Luận văn Thạc sĩ theo định hướng ứng dụng: Phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:111

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài này hướng tới mục đích nhằm phân tích thực trạng phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương. Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Đề xuất giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ theo định hướng ứng dụng: Phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––––––––––––––––– PHÓ THỊ TRANG QUỲNH PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT CÂY DƯỢC LIỆU TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƯƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2017
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––––––––––––––––– PHÓ THỊ TRANG QUỲNH PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT CÂY DƯỢC LIỆU TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƯƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 60.62.01.15 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. Đàm Thanh Thủy THÁI NGUYÊN - 2017
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài “Phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên” là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, những số liệu, những kết quả điều tra được trình bày trong luận văn là trung thực khách quan mà bản thân tôi trực tiếp thực hiện, những số liệu, kết quả trên chưa được sử dụng, công bố bảo vệ trong bất kì công trình nghiên cứu nào. Các số liệu, thông tin trích dẫn trong luận văn đểu được trích rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2017 Tác giả Phó Thị Trang Quỳnh
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn tốt ngiệp “Phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên” ngoài sự nỗ lực của bản thân. Tôi còn nhận được sự quan tâm giúp đỡ của các cá nhân, tập thể trong và ngoài trường. Tôi xin cảm ơn sâu sắc đến TS.Đàm Thanh Thủy, người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn giúp đỡ tôi thực hiện và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, cũng như các khoa chuyên môn, Phòng Ban của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Tôi xin cảm ơn tới các hộ gia đình, các phòng ban, Cấp ủy, chính quyền và các tổ chức xã hội huyện Phú Lương, cùng Phòng Nông nghiệp huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên đã giúp tôi trong suốt thời gian thực tập và viết luận văn tốt nghiệp. Cuối cùng tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã tạo điều kiện động viên và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian viết luận văn này. Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn tới tất cả những cá nhân, các ban ngành với tất cả sự giúp đỡ quý báu đó. Do thời gian có hạn, luận văn này hẳn không tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Vì vậy rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các thầy cô cùng tất cả bạn đọc. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày.....tháng.....năm 2017 Tác giả luận văn Phó Thị Trang Quỳnh
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................ii MỤC LỤC ........................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................vi DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................vii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................. viii MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu .......................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..................................................................... 3 4. Ý nghĩa khoa học và những đóng góp mới của luận văn ................................. 3 5. Bố cục của luận văn ........................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT CÂY DƯỢC LIỆU ......................................................................... 5 1.1. Cơ sở lí luận về phát triển sản xuất cây dược liệu......................................... 5 1.1.1. Các khái niệm liên quan .............................................................................. 5 1.1.2. Đặc điểm, vai trò của phát triển sản xuất cây dược liệu ............................ 8 1.1.3. Nội dung phát triển sản xuất cây dược liệu .............................................. 10 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất cây dược liệu................... 13 1.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển sản xuất cây dược liệu................................... 18 1.2.1. Kinh nghiệm về phát triển sản xuất cây dược liệu trên thế giới .............. 18 1.2.2. Kinh nghiệm về phát triển sản xuất cây dược liệu ở Việt Nam ............... 21 1.3. Bài học và kinh nghiệm cho huyện Phú Lương trong việc phát triển cây dược liệu ........................................................................................................ 25 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................ 27 2.1. Các câu hỏi đặt ra mà đề tài cần giải quyết ................................................. 27
iv 2.2. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 27 2.2.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu ........................................................ 27 2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu .................................................................... 27 2.2.3. Phương pháp tổng hợp thông tin............................................................... 30 2.2.4. Phương pháp xứ lý và phân tích số liệu.................................................... 30 2.2.5. Phương pháp chọn mẫu điều tra ............................................................... 31 2.3. Hệ thống chỉ tiêu phân tích .......................................................................... 31 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu thể hiện điều kiện, khả năng phát triển sản xuất .............. 31 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất cây dược liệu .......................... 31 2.3.3. Nhóm chỉ tiêu phản ánh hiệu quả................................................................ 31 2.3.4. Cách tính toán các chỉ tiêu trong nghiên cứu ........................................... 32 Chương 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT CÂY DƯỢC LIỆU TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN ... 35 3.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên của huyện Phú Lương ................................... 35 3.1.1. Vị trí địa lý ................................................................................................. 35 3.1.2. Địa hình, thổ nhưỡng................................................................................. 36 3.1.3. Dân số - Lao động ..................................................................................... 40 3.2. Tổng quan về tình hình phát triển sản xuất cây dược liệu của huyện Phú Lương............................................................................................................ 42 3.2.1. Phát triển cây dược liệu của huyện Phú Lương theo hướng sản xuất hàng hóa................................................................................................................ 42 3.2.2. Đặc điểm của hộ trồng cây dược liệu ....................................................... 49 3.2.3. Điều kiện kinh tế của hộ trồng cây dược liệu ........................................... 51 3.2.4. Sự phát triển về chủng loại cây dược liệu ở các hộ .................................. 52 3.2.5. Sự phát triển về diện tích trồng cây dược liệu ở các hộ ........................... 53 3.2.6. Sự phát triển về năng suất, sản lượng cây dược liệu ở các hộ ................. 54 3.2.7. Tình hình tiêu thụ sản phẩm cây dược liệu của huyện qua 3 năm ........... 56 3.3. Hiệu quả trồng cây dược liệu ở các hộ ........................................................ 60
v 3.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển sản xuất cây dược liệu ....................... 66 3.4.1. Điều kiện tự nhiên ..................................................................................... 66 3.4.2. Điều kiện kinh tế xã hội ............................................................................ 67 3.4.3. Trình độ dân trí .......................................................................................... 72 3.4.4. Cơ chế chính sách ...................................................................................... 72 3.4.5. Khoa học công nghệ .................................................................................. 74 3.4.6. Thị trường tiêu thụ..................................................................................... 75 3.5. Đánh giá tình hình phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương............................................................................................................ 78 3.5.1. Những thuận lợi trong phát triển sản xuất dược liệu................................ 78 3.5.2. Những hạn chế trong phát triển sản xuất dược liệu.................................. 78 Chương 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT CÂY DƯỢC LIỆU TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN ................................................................................... 81 4.1. Quan điểm, định hướng phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên................................................................... 81 4.2. Đề xuất một số giải pháp thúc đẩy phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên .............................................. 82 4.3. Một số kiến nghị ........................................................................................... 89 KẾT LUẬN......................................................................................................... 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 93 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 94
vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT PTSX : Phát triển sản xuất QG : Quốc gia UBND : Ủy ban nhân dân DN : Doanh nghiệp HTX : Hợp tác xã SL : Số lượng DT : Diện tích ĐVT : Đơn vị tính CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa KHKT : Khoa học kỹ thuật
vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Nội dung điều tra thu thập thông tin ở 3 địa điểm đại diện địa bàn ... 29 Bảng 3.1: Diện tích đất năm 2016 phân theo loại đất và phân theo xã, thị trấn .................................................................................. 38 Bảng 3.2: Tình hình sử dụng đất ................................................................... 39 Bảng 3.3: Dân số trung bình phân theo giới tính và phân theo thành thị nông thôn....................................................................................... 40 Bảng 3.4: Dân số trung bình phân theo đơn vị hành chính cấp xã ............... 41 Bảng 3.5: Tổng mức đầu tư nhà máy sơ chế ................................................. 46 Bảng 3.6: Dự kiến doanh thu (tính bán sản phẩm củ tươi) ........................... 47 Bảng 3.7: Chi phí trồng dược liệu (Tính cho 01 ha) ..................................... 48 Bảng 3.8: Đặc điểm của hộ trồng cây dược liệu tại 3 địa điểm điều tra ....... 50 Bảng 3.9: Tình hình đất đai, lao động, vốn của các hộ trồng cây dược liệu ....................................................................................... 51 Bảng 3.10: Số cây dược liệu của các hộ tại 3 xã điều tra .................... 53 Bảng 4.7: Diện tích sản xuất cây dược liệu của các hộ tại 3 xã điều tra ...... 53 Bảng 3.11: Sản lượng cây dược liệu của các hộ tại 3 xã điều tra ................. 55 Bảng 3.12: Năng suất cây dược liệu của các hộ tại 3 xã điều tra ....... 56 Bảng 3.13: Tình hình tiêu cây dược liệu của hộ nông dân .................. 57 Bảng 3.14: Đầu tư chi phí vật chất bình quân 1 hộ trồng cây dược liệu của các hộ điều tra huyện Phú Lương ............................. 61 Bảng 3.15: Một số chỉ tiêu kết quả và hiệu quả trong sản cây dược liệu của hộ dân huyện Phú Lương............................................ 63 Bảng 3.16: Giá trị sản xuất nông nghiệp trên địa bàn phân theo thành phần kinh tế và ngành kinh tế ................................................................. 69
viii DANH MỤC CÁC HÌNH Đồ thị 3.1. Dân số, lao động tại 3 xã điều tra ................................................. 70 Đồ thị 3.2. Tỷ lệ vay vốn ở các hộ điều tra ..................................................... 71 Đồ thị 3.3. Số hộ có tham gia tập huấn kỹ thuật dược liệu tại 3 xã điều tra ....................................................................................... 75
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam là quốc gia có tiềm năng lớn về cây dược liệu, với khoảng 20.000 loài, trong đó có 1.000 loài cây thuốc. Đồng thời có kho tàng tri thức khổng lồ trong sử dụng cây, con làm thuốc trong nhân dân. Xu hướng sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên và sàng lọc các sản phẩm đó để tìm ra các hoạt chất sinh học mới, ít độc tính hơn, với chi phí cho nghiên cứu phát triển thấp hơn… đang ngày càng được ưu tiên. Nhận thức được tầm quan trọng của phát triển cây dược liệu, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1976/QĐ-TTg về phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030, với quan điểm phát triển bền vững nguồn tài nguyên dược liệu trên cơ sở sử dụng có hiệu quả mọi tiềm năng về điều kiện tự nhiên và xã hội; phát triển dược liệu theo hướng sản xuất hàng hóa đáp ứng nhu cầu thị trường, khuyến khích mọi thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển dược liệu, đẩy mạnh xuất khẩu dược liệu và các sản phẩm từ dược liệu. Thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, giá trị kinh tế đem lại từ việc nuôi trồng dược liệu cao hơn hẳn so với các loại cây lương thực khác. Nhiều địa phương, cây dược liệu đã trở thành cây xóa đói, giảm nghèo. Tiềm năng và cơ hội phát triển là rất lớn, nhưng chúng ta cũng đang phải đối mặt nhiều khó khăn, thách thức không nhỏ. Đó là việc dược liệu nuôi trồng, thu hái trong nước mới đáp ứng ở mức thấp nhu cầu sử dụng; số còn lại phải nhập khẩu từ nước ngoài. Nhưng chất lượng một số loại dược liệu nhập khẩu; nhất là nguồn gốc, xuất xứ của dược liệu nhập khẩu theo các con đường tiểu ngạch đang bị thả nổi. Điều này đang làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến người sản xuất và các doanh nghiệp sản xuất thuốc từ dược liệu. Thái Nguyên là một tỉnh trung du và miền núi phía bắc, với khí hậu và địa hình phù hợp cho phát triển cây trồng nói chung và cây dược liệu nói
2 chung. Trong những năm qua, phát triển cây dược liệu còn nhiều khó khăn như: Chính sách ưu đãi đầu tư cho nuôi trồng chưa cụ thể, chưa có chính sách bao tiêu sản phẩm dược liệu theo chuỗi từ vùng nuôi trồng dược liệu, bào chế, sản xuất thuốc dược liệu, thuốc cổ truyền. Đầu ra cho dược liệu cũng bế tắc do chưa kiểm soát chặt chẽ nguồn dược liệu nhập khẩu. Tiêu chuẩn dược liệu chưa đầy đủ, thiếu các quy định về hàm lượng, hoạt chất… Thái Nguyên đã hình thành được nhiều mô hình trồng dược liệu, có một số cơ sở sơ chế, chế biến dược liệu và một nhà máy sản xuất thuốc từ dược liệu. Phú Lương là huyện miền núi, nằm ở vùng phía Bắc của tỉnh Thái Nguyên có điều kiện khí hậu thời tiết phù hợp cho việc phát triển các loại cây thuốc nói chung và đặc biệt là một số cây dược liệu quý làm thuốc và có hiệu quả kinh tế nói riêng. Những năm trước đây, Phú Lương đã có nghề trồng cây thuốc rất phát triển trồng các loại cây dược liệu điển hình như: Đinh Lăng, Ba Kích, Cà Gai Leo, Nghệ Vàng, Gừng Trâu, Địa liền, Gấc, Giảo cổ lam, Ích mẫu, Kim tiền thảo, Hồi, Quế, Sả,... làm nguồn nguyên liệu phục vụ cho nhu cầu sản xuất thuốc trong nước và xuất khẩu. Tuy nhiên trong vài năm gần đây, một số mặt hàng nông sản của Phú Lương bị thu hẹp nhanh chóng, nguyên nhân chủ yếu là do ảnh hưởng từ quá trình đô thị hóa làm giảm diện tích canh tác và nguồn nguyên liệu nhập khẩu tiểu ngạch từ thị trường Trung Quốc sang Việt Nam. Để góp phần phát triển sản xuất cây dược liệu nhằm tăng thu nhập cho người dân tại huyện Phú Lương, nghiên cứu đề tài: “Phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên” mang tính cấp thiết được tác giả lựa chọn làm luận văn thạc sĩ. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.Từ đó đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương đạt được mục tiêu đề ra.
3 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển sản xuất cây dược liệu; - Phân tích thực trạng phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương. Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Sự phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên. - Đối tượng khảo sát: Hộ nông dân trồng cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương, cán bộ phòng Nông nghiệp huyện Phú Lương. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Những vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển sản xuất cây dược liệu, các yếu tố ảnh hưởng đến sản xuất, thực trạng sản xuất và đề xuất giải pháp thúc đẩy phát triển sản xuất dược liệu của các hộ dân trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. - Về không gian: Phạm vi nghiên cứu được giới hạn chủ yếu trong vị trí địa lý và ranh giới hành chính của huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. - Về thời gian: các số liệu thứ cấp sử dụng trong nghiên cứu được thu thập trong khoảng thời gian từ 2014 - 2016. Số liệu sơ cấp được khảo sát năm 2017. 4. Ý nghĩa khoa học và những đóng góp mới của luận văn - Về mặt lý luận, luận văn thực hiện việc hệ thống hóa và làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn về sản xuất và tiêu thụ dược liệu. - Phân tích thực trạng phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương và phân tích ảnh hưởng của các yếu tố tới phát triển cây
4 dược liệu trên địa bàn. Và là tài liệu bổ ích giúp các hộ gia đình huyện Phú Lương có những chiến lược tối ưu và định hướng phát triển sản xuất và tiêu thụ dược liệu. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển sản xuất và tiêu thụ dược liệu có hiệu quả, bền vững. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển sản xuất cây dược liệu. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Chương 4: Một số giải pháp phát triển sản xuất cây dược liệu trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên.
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT CÂY DƯỢC LIỆU 1.1. Cơ sở lí luận về phát triển sản xuất cây dược liệu 1.1.1. Các khái niệm liên quan 1.1.1.1. Cây dược liệu Cây dược liệu là những loài thực vật có tác dụng dùng để chữa bệnh hoặc bồi bổ cơ thể khi con người sử dụng. Việc dùng thuốc trong nhân dân ta đã có từ lâu đời. Từ thời nguyên thuỷ, tổ tiên chúng ta trong lúc tìm kiếm thức ăn, có khi ăn phải chất độc phát sinh nôn mửa hoặc rối loạn tiêu hoá, hoặc hôn mê có khi chết ngư ời, do đó cần có nhận thức phân biệt được loại nào ăn đư ợc, loại nào có độc không ăn được 1.1.1.2. Phát triển sản xuất Phát triển sản xuất là quá trình nâng cao khả năng tác động của con người vào các đối tượng sản xuất, thông qua các hoạt động nhằm tăng quy mô về số lượng, đảm bảo hơn về chất lượng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ phục vụ đời sống ngày càng cao của con người. Như vậy có thể thấy phát triển sản xuất được nhìn nhận dưới 2 góc độ: - Thứ nhất đây là quá trình tăng quy mô về số lượng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ; - Thứ hai là quá trình nâng cao chất lượng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ. Cả hai quá trình này đều nhằm mục đích phục vụ cho đời sống của con người. Phát triển sản xuất là yêu cầu tất yếu trong quá trình tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia trên thế giới. Phát triển sản xuất càng có vai trò quan trọng hơn nữa khi nhu cầu về các sản phẩm hàng hóa, dịch vụ càng ngày được nâng cao, đặc biệt hiện nay với xu thế tăng mạnh nhu cầu về chất lượng sản phẩm. Phát triển sản xuất (PTSX) có thể diễn ra theo hai xu hướng là phát triển theo chiều rộng và phát triển theo chiều sâu.
6 - PTSX theo chiều rộng là nhằm tăng sản lượng bằng cách mở rộng diện tích đất trồng, với cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ PTSX không đổi, sử dụng kỹ thuật giản đơn. Kết quả PTSX đạt được theo chiều rộng chủ yếu nhờ tăng diện tích và độ phì nhiêu của đất đai và sự thuận lợi của điều kiện tự nhiên. - PTSX theo chiều rộng bao gồm mở rộng diện tích trong cả vùng, có thể bao gồm việc tăng số hộ dân hoặc tăng quy mô diện tích của mỗi hộ nông dân, hoặc cả hai. PTSX theo chiều sâu là giá trị, vốn đầu vào không đổi, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ mới, xây dựng cơ sở hạ tầng phù hợp với điều kiện sản xuất thực tế. Như vậy PTSX theo chiều sâu là làm tăng khối lượng sản phẩm và hiệu quả kinh tế sản xuất trên một đơn vị diện tích bằng cách đầu tư thêm giống, vốn, kỹ thuật và lao động. Trong quá trình phát triển như vậy nó sẽ làm thay đổi cơ cấu sản xuất về sản phẩm. Đồng thời làm thay đổi về qui mô sản xuất, về hình thức tổ chức sản xuất, việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật. Hoàn thiện dần từng bước về cơ cấu, để tạo ra một cơ cấu hoàn hảo. Chú ý trong phát triển sản xuất phải đảm bảo tính bền vững, tức là sản xuất tìm nguồn đầu vào, đầu ra sao cho bền vững nhất và không làm ảnh hưởng đến nguồn tài nguyên. Vậy tăng trưởng sản xuất là sự tăng thêm về quy mô sản lượng sản phẩm sản xuất trong một thời gian nhất định. Là kết quả của tất cả các hoạt động và dịch vụ sản xuất tạo ra. Còn hiệu quả sản xuất phản ánh quy mô sản lượng sản phẩm và dịch vụ sản xuất ra trong 1 năm. Như vậy có thể thấy phát triển sản xuất được nhìn nhận dưới 2 góc độ: Thứ nhất đây là quá trình tăng quy mô về số lượng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ; Thứ hai là quá trình nâng cao chất lượng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ. Cả hai quá trình này đều nhằm mục đích phục vụ cho đời sống của con người. Phát triển sản xuất là yêu cầu tất yếu trong quá trình tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia trên thế giới. Phát triển sản xuất có vai trò quan trọng
7 hơn nữa khi nhu cầu về các sản phẩm hàng hóa, dịch vụ càng ngày được nâng cao, đặc biệt hiện nay với xu thế tăng mạnh nhu cầu về chất lượng sản phẩm. Phát triển sản xuất cũng được coi là một quá trình tái sản xuất mở rộng, trong đó qui mô sản xuất sau lớn hơn quy mô sản xuất trước trên cơ sở thị trường chấp nhận. Hay phát triển sản xuất là quá trình nâng cao khả năng tác động của con người vào các đối tượng sản xuất, thông qua các hoạt động nhằm tăng quy mô về số lượng, đảm bảo hơn về chất lượng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ phục vụ đời sống ngày càng cao của con người (Ngô Đình Giao, 1995). 1.1.1.3. Phát triển sản xuất cây dược liệu Dựa trên cơ sở lý luận về phát triển sản xuất, chúng ta có thể quan niệm phát triển sản xuất cây cây dược liệu là sự tăng tiến về quy mô, sản lượng và sự tiến bộ về cơ cấu giống, mùa vụ và chất lượng cây dược liệu sản xuất ra. Sản phẩm sản xuất ra có thị trường tiêu thụ ổn định, phù hợp với nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng. Như vậy phát triển sản xuất cây dược liệu bao hàm sự biến đổi về số lượng và chất lượng. Sự thay đổi về số lượng và chất lượng. Sự thay đổi về số lượng đó là sự tăng lên về quy mô diện tích, sản lượng và tăng tỷ trọng trong ngành sản xuất cây dược liệu trong tổng giá trị ngành nông nghiệp và trồng trọt. Sự tăng quy mô diện tích và sản lượng trong tương lai phải phù hợp với đặc điểm của vùng, địa phương hay tỉnh. Mở rộng diện tích trồng cây dược liệu phải đảm bảo lợi ích chung của toàn xã hội và lợi ích của người sản xuất cây dược liệu. Hiện nay diện tích sản xuất cây dược liệu nói chung của nước ta còn rất thấp, do vậy việc tăng diện tích, sản lượng cây dược liệu là cần thiết. Song sản xuất trong điều kiện kinh tế thị trường thì phải chú ý đến quy luật cung cầu, giá cả, quy luật cạnh tranh thì sản xuất mới mang lại hiệu quả và phát triển sản xuất mới đảm bảo tính bền vững. Như vậy, phát triển sản xuất cây dược liệu là một quá trình tăng tiến về quy mô và năng suất sản xuất cây dược liệu.
8 Sự phát triển sản xuất cây dược liệu còn thể hiện sự phù hợp về cơ cấu giống phục vụ cho việc sản xuất, chế biến. Không những đáp ứng cho nhu cầu tiêu dùng trong nước mà còn phục vụ cho xuất khẩu. Ngoài sự tiến bộ về tổ chức sản xuất, tiêu thụ, chế biến thì lợi ích xã hội, môi trường do phát triển sản xuất cây dược liệu mang lại cũng là biểu hiện của sự phát triển (Võ Châu Tấn và Huỳnh Minh Tư, 2010). 1.1.2. Đặc điểm, vai trò của phát triển sản xuất cây dược liệu * Đặc điểm: Với nhu cầu sử dụng các loài dược liệu làm thuốc ngày càng tăng, do khai thác liên tục trong nhiều năm không chú ý tới bảo vệ tái sinh, cộng với nhiều nguyên nhân khác đã làm cho nguồn tài nguyên dược liệu đang bị giảm sút nghiêm trọng. Vùng phân bố tự nhiên của các loài cây thuốc bị thu hẹp, Đối với các cây thuốc trồng nhìn chung cũng nằm trong tình trạng tương tự. Đó là sự thu hẹp đáng kể, thậm trí biến mất một số vùng trồng cây thuốc truyền thống. Nhiều cây thuốc nam như Hương nhu tía, Đậu ván trắng, Ý dĩ, Ngải máu, Tam thất gừng, Đậu ván trắng…đang có xu hướng bị lãng quên. Nhiều giống và loài cây thuốc nhập nội đã từng được đưa vào sản xuất đại trà ở nước ta, nay lại phụ thuộc vào nhập khẩu, nên chúng ta đã và đang bị mất dần các giống dược liệu…Từ sự xói mòn về nguồn gen và nhiều nguyên nhân khác cũng đã kéo theo sự mất mát và lãng quên dần vốn tri thức bản địa của cộng đồng trong việc sử dụng các loại dược liệu truyền thống. Sự giảm sút nhanh chóng khả năng khai thác những loài cây thuốc và động vật làm thuốc có nhu cầu sử dụng cao Hiện nay, nguồn tài nguyên cây thuốc không còn nguyên vẹn nữa. Đó là do việc khai thác ồ ạt và nạn phá rừng làm nương rẫy đã dẫn đến tình trạng nguồn cây thuốc ở Việt Nam ngày càng cạn kiệt.
9 Trong tổng số 3948 loài cây thuốc và nấm làm thuốc đã biết, chỉ có khoảng 500 loài là cây thuốc trồng hay từ các loài cây trồng khác nhưng có bộ phận được dùng làm thuốc. Song trên thực tế, hiện chỉ có 44 loài trong tổng số dó là cây thuốc trồng sản xuất ra hàng hóa (ở các mức độ khác nhau). Một số cây thuốc có tiềm năng đã được đầu tư và tổ chức thành công các vùng trồng để tạo nguyên liệu phục vụ trong nước và xuất khẩu, như trồng Thanh cao hoa vàng, Hà thủ ô đỏ, Thìa canh, Cà gai leo, Sa nhân, Lô hội, , Trinh nữ hoàng cung, Kim tiền thảo, Actiso, Râu mèo…Bên cạnh đó, nhiều địa phương, công ty kinh doanh, các đơn vị nghiên cứu đã trực tiếp đầu tư (với tổng kinh phí lên tới hàng trăm tỷ đồng) xây dựng vùng trồng một số loài cây thuốc để tạo nguồn nguyên liệu cho sản xuất và ngày càng được chú trọng hơn. * Vai trò: - Sử dụng hiệu quả nguồn đất đai, tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập, cải thiện đời sống vật chất tinh thần cho người nông dân, góp phần ổn định đời sống và an ninh xã hội, thực hiện thành công chương trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện thúc đẩy sản xuất theo hướng chuyên môn hóa nhằm phát triển các loại hình hàng hóa kinh tế có hiệu quả cao. - Thu nhập từ sản xuất cây dược liệu sẽ góp phần xóa đói, giảm nghèo, mức sống được cải thiện, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế và chuyển dịch theo hướng tăng về dịch vụ và thương mại, tiến tới phát triển bền vững. - Cơ sở hạ tầng của sản xuất được cải thiện (giao thông, điện, nước sinh hoạt, các trung tâm dịch vụ kỹ thuật, thương mại...). Người dân có điều kiện giao lưu với bên ngoài tiếp cận được nhiều hơn với thị trường, khoa học kỹ thuật. Mở rộng giao lưu văn hóa, vừa du lịch vừa góp phần phát triển kinh tế vừa bảo tồn và phát huy giao lưu văn hóa vùng đồng bào dân tộc ở địa phương. - Thông qua các chương trình huấn luyện, đào tạo, tập huấn về kỹ thuật trồng và chăm sóc cây dược liệu, người dân sẽ nâng cao được nhận thức, ứng dụng tiến bộ kỹ thuật. Có cách tiếp cận phù hợp với công nghệ chế biến và thị
10 trường dược liệu, người lao động sẽ năng động hơn trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. - Nơi tham quan học tập kinh nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, giúp nông dân áp dụng có hiệu quả nâng cao trình độ, kỹ năng sản xuất. - Tạo mối liên hệ, liên kết mật thiết giữa nông dân với nông dân, giữa nông dân với nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp. - Môi trường được cải thiện theo hướng xanh, sạch, đẹp, tạo điều kiện phát triển du lịch sinh thái kết hợp tìm hiểu văn hóa bản sắc đồng bào các dân tộc ít người trên địa bàn huyện. Tăng tỷ lệ phủ xanh đất trống đồi núi trọc, đảm bảo an toàn sinh thái trong vùng. Tăng độ che phủ đất rừng, đảm bảo độ an toàn sinh thái, giữ các nguồn sinh thuỷ, chống xói mòn, hạn chế rửa trôi nên giảm chi phí khắc phục hậu quả thiên tai, bảo vệ và cải tạo đất, góp phần cải thiện môi trường sinh thái, làm sạch không khí trên địa bàn huyện Phú Lương. Tạo môi trường cảnh quan xanh, giúp cho du lịch sinh thái gắn với phát triển sản xuất, hạn chế sự tác động của biến đổi khí hậu. Bảo tồn, phát triển nguồn gen dược liệu quý, tăng tính đa dạng sinh học. 1.1.3. Nội dung phát triển sản xuất cây dược liệu 1.1.3.1. Điều kiện phát triển các loại cây dược liệu Để phát triển cây dược liệu trước hết phải nhìn nhận lại vai trò của dược liệu trong phạm vi quốc gia, từng địa phương và từng ngành, lĩnh vực, đặc biệt là ngành y tế để chú trọng phát triển. Phát triển công nghiệp dược với nguyên liệu là dược liệu trong nước phải là một chiến lược của ngành y tế. Phát triển dược liệu phải gắn với nhu cầu thị trường, trước hết là đáp ứng nhu cầu trong nước và hướng tới xuất khẩu. Nhà nước quan tâm, tạo điều kiện phát triển ngành dược liệu không đồng nghĩa với bao cấp đối với việc nuôi trồng, chế biến, sử dụng dược liệu. Phải đầu tư nghiên cứu khoa học công nghệ, tổ chức quản lý sản xuất theo chuỗi, chế biến sâu, bảo đảm chất