Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Nghề trồng và chế biến cà phê ở Đắk Lắk từ đầu thế kỷ XX đến nay

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:150

Thêm vào BST

Báo xấu

122
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Nghề trồng và chế biến cà phê ở Đắk Lắk từ đầu thế kỷ XX đến nay giới thiệu những điều kiện để phát triển cây cà phê và sự du nhập cây cà phê vào Đắk Lắk; hoạt động trồng và chế biến cà phê ở Đắk Lắk từ đầu thế kỉ XX đến nay; tác động của cây cà phê đối với kinh tế xã hội Đắk Lắk từ đầu thế kỷ XX đến nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Nghề trồng và chế biến cà phê ở Đắk Lắk từ đầu thế kỷ XX đến nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ….o0o…. HOÀNG THẢO MỸ PHƯƠNG NGHỀ TRỒNG VÀ CHẾ BIẾN CÀ PHÊ Ở ĐẮK LẮK TỪ ĐẦU THẾ KỶ XX ĐẾN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Thành phố Hồ Chí Minh 2013
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ….o0o…. HOÀNG THẢO MỸ PHƯƠNG NGHỀ TRỒNG VÀ CHẾ BIẾN CÀ PHÊ Ở ĐẮK LẮK TỪ ĐẦU THẾ KỶ XX ĐẾN NAY Chuyên ngành : Lịch sử Việt Nam Mã số: 60 22 54 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Huỳnh Hoa Thành phố Hồ Chí Minh 2013
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và trích dẫn trong luận văn là trung thực. Những đánh giá, nhận định trong luận văn là do cá nhân tôi nghiên cứu trên những tư liệu xác định. Tác giả luận văn Hoàng Thảo Mỹ Phương
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn sự nhiệt tình giúp đỡ của Ban Giám hiệu, phòng Sau Đại học cùng toàn thể quý thầy cô khoa Lịch sử Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Lê Huỳnh Hoa, đã dành nhiều thời gian quý báu tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên tôi hoàn thành tốt luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Phòng Lịch sử đảng – Tỉnh ủy Đắk Lắk, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk, Sở Công thương tỉnh Đắk Lắk, Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk, Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk, Viện Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên, Công ty cà phê Phước An, Công ty cổ phần cà phê Trung Nguyên, Nông trường cà phê Phước An, Nông trường cà phê Thắng Lợi, các hộ gia đình trồng cà phê trên địa bàn huyện Krông Păk,… đã cung cấp tài liệu, số liệu giúp tôi hoàn thành luận văn. Tôi vô cùng biết ơn gia đình, bạn bè đã giúp đỡ và động viên tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện luận văn. Xin chân thành cảm ơn. Tác giả luận văn Hoàng Thảo Mỹ Phương
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng Danh mục hình ảnh, sơ đồ MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................................. 2 3. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 6 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 6 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 7 6. Đóng góp của đề tài ............................................................................................ 7 7. Bố cục luận văn ................................................................................................... 7 CHƯƠNG I - NHỮNG ĐIỀU KIỆN ĐỂ PHÁT TRIỂN CÂY CÀ PHÊ VÀ SỰ DU NHẬP CÂY CÀ PHÊ VÀO ĐẮK LẮK ........................................................... 9 1.1. Những điều kiện cơ bản để phát triển cây cà phê ........................................... 9 1.1.1. Điều kiện tự nhiên ......................................................................................... 9 1.1.1.1. Vị trí địa lý .............................................................................................9 1.1.1.2. Địa hình ................................................................................................10 1.1.1.3. Đất đai và sự phân bố ...........................................................................11 1.1.1.4. Khí hậu .................................................................................................13 1.1.1.5. Thuỷ văn...............................................................................................15 1.1.2. Dân cư và nguồn lao động .......................................................................... 17 1.1.2.1. Dân cư ..................................................................................................17 1.1.2.2. Nguồn lao động ....................................................................................20 1.1.3. Điều kiện kinh tế ......................................................................................... 24 1.1.3.1. Hoạt động kinh tế của đồng bào Đăklak từcổ truyềnđến hiện đại ...... 24 1.1.3.2. Cà phê Đắk Lắk biến thành hàng hóa ..................................................29 1.2. Quá trình du nhập cây cà phê và phát triển cây cà phê ở Đắk Lắk ............ 34 Tiểu kết chương 1 .................................................................................................... 43
CHƯƠNG II - HOẠT ĐỘNG TRỒNG VÀ CHẾ BIẾN CÀ PHÊ Ở ĐẮK LẮK TỪ ĐẦU THẾ KỈ XX ĐẾN NAY .......................................................................... 44 2.1. Hoạt động trồng cà phê ở Đắk Lắk từ đầu thế kỷ XX đến nay ................... 44 2.1.1. Chọn đất trồng và các điều kiện khác ...................................................... 44 2.1.2. Khâu chọn giống ...................................................................................... 47 2.1.3. Kỹ thuật trồng cà phê ............................................................................... 54 2.1.4. Quy trình chăm sóc .................................................................................. 56 2.1.5. Quy trình thu hoạch .................................................................................. 63 2.2. Quy trình chế biến cà phê ................................................................................ 65 2.2.1. Quy trình và các phương pháp chế biến cà phê nhân............................... 66 2.2.2. Các phương pháp chế biến cà phê rang xay ............................................. 71 2.3. Khâu bảo quản và thị trường tiêu thụ cà phê Đắk Lắk ................................ 79 2.3.1. Bảo quản cà phê ....................................................................................... 79 2.3.2. Thị trường tiêu thụ ...................................................................................... 81 2.3.2.1. Thị trường tiêu thụ trong nước .............................................................81 2.3.2.2. Thị trường tiêu thụ ngoài nước ............................................................83 Tiểu kết chương 2 .................................................................................................... 85 CHƯƠNG III - TÁC ĐỘNG CỦA CÂY CÀ PHÊ ĐỐI VỚI KINH TẾ XÃ HỘI ĐẮK LẮK TỪ ĐẦU THẾ KỶ XX ĐẾN NAY ..................................................... 86 3.1. Tác động về kinh tế .......................................................................................... 86 3.1.1. Tác động đến hoạt động kinh tế cổ truyền của đồng bào dân tộc tỉnh Đắk Lắk(1904 - 1945)................................................................................................... 86 3.1.2. Gia tăng diện tích và quy hoạch lại vùng trồng cà phê (giai đoạn 1946 – 1986)...................................................................................................................... 88 3.1.3. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Đắk Lắk (từ năm 1986 đến nay) ............. 90 3.2. Tác động về xã hội .......................................................................................... 104 3.2.1. Phân hóa xã hội (thời Pháp thuộc) ............................................................ 104 3.2.2. Chuyển biến dân cư (sau cách mạng tháng Tám đến năm 1986) ............. 105 3.2.3. Thay đổi đời sống dân cư (từ năm 1986 đến nay) .................................... 107 3.3. Tác động về văn hóa ....................................................................................... 111 3.4. Tác động về môi trường ................................................................................. 116 3.5. Thuận lợi và thách thức của nghề trồng và chế biến cà phê trong bối cảnh hiện nay .................................................................................................................. 118 3.5.1. Những thuận lợi ........................................................................................ 118
3.5.2. Những thách thức ...................................................................................... 120 Tiểu kết chương 3 .................................................................................................. 121 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 123 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 128 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 134
DANH MỤC CÁC BẢNG STT Tên bảng Trang Đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật có trình độ từ cao Bảng 1.1. 22 đẳng trở lên phân theo giới tính và trình độ đào tạo Bảng 2.1. Thời vụ thu hoạch cà phê ở Việt Nam 61 Lượng tiêu thụ cà phê tại Việt Nam giai đoạn 2005 – Bảng 2.2. 80 2010 Bảng 2.3. Mười nước nhập khẩu lớn nhất cà phê Đắk Lắk 81 Tình hình sản xuất cà phê của tỉnh Đắk Lắk 1900 – Bảng 3.1. 88 2010 Diện tích, năng suất, sản lượng cây cà phê năm 2010 Bảng 3.2. 92 phân theo huyện Diện tích, năng suất, sản lượng cà phê của các tỉnh niên vụ Bảng 3.3. 93 2011 – 2012 Sản lượng cà phê xuấtk hẩu của Đắk Lắk thời kì 1991– Bảng 3.4. 98 2010
DANH MỤC HÌNH ẢNH, SƠ ĐỒ STT Tên hình ảnh, sơ đồ Trang Sơ đồ 1.1. Sơ đồ các đồn điền thời Pháp ở Đắk Lắk 36 Sơ đồ 2.1. Quy trình chế biến cà phê nhân 64 Sơ đồ 2.2. Quy trình chế biến cà phê hòa tan 75 Hình 3.1. Diện tích cà phê chia theo độ tuổi 94
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tây Nguyên là địa bàn chiến lược của miền nam Đông Dương, trong đó Đắk Lắk là cao nguyên rộng lớn nằm ở trung tâm của Tây Nguyên có vị trí chiến lược quan trọng. Bên cạnh đó Đắk Lắk còn có nhiều thế mạnh về kinh tế với tài nguyên thiên nhiên giàu có, diện tích đất đỏ bazan lớn, chiếm 1/3 diện tích đất tự nhiên. Sau khi đặt ách thống trị, thực dân Pháp đã tiến hành bóc lột và khai thác tài nguyên thiên nhiên nước ta để phục vụ cho chính quốc. Địa bàn Tây Nguyên là một trong những nơi được chú trọng. Năm 1904, tỉnh Đắk Lắk được thành lập đánh dấu quá trình hình thành và phát triển của tỉnh Đắk Lắk trong những năm đầu thế kỉ XX. Với mục đích khai thác thuộc địa, thực dân Pháp đã từng bước đầu tư vào khai thác thế mạnh của Đắk Lắk là vùng đất bazan rất thuận lợi để trồng một số cây kỹ nghệ; trong số đó là cây cà phê. Sau khi trồng thí điểm thành công, thực dân Pháp đã tiến hành phát triển các đồn điền lớn để trồng cà phê. Từ khi xuất hiện trên vùng đất này, cây cà phê nhanh chóng trở thành cây trồng chủ đạo trong ngành trồng trọt, đồng thời hình thành nên nghề trồng và chế biến sản phẩm từ cây cà phê. Đầu thế kỉ XX từ khi trồng thử nghiệm cho đến nay. Trải qua nhiều biến động của lịch sử, cây cà phê vẫn ngày càng gắn bó mật thiết với đời sống, kinh tế, xã hội, văn hóa của con người trên vùng đất này. Đặc biệt từ năm 1986, khi cả nước thực hiện công cuộc đổi mới, cây cà phê càng được quan tâm và chú trọng trong sản xuất nông nghiệp và ngày càng cho hiệu quả kinh tế cao. Là một người sinh trưởng nơi vùng đất đầy nắng và gió được mệnh danh là “ thủ phủ cà phê” tác giả luận văn nhận thức được giá trị, ý nghĩa và tầm quan trọng của cây cà phê đối với cư dân và kinh tế, xã hội vùng Tây Nguyên. Vì vậy để tìm hiểu vị trí, vai trò và những tác động của nghề trồng và chế biến cà phê đến kinh tế, xã hội và văn hóa của cộng đồng các dân tộc tỉnh Đắk Lắk rõ hơn nữa, chúng tôi chọn đề tài “Nghề trồng và chế biến cà phê ở Đắk Lắk từ đầu thế kỉ XX đến nay” để làm đề tài tốt nghiệp luận văn thạc sĩ của mình.
2 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Trước đây, đã có nhiều công trình đề cập ít nhiều đến nội dung nghiên cứu đề tài. Các công trình bao gồm: - Những nghiên cứu của người Pháp về vùng đất Tây Nguyên trong đó có Đắk Lắk. Các công trình này nghiên cứu chủ yếu về trồng trọt, điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội Đắk Lắk. Tiêu biểu là cuốn Địa chí tỉnh Đắk Lắk của Monfleur, nhà xuất bản Viễn Đông Bác cổ, Hà Nội năm 1931 và cuốn Paladre du serment au Darlar (tập 2) của Sabarier, nhà xuất bản BSEI năm 1927. - Tác giả Re’Ne coste với quyển Cây cà phê, nhà xuất bản Pari năm 1989. Nhà nông học người Pháp này cung cấp cho người đọc một cách khái quát về cây cà phê, với những đặc tính sinh trưởng, phát triển, những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình canh tác, thu hoạch cây cà phê. - Tác giả Jean – Pierre, Aumiphin trong công trình Sự hiện diện tài chính và kinh tế Pháp ở Đông Dương, nhà xuất bản Hà Nội năm 1994, đã đề cập đến hoạt động của các đồn điền và công ty cà phê. - Đặc biệt là tác phẩm Rừng người Thượng của Henry Maitre do nhà xuất bản Tri Thức xuất bản năm 2008. Cho đến nay đây vẫn là công trình khảo sát toàn diện và cơ bản nhất về Tây Nguyên. Qua tài liệu du kí này, tác giả Maitre đã sử dụng tư liệu khoa học từ tài liệu của các nhà truyền giáo và những nhà nghiên cứu đi trước để tìm hiểu và nghiên cứu vùng đất Tây Nguyên. Từ sau cách mạng tháng Tám năm 1945, đặc biệt là sau năm 1954, có nhiều công trình đề cập tới nhiều khía cạnh khác nhau của vùng đất Tây Nguyên và Đắk Lắk như: - Đắk Lắk trước thời kì cách mạng tháng 8 năm 1945 của Tiến sĩ Đinh Quang Hải do Viện sử học xuất bản năm 1945. - Về chính sách Thượng vụ trong lịch sử Việt Nam của Paul Nưr do Phủ Đặc ủy Thượng vụ Sài Gòn xuất bản. Tác phẩm này cung cấp những chính sách thượng vụ trong lịch sử Việt Nam, trong đó có chính sách nông nghiệp đối với các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên.
3 - Đại Cương về các Dân tộc Ê đê – M’nông ở Đắk Lắk của các tác giả Bế Văn Đẳng, Chu Thái Sơn, Vũ Thi Hồng, Vũ Đình Lợi do Nhà xuất bản Khoa học Xã hội xuất bản năm 1982. Công trình này có thể giúp người đọc có những cơ sở ban đầu để tìm hiểu về hai tộc người trong số những tộc người quan trọng nhất ở Tây Nguyên là Ê đê và M’nông. Tác giả cũng dành một chương viết về các hoạt động sản xuất, kinh tế của đồng bào dân tộc nơi đây. - Tây Nguyên các điều kiện Tự nhiên và Tài nguyên thiên nhiên của Nguyễn Văn Chiến do nhà xuất bản Khoa học - Kỹ thuật Hà Nội xuất bản năm 1985. Công trình khái quát đặc điểm tự nhiên của vùng đất Tây Nguyên và những thế mạnh của vùng đất được tự nhiên ưu đãi, trong đó có đất đỏ bazan rất thuận lợi để trồng cây cà phê. - Tây Nguyên thiên nhiên và con người của Nguyễn Trọng Lân, Huỳnh Thị Cả do Nhà xuất bản Giáo dục Hà nội xuất bản năm 1987. - Vấn đề phát triển kinh tế xã hội các dân tộc thiểu số ở Đắk Lắk của Ban Khoa học Xã hội của Ủy ban Nhân dân tỉnh Đắk Lắk do Nhà xuất bản khoa học xã hội Hà Nội xuất bản năm 1990. Công trình cung cấp sơ lược về quyền sử dụng đất đai của các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, chính sách dinh điền, sự xuất hiện của điền chủ, cùng với đó là các giải pháp thực hiện phát triển kinh tế xã hội của Đắk Lắk, trong đó có việc định hướng phát triển cà phê. - Tây Nguyên Sử Lược của Phan Văn Bé do Hội sử học Việt Nam xuất bản năm 1993. Công trình giới thiệu tổng quan về địa lý, thiên nhiên và dân cư vùng đất Tây Nguyên. - Lịch sử đồn điền CADA của Ban quản lý di tích Đắk Lắk viết năm 1996. Đây là một tập hợp tư liệu về đồn điền CADA, một trong những đồn điền cà phê đầu tiên được hình thành trên địa bàn Đắk Lắk. Nội dung công trình đã tái hiện sinh động hoạt động của đồn điền khi cây cà phê được chính thức đưa vào trồng với diện tích lớn. - Nông nghiệp Việt Nam từ cội nguồn đến đổi mới của Bùi Huy Đáp, Nguyễn Điền do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Hà Nội xuất bản năm 1996
4 - Lịch sử phong trào công nhân và công đoàn tỉnh Đắk Lắk của Liên đoàn lao động Đắk Lắk được nhà xuất bản Lao động Xã hội, Hà Nội xuất bản năm 1997. Tài liệu cung cấp về hoạt động của công nhân trong các đồn điền tại Đắk Lắk như CADA, CHPI, ROSSI. - Cây cà phê Việt Nam của Nguyễn Sĩ Nghị, Nhà xuất bản Nông nghiệp xuất bản năm 1988. Sách cung cấp khá cụ thể về cây cà phê Việt Nam. - Cây cà phê ở Việt Nam của các tác giả TS. Đoàn Triệu Nhạn (chủ biên), TS. Hoàng Thanh Tiệm, TS. Phan Quốc Sủng của Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội ấn hành năm 1999. Đây là tài liệu tham khảo được viết bởi nhiều nhà nghiên cứu có kinh nghiệm trong thực tế, các tác giả đã khái quát về lịch sử phát triển cà phê trên thế giới và Việt Nam, quá trình phát tán cà phê, cung cấp số liệu về diện tích cà phê từ 1975 đến 1998. Ngoài ra, công trình còn giúp người đọc tham khảo quy trình chế biến, kỹ thuật canh tác, phương pháp thu hoạch và quản lý chất lượng cà phê trong giai đoạn hiện nay. - Chính sách thống trị của thực dân Pháp ở Tây Nguyên từ cuối thế kỷ XIX đến 1945 của Nguyễn Văn Chiến do Nhà xuất bản Đại học quốc gia, Hà Nội xuất bản năm 2001. Công trình đề cập đến những chính sách cai trị của thực dân Pháp đối với vùng đất Tây Nguyên và tác động của những chính sách đó đến vùng đất này, tác giả cũng đề cập đến việc thực dân Pháp đưa cây trồng mới vào Tây Nguyên là cây cà phê và cao su. - Sở hữu và sử dụng đất đai ở các tỉnh Tây Nguyên của Vũ Đình Lợi, Bùi Minh Đạo, Vũ Thị Hồng do Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà nội xuất bản năm 2002 - Buôn Ma Thuột – Lịch sử hình thành và phát triển của Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk do Sở Văn hóa – Thể thao tỉnh Đắk Lắk xuất bản năm 2004. Đây là tài liệu tập hợp các bài viết về lịch sử hình thành Buôn Ma Thuột, địa danh Buôn Ma Thuột, quá trình phát triển của tỉnh Đắk Lắk qua các thời kì lịch sử. - Khảo cổ học tiền sử Đắk Lắk của PGS. TS Nguyễn Khắc Sử (chủ biên) do Nhà xuất bản Khoa học xã hội xuất bản năm 2004. Tư liệu khảo cổ học này cung
5 cấp nguồn sử liệu quan trọng để nghiên cứu quá khứ của Đắk Lắk, mối quan hệ của cư dân trên vùng đất này góp phần phục dựng bức tranh của tỉnh Đắk Lắk - Nghề trồng cà phê (chương trình 100 nghề cho nông dân) của TS. Đoàn Triệu Nhạn do Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội xuất bản năm 2004. Giới thiệu về lịch sử cà phê, các kỹ thuật trồng trọt, chăm sóc, thu hoạch và chế biến cà phê. - Số liệu thống kê Việt Nam thế kỉ XX của Tổng cục thống kê do Nhà xuất bản Thống kê, Hà Nội năm 2004. Đây là tư liệu quý vì các số liệu được thu thập trong thời gian dài và có những số liệu lần đầu tiên được công bố. Các chuyên gia thống kê đã có những phân tích về tình hình kinh tế xã hội của Việt Nam thế kỉ XX. Bộ sách gồm 3 quyển với gần 5.000 trang. Trong đó có thống kê diện tích, sản lượng, năng suất cà phê của tỉnh Đắk Lắk. - Tây Nguyên những chặng đường lịch sử - văn hóa của Nguyễn Tuấn Triết do nhà xuất bản Khoa học Xã hội xuất bản năm 2007. Dưới góc độ lịch sử - văn hóa, tác giả đã đánh giá những chuyển biến kinh tế Tây Nguyên qua các thời kì lịch sử, trong đó có chuyển biến về nông nghiệp. Tác giả nói đến sự xuất hiện của một số loại cây trồng mới trong đó có cây cà phê. - Chính sách dinh điền của chính quyền Ngô Đình Diệm ở Đắk Lắk (1957 – 1963) luận văn thạc sĩ của Trần Thị Hà, Đại học sư phạm Huế năm 2010. Luận văn đã dựng lại cuộc di dân lên Đắk Lắk khi Ngô Đình Diệm thực hiện chính sách dinh điền, góp thêm tư liệu giúp người đọc nắm rõ sự biến đổi dân cư và kinh tế của Đắk Lắk qua các thời kì. - Lịch sử Đảng bộ tỉnh Đắk Lắk (1930 – 1945) của Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh Đắk Lắk do Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia xuất bản 2010. Công trình đề cập đến kinh tế, xã hội, văn hóa của tỉnh Đắk Lắk trước cách mạng tháng Tám năm 1945. Trong đó có giới thiệu sơ lược các đồn điền cà phê ở Đắk Lắk, lực lượng lao động trong các đồn điền và hoạt động kinh tế nông nghiệp của Đắk Lắk giai đoạn 1930 – 1945 ở mức độ khái quát chung. - Những nội dung khoa học kỹ thuật có quan hệ đến sản xuất cà phê đạt hiệu quả cao và bền vững của Liên hiệp các hội Khoa học Kỹ thuật Đắk Lắk do Nhà
6 xuất bản Nông nghiệp, Hà nội xuất bản năm 2011. Các bài viết cung cấp cho người đọc về lịch sử của cây cà phê ở Đắk Lắk, đồng thời còn đề xuất các biện pháp liên quan đến quá trình sản xuất cà phê, tạo cơ sở cho việc phát triển nông nghiệp bền vững tại Đắk Lắk. Nhìn chung các công trình trên đã nghiên cứu ở nhiều mức độ khác nhau về cây cà phê, hoạt động sản xuất, chế biến cà phê tại Đắk Lắk. Có tài liệu mang tính khái quát chung, có tài liệu đặt vấn đề này bên cạnh vấn đề khác, sự kiện này bên cạnh sự kiện khác. Song tất cả đều có tác dụng kế thừa những khía cạnh có liên quan đến đề tài. Tuy nhiên chưa có công trình nào nghiên cứu tập trung và cụ thể về nghề trồng và chế biến cà phê, vì vậy nghiên cứu “Nghề trồng và chế biến cà phê ở Đắk Lắk từ đầu thế kỉ XX đến nay” sẽ là đóng góp thiết thực để hiểu rõ hơn về hoạt động kinh tế mang tính đặc trưng đã và đang là thế mạnh, là tiềm năng của Đắk Lắk nói riêng, Tây Nguyên nói chung. 3. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là: - Bước đầu phác họa bức tranh sinh động về hoạt động trồng cà phê tại Đắk Lắk. Qua đó xem xét, đánh giá những ảnh hưởng của cây cà phê cũng như nghề trồng và chế biến cà phê đối với kinh tế xã hội của Đắk Lắk từ những năm đầu của thế kỉ XX đến nay. - Xác định ý nghĩa, giá trị của cây cà phê trong đời sống kinh tế của cộng đồng các dân tộc trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk nói riêng và Tây Nguyên nói chung. Đánh giá sự khác biệt của Đắk Lắk hiện nay so với trước đây và một số vùng trồng cây cà phê. - Trên cơ sở đó rút ra bài học kinh nghiệm trong việc phát triển kinh tế Đắk Lắk trong hiện tại và tương lai. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đề tài tìm hiểu về nghề trồng và chế biến cà phê ở Đắk Lắk từ đầu thế kỉ XX đến nay do đó quá trình du nhập và phát triển cây cà phê, nghề trồng và chế biến cà phê là đối tượng nghiên cứu chủ yếu của đề tài.
7 - Không gian nghiên cứu của đề tài là: Tỉnh Đắk Lắk hiện nay. - Thời gian nghiên cứu đề tài được giới hạn bởi hai mốc: + Mốc mở đầu là những năm đầu thế kỉ XX, đây là năm bắt đầu trồng và thành lập các đồn điền cà phê đầu tiên ở Đắk Lắk. + Mốc kết thúc là năm 2011, đây là năm đánh dấu 25 năm nước ta tiến hành công cuộc đổi mới đất nước, mốc thời gian nay đánh dấu bước phát triển vượt bật của ngành cà phê Việt Nam với những thành tựu to lớn, bên cạnh đó cũng tồn tại những thách thức không nhỏ. 5. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài phương pháp lịch sử và phương pháp logic được xác định là những phương pháp cơ bản để tiến hành nghiên cứu. Hỗ trợ cho phương pháp lịch sử và phương pháp logic là phương pháp phân tích, tổng hợp để đưa ra nhận xét; Phương pháp so sánh để thấy sự thay đổi ở từng giai đoạn ở Đắk Lắk trong ngành trồng trọt cây cà phê. Ngoài ra luận văn còn vận dụng các phương pháp liên ngành như dân tộc học, văn hóa học, kinh tế học … để tiếp cận với đối tượng nghiên cứu. Bên cạnh đó tiến hành thực địa một số nông trường cà phê, trao đổi với người dân trồng cà phê ở tỉnh Đắk Lắk để có cái nhìn khách quan và sâu sắc hơn trong quá trình thực hiện đề tài. 6. Đóng góp của đề tài Luận văn góp phần làm rõ vị trí và vai trò của cây cà phê, nghề trồng và chế biến cà phê đối với kinh tế, xã hội tỉnh Đắk Lắk. - Nhận thức thế mạnh của vùng kinh tế Đắk Lắk tạo cơ sởgóp phần để các nhà quy hoạch đề ra phương hướng và biện pháp trong việc hoạch định và phát triển kinh tế, xã hộitỉnh Đắk Lắk. - Làm phong phú thêm những hiểu biết về cây cà phê và vùng đất này. 7. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, phần phụ lục, tài liệu tham khảo, luận văn gồm có 3 chương:
8 Chương 1: Những điều kiện để phát triển cây cà phê và sự du nhập cây cà phê vào Đắk Lắk Chương 2: Hoạt động trồng và chế biến cà phê ở tỉnh Đắk Lắk từ đầu thế kỉ XX đến nay Chương 3: Tác động của cây cà phê đối với kinh tế - xã hội Đắk Lắk từ đầu thế kỉ XX đến nay.
9 CHƯƠNG I NHỮNG ĐIỀU KIỆN ĐỂ PHÁT TRIỂN CÂY CÀ PHÊ VÀ SỰ DU NHẬP CÂY CÀ PHÊ VÀO ĐẮK LẮK 1.1. Những điều kiện cơ bản để phát triển cây cà phê Cà phê là cây công nghiệp nhiệt đới, lâu năm lại không phải là cây trồng bản địa nên khi du nhập vào Việt Nam đòi hỏi cần có những điều kiện để cây cà phê sinh trưởng và phát triển tốt, không phải nơi nào cũng có các điều kiện lý tưởng thích hợp cho việc trồng cà phê. Đắk Lắk là địa phương có diện tích và sản lượng cà phê lớn nhất nước được gọi là “ thủ phủ cà phê” vì nơi đây đáp ứng được các yêu cầu phát triển của cây cà phê. 1.1.1. Điều kiện tự nhiên 1.1.1.1. Vị trí địa lý Tỉnh Đắk Lắk nằm trên địa bàn Tây Nguyên, trong khoảng tọa độ địa lý từ 107o28’57” - 108o59’37” độ kinh Đông và từ 12o9’45” - 13o25’06” độ vĩ Bắc. Về vị trí: − Phía Bắc giáp tỉnh Gia Lai − Phía Nam giáp tỉnh Lâm Đồng − Phía Đông giáp tỉnh Phú Yên và tỉnh Khánh Hoà − Phía Tây giáp Vương quốc Cambodia và tỉnh Đăk Nông. Là tỉnh có đường biên giới dài 70 km chung với nước Cambodia, trên đó có quốc lộ 14C chạy dọc theo biên giới hai nước rất thuận lợi cho việc phát triển kinh tế vùng biên kết hợp với bảo vệ an ninh quốc phòng. Thành phố Buôn Ma Thuột là trung tâm chính trị, kinh tế văn hoá xã hội của tỉnh và cả vùng Tây Nguyên. Trung tâm thành phố là điểm giao cắt giữa quốc lộ 14 (chạy xuyên suốt tỉnh theo chiều từ Bắc xuống Nam) với quốc lộ 26 và quốc lộ 27 nối Buôn Ma Thuột với các thành phố Nha Trang (Khánh Hoà), Đà Lạt (Lâm Đồng) và Pleiku (Gia Lai). Trong tương lai, khi đường Hồ Chí Minh được xây dựng hoàn thành cùng với đường hàng không được nâng cấp thì Đắk Lắk sẽ là đầu mối giao lưu rất quan trọng nối liền các trung tâm kinh tế của cả nước như Đà Nẵng, thành
10 phố Hồ Chí Minh. Đây là động lực lớn, thúc đẩy nền kinh tế của tỉnh cũng như toàn vùng Tây Nguyên phát triển [2, tr. 9]. Với vị trí địa lý. hệ thống giao thông phát triển và không ngừng được nâng cấp, mở rộng. Là điều kiện thuận lợi để trồng và tiêu thụ cà phê. 1.1.1.2. Địa hình Đại bộ phận diện tích của tỉnh nằm ở phía Tây Trường Sơn, có hướng thấp dần từ Đông Nam sang Tây Bắc. Tính chất đa dạng của địa hình gồm đồi núi xen kẻ bình nguyên và thung lũng là điều kiện hết sức thuận lợi để trồng trọt. Khái quát có thể chia thành các dạng địa hình chính sau: - Địa hình vùng núi Vùng núi cao Chư Yang Sin, nằm ở phía Đông Nam của tỉnh với diện tích xấp xỉ bằng 1/4 diện tích tự nhiên toàn tỉnh, ngăn cách giữa cao nguyên Buôn Ma Thuột và cao nguyên Lâm Viên (Lâm Đồng). Vùng có nhiều dãy núi cao trên 1.500 mét, cao nhất là đỉnh Chư Yang Sin cao 2.445 mét, có đỉnh nhọn, dốc đứng, địa hình hiểm trở. Đây là vùng sinh thuỷ lớn nhất, đầu nguồn của các con sông lớn như Krông Ana, Krông Knô và là vùng có thảm thực vật rừng thường xanh quanh năm. Vùng núi thấp, trung bình Chư Dơ Jiu, nằm ở phía Tây Bắc của tỉnh, ngăn cách thung lũng sông Ba (Gia Lai) và cao nguyên Buôn Ma Thuột, độ cao trung bình 600-700 m, đỉnh Chư Dơ Jiu cao 1.103 m [2, tr. 10] - Địa hình cao nguyên Chiếm phần lớn diện tích tự nhiên của tỉnh, địa hình bằng phẳng, đường Quốc lộ 14 gần như là đỉnh phân thuỷ, cao ở giữa và thấp dần về hai phía, địa hình thấp dần từ Đông Bắc xuống Tây Nam, toàn tỉnh có 3 cao nguyên lớn: Cao nguyên Buôn Ma Thuột: là cao nguyên rộng lớn chạy dài từ Bắc xuống Nam trên 90 km, từ Đông sang Tây 70 km. Phía Bắc cao gần 800m, phía Nam cao 400 m, thoải dần về phía Tây còn 300 m. Đây là vùng có địa hình khá bằng phẳng, độ dốc trung bình từ 3 đến 80. Phần lớn diện tích cao nguyên này là đất đỏ Bazan màu mở và hầu hết đã được khai thác sử dụng [43. tr.106].
11 Cao nguyên M’Drăk (cao nguyên Khánh Dương): Nằm ở phía Đông tỉnh tiếp giáp với tỉnh Khánh Hoà, độ cao trung bình cao 400- 500 m, địa hình cao nguyên này gồ ghề, có các dãy núi cao ở phía Đông và Nam, khu vực trung tâm có địa hình như lòng chảo cao ở chung quanh và thấp dần vào trung tâm. Đất Granit chiếm phần lớn diện tích với các thảm thực vật rừng thường xanh ở núi cao và trảng cỏ ở vùng núi thấp và đồi thoải. Cao nguyên Đăk Nông: Phía bắc cao nguyên này giáp với bình nguyên Ea Súp, phía đông và phía Đông Nam giáp vùng núi tây Chư Yang Sin. Đây là một khối dạng vòm có đất bazan che phủ, thuộc vùng đất feralit nâu đỏ trên bazan. Độ dốc sườn đồi trung bình từ 10 đến 18o, có nơi lên đến 200. Cao nguyên Đăk Nông thích hợp với trồng cà phê nhất là cà phê Arabica [42, tr. 108]. - Địa hình bán bình nguyên Ea Súp Là vùng đất rộng lớn nằm ở phía Tây tỉnh, tiếp giáp với các cao nguyên. Bề mặt ở đây bị bóc mòn, có địa hình khá bằng phẳng, đồi lượn sóng nhẹ, độ cao trung bình 180 m, có một vài dãy núi nhô lên như Yok Đôn, Chư M’Lanh... Phần lớn đất đai của bán bình nguyên Ea Sup là đất xám, tầng mỏng và đặc trung thực vật là rừng khộp rụng lá vào mùa khô [55, tr. 9] − Địa hình vùng bằng trũng Krông Păc - Lăk Nằm ở phía Đông-Nam của tỉnh, giữa cao nguyên Buôn Ma Thuột và dãy núi cao Chư Yang Sin, độ cao trung bình từ 400-500 m. Đây là thung lũng của lưu vực sông Sêrêpôk hình thành các vùng đồng bằng trũng chạy theo các con sông Krông Pắc, Krông Ana với cánh đồng Lăk – Krông Ana rộng khoảng 20.000 ha [55, tr. 9] Như vậy, xét về vị trí địa lý và địa hình, Đắk Lắk là nơi có điều kiện thuận lợi để trồng và phát triển cây cà phê Robusta hơn so với những tỉnh khác vùng Tây Nguyên vì Cà phê Robusta thích hợp với địa hình ở những sườn đồi, triền núi, độ dốc trung bình. 1.1.1.3. Đất đai và sự phân bố Một trong những tài nguyên lớn được thiên nhiên ưu đãi cho Đắk Lắk, đó là tài nguyên đất. Toàn tỉnh có diện tích tự nhiên là 13.085 km2, trong đó chủ yếu là