Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á trong bối cảnh chính sách “hướng đông” giai đoạn 1991 – 2000

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:158

Thêm vào BST

Báo xấu

123
lượt xem 34
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á trong bối cảnh chính sách “hướng đông” giai đoạn 1991 – 2000 khái quát chính sách “hướng đông” của Ấn Độ, quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á trong bối cảnh chính sách “hướng đông”,... Mời các bạn tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á trong bối cảnh chính sách “hướng đông” giai đoạn 1991 – 2000

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ĐINH HỒNG KHOA QUAN HỆ ẤN ĐỘ – CÁC NƯỚC ĐÔNG BẮC Á TRONG BỐI CẢNH CHÍNH SÁCH “HƯỚNG ĐÔNG” GIAI ĐOẠN 1991 – 2000 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2011
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ĐINH HỒNG KHOA QUAN HỆ ẤN ĐỘ – CÁC NƯỚC ĐÔNG BẮC Á TRONG BỐI CẢNH CHÍNH SÁCH “HƯỚNG ĐÔNG” GIAI ĐOẠN 1991 – 2000 Chuyên ngành: Lịch sử thế giới Mã số: 60 22 50 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN CẢNH HUỆ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2011
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và trích dẫn trong luận văn là trung thực Tác giả luận văn Đinh Hồng Khoa
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn sự nhiệt tình giúp đỡ của Ban Giám hiệu Trường Đại học Sư phạm TP. HCM, Phòng Khoa học Công nghệ – Sau Đại học cùng tập thể thầy cô Khoa Lịch sử. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Cảnh Huệ, thầy đã dành nhiều thời gian và tận tình hướng dẫn tôi từ lúc bắt đầu cho đến khi hoàn thành luận văn. Cuối cùng tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã hỗ trợ vật chất cũng như tinh thần cho tôi trong suốt học tập và thực hiện luận văn. Xin chân thành cảm ơn!
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ 3 LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. 4 MỤC LỤC .................................................................................................................... 5 BẢNG QUI ƯỚC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................. 7 MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 9 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................................... 9 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................................................... 10 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................. 12 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 12 5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................................................ 13 6. Đóng góp của luận văn............................................................................................................... 13 7. Bố cục của luận văn ................................................................................................................... 14 CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ CHÍNH SÁCH “HƯỚNG ĐÔNG” CỦA ẤN ĐỘ ..................................................................................................................................... 15 1.1 Những nhân tố ảnh hưởng đến sự hình thành chính sách “hướng Đông” của Ấn Độ ............. 15 1.1.1 Nhân tố bên ngoài ................................................................................................................ 15 1.1.1.1 Chiến tranh lạnh chấm dứt, trật tự hai cực tan rã mở đầu những xu hướng quốc tế mới .................................................................................................................................................. 15 1.1.1.2 Tình hình không ổn định ở khu vực Nam Á .................................................................. 19 1.1.1.3 Sự nổi lên về kinh tế của khu vực châu Á – Thái Bình Dương ..................................... 22 1.1.1.4 Do tác động của chiến tranh Vùng Vịnh (năm 1990 – 1991) ....................................... 25 1.1.2 Nhân tố bên trong ................................................................................................................. 26 1.1.2.1 Sự yếu kém của nền kinh tế ........................................................................................... 26 1.1.2.2 Sự khủng hoảng về chính trị – xã hội ........................................................................... 28 1.1.2.3 Thành công bước đầu của sự điều chỉnh ...................................................................... 29 1.2 Sự hình thành và quá trình triển khai chính sách “hướng Đông” ............................................ 31 1.2.1 Sự hình thành........................................................................................................................ 31 1.2.2 Quá trình triển khai .............................................................................................................. 33 CHƯƠNG 2: QUAN HỆ ẤN ĐỘ - CÁC NƯỚC ĐÔNG BẮC Á TRONG BỐI CẢNH CHÍNH SÁCH “HƯỚNG ĐÔNG” ............................................................. 39 2.1 Khái quát quan hệ Ấn Độ - Các nước Đông Bắc Á trước năm 1991 ....................................... 39 2.1.1 Quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc .............................................................................................. 39 2.1.2 Quan hệ Ấn Độ - Nhật Bản .................................................................................................. 41 2.1.3 Quan hệ Ấn Độ - Hàn Quốc ................................................................................................. 45 2.2 Quan hệ Ấn Độ - Các nước Đông Bắc Á giai đoạn 1991 - 2000 ............................................. 48
2.2.1 Quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc .............................................................................................. 48 2.2.1.1 Trên lĩnh vực chính trị - ngoại giao ............................................................................. 48 2.2.1.2 Trên lĩnh vực kinh tế ..................................................................................................... 55 2.2.2 Quan hệ Ấn Độ - Nhật Bản .................................................................................................. 59 2.2.2.1 Trên lĩnh vực chính trị – ngoại giao ............................................................................. 59 2.2.2.2 Trên lĩnh vực kinh tế ..................................................................................................... 64 2.2.3 Quan hệ Ấn Độ - Hàn Quốc ................................................................................................. 74 2.2.3.1 Trên lĩnh vực chính trị - ngoại giao ............................................................................. 74 2.2.3.2 Trên lĩnh vực kinh tế ..................................................................................................... 75 CHƯƠNG 3: NHẬN ĐỊNH, ĐÁNH GIÁ QUAN HỆ ẤN ĐỘ – CÁC NƯỚC ĐÔNG BẮC Á GIAI ĐOẠN 1991 – 2000................................................................ 80 3.1 Thành tựu và hạn chế, thách thức ............................................................................................ 80 3.1.1 Thành tựu ............................................................................................................................. 80 3.1.1.1 Quan hệ Ấn Độ – Trung Quốc ...................................................................................... 80 3.1.1.2 Quan hệ Ấn Độ – Nhật Bản .......................................................................................... 84 3.1.1.3 Quan hệ Ấn Độ – Hàn Quốc ......................................................................................... 85 3.1.2 Hạn chế, thách thức .............................................................................................................. 85 3.1.2.1 Quan hệ Ấn Độ – Trung Quốc ...................................................................................... 85 3.1.2.2 Quan hệ Ấn Độ – Nhật Bản .......................................................................................... 90 3.1.2.3 Quan hệ Ấn Độ – Hàn Quốc ......................................................................................... 90 3.2 Khái quát về quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á từ 2001 đến 2010 và triển vọng trong những năm tới ................................................................................................................................ 91 3.2.1 Khái quát về quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á từ 2001 đến 2010 ............................ 91 3.2.1.1 Quan hệ Ấn Độ – Trung Quốc ...................................................................................... 91 3.2.1.2 Quan hệ Ấn Độ – Nhật Bản .......................................................................................... 96 3.2.1.3 Quan hệ Ấn Độ – Hàn Quốc ....................................................................................... 103 3.2.2 Triển vọng trong những năm tới ........................................................................................ 106 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 109 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 112 PHỤC LỤC 1 ........................................................................................................... 119 PHỤ LỤC 2 .............................................................................................................. 122 PHỤ LỤC 3 .............................................................................................................. 128 PHỤ LỤC 4 .............................................................................................................. 143 PHỤ LỤC 5 .............................................................................................................. 147 PHỤ LỤC 6 .............................................................................................................. 154
BẢNG QUI ƯỚC CÁC CHỮ VIẾT TẮT AFTA: Khu vực mậu dịch tự do ASEAN APEC: Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á – TBD ARF: Diễn đàn an ninh khu vực châu Á ASEAN: Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á ASEM: Diễn đàn hợp tác Á – Âu CII: Liên đoàn công nghiệp Ấn Độ CNTB: Chủ nghĩa tư bản CNTT: Công nghệ thông tin CNXH: Chủ nghĩa xã hội CTBT: Hiệp ước cấm thử hạt nhân toàn diện EU: Liên minh châu Âu FDI: Đầu tư trực tiếp nước ngoài GATT: Hiệp định chung về thuế quan và thương mại GDP: Tổng sản phẩm quốc nội HĐBA: Hội đồng bảo an IMF: Quỹ tiền tệ quốc tế KH&CN: Khoa học và công nghệ LHQ: Liên hiệp quốc MRTP: Luật độc quyền và hạn chế thương mại NAFTA: Khu vực mậu dịch tự do Bắc Mỹ NICs: Các nước công nghiệp mới NPT: Hiệp ước cấm phổ biến vũ khì hạt nhân ODA: Hỗ trợ phát triển chính thức SAARC: Hiệp hội hợp tác các quốc gia khu vực Nam Á SCO: Tổ chức hợp tác Thượng Hải TBD: Thái Bình Dương TBCN: Tư bản chủ nghĩa USD: Đô la Mỹ WB: Ngân hàng thế giới
WTO: Tổ chức thương mại thế giới XHCN: Xã hội chủ nghĩa
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Chiến tranh thế giới lần thứ hai kết thúc để lại những hậu quả nặng nề, nhưng cũng đã mở ra một thời cơ mới cho các nước thuộc địa và phụ thuộc. Nếu như trước đây, hầu hết các nước châu Á đều là thuộc địa thì sau chiến tranh thế giới lần thứ hai đã lần lượt giành được độc lập. Sau khi giành được độc lập, các nước châu Á đã tiến hành khôi phục, hàn gắn vết thương chiến tranh và bước vào con đường xây dựng đất nước. Sự lựa chọn con đường phát triển của mỗi nước lại phụ thuộc vào hai vấn đề: Vấn đề thứ nhất là hoàn cảnh cụ thể của từng quốc gia qui định; vấn đề thứ hai, sự tác động của những nhân tố bên ngoài - đó là ảnh hưởng từ cuộc chạy đua vũ trang giữa hai cực Xô – Mỹ dẫn đến việc hình thành một cuộc chiến mới – Chiến tranh lạnh. Do tác động của chiến tranh lạnh, nhìn chung quan hệ quốc tế trong thời kỳ này bị chi phối bởi hai cường quốc đó là Liên Xô và Mĩ. Các nước châu Á bước vào con đường xây dựng đất nước trong bối cảnh đó, nên việc quan hệ giữa các nước gặp không ít khó khăn. Để tồn tại và phát triển, đòi hỏi các nước châu Á một mặt phải tăng cường sức mạnh tổng hợp của quốc gia bằng cách ưu tiên phát triển kinh tế; đồng thời, phải mở rộng liên kết, quan hệ với nhau. Nhằm tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy quan hệ hợp tác với nhau và với các nước khác, các nước vừa mới giành độc lập đã tập hợp lại trong phong trào “Không liên kết”. Nhờ vào phong trào Không liên kết, các nước châu Á có thêm một “kênh” mới trong quan hệ đối ngoại. Tiêu biểu như trường hợp của Ấn Độ, sau một thời gian dài là thuộc địa của thực dân Anh đã nhanh chóng khôi phục lại hình ảnh và đang trên đà phát triển mạnh mẽ. Ở châu Á, ngoài Ấn Độ ra chỉ còn có một vài nước “Đông Á” là có sự phát triển nhanh nhất cụ thể là các “con rồng châu Á”. Đây chính là cơ sở để Ấn Độ đề ra chính sách “hướng Đông” khi có điều kiện. Đến cuối thập niên 80, đầu thập niên 90 tình hình thế giới có sự biến động to lớn, liên tiếp nhau. Chiến tranh lạnh kết thúc mở ra một thời kỳ mới trong quan hệ quốc tế. Tiếp đến là, sự sụp đổ của Liên Xô và thất bại của CNXH ở Đông Âu đã chấm dứt sự tồn tại của trật tự thế giới hai cực. Những chuyển biến to lớn đó đã dẫn đến sự thay đổi tương quan lực lượng trong quan hệ quốc tế và có ảnh hưởng rất lớn đối với tất cả các nước. Trong bối cảnh đó, cuộc cách mạng KH&CN phát triển với tốc độ cao đã tác động một cách sâu rộng đến mọi mặt của đời sống quốc tế. Cuộc cách mạng tin học đã thúc đẩy quá
trình toàn cầu hóa và khu vực hóa, làm tăng nhu cầu hợp tác quốc tế và đối thoại để khai thác và cùng đối phó với những vấn đề mang tính toàn cầu. Xu thế hòa bình, hợp tác và phát triển trở thành xu thế chủ đạo chi phối quan hệ quốc tế sau chiến tranh lạnh ở các khu vực cũng như trên phạm vi toàn cầu. Như vậy, do sự phát triển nhanh chóng và liên tục của “các nước Đông Á” kết hợp với những biến động từ tình hình thế giới, làm cho nhiều nước phải điều chỉnh các chính sách, chiến lược. Đây là nhân tố quan trọng dẫn đến sự ra đời chính sách “hướng Đông” của Ấn Độ. Chính sách “hướng Đông”, là cơ sở quan trọng thúc đẩy quan hệ giữa Ấn Độ với các nước Đông Á. Trong các nước Đông Á, Đông Bắc Á là khu vực có ảnh hưởng lớn đối với tình hình kinh tế, chính trị, an ninh ở khu vực và thế giới. Do đó, quan hệ Ấn Độ với các nước Đông Bắc Á không chỉ ảnh hưởng đến lợi ích của họ, mà còn tác động đến sự hòa bình, ổn định và thịnh vượng của khu vực cũng như thế giới. Bởi các mối quan hệ này nằm trong tổng thể các mối quan hệ quốc tế, nhất là các nước nói trên có vai trò quan trọng trên trường quốc tế. Do tầm quan trọng đó, việc tiến hành nghiên cứu quan hệ “Quan hệ Ấn Độ - các nước Đông Bắc Á trong bối cảnh chính sách “hướng Đông” giai đoạn 1991 – 2000” một cách có hệ thống và toàn diện là một việc làm cần thiết và có ý nghĩa sâu sắc, góp phần phụ vụ cho công việc học tập, giảng dạy và nghiên cứu lịch sử thế giới hiện đại của sinh viên và học sinh. Với ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài, chúng tôi thấy rằng vấn đề “Quan hệ Ấn Độ - các nước Đông Bắc Á trong bối cảnh chính sách “hướng Đông” giai đoạn 1991 – 2000” là đề tài đầy lý thú và đem lại những kết quả hữu ích. Vì vậy, chúng tôi đã mạnh dạn chọn vấn đề này làm đề tài luận văn tốt nghiệp cao học của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Trong những năm gần đây, quan hệ giữa các nước lớn trên thế giới thường được đề cập nhiều đến trong các công trình nghiên cứu về quan hệ quốc tế. Vì vậy, “Quan hệ Ấn Độ - các nước Đông Bắc Á trong bối cảnh chính sách “hướng Đông” giai đoạn 1991 – 2000” cũng được các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm tìm hiểu, đề cập đến với nhiều góc độ, phạm vi phân tích, đánh giá khác nhau. Ở Việt Nam:
Năm 2002, Trần Thị Lý có công trình nghiên cứu “Sự điều chỉnh chính sách của cộng hòa Ấn Độ từ năm 1991 đến năm 2000”. Tác giả đã tập trung phân tích những nguyên nhân chính dẫn đến sự điều chỉnh chính sách của Ấn Độ và những điều chỉnh chính sách đối ngoại của Ấn Độ đối với các nước láng giềng và các cường quốc trong thập kỉ sau chiến tranh. Công trình trên được đề cập đến ở mức độ nhất định của quan hệ Ấn Độ với Trung Quốc từ năm 1991 đến 2000. Năm 2006, Võ Xuân Vinh có bài viết “Quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ từ sau chiến tranh lạnh đến nay”, đăng trên tạp chí nghiên cứu Đông Nam Á. Bài viết đã khái quát lên được những nội dung cơ bản trong quan hệ giữa Ấn Độ và Trung Quốc từ sau chiến tranh lạnh đến năm 2006. Năm 2009, Trần Thị Minh Hoa có bài nghiên cứu “Chính sách hướng Đông của Ấn Độ và tác động của nó tới quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc” đăng trên Kỷ yếu Hội thảo khoa học về Ấn Độ được tổ chức tại trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Bài viết trình bày chính sách đối ngoại của Ấn Độ, cơ sở ra đời của chính sách “hướng Đông”, vị thế của Trung Quốc trong chính sách “hướng Đông” của Ấn Độ và tác động của chính sách “hướng Đông” đến quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc. Năm 2009, Hoàng Văn Việt và Trương Thị Minh Hạnh với bài viết “Sự hình thành và phát triển chính sách hướng Đông của Ấn Độ” đăng trên Kỷ yếu Hội thảo khoa học về Ấn Độ được tổ chức tại trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Trong bài viết này, tác giả đã phân tích những tiền đề dẫn đến hình thành chính sách “hướng Đông”; sự hình thành và phát triển chính sách “hướng Đông” của Ấn Độ. Năm 2009, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội xuất bản cuốn “Ngoại giao Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa 30 năm cải cách và mở cửa” của Lê Văn Mỹ. Trong tác phẩm, tác giả khái quát chiến lược ngoại giao của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa từ năm 1978 – 2008, và cung cấp những thành tựu quan trọng về ngoại giao của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa trong 30 năm qua. Tác giả cũng dành một phần về quan hệ Trung Quốc và Ấn Độ. Ở nước ngoài: Một số công trình tiêu biểu như: India-Korea Trade and Investment Relations; India- China Relations in the New Era; India and Japan Changing Dimensions of Partnership in the post-Cold War Period. Ngoài ra, các bài Báo cáo thường niên của Bộ Ngoại giao Ấn Độ từ năm 1947 đến 2010. Đã bổ sung những thông tin mới và quan trọng về quan hệ Ấn Độ – Các nước Đông Bắc Á.
Qua vài nét tổng quan về tình hình nghiên cứu trên cho thấy vấn đề “Quan hệ Ấn Độ – Các nước Đông Bắc Á trong bối cảnh chính sách hướng Đông giai đoạn 1991 – 2000” đã được đề cập nghiên cứu nhưng chưa nhiều, chưa hệ thống nên cần tiếp tục nghiên cứu, bổ sung và hoàn thiện. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở tổng hợp các nguồn tài liệu một cách có hệ thống, luận văn cố gắng khôi phục lại bức tranh quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á trên lĩnh vực chính trị – ngoại giao và kinh tế giai đoạn 1991 – 2000. Qua quá trình khôi phục lại bức tranh quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á, tác giả cố gắng đưa ra những nhận xét, đánh giá những bước thăng trầm trong quan hệ đó. Nhiệm vụ nghiên cứu Xuất phát từ mục đích nghiên cứu trên, luận văn tập trung giải quyết các nhiệm vụ sau: Thứ nhất, phân tích những nhân tố tác động đến sự hình thành chính sách “hướng Đông” của Ấn Độ, cũng như giai đoạn phát triển của chính sách đó. Thứ hai, hệ thống hóa và khái quát hóa các nguồn tài liệu nhằm khôi phục lại những diễn biến của quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á trên lĩnh vực chính trị ngoại giao và kinh tế giai đoạn 1991 – 2000. Thứ ba, tổng kết những thành tựu và hạn chế của quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á. Qua đó, tác giả đưa ra những nhận định, đánh giá về mối quan hệ đó. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là mối quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á trên hai vấn đề: chính sách “hướng Đông” của Ấn Độ và quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á trong bối cảnh chính sách “hướng Đông”; trong đó, luận văn xem xét mối quan hệ này trên quan điểm và lợi ích của Ấn Độ. Phạm vi nghiên cứu Về không gian nghiên cứu của đề tài, là Ấn Độ và quan hệ của Ấn Độ với đối tác của Ấn Độ là Trung Quốc (không bao gồm các vùng lãnh thổ Đài Loan, Hồng Kông và Ma Cao), Nhật Bản và Hàn Quốc.
Về thời gian nghiên cứu của luận văn được giới hạn từ 1991 đến năm 2000: Do đứng trên quan điểm của Ấn Độ, lấy Ấn Độ làm chủ thể của quan hệ, nên tác giả lựa chọn mốc thời gian quan trọng của lịch sử Ấn Độ để làm cơ sở cho việc giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài, cụ thể là năm 1991 – năm mở đầu sự điều chỉnh chính sách của Ấn Độ và chính sách “hướng Đông” ra đời; năm 2000 là mốc kết thúc giai đoạn mười năm thực hiện chính sách “hướng Đông”. Tuy nhiên, để đảm bảo tính liên tục và hệ thống luận văn còn giới thiệu khái quát về quan hệ giữa Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á giai đoạn trước 1991 và giai đoạn 2001 – 2010. Về nội dung nghiên cứu của đề tài, luận văn chủ yếu trình bày quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á (Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc) trên lĩnh vực chính trị – ngoại giao và kinh tế trong bối cảnh chính sách “hướng Đông”. Trong đó, luận văn tập trung vào quan hệ Ấn Độ – Trung Quốc, Ấn Độ – Nhật Bản, và quan hệ Ấn Độ – Hàn Quốc do tư liệu hạn chế nên được đề cập đến ở mức độ hạn chế. 5. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp luận: Chúng tôi đứng trên lập trường của chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh để xem xét, đánh giá vấn đề. Phương pháp cụ thể: Chúng tôi sử dụng phương pháp lịch sử để khôi phục lại bức tranh sinh động trong quan hệ giữa Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á từ năm 1991 đến năm 2000. Chúng tôi sử dụng phương pháp logic để lý giải những yếu tố thúc đẩy quan hệ Ấn Độ với các nước Đông Bắc Á, khái quát lên được những vấn đề trong quan hệ giữa Ấn Độ với các nước Đông Bắc Á. Qua đó, nhận ra được những thành tựu và hạn chế, thách thức cũng như dự báo triển vọng của quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á trong thời gian tới. Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng phương pháp liên ngành như phương pháp nghiên cứu quan hệ quốc tế nhằm tìm hiểu các sự kiện, các vấn đề quốc tế; phương pháp khu vực học nghiên cứu mối quan hệ giữa Ấn Độ với khu vực Đông Bắc Á; và sử dụng những kiến thức của địa – chính trị, địa – văn hóa, địa – kinh tế nhằm hiểu rõ nguồn gốc của các vấn đề quốc tế liên quan đến quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á. 6. Đóng góp của luận văn
Luận văn trình bày một cách hệ thống, tương đối đầy đủ về quan hệ giữa Ấn Độ - các nước Đông Bắc Á từ năm 1991 đến năm 2000 trên lĩnh vực chính trị – ngoại giao và kinh tế, góp phần lấp đầy khoảng trống trong nghiên cứu quan hệ quốc tế. Ngoài ra, luận văn còn hệ thống hóa và bổ sung tư liệu, số liệu mới về quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á giai đoạn 1991 – 2000, trên lĩnh vực chính trị ngoại giao và kinh tế. Kết quả nghiên cứu có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập về lịch sử thế giới hiện đại, quan hệ quốc tế mà cụ thể là quan hệ Ấn Độ với các nước Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc giai đoạn từ 1991 – 2000 trên lĩnh vực chính trị – ngoại giao và kinh tế. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục; nội dung chính của luận văn được kết cấu thành 3 chương như sau: Chương 1: Khái quát về chính sách “hướng Đông” của Ấn Độ Chương 2: Quan hệ Ấn Độ - các nước Đông Bắc Á trong bối cảnh chính sách “hướng Đông” Chương 3: Nhận định, đánh giá quan hệ Ấn Độ – các nước Đông Bắc Á giai đoạn 1991 – 2000
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ CHÍNH SÁCH “HƯỚNG ĐÔNG” CỦA ẤN ĐỘ 1.1 Những nhân tố ảnh hưởng đến sự hình thành chính sách “hướng Đông” của Ấn Độ 1.1.1 Nhân tố bên ngoài 1.1.1.1 Chiến tranh lạnh chấm dứt, trật tự hai cực tan rã mở đầu những xu hướng quốc tế mới Trong những năm cuối thập niên 80, đầu thập niên 90 của thế kỉ XX, tình hình thế giới có những biến động chính trị to lớn. Đó là quá trình hòa dịu tiến tới bình thường hóa giữa hai siêu cường Xô – Mĩ ngày càng đạt được những kết quả đáng ghi nhận, tạo cơ sở quan trọng cho việc kết thúc cuộc Chiến tranh lạnh giữa hai cường quốc lớn nhất thế giới. Tháng 12/1989, tại Manta, Goócbachốp đại diện cho Liên Xô và G. Busơ đại diện cho Mĩ đã chính thức tuyên bố chấm dứt tình trạng chiến tranh lạnh giữa hai nước, đồng thời cũng chấm dứt cuộc chạy đua vũ trang quyết liệt làm cho tình hình thế giới luôn luôn căng thẳng trong hơn suốt 40 năm qua. Và nó cũng đã mở ra một thời đại kỳ mới cho nhân loại – thời kỳ quá độ từ trật tự thế giới cũ sang một trật tự thế giới mới. Sự tan rã của Liên Xô và Đông Âu đã làm so sánh lực lượng trên phạm vi toàn cầu từ chỗ tương đối cân bằng giữa hai hệ thống chính trị, xã hội đối lập chuyển sang có lợi cho Mĩ và các nước phát triển. Một trật tự thế giới mới đang trong quá trình hình thành, thế cân bằng giữa các cường quốc được hình thành từ sau chiến tranh thế giới lần thứ hai đã bị phá vỡ. Trong bối cảnh đó, các nước trên thế giới đều lo ngại ý đồ của Mĩ là thiết lập trật tự thế giới đơn cực do Mĩ chi phối. Tuy nhiên, thực tế tình hình cho thấy, cục diện thế giới tuy không trở thành một cực nhưng cũng chưa hình thành cục diện đa cực. Thế giới ở trong tình hình “nhất siêu, nhiều cường”, đó là Mỹ và các nước Tây Âu, Nhật Bản, Nga, Trung Quốc. Lần đầu tiên trong lịch sử, Mỹ đã thực hiện được mong muốn của mình là lãnh đạo thế giới này. Ưu thế của Mỹ đối với các quốc gia, dân tộc khác dù là đồng minh hay đối thủ đều mang tính áp đảo, bất kể trên lĩnh vực quân sự hay kinh tế. Đối diện với Mỹ những năm cuối thế kỉ XX là một nước Nga suy yếu nghiêm trọng, một nước Nhật bị suy thoái kéo dài, Liên minh châu Âu đang mất ổn định trong tiến trình nhất thể hóa, một Ấn Độ vừa mới thoát khỏi giai đoạn trì truệ và một nước Trung Quốc bắt đầu nổi lên nhưng chưa thể lọt vào tốp các nước dẫn đầu thế giới. Do đó, Mỹ có thể đơn phương hành động khi cần thiết, phớt lờ những yêu cầu chính đáng của cộng đồng quốc tế nhằm phân tán, chia cắt đối thủ và cột
chặt các nước đồng minh; can thiệp một cách bất hợp pháp vào công việc nội bộ của các nước mà Mỹ cho là không nghe lời và đi theo Mỹ. Tuy Mỹ là cực duy nhất còn lại, nhưng tình hình thế giới không phải là thế giới một cực. Liên minh châu Âu, Nga, Trung Quốc, Ấn Độ đều ủng hộ thế giới đa cực, trong đó họ là một cực và đều phản đối trật tự thế giới một cực do Mỹ lãnh đạo. Chiến tranh lạnh kết thúc đã tạo điều kiện cho quan hệ quốc tế trở nên năng động, linh hoạt nhưng cũng phức tạp hơn. Trước đây, các mối quan hệ quốc tế bị chi phối bởi sự khác nhau giữa hai ý thức hệ khác nhau và đối lập nhau. Song khi trật tự cũ đã mất đi trong khi trật tự thế giới mới còn đang trong quá trình hình thành, sự tập hợp lực lượng trong quan hệ quốc tế diễn ra đa dạng và linh hoạt, chủ yếu dựa trên sự tương đồng về lợi ích dân tộc từng lúc, từng nơi. Quan hệ quốc tế có lợi ích đan xen nhau giữa các quốc gia trở nên phức tạp. Trong bối cảnh đó, cuộc cách mạng KH&CN phát triển với tốc độ cao đã tác động sâu rộng đến mọi mặt của đời sống quốc tế. Cuộc cách mạng tin học đã thúc đẩy quá trình toàn cầu hóa và khu vực hóa, làm tăng nhu cầu hợp tác quốc tế, đối thoại khai thác và cùng đối phó với những vấn đề nảy sinh từ quá trình này. Xu thế hòa bình, hợp tác và phát triển trở thành xu thế chủ đạo chi phối quan hệ quốc tế sau chiến tranh lạnh ở các khu vực cũng như trên phạm vi toàn cầu. Nhân tố kinh tế ngày càng có vị trí quan trọng và dần dần trở thành nhân tố chính chi phối quan hệ quốc tế. Để tồn tại và phát triển, các quốc gia trên thế giới đều đặt ưu tiên hàng đầu cho phát triển kinh tế, coi đó là nhân tố quyết định sức mạnh tổng hợp của quốc gia, đồng thời phải nhanh chóng hội nhập vào xu thế phát triển chung trong cuộc chạy đua toàn cầu. Toàn cầu hóa mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng hàm chứa không ít thách thức đối với các quốc gia nhất là các nước đang phát triển. Trước những tác động của môi trường quốc tế, đòi hỏi các nước phải điều chỉnh chính sách đối ngoại của mình theo chiều hướng tập trung cho yêu cầu phát triển kinh tế, đa dạng hóa quan hệ quốc tế, vừa hợp tác vừa đấu tranh nhằm mục đích tạo cho mình vị thế có lợi hơn. Sự biến đổi nhanh chóng của tình hình thế giới sau Chiến tranh lạnh, Thủ tướng Ấn Độ Narasimha Rao nhận xét: “Trong những năm vừa qua, tiến trình lịch sử đột nhiên diễn ra gấp rút làm thay đổi bộ mặt của thế giới tới mức ngoài sức tưởng tượng. Điều nổi bật đặc biệt là quy mô toàn cầu của sự biến đổi và thứ hai là nhịp độ biến đổi” [10, tr. 9-10]. Tóm lại, chiến tranh lạnh chấm dứt tạo điều kiện thúc đẩy quá trình toàn cầu hóa và khu vực hóa, trước hết và chủ yếu là trên lĩnh vực kinh tế diễn ra nhanh chóng và thuận lợi hơn. Sau Chiến tranh lạnh, an ninh quốc gia không còn bị bó hẹp về phương diện an ninh
truyền thống, mà đã được mở rộng sang an ninh phi truyền thống như an ninh năng lượng, an ninh văn hóa, tội phạm xuyên quốc gia… Những nhân tố này nếu không giải quyết ổn thỏa, sẽ dẫn đến sự mất ổn định quốc gia, cũng như khu vực, dẫn đến khủng hoảng, tụt hậu so với thế giới. Những thay đổi nhanh chóng của tình hình thế giới, đã tác động mạnh đến Ấn Độ như sau: Thứ nhất, sự tan rã của trật tự hai cực đã dẫn tới sự sút giảm vai trò quốc tế của Ấn Độ. Trong thời kỳ Chiến tranh lạnh, Ấn Độ với tư cách là một nước lớn vừa thoát khỏi chủ nghĩa thực dân, đã có những hoạt động tích cực, năng động và có những đóng góp lớn trong cuộc đấu tranh giành quyền lợi cho những quốc gia vừa giành độc lập. Đóng góp lớn nhất của Ấn Độ trong thời kỳ Chiến tranh lạnh là đã sáng tạo ra con đường trung lập. Con đường này được thế giới biết đến với tên gọi là Phong trào Không liên kết và được hơn một trăm quốc gia đi theo. Nhờ những đóng góp đó, Ấn Độ được dư luận tiến bộ thế giới hoan nghênh, tiếng nói và vai trò ngày càng được nể trọng trên trường quốc tế. Theo nhận xét của Đại sứ Nam Tư tại Ấn Độ, vị thế của Thủ tướng Nehru người sáng lập ra nước Cộng hòa Ấn Độ cũng có thể xem đó là vị thế quốc tế của Ấn Độ: “Với vai trò trụ cột của Phong trào Không liên kết, với tư cách là người đại diện lợi ích quốc gia của Ấn Độ, Nehru được đón tiếp tại Mátxcơva, Oasinhtơn và châu Âu như một đồng minh bình đẳng, được đánh giá cao và được công nhận ngay cả khi những luận điểm của ông, những ý kiến hoặc quan niệm của ông chưa được chấp nhận hoặc không thể chấp nhận được. Như vậy, ông đã góp phần vào việc khẳng định và mở rộng không những chính sách quốc gia của Ấn Độ mà cả chích sách Không liên kết nói chung” [10, tr. 11-12]. Chiến tranh lạnh kết thúc, sự tan rã của trật tự thế giới hai cực đã khiến cho Phong trào Không liên kết không còn có vai trò quan trọng như thời kỳ trước nữa. Vị thế của Ấn Độ với tư cách là một trong những nước lãnh đạo của Phong trào Không liên kết do đó cũng bị suy giảm trên trường quốc tế. Nhân tố tiếp theo cũng làm suy giảm vai trò quốc tế của Ấn Độ, đó là: sự ủng hộ phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc, chống chủ nghĩa phân biệt chủng tộc, giải trừ quân bị… đã không còn nhiều ý nghĩa trong một thế giới mà yếu tố kinh tế trở thành xu hướng chủ đạo chi phối quan hệ quốc tế sau Chiến tranh lạnh. Có thể nói rằng, cùng với Phong trào Không liên kết, Ấn Độ không còn giữ được vai trò quốc tế như trước đây nữa. Đây chính là một yếu tố quan trọng khiến Ấn Độ phải có
những thay đổi về chính sách đối nội cũng như đối ngoại để phát triển đất nước và xác lập cho mình một vị trí quốc tế xứng đáng trong một trật tự quốc tế mới đang hình thành. Thứ hai, sự sụp đổ của Liên Xô và Đông Âu làm cho Ấn Độ mất đi một chỗ dựa vững chắc Mặc dù là một nước Không liên kết nhưng Ấn Độ và Liên Xô lại có những điểm tương đồng về những vấn đề quan trọng của khu vực và quốc tế như: chống chủ nghĩa đế quốc, ủng hộ phong trào giải phóng dân tộc, bảo vệ hòa bình trên thế giới… Quan hệ giữa Ấn Độ và Liên Xô càng gắn bó mật thiết hơn sau khi quan hệ Xô – Trung căng thẳng và sau cuộc chiến tranh biên giới Trung - Ấn năm 1962, bằng chứng là Hiệp ước Hòa bình Hữu nghị và Hợp tác được hai bên ký vào năm 1971. Trên cơ sở những gắn bó mật thiết về chính trị đó, lợi ích về kinh tế cũng được hai bên quan tâm. Liên Xô với ưu thế là cường quốc công nghiệp thứ hai thế giới, đã có những giúp đỡ rất lớn trong công cuộc công nghiệp hóa của Ấn Độ. Trong những năm 50 đến những năm 70 của thế kỉ XX, quá trình công nghiệp hóa của Ấn Độ đã đạt được những thành tựu vượt bật. Các nhà máy chủ chốt trong nền công nghiệp của nước Cộng hòa non trẻ này phần lớn được xây dựng với sự hợp tác và giúp đỡ của Liên Xô. Các nhà máy, các xí nghiệp của Ấn Độ do Liên Xô giúp đỡ xây dựng đã sản xuất ra 80% tổng sản lượng thiết bị luyện kim, 60% thiết bị điện, 35% sản lượng thép, 70% sản lượng khai thác dầu, 30% sản lượng chế biến dầu, 20% sản lượng điện. Riêng từ 1955 đến 1977, tức là chỉ trong vòng hai thập kỉ, Liên Xô đã giúp đỡ đào tạo trên 96.000 chuyên gia trong đó có 19.000 người có trình độ đại học và trung học và 77.000 công nhân lành nghề [10, tr. 14]. Về thương mại, hai bên là thị trường lớn của nhau, Liên Xô là bạn hàng lớn của Ấn Độ và là bạn hàng tương đối dễ tính mà Ấn Độ có thể xuất mọi mặt hàng từ sản phẩm nông nghiệp tới các hàng công nghiệp tiêu dùng mà không bị đòi hỏi cao về chất lượng; hàng năm Liên Xô còn dành cho Ấn Độ những khoản tín dụng lớn. Trong những năm Chiến tranh lạnh Ấn Độ được Liên Xô giúp đỡ về mọi mặt, chính mối quan hệ mật thiết trên lợi ích chính trị, không tuân thủ những quy luật của quan hệ hàng hóa và cơ chế thị trường như thế đã khiến cho Ấn Độ hụt hẫng và khủng hoảng nghiêm trọng. Như vậy, chiến tranh lạnh chấm dứt, trật tự hai cực sụp đổ mở đầu xu thế quốc tế mới. Đây là nhân tố quan trọng dẫn đến sự ra đời của chính sách “hướng Đông” của Ấn Độ.
1.1.1.2 Tình hình không ổn định ở khu vực Nam Á Do những tranh chấp về biên giới lãnh thổ, mâu thuẫn về dân tộc, tôn giáo… nên quan hệ giữa các quốc gia Nam Á không được tốt đẹp, thậm chí là trong tình trạng căng thẳng và nghi kỵ lẫn nhau. Trong số các nước Nam Á thì thực lực của Ấn Độ là nổi trội nhất, nên Ấn Độ muốn duy trì vai trò “cường quốc khu vực” để chi phối, gây ảnh hưởng và lãnh đạo các nước trong khu vực như thời kỳ còn là Tiểu lục địa. Trong khi đó, các nước còn lại muốn tách dần khỏi sự lệ thuộc quá nhiều vào Ấn Độ và muốn xây dựng một khu vực hòa bình, hữu nghị và bình đẳng. Mặt khác, họ cũng lo ngại chủ nghĩa dân tộc đại Hinđu đang có xu hướng trỗi dậy, do đó họ dễ đoàn kết, hợp tác với nhau để chống lại sức ép từ Ấn Độ. Vì thế, trong một thời gian dài, Ấn Độ phải tận dụng tối đa những lợi thế đối với từng nước, thực hiện chính sách gây sức ép, vừa tranh thủ giành thế chủ động, tránh để phải rơi vào tình thế bị động và cô lập. Do sự vận động của hai xu hướng trên, tình hình khu vực Nam Á luôn trong tình trạng bất ổn. Thêm vào đó, với sự hiện diện của Mỹ và Trung Quốc càng làm cho tình hình phức tạp hơn. Từ chỗ chung một cội nguồn ban đầu, sau khi bị thực dân Anh chia cắt thì quan hệ giữa Ấn Độ và Pakistan – hai quốc gia chủ yếu của khu vực, được xem là nhân tố quan trọng hàng đầu chi phối các mối quan hệ và hợp tác giữa các nước trong khu vực Nam Á với nhau. Quan hệ Ấn Độ – Pakistan luôn bị chi phối bởi những bất đồng, tranh chấp về lãnh thổ, tôn giáo… trong đó, vấn đề Kashmir được xem là “ngòi nổ” chính. Kashmir có tầm chiến lược quan trọng đối với cả Ấn Độ lẫn Pakistan, Kashmir nằm ở vị trí tiếp giáp với Tân Cương (Trung Quốc), Ápganixtan và nước Cộng hòa Trung Á Tajikistan. Nếu kiểm soát được khu vực này thì có thể kiểm soát được một địa bàn chiến lược rộng lớn từ cửa ngõ phía Bắc sang phía Tây Á và Trung Đông. Từ đầu thập kỷ 90, Ấn Độ đã có những bước đi tích cực để cải thiện mối quan hệ với Pakistan. Ngày 17/10/1991 Thủ tướng Narasimha Rao đã có cuộc gặp gỡ với Thủ tướng Nawas Sharif tại Harave. Ngoài cuộc gặp trên, Thủ tướng N.Rao còn có hai cuộc gặp nữa để cải thiện quan hệ giữa hai nước. Cuộc gặp thứ nhất là tại Hội nghị Thượng đỉnh của SAARC tại Colombo và cuộc thứ hai là tại Diễn đàn kinh tế thế giới tổ chức ở Davos vào tháng 2/1992, nhưng kết quả thu được không đáng là bao. Cả hai cùng tìm kiếm một giải pháp để giải quyết các vấn đề còn tồn đọng, thông qua đối thoại trên cơ sở thảo luận toàn bộ những vấn đề trong mối quan hệ giữa hai nước, tình hình khu vực. Ngay khi hai vị thủ tướng có những lời tuyên bố tốt đẹp, mặt trận giải phóng Jammu và Kashmir dưới sự lãnh đạo của thủ lĩnh Hồi giáo Amanulah đã tuyên bố ý định vượt qua
đường kiểm soát hiện tại giữa Ấn Độ và Pakistan. Tình hình trên làm cho mối quan hệ giữa hai nước một lần nữa bước vào trạng thái căng thẳng. Mặc dù vào tháng 8/1992 Thủ tướng N.Rao đã có cuộc gặp gỡ với người đồng nhiệm Thủ tướng N.Sharif nhưng tình trạng căng thẳng vẫn không được giải quyết. Một sự kiện quan trọng làm cho mối quan hệ giữa Ấn Độ và Pakistan tiếp tục căng thẳng đó là, vào tháng 12/1992 – với sự kiện những tín đồ Ấn Độ giáo quá khích đã phá hủy thánh đường Hồi giáo Babri ở thị trấn Ayodhya, quan hệ hai nước hoàn toàn bị đóng băng. Trong suốt giai đoạn từ 1994 đến cuối năm 1995, Pakistan đã kiên quyết từ chối những lời đề nghị của Ấn Độ về việc làm giảm tình hình căng thẳng giữa hai bên: Năm 1995, Ấn Độ đưa ra đề nghị duy trì hòa bình và hữu nghị dọc biên giới, giảm số quân của hai bên xuống mức cần thiết, thông báo trước cho nhau những cuộc tập trận, tham khảo ý kiến lẫn nhau giữa các sĩ quan chỉ huy hai bên. Tuy nhiên đề nghị này đã bị Pakistan bác bỏ. Pakistan cũng bác bỏ đề nghị của Thủ tướng N.Rao về việc duy trì những cuộc đối thoại giữa hai nước để giải quyết những vấn đề song phương. Vì theo quan điểm của họ, New Delhi đã không thành thật trong việc giải quyết vấn đề Kashmir [10, tr. 150]. Chỉ tới năm 1997, một cơ hội giúp cải thiện quan hệ giữa Ấn Độ và Pakistan đã xuất hiện, với việc Liên minh Hồi giáo thắng áp đảo trong cuộc tổng tuyển và trở lại cầm quyền ở Pakistan. Nawaz Sharif, người có quan điểm mềm dẽo trong quan hệ với Ấn Độ trở lại làm Thủ tướng, những thiện chí của Ấn Độ nhằm cải thiện quan hệ với Pakistan đã được nước này đáp lại, tình hình căng thẳng giữa hai bên tạm thời được dịu đi. Ngày 7/4/1997, Tổng thống Pakistan L.A. Leghari kêu gọi bình thường hóa quan hệ với Ấn Độ, cùng hợp tác để chống nghèo đói thay vị tiếp tục chạy đua vũ trang. Tuy cả Ấn Độ và Pakistan có thiện chí thúc đẩy bình thường hóa với nhau, nhưng cả hai vẫn giữ lập trường của mình về vấn đề Kashmir. Trong khi việc bình thường hóa quan hệ đạt được những bước tiến đáng kể, hai bên có thái độ mềm mỏng hơn, đã thiết lập được đường dây nóng, Ấn Độ đơn giản hơn trong việc cấp visa tạo điều kiện cho nhân dân hai nước tiếp xúc với nhau nhiều hơn, thuận tiện hơn… Quan hệ hai nước chuyển sang căng thẳng khi Đảng Nhân dân Ấn Độ (BJP) Hindu lên cầm quyền với những tuyên bố cứng rắn về vấn đề Kashmir và chương trình hạt nhân. Sự căng thẳng lên tới tột độ với những cuộc thủ hạt nhân của cả hai phía trong tháng 4 và đặc biệt là tháng 5/1998.