long... 1.1.2. Đặc điểm xã hội - nhân văn và truyền thống yêu nước của nhân dân Mỹ Tho Cùng với Nam Bộ, vùng đất Mỹ Tho mới chỉ được khai phá từ thế kỉ XVII bởi những di dân người Hoa và lưu dân người Việt. Trải qua thời gian lịch sử, Mỹ Tho đã nhiều lần thay đổi về tổ chức hành chính, cũng như địa giới và tên gọi. Năm 1753, chúa Nguyễn lấy vùng đất phía tây đặt làm đạo Trường Đồn, trong đó bao gồm cả vùng Mỹ Tho. Năm 1832, sau cuộc cải cách hành chính của Vua Minh Mạng, Mỹ Tho trở thành một phần của tỉnh Định Tường, một trong sáu tỉnh của Nam Kỳ lúc bấy giờ. Năm 1859, thực dân Pháp bắt đầu xâm lược Việt Nam. Bằng Hiệp ước ký ngày 5 tháng 6 năm 1862 giữa Pháp với triều Nguyễn, ba tỉnh miền Đông bị Pháp chiếm, trong đó có Mỹ Tho. “Năm 1867, thực dân chiếm nốt ba tỉnh còn lại ở miền tây Nam Kỳ, xóa bỏ Nam Kỳ lục tỉnh của nhà Nguyễn. Sau đó, thực dân đã chia Nam Kỳ ra nhiều hạt thanh tra (Inspeetion), đứng đầu mỗi hạt thanh tra là Thanh tra Công việc Bổn xứ” [61, tr.35]. Trong đó, vùng đất Mỹ Tho chia thành 2 khu tham biện (Mỹ Tho và Cai Lậy) trong 4 khu tham biện của tỉnh Định Tường cũ. Năm 1876, Thống đốc Nam Kỳ lại chia Nam Kỳ thành 4 hạt hành chính lớn: Sài Gòn, Mỹ Tho, Vĩnh Long và Bassac. Khi đó, Mỹ Tho lại trở thành một trong bốn khu tham biện trong hạt hành chính lớn: Mỹ Tho. 17
Về mặt hành chính, tháng 12 năm 1899, thực dân Pháp ban hành Nghị định đổi khu tham biện thành tỉnh từ ngày 1 tháng 1 năm 1900. Khi đó, hai khu tham biện Mỹ Tho và Gò Công nhập lại thành tỉnh Mỹ Tho. Tuy nhiên, “đến năm 1902, lại tách thành 2 tỉnh Mỹ Tho, Gò Công và tồn tại đến năm 1945” [45, tr.9]. Từ đó, vùng đất Mỹ Tho trở thành một đơn vị hành chính cấp tỉnh của chính quyền thực dân. Cộng đồng cư dân ở Mỹ Tho đã hình thành tương đối sớm vào khoảng nửa sau thế kỉ XVII với hai thành phần dân tộc chính là lưu dân người Việt và di dân người Hoa. Người Hoa chủ yếu cư trú ở thị xã Mỹ Tho và các trung tâm dân cư đông đúc như các thị trấn Cái Bè, Tân Hiệp, Chợ Gạo, Cai Lậy. Họ chủ yếu làm nghề buôn bán và các nghề thủ công truyền thống. Sau khi Hiệp định Genève được ký kết, cơ cấu xã hội có sự thay đổi lớn. Hàng vạn người Bắc di cư vào Nam, trong đó có một bộ phận chuyển đến cư trú ở vùng đất Mỹ Tho. Mỹ - Diệm đã đưa về Mỹ Tho hơn 30.000 đồng bào công giáo di cư từ miền Bắc vào bố trí ở 3 khu vực: Long Định, Xoài Hột (Bình Đức) và xã Xuân Đông (Chợ Gạo). Đây đều là những vị trí trọng yếu xung quanh thị xã Mỹ Tho. “Ý đồ của chúng là vừa để thành lập vành đai bảo vệ, vừa gây chia rẽ đồng bào Nam Bắc, chia rẽ lương giáo” [48, tr.207]. Theo “Bảng điều tra sơ lược về tỉnh Định Tường năm 1962”, dân số toàn tỉnh vào thời điểm này là 694.547 người. Trong đó người Việt chiếm 98%, còn lại là người Hoa và khoảng vài chục người thuộc các dân tộc khác. Thành phần nông dân chiếm đại đa số với hơn 80% dân số. Còn lại là binh lính, công chức, một số thương nhân và thợ thủ công. Lực lượng công nhân chỉ chiếm số lượng vài ngàn người, chủ yếu làm trong các hãng xưởng như xay xát lúa gạo, xẻ gỗ, các hãng nước mắn và một số ngành nghề khác. Thợ thủ công thuộc nhiều ngành nghề khác nhau, khá đa dạng. Lực lượng công chức chủ yếu trong ngành giáo dục, y tế và các ngành dịch vụ điện, nước, công trình công cộng, giao thông vận tải... Dân số trong vùng Mỹ Tho phân bố không đều, chủ yếu tập trung ở các thị xã, thị trấn và dọc theo lộ 4 [143, tr.6]. Về tôn giáo, Mỹ Tho là vùng đất có đủ các tôn giáo lớn ở Việt Nam: Cao Đài, Hòa Hảo, Thiên chúa, Tin Lành, Phật giáo. Tuy nhiên, đa số nhân dân vẫn theo tín ngưỡng thờ cúng ông bà tổ tiên. Sau khi Hiệp định Genève được kí kết, Mỹ - Diệm đã đưa hàng ngàn đồng bào miền Bắc di cư đến định cư trên vùng đất Mỹ Tho. Họ chủ yếu là những người theo đạo Thiên chúa bị dụ dỗ, cưỡng ép di cư vào Nam. Vì thế, Công giáo có khoảng hơn 20.000 tín đồ, tập trung phần lớn ở xã Xuân Đông, Hòa Định huyện Chợ Gạo, xã Bình Đức, Long Định huyện Châu Thành, xã Ngũ Hiệp huyện Cai Lậy. Đạo Cao Đài có khoảng 18