Luận văn thạc sĩ: Một số giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ của ngành y tế tỉnh Long An

Chia sẻ: Thùy Linh Nguyễn | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:127

Thêm vào BST

Báo xấu

236
lượt xem 54
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhà nước ta đã và đang chuyển đổi phương thức quản lý tài chính, biên chế của các cơ quan quản lý hành chính, các đơn vị sự nghiệp công lập. Trước đây, Nhà nước ban hành tất cả các chế độ, chính sách yêu cầu các đơn vị phải tuân thủ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn thạc sĩ: Một số giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ của ngành y tế tỉnh Long An

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ---------000---------- PHẠM HỒNG THÁI MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ CỦA NGÀNH Y TẾ TỈNH LONG AN Chuyên ngành: Kế toán - Kiểm toán Mã số: 60.34.30 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS HÀ XUÂN THẠCH LONG AN - NĂM 2011
LỜI CẢM ƠN Qua thời gian học tập và nghiên cứu tại Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, tôi đã được Quý Thầy, Cô Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, nhất là Quý Thầy, Cô Khoa Kế toán – Kiểm toán giảng dạy tận tình giúp tôi có được những kiến thức quý báu để ứng dụng vào trong công việc chuyên môn của mình cũng như hoàn thành Luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn toàn thể Quý Thầy, Cô Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, đặc biệt là Quý Thầy, Cô Khoa Kế toán – Kiểm toán đã truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong suốt thời gian học tập tại Trường. Tôi xin gởi lời biết ơn sâu sắc đến Thầy PGS.TS Hà Xuân Thạch, người thầy đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua để tôi có thể hoàn thành Luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn toàn thể Ban Giám đốc các đơn vị thuộc Ngành Y tế tỉnh Long An đã dành thời gian quý báu để trả lời phỏng vấn và cung cấp thông tin hữu ích để tôi có thể thực hiện được nghiên cứu này. Long An, ngày 05 tháng 10 năm 2011 Học viên thực hiện Phạm Hồng Thái i
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đề tài này là do chính tôi thực hiện, các số liệu thu thập và kết quả phân tích trong đề tài này là trung thực, đề tài này không trùng với bất kỳ đề tài nghiên cứu khoa học nào. Long An, ngày 05 tháng 10 năm 2011 Học viên thực hiện Phạm Hồng Thái ii
MỤC LỤC Trang LỜI NÓI ĐẦU PHẦN 1: TỔNG QUAN VỀ KIỂM SOÁT NỘI BỘ 1.1 Tổng quan về kiểm soát nội bộ 1 ------------------------------------------------------------------------------------------ 1.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển kiểm soát nội bộ ----------------------------------------- 1 1.1.2 Định nghĩa về kiểm soát nội bộ ------------------------------------------------------------------------------- 6 1.1.3 Các bộ phận cấu thành hệ thống kiểm soát nội bộ ---------------------------------------- 8 1.1.3.1 Môi trường kiểm soát ----------------------------------------------------------------------------------------------- 8 1.1.3.2 Đánh giá rủi ro ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 10 1.1.3.3 Hoạt động kiểm soát --------------------------------------------------------------------------------------------- 13 1.1.3.4 Thông tin và truyền thông 16 --------------------------------------------------------------------------------- 1.1.3.5 Giám sát ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 19 1.1.4 Mối quan hệ giữa các bộ phận hợp thành hệ thống kiểm soát nội bộ ---- 21 1.1.5 Mối quan hệ giữa mục tiêu của tổ chức và các bộ phận hợp thành hệ thống kiểm soát nội bộ -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 22 1.1.6 Sự hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ --------------------------------------------------- 22 1.2 Trách nhiệm về kiểm soát nội bộ ---------------------------------------------------------------------------- 23 1.2.1 Hội đồng quản trị -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 23 1.2.2 Nhà quản lý -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 23 1.2.3 Kiểm toán viên nội bộ----------------------------------------------------------------------------------------------- 23 1.2.4 Nhân viên ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 24 1.2.5 Các đối tượng khác ở bên ngoài -------------------------------------------------------------------------- 24 1.3 Sự cần thiết và lợi ích của hệ thống kiểm soát nội bộ----------------------------------- 24 1.3 Hạn chế vốn có của hệ thống kiểm soát nội bộ ------------------------------------------------ 25 Kết luận phần 1 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 27 iii
PHẦN 2: GIỚI THIỆU VỀ HỆ THỐNG Y TẾ TỈNH LONG AN V À THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TRONG NGÀNH 2.1 Giới thiệu về hệ thống y tế tỉnh Long An ---------------------------------------------------------------- 28 2.1.1 Quá trình hình thành và phát triển ---------------------------------------------------------------------------- 28 2.1.2 Tình hình hệ thống tổ chức mạng lưới y tế các tuyến ---------------------------------- 30 2.1.3 Chức năng của từng đơn vị --------------------------------------------------------------------------------------------- 33 2.1.4 Đánh giá chung về công tác y tế trên địa bàn tỉnh 36 ---------------------------------------- 2.1.4.1 Những điểm mạnh và thành tựu 36 ---------------------------------------------------------------------------- 2.1.4.2 Những điểm yếu và tồn tại 37 ---------------------------------------------------------------------------------------- 2.1.5 Định hướng phát triển 37 ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2.2 Đánh giá thực trạng tổ chức và vận hành hệ thống kiểm soát nội bộ của Ngành Y tế tỉnh Long An -------------------------------------------------------------------------------------------41 2.2.1 Môi trường kiểm soát 41 ---------------------------------------------------------------------------------------------- 2.2.1.1 Tính trung thực và các giá trị đạo đức --------------------------------------------------------- 41 2.2.1.2 Cam kết về năng lực 43 --------------------------------------------------------------------------------------------- 2.2.1.3 Triết lý quản lý và phong cách điều hành của nhà quản lý 45 --------------- 2.2.1.4 Cơ cấu tổ chức --------------------------------------------------------------------------------------------------------- 46 2.2.1.5 Phân định quyền hạn và trách nhiệm 48 ----------------------------------------------------------- 2.2.1.6 Chính sách nhân sự 49 ----------------------------------------------------------------------------------------------- 2.2.1.7 Quản lý của các cơ quan chức năng 51 ------------------------------------------------------------- 2.2.2 Đánh giá rủi ro 53 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 2.2.2.1 Nhận dạng rủi ro ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 53 2.2.2.2 Đánh giá rủi ro 54 -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2.2.3 Hoạt động kiểm soát ------------------------------------------------------------------------------------------------- 55 2.2.3.1 Xây dựng và vận hành các chính sách, thủ tục kiểm soát 55 ----------------- 2.2.3.2 Hoạt động kiểm soát --------------------------------------------------------------------------------------------- 56 2.2.4 Thông tin và truyền thông 58 ------------------------------------------------------------------------------------- 2.2.5 Giám sát -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 59 2.3 Đánh giá những việc làm được và chưa làm được của hệ thống kiểm soát nội bộ Ngành Y tế tỉnh Long An ---------------------------------------------------------------------------60 iv
2.3.1 Những việc làm được ------------------------------------------------------------------------------------------------60 2.3.1.1 Môi trường kiểm soát -------------------------------------------------------------------------------------------- 60 2.3.1.2 Đánh giá rủi ro ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 61 2.3.1.3 Hoạt động kiểm soát --------------------------------------------------------------------------------------------- 61 2.3.1.4 Thông tin và truyền thông 62 --------------------------------------------------------------------------------- 2.3.1.5 Giám sát ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 62 2.3.2 Những việc chưa làm -------------------------------------------------------------------------------------------------62 2.3.2.1 Môi trường kiểm soát -------------------------------------------------------------------------------------------- 62 2.3.2.2 Đánh giá rủi ro ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 63 2.3.2.3 Hoạt động kiểm soát --------------------------------------------------------------------------------------------- 63 2.3.2.4 Thông tin và truyền thông 64 --------------------------------------------------------------------------------- 2.3.2.5 Giám sát ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 64 Kết luận phần 2 65 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- PHẦN 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ CỦA NGÀNH Y TẾ TỈNH LONG AN 3.1 Quan điểm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ của Ngành Y tế tỉnh Long An --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 66 3.1.1 Quan điểm kế thừa 66 ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 3.1.2 Quan điểm hệ thống -------------------------------------------------------------------------------------------------- 67 3.1.3 Quan điểm hội nhập -------------------------------------------------------------------------------------------------- 67 3.1.4 Quan điểm phù hợp với vai trò Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam - 68 3.1.5 Quan điểm phù hợp với yêu cầu hoàn thiện đối với các yếu tố đầu vào của Khung hệ thống y tế Việt Nam do Bộ Y tế xây dựng, ban hành -- 69 3.2 Một số giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ của Ngành Y tế tỉnh Long An ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 70 3.2.1 Môi trường kiểm soát 70 ---------------------------------------------------------------------------------------------- 3.2.1.1 Kiến nghị đối với Bộ Y tế 70 --------------------------------------------------------------------------------- 3.2.1.2 Kiến nghị đối với Ủy ban nhân dân tỉnh Long An 75 -------------------------------- 3.2.1.3 Kiến nghị đối với Ngành Y tế tỉnh Long An -------------------------------------------- 77 3.2.1.3.1 Đối với Sở Y tế 77 --------------------------------------------------------------------------------------------------- 3.2.1.3.2 Đối với các đơn vị trực thuộc Sở Y tế 79 ----------------------------------------------------- v
3.2.2 Đánh giá rủi ro -------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 79 3.2.2.1 Kiến nghị đối với Bộ Y tế 79 --------------------------------------------------------------------------------- 3.2.2.2 Kiến nghị đối với Ủy ban nhân dân tỉnh Long An 80 -------------------------------- 3.2.2.3 Kiến nghị đối với Ngành Y tế tỉnh Long An -------------------------------------------- 80 3.2.2.3.1 Đối với Sở Y tế 80 --------------------------------------------------------------------------------------------------- 3.2.2.3.2 Đối với các đơn vị trực thuộc Sở Y tế 81 ----------------------------------------------------- 3.2.3 Hoạt động kiểm soát ------------------------------------------------------------------------------------------------- 82 3.2.3.1 Kiến nghị đối với Bộ Y tế 82 --------------------------------------------------------------------------------- 3.2.3.2 Kiến nghị đối với Ủy ban nhân dân tỉnh Long An 82 -------------------------------- 3.2.3.3 Kiến nghị đối với Ngành Y tế tỉnh Long An -------------------------------------------- 83 3.2.4 Thông tin và truyền thông 84 ------------------------------------------------------------------------------------- 3.2.4.1 Kiến nghị đối với Bộ Y tế 84 --------------------------------------------------------------------------------- 3.2.4.2 Kiến nghị đối với Ủy ban nhân dân tỉnh Long An 84 -------------------------------- 3.2.4.3 Kiến nghị đối với Ngành Y tế tỉnh Long An -------------------------------------------- 85 3.2.5 Giám sát --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 85 3.2.5.1 Kiến nghị đối với Bộ Y tế 85 --------------------------------------------------------------------------------- 3.2.5.2 Kiến nghị đối với Ủy ban nhân dân tỉnh Long An 86 -------------------------------- 3.2.5.3 Kiến nghị đối với Ngành Y tế tỉnh Long An -------------------------------------------- 86 3.2.6 Kiến nghị khác đối với Ủy ban nhân dân tỉnh Long An ------------------------- 87 Kết luận phần 3 88 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KẾT LUẬN 89 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Tiếng Anh: AAA : American Accounting Association (Hội kế toán Hoa Kỳ) AICPA : American Institute of Certified Public Acountants (Hiệp hội kế toán viên công chứng Hoa Kỳ) BCBS : Basle Commettee on Banking Supervision (Ủy ban Balse về giám sát ngân hàng) CAP : Committee on Auditing Procedure (Ủy ban thủ tục kiểm toán) CoBIT : Control Objectives for Information and Related Technology (Các mục tiêu kiểm soát trong công nghệ thông tin và các lĩnh vực có liên quan) COSO : Committee of Sponsoring Organization (Ủy ban các tổ chức đồng bảo trợ) ERM : Enterprise Risk Management Framework (Hệ thống quản trị rủi ro doanh nghiệp) FEI : Financial Executives Institute (Hiệp hội Quản trị viên tài chính) IAS : International Standard on Auditing (Chuẩn mực kiểm toán quốc tế) IIA : Institute of Internal Auditors (Hiệp hội Kiểm toán viên nội bộ) vii
IMA : Institute of Management Accountants (Hiệp hội Kế toán viên quản trị) INTOSAI : International Organisation of Supreme Audit Institutions (Tổ chức quốc tế các cơ quan kiểm toán cấp cao) ISACA : Information System Audit and Control Association (Hiệp hội về kiểm soát và kiểm toán hệ thống thông tin) NGO : Non Government Organization (Tổ chức phi Chính phủ) ODA : Official Development Association (Hỗ trợ phát triển chính thức) SAP : Statement Auditing Procedure (Báo cáo về thủ tục kiểm toán) SAS : Statement on Auditing Standard (Chuẩn mực kiểm toán) WHO : World Health Organisation (Tổ chức Y tế thế giới) Tiếng việt: BCTC : Báo cáo tài chính : Bảo hiểm y tế BHYT : Kiểm soát nội bộ KSNB : Trang thiết bị TTB : Ủy ban nhân dân UBND viii
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Thống kê trình độ chuyên môn của cán bộ Ngành Y tế tỉnh Long An DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1: Sơ đồ tổ chức y tế tỉnh Long An Hình 3.1: Khung hệ thống y tế Việt Nam (Bộ Y tế) DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC Phụ lục 1: Bộ câu hỏi khảo sát về hệ hệ thống kiểm soát nội bộ của các đơn vị trực thuộc Ngành y tế tỉnh Long An Phụ lục 2: Tổng hợp số liệu khảo sát tính trung thực và các giá trị đạo đức Phụ lục 3: Tổng hợp số liệu khảo sát cam kết về năng lực Phụ lục 4: Tổng hợp số liệu khảo sát về triết lý quản lý và phong cách điều hành Phụ lục 5: Tổng hợp số liệu khảo sát cơ cấu tổ chức Phụ lục 6: Tổng hợp số liệu khảo sát về phân định quyền hạn và trách nhiệm Phụ lục 7: Tổng hợp số liệu khảo sát chính sách nhân sự Phụ lục 8: Báo cáo thực trạng bác sỹ (tính đến ngày 31/12/2010) Phụ lục 9: Tổng hợp số liệu khảo sát về đánh giá rủi ro Phụ lục 10: Tổng hợp số liệu khảo sát về xây dựng và vận hành các chính sách, thủ tục kiểm soát Phụ lục 11: Tổng hợp số liệu khảo sát về hoạt động kiểm soát Phụ lục 12: Tổng hợp số liệu khảo sát về thông tin và truyền thông Phụ lục 13: Tổng hợp số liệu khảo sát về hoạt động giám sát ix
LỜI MỞ ĐẦU Sự cần thiết của đề tài Nhà nước ta đã và đang chuyển đổi phương thức quản lý tài chính, biên chế của các cơ quan quản lý hành chính, các đơn vị sự nghiệp công lập. Trước đây, Nhà nước ban hành tất cả các chế độ, chính sách yêu cầu các đơn vị phải tuân thủ. Hiện nay, các đơn vị được giao khoán kinh phí, biên chế để chủ động trong việc điều hành thực hiện nhiệm vụ và khoản kinh phí tiết kiệm được sử dụng để cải thiện thu nhập cho cán bộ viên chức, điều này được quy định qua hai văn bản sau: - Nghị định số 130/2005/NĐ-CP ngày 17/10/2005 của Chính phủ quy định chế độ tự chủ, tự chịu trách nhiệm về sử dụng biên chế và kinh phí quản lý hành chính đối với các cơ quan nhà nước áp dụng cho các cơ quan quản lý hành chính. - Nghị định số 43/2006/NĐ-CP ngày 25/4/2006 của Chính phủ quy định quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công lập áp dụng cho các đơn vị sự nghiệp công lập. Vì vậy, nhiệm vụ của nhà quản lý trong các cơ quan quản lý hành chính, đơn vị sự nghiệp công lập ngày càng nhiều, không chỉ làm nhiệm vụ về chuyên môn nghiệp vụ mà còn phải làm tốt công tác quản lý tài chính, biên chế. Trong khi đó, cán bộ quản lý tại các đơn vị này thường chỉ được đào tạo về chuyên môn. Ngành Y tế tỉnh Long An trong thời gian qua mặt dù đã có nhiều cố gắng trong công tác quản lý nhưng vẫn còn phát sinh một số tồn tại cần phải khắc phục như: - Một số khoản tạm ứng quá hạn không thu hồi được. - Nhân viên y tế lạm dụng trong công tác khám chữa bệnh bảo hiểm y tế (BHYT). - Thất thu viện phí do trốn viện, nhân viên thu viện phí tính sai… Trong quá trình học tập và làm việc, tôi nhận thấy rằng nếu các đơn vị xây dựng được hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) tốt thì có thể khắc x
phục những sai sót trên (chúng giúp ngăn ngừa và phát hiện những sai phạm, yếu kém, giảm thiểu tổn thất), nâng cao hiệu quả hoạt động giúp đơn vị hoàn thành nhiệm vụ được giao. Hệ thống KSNB là một công cụ quản lý hữu hiệu để kiểm soát và điều hành hoạt động của đơn vị nhằm đảm bảo đạt được các mục tiêu đề ra với hiệu quả cao nhất. Vì thế, tôi chọn đề tài “Một số giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ của Ngành Y tế tỉnh Long An” để làm luận văn tốt nghiệp. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu, phân tích và đánh giá thực trạng hệ thống KSNB của tất cả các đơn vị thuộc Ngành Y tế tỉnh Long An dựa trên các thành phần cấu thành nên hệ thống KSNB. Thông qua kết quả nghiên cứu, người viết đề xuất một số giải pháp để hoàn thiện hệ thống KSNB của các đơn vị thuộc Ngành Y tế tỉnh Long An . Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: đề tài nghiên cứu các nhân tố cấu thành nên hệ thống KSNB. - Phạm vi nghiên cứu: + Thời gian nghiên cứu: đề tài được thức hiện từ tháng 10/2010 đến tháng 8/2011; số liệu sơ cấp được thu thập từ tháng 11/1010 đến tháng 02/2011; số liệu thứ cấp được thu thập từ năm 2009 đến năm 2010. + Không gian nghiên cứu: đề tài chỉ khảo sát thực trạng hệ thống KSNB (thông qua việc khảo sát các bộ phận cấu thành nên hệ thống KSNB) của tất cả các đơn vị thuộc Ngành Y tế tỉnh Long An. - Giới hạn của đề tài: + Đề tài tiếp cận hệ thống KSNB theo năm bộ phận cấu thành chứ không tiếp cận theo từng chu trình nghiệp vụ, nên chỉ thể hiện hệ thống KSNB dưới góc nhìn chung nhất. + Đề tài tiếp cận theo hướng “có” hoặc “không” xây dựng một số yếu tố trong các bộ phận cấu thành hệ thồng KSNB, chưa định lượng được chất lượng của toàn bộ hệ thống KSNB. Phương pháp nghiên cứu xi
- Phương pháp thu thập số liệu: + Số liệu sơ cấp được thu thập bằng phương pháp phỏng vấn trực tiếp các đối tượng có liên quan (giám đốc, phó giám đốc, kế toán trưởng) của tất cả các đơn vị thuộc Ngành Y tế tỉnh Long An thông qua bộ câu hỏi được thiết kế gồm 73 câu. + Số liệu thứ cấp được thu thập từ Sở Y tế tỉnh Long An, Niên giám thống kê tỉnh Long An, Sở Tài chính tỉnh Long An… - Phương pháp phân tích: + Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phương pháp so sánh, phương pháp tổng hợp. + Sử dụng phương pháp duy vật biện chứng để phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp. Kết cấu của đề tài Lời mở đầu Phần 1: Tổng quan về kiểm soát nội bộ Phần 2: Giới thiệu về hệ thống y tế tỉnh Long An và thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ trong ngành Phần 3: Một số giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ của Ngành Y tế tỉnh Long An Kết luận Tài liệu tham khảo Phụ lục xii
-1- PHẦN 1: TỔNG QUAN VỀ KIỂM SOÁT NỘI BỘ 1.1 Tổng quan về kiểm soát nội bộ 1.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển kiểm soát nội bộ * Giai đoạn sơ khai Thuật ngữ kiểm soát nội bộ (KSNB) bắt đầu xuất hiện từ cuộc cách mạng công nghiệp (cuối thế kỷ 19), với hình thức ban đầu là kiểm soát tiền. Năm 1905, Robert Montgomery - sáng lập viên của Công ty kiểm toán Lybrand, Ross Bros & Montgomery - đã đưa ra ý kiến về một số vấn đề liên quan đến đến KSNB trong tác phẩm “Lý thuyết và thực hành kiểm toán”. Năm 1929, thuật ngữ KSNB được đề cập chính thức trong một Công bố của Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ (Federal Reserve Bulletin). Theo công bố này, KSNB được định nghĩa là một công cụ để bảo vệ tiền và các tài sản khác đồng thời thúc đẩy nâng cao hiệu quả hoạt động, và đây là cơ sở để phục vụ cho việc lấy mẫu thử nghiệm của kiểm toán viên. Năm 1936, Hiệp hội Kế toán viên công chứng Hoa Kỳ (AICPA – American Institute of Certified Public Accountants) ban hành báo cáo có tựa đề “Kiểm tra báo cáo tài chính bởi những kiểm toán viên”. Báo cáo này đã định nghĩa KSNB “… là các biện pháp và cách thức được chấp nhận và được thực hiện trong một tổ chức để bảo vệ tiền và các tài sản khác, cũng như kiểm tra sự chính xác trong ghi chép của sổ sách”. Sau công bố này, việc nghiên cứu và đánh giá về KSNB ngày càng được chú trọng trong các cuộc kiểm toán. Các tổ chức kế toán công và kiểm toán nội bộ tại Hoa Kỳ đã xuất bản khá nhiều các báo cáo, hướng dẫn và tiêu chuẩn về tìm hiểu KSNB trong các cuộc kiểm toán.  Giai đoạn hình thành Vào năm 1949, AICPA công bố công trình nghiên cứu đầu tiên về KSNB là: “Kiểm soát nội bộ, các bộ phận cấu thành và tầm quan trọng đối với việc quản trị doanh nghiệp và đối với kiểm toán viên độc lập”. Trong báo cáo này, AICPA đã định nghĩa KSNB là “…cơ cấu tổ chức và
-2- các biện pháp, cách thức liên quan được chấp nhận và thực hiện trong một tổ chức để bảo vệ tài sản, kiểm tra sự chính xác và đáng tin cậy của số liệu kế toán, thúc đẩy hoạt động có hiệu quả, khuyến khích sự tuân thủ các chính sách của người quản lý”. Sau đó, AICPA đã soạn thảo và ban hành nhiều chuẩn mực kiểm toán đề cập đến những khái niệm và khía cạnh khác nhau của KSNB. - Vào năm 1958, Ủy ban thủ tục kiểm toán (CAP – Committee on Auditing Procedure) trực thuộc AICPA ban hành báo cáo thủ tục kiểm toán 29 (SAP – Statement Auditing Procedure) về “phạm vi xem xét kiểm soát nội bộ của kiểm toán viên độc lập”. SAP 29 đã phân biệt KSNB về quản lý và KSNB về kế toán. + KSNB về kế toán bao gồm kế hoạch tổ chức, các phương pháp và thủ tục liên hệ trực tiếp đến việc bảo vệ tài sản và tính đáng tin cậy của số liệu kế toán. + KSNB về quản lý bao gồm kế hoạch tổ chức, các phương pháp và thủ tục liên quan chủ yếu đến tính hữu hiệu trong hoạt động và sự tuân thủ chính sách quản trị. - Đến năm 1962, CAP tiếp tục ban hành SAP 33 (1962) và đã làm rõ hơn về vấn đề này. Dựa trên khái niệm về kiểm soát kế toán và kiểm soát quản lý, CAP đã xây dựng chuẩn mực kiểm toán yêu cầu công ty kiểm toán nên giới hạn nghiên cứu KSNB về kế toán. - Năm 1972, CAP tiếp tục ban hành SAP 54 (1972) “Tìm hiểu và đánh giá kiểm soát nội bộ” trong đó đưa ra bốn thủ tục kiểm soát kế toán (đảm bảo nghiệp vụ chỉ được thực hiện khi đã được phê chuẩn, ghi nhận đúng đắn mọi nghiệp vụ để lập báo cáo, hạn chế sự tiếp cận tài sản và kiểm kê). Sau đó, AICPA ban hành chuẩn mực kiểm toán (SAS- Statement on Auditing Standard) để thay thế các thủ tục kiểm toán, trong đó: - SAS 01 (1973), xét duyệt lại SAP 54 và đưa ra định nghĩa về kiểm soát quản lý và kiểm soát kế toán như sau: + Kiểm soát quản lý, không chỉ hạn chế ở kế hoạch tổ chức và các thủ tục, mà còn bao gồm quá trình ra quyết định cho phép thực hiện nghiệp vụ của nhà quản lý.
-3- + Kiểm soát kế toán bao gồm các thủ tục và cách thức tổ chức ghi nhận vào sổ sách để bảo vệ tài sản, tính đáng tin cậy của số liệu. Các định nghĩa trên đã khẳng định sự quan tâm của nghề nghiệp kiểm toán đối với các bộ phận cấu thành KSNB và đó chính là đối tượng nghiên cứu của các chuẩn mực kiểm toán. Như vậy, trong suốt thời kỳ trên, khái niệm KSNB đã không ngừng được mở rộng ra khỏi những thủ tục bảo vệ tài sản và ghi chép sổ sách kế toán. Tuy nhiên, trước khi báo cáo COSO (1992) ra đời, KSNB mới chỉ dừng lại như là một phương tiện phục vụ cho kiểm toán viên trong kiểm toán báo cáo tài chính.  Giai đoạn phát triển Vào những thập niên 1970 – 1980, nền kinh tế của Hoa Kỳ cũng như nhiều quốc gia khác đã phát triển mạnh mẽ. Số lượng các công ty tăng nhanh, kể các các công ty thuộc quyền sở hữu nhà nước và kinh doanh quốc tế. Trong thời gian này, cùng với sự phát triển về kinh tế, các vụ gian lận cũng ngày càng tăng với quy mô ngày càng lớn gây tổn thất đáng kể cho nền kinh tế. Năm 1977, sau vụ bê bối Watergate với các khoản thanh toán bất hợp pháp cho Chính phủ nước ngoài, Quốc hội Mỹ đã thông qua Luật về chống hối lộ nước ngoài (Foreign Corrupt Practices Act). Như thế, khái niệm KSNB lần đầu tiên được xuất hiện trong một văn bản pháp luật. Sau đó, Ủy ban chứng khoán Hoa Kỳ (SEC - Securities and Exchange Commission) đưa ra bắt buộc các công ty báo cáo về KSNB đối với công tác kế toán ở đơn vị mình (1979). Yêu cầu báo cáo về KSNB của công ty cho công chúng là một chủ đề gây nhiều tranh luận. Các tranh luận trên cuối cùng đã đưa đến việc thành lập Ủy ban COSO (Committed of Sponsoring Organization) vào năm 1985, dưới sự bảo trợ của năm tổ chức nghề nghiệp là: Hiệp hội Kế toán viên công chứng Hoa Kỳ (AICPA), Hiệp hội Kế toán Hoa Kỳ (AAA), Hiệp hội Quản trị viên tài chính (FEI), Hiệp hội Kế toán viên quản trị (IMA) và Hiệp hội Kiểm toán viên nội bộ (IIA).
-4- Trước tiên, COSO đã sử dụng chính thức từ KSNB thay cho KSNB về kế toán. Sau đó, AICPA cũng đã quyết định không sử dụng thuật ngữ kiểm soát kế toán và kiểm soát quản lý. Đến năm 1988, nhiều chuẩn mực kiểm toán mới ra đời, trong đó có SAS 55. SAS 55 “Xem xét kiểm soát nội bộ trong kiểm toán báo cáo tài chính” đưa ra ba bộ phận của KSNB là môi trường kiểm soát, hệ thống kế toán và các thủ tục kiểm soát. Sau một thời gian dài làm việc, đến năm 1992, COSO đã phát hành Báo cáo năm 1992. Báo cáo COSO năm 1992 là tài liệu đầu tiên trên thế giới đã đưa ra Khuôn mẫu lý thuyết về KSNB một cách đầy đủ và có hệ thống. Đây là hệ thống lý luận đầy đủ nhất về KSNB cho đến thời điểm hiện nay. Báo cáo COSO năm 1992 gồm có 4 phần: - Phần 1: Tóm tắt dành cho người điều hành. Phần này cung cấp một cái nhìn tổng quát về KSNB ở mức độ cao dành riêng cho các nhà quản lý cao cấp, giám đốc điều hành và các cơ quan quản lý Nhà nước. - Phần 2: Khuôn mẫu của kiểm soát nội bộ. Đây là nội dung cơ bản của Báo cáo COSO, trong đó có định nghĩa về KSNB, các bộ phận hợp thành của KSNB, và các tiêu chuẩn để giúp Ban giám đốc, nhà quản lý và các đối tượng khác nghiên cứu để thiết kế, vận hành hay để đánh giá hệ thống KSNB. - Phần 3: Báo cáo cho đối tượng bên ngoài. Đây là tài liệu bổ sung nhằm hướng dẫn cho cho các tổ chức cần báo cáo về KSNB cho bên ngoài. - Phần 4: Các công cụ đánh giá kiểm soát nội bộ. Phần này đưa ra các hướng dẫn, gợi ý rất thiết thực cho việc đánh giá hệ thống KSNB. Tóm lại, Báo cáo COSO là tài liệu đầu tiên trên thế giới nghiên cứu và định nghĩa KSNB một cách đầy đủ và có hệ thống. Đặc điểm nổi bật của báo cáo này là cung cấp một tầm nhìn rộng và mang tính quản trị, trong đó KSNB không chỉ còn là một vấn đề liên quan đến báo cáo tài chính (BCTC), mà còn được mở rộng ra cho cả các phương diện hoạt động và tuân thủ. * Giai đoạn hiện đại (từ năm 1992 đến nay)
-5- Báo cáo COSO 1992 tuy chưa thật sự hoàn chỉnh nhưng đã tạo lập được cơ sở lý thuyết cơ bản về KSNB. Nhờ đó mà đã có hàng loạt nghiên cứu phát triển về KSNB trên nhiều lĩnh vực khác nhau ra đời như: - Phát triển theo hướng công nghệ thông tin: Năm 1996, Bản tiêu chuẩn có tên “Các mục tiêu kiểm soát trong công nghệ thông tin và các lĩnh vực có liên quan” (CoBIT - Control Objectives for Information and Related Technology) do Hiệp hội về Kiểm soát và Kiểm toán hệ thống thông tin (ISACA – Information System Audit and Control Association) ban hành. CoBIT nhấn mạnh đến hệ thống kiểm soát trong môi trường tin học, bao gồm các lĩnh vực: hoạch định và tổ chức, mua và triển khai, phân phối và hỗ trợ, giám sát. - Phát triển theo hướng kiểm toán độc lập: Các chuẩn mực kiểm toán của Hoa Kỳ cũng chuyển sang sử dụng Báo cáo COSO làm nền tảng đánh giá hệ thống KSNB, bao gồm: + SAS 78 (1995): Xem xét KSNB trong kiểm toán BCTC. + SAS 94 (2001): Ảnh hưởng của công nghệ thông tin đến việc xem xét KSNB trong kiểm toán BCTC. Hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế (IAS – International Standard on Auditing) cũng sử dụng Báo cáo COSO khi yêu cầu xem xét hệ thống KSNB trong kiểm toán BCTC, cụ thể là: + IAS 315 “Hiểu biết về tình hình kinh doanh, môi trường hoạt động đơn vị và đánh giá rủi ro các sai sót trọng yếu” đã yêu cầu kiểm toán viên cần có hiểu biết đầy đủ về KSNB. + IAS 265 “Thông báo về những khuyết điểm của kiểm soát nội bộ” yêu cầu kiểm toán viên độc lập thông báo những khuyết điểm của KSNB do kiểm toán viên phát hiện được cho những người có trách nhiệm trong đơn vị. - Phát triển về phía quản trị: Năm 2001, COSO triển khai nghiên cứu hệ thống quản trị rủi ro doanh nghiệp (ERM - Enterprise Risk Management Framework), theo đó ERM được định nghĩa gồm 8 bộ phận cấu thành: Môi trường nội bộ, thiết lập mục tiêu, nhận diện sự kiện, đánh giá rủi ro, đối phó rủi ro, các hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát.
-6- - Phát triển cho doanh nghiệp nhỏ: Năm 2006, COSO nghiên cứu và ban hành hướng dẫn “Kiểm soát nội bộ đối với báo cáo tài chính – Hướng dẫn cho các công ty đại chúng quy mô nhỏ”. - Phát triển theo hướng kiểm toán nội bộ: Hiệp hội kiểm toán viên nội bộ định nghĩa các mục tiêu của KSNB gồm: + Độ tin cậy và trung thực của thông tin. + Tuân thủ các chính sách, kế hoạch, thủ tục, luật pháp và quy định. + Bảo vệ tài sản. + Sử dụng hiệu quả và kinh tế các nguồn lực. + Hoàn thành các mục đích và mục tiêu cho các hoạt động và các chương trình. - Phát triển theo hướng chuyên sâu vào những ngành nghề cụ thể: Báo cáo Basel (1998) của Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng (BCBS – Basel Committee on Banking Supervision) đã đưa ra công bố về khuôn khổ KSNB trong ngân hàng (Framework for Internal Control System in Banking Organisations). - Hướng dẫn về giám sát hệ thống KSNB: COSO cũng đã đưa ra Dự thảo Hướng dẫn về giám sát hệ thống KSNB (Exposure Draft, COSO 2008) nhằm giúp các tổ chức tự giám sát chất lượng của hệ thống KSNB. 1.1.2 Định nghĩa về kiểm soát nội bộ Có nhiều định nghĩa khác nhau về KSNB, định nghĩa được chấp nhận rộng rãi là định nghĩa của COSO: “Kiểm soát nội bộ là một quá trình bị chi phối bởi người quản lý và các nhân viên của đơn vị, nó được thiết lập để cung cấp một sự đảm bảo hợp lý nhằm đạt được các mục tiêu sau đây: - Sự hữu hiệu và hiệu quả của hoạt động. - Sự tin cậy của BCTC. - Sự tuân thủ các luật lệ và quy định”. Trong định nghĩa trên, có bốn khái niệm quan trọng cần lưu ý, đó là: quá trình, con người, đảm bảo hợp lý và mục tiêu. - Kiểm soát nội bộ là một quá trình: KSNB không phải là một sự kiện hay tình huống mà là một chuỗi các hoạt động hiện diện trong mọi bộ
-7- phận, quyện chặt vào hoạt động của tổ chức và là một nội dung cơ bản trong hoạt động của tổ chức. KSNB sẽ hữu hiệu khi nó được xây dựng như một bộ phận không tách rời chứ không phải chức năng bổ sung cho các hoạt động của tổ chức. - Con người: KSNB được thiết kế và vận hành bởi con người, đó là Hội đồng quản trị, Ban giám đốc, nhà quản lý và các nhân viên trong đơn vị. KSNB là một công cụ được nhà quản lý sử dụng chứ không thay thế được cho nhà quản lý. Tuy nhiên, không phải lúc nào con người cũng hiểu rõ, trao đổi và hành động một cách nhất quán. Mỗi thành viên tham gia vào tổ chức với khả năng, kiến thức, kinh nghiệm và nhu cầu khác nhau. Một hệ thống KSNB chỉ có thể hữu hiệu khi từng thành viên trong tổ chức hiểu rõ về trách nhiệm và quyền hạn của mình. Do vậy, để KSNB hữu hiệu cần phải xác định mối liên hệ, nhiệm vụ và cách thức thực hiện chúng của từng thành viên để đạt được các mục tiêu của tổ chức. - Đảm bảo hợp lý: KSNB chỉ có thể cung cấp một sự đảm bảo hợp lý cho nhà quản lý trong việc đạt được các mục tiêu của tổ chức chứ không thể đảm bảo tuyệt đối. Điều này xuất phát từ những hạn chế tiềm tàng trong quá trình xây dựng và vận hành hệ thống KSNB như: sai lầm của con người khi đưa ra các quyết định, sự thông đồng của các cá nhân, sự lạm quyền của nhà quản lý và do mối quan hệ giữa lợi ích và chi phí của việc thiết lập nên hệ thống KSNB... - Các mục tiêu: mỗi đơn vị thường có các mục tiêu kiểm soát cần đạt được để từ đó xác định các chiến lược cần thực hiện. Đó có thể là mục tiêu chung của toàn đơn vị hay mục tiêu cụ thể cho từng hoạt động, từng bộ phận trong đơn vị. Có thể chia các mục tiêu kiểm soát đơn vị ra thành ba nhóm: + Nhóm mục tiêu về hoạt động: nhấn mạnh đến sự hữu hiệu và hiệu quả của việc sử dụng các nguồn lực. + Nhóm mục tiêu về BCTC: đơn vị phải đảm bảo tính trung thực và đáng tin cậy của BCTC mà mình cung cấp. + Nhóm mục tiêu về sự tuân thủ: đơn vị phải tuân thủ pháp luật và các quy định.