Luận văn Thạc sĩ Truyền thông đại chúng: Kỹ năng xử lý đề tài pháp luật trên báo in hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:153

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn này sẽ hệ thống hóa những vấn đề lý luận có liên quan đến báo chí đưa tin về mảng đề tài pháp luật, kết hợp với thực tế để đưa ra những quy tắc chuẩn mực (một cách tương đối) cho phóng viên theo dõi mảng đề tài pháp luật. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Truyền thông đại chúng: Kỹ năng xử lý đề tài pháp luật trên báo in hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN  KA THÀNH ONG K NĂNG X Đ TÀI H U T TRÊN O IN HI N NAY M số : 60.32.01 U N VĂN THẠC S T thông NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS : N D HÀ NỘI - 2008
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................................................3 1.Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................................................4 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................................................5 4. Phương pháp nghiên cứu..............................................................................................................7 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: ..............................................................................................8 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài: ...................................................................................8 7. Kết cấu của luận văn ...................................................................................................................12 Chương 2: Phóng viên săn tin hình sự ..........................................................................................12 Chương 3. Phóng viên điều tra ......................................................................................................12 Chương 4: Kinh nghiệm vấn đề và một số giải pháp ...................................................................12 Chương 1. Đề tài pháp luật và kỹ năng xử lý đề tài pháp luật trên báo in hiện nay ................13 1.1.Vị trí, vai trò của mảng đề tài pháp luật trong cơ cấu nội dung của tờ báo in ............................13 1.1.1.Đối với báo chính trị xã hội. ....................................................................................................13 1.1.2. Đối với báo chuyên về pháp luật .............................................................................................17 1.1.3. Đối với báo chuyên ngành khác ..............................................................................................18 1.2. Khái niệm đề tài, đề tài pháp luật ...............................................................................................19 1.3. Cơ sở pháp lý liên quan đến hoạt động tác nghiệp của phóng viên ...........................................25 Chương 2. Phóng viên săn tin hình sự..........................................................................................30 2.1. Phát hiện tin hình sự...................................................................................................................32 2.1.1. Nguồn tin từ đâu......................................................................................................................32 2.1.2. Mô hình cặp đôi khi lấy thông tin ...........................................................................................37 2.1.3 Xây dựng và duy trì nguồn tin bằng cách nào? ........................................................................38 2.2. Kỹ năng xử lý tin hình sự ...........................................................................................................45 2.2.1 Dẫn nguồn tin nhƣ thế nào? .....................................................................................................45 2.2.2. Sự độc lập tƣơng đối của phóng viên với nguồn tin ...............................................................48 2.2.3 Cảnh giác để tránh bị lợi dụng .................................................................................................52 2.3. Những lƣu ý với phóng viên đƣa tin hình sự .............................................................................54 2.3.1 Sử dụng công cụ để thu thập chứng cứ ....................................................................................54 2.3.2. Những lỗi cần tránh .................................................................................................................57 Chương 3. Phóng viên điều tra .....................................................................................................71 1.Khái niệm về điều tra...................................................................................................................71 3.2. Các bƣớc khởi đầu bài điều tra ..................................................................................................75 1
3.2.1.Tìm đề tài cho bài điều tra........................................................................................................75 3.2.2. Tập hợp chứng cứ ...................................................................................................................85 3.2.3. Đánh giá chứng cứ ..................................................................................................................92 3.3.1. Làm thế nào để chỉ ra sai phạm? ...........................................................................................104 3.3.2. Kết cấu một bài báo điều tra .................................................................................................111 3.4. Những điều lƣu ý khi thực hiện bài điều tra.............................................................................118 3.4.1. Bằng chứng để bảo vệ phóng viên ........................................................................................118 3.4.2. Nhà báo bảo vệ mình bằng câu chữ trong bài .......................................................................118 3.4.3. Đánh giá hậu bài báo .............................................................................................................120 Chương 4. Kinh nghiệm tác nghiệp và một số kiến nghị giải pháp ..........................................123 4.1. Kinh nghiệm tác nghiệp ...........................................................................................................123 4.1.1.Kinh nghiệm khi đƣa tin hình sự ............................................................................................123 4.1.2. Kinh nghiệm làm điều tra......................................................................................................124 4.2 Vấn đề đặt ra và các kiến nghị ..................................................................................................125 4.2.1 Nhà báo đơn độc trong cuộc chiến chống tham nhũng ..........................................................125 4.2.2. Những đề xuất, kiến nghị ......................................................................................................130 C. Kết luận .....................................................................................................................................136 TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................................................138 D. Phụ lục .......................................................................................................................................141 2
PHẦN MỞ ĐẦU Khi tôi viết luận văn này là lúc hai nhà báo Việt Chiến, báo Thanh Niên và Nguyễn Văn Hải báo Tuổi Trẻ đang ngồi trong nhà giam (đến 15.10, anh Nguyễn Văn Hải đƣợc xử cho tại ngoại, PV Việt Chiến nhận mức án 2 năm tù giam). Bản thân tôi bị gọi lên cơ quan điều tra trong gần 2 tháng để giải trình về vụ PMU 18. Vụ án này đã khiến 2 phó tổng biên tập là nhà báo Nguyễn Quốc Phong, báo Thanh Niên, nhà báo Bùi Thanh báo Tuổi Trẻ bị cách chức, thu thẻ nhà báo. Tổng thƣ ký tòa soạn báo Thanh Niên, ông Huỳnh Kim Sánh bị cách chức, thu thẻ; Trƣởng văn phòng đại diện báo Tuổi trẻ, nhà báo Đà Trang bị cách chức, thu thẻ; gần 40 phóng viên của gần 40 tờ báo bị gọi lên thẩm vấn.. . Quá trình tác nghiệp đƣa tin về vụ PMU 18 là thời kỳ sôi động nhƣng cũng có quá nhiều sơ hở, bất cẩn, vi phạm cả lỗi nghiệp vụ lẫn quy định của pháp luật hình sự. Không chỉ có những phóng viên trẻ mà cả những cây bút già dặn cũng bị sai sót, không chỉ những tờ báo nhỏ mà cả những tờ báo chuyên nghiệp hàng đầu Việt Nam cũng có quá nhiều lỗi. Trong bối cảnh đó, tôi đã quyết định chọn đề tài “Kỹ năng xử lý đề tài pháp luật trên báo in” cho luận văn Thạc sĩ báo chí của mình. Những thông tin trong luận văn này đƣợc rút ra từ quá trình tác nghiệp của bản thân tôi (hiện là phóng viên phụ trách mảng pháp luật của báo Thanh Niên) và qua quá trình cộng tác, quan sát, trao đổi kỹ năng tác nghiệp với các đàn anh đi trƣớc từ các tờ báo nhƣ Tiền Phong, Lao Động, Đại Đòan Kết, Sài Gòn Giải Phóng... Với thông tin từ thực tế nghề báo, qua hoạt động của những nhà báo cụ thể để rút ra những kinh nghiệm, những bài học thực tế nên trong luận văn sẽ không có nhiều những trích dẫn từ sách vở kinh điển mà nhiều hơn là những phỏng vấn, những ví dụ thực tế trên báo in của Việt Nam và nƣớc ngoài để minh họa, chứng minh các luận điểm, luận cứ. 3
1.Tính cấp thiết của đề tài Vụ PMU 18 có lẽ cần đƣợc ghi vào lịch sử nền báo chí Việt Nam vì số lƣợng các nhà báo bị liên lụy và mức độ xử lý đối với nhà báo: Hai tờ nhật báo có lƣợng phát hành lớn nhất nƣớc mỗi tờ có 1 ngƣời bị đi tù, 2 lãnh đạo bị mất chức, thu thẻ. Còn gần 40 nhà báo của các báo lớn khác bị liên lụy. Có rất nhiều bài học cần phân tích, đúc rút thành những kinh nghiệm để phổ biến cho sinh viên, phóng viên mới làm nghề. Đã từ lâu, mảng đề tài pháp luật là mảng đề tài hấp dẫn nhƣng đầy thử thách, là mảng thông tin nhiều ngƣời đọc nhƣng lại rất dễ bị kiện tụng. Trong khi đó, tại các cơ sở đào tạo báo chí, rất ít khi sinh viên báo chí đƣợc giảng sâu về mối quan hệ giữa pháp luật với báo chí và những va chạm pháp lý có thể xảy ra khi phóng viên tác nghiệp. Tại các tòa soạn báo, công tác đào tạo, sinh hoạt nghiệp vụ giữa cơ quan quản lý với phóng viên, giữa các phóng viên với nhau hầu nhƣ rất ít đƣợc chú ý. Trong quan hệ đồng nghiệp, đã có những câu lạc bộ phóng viên theo dõi các lĩnh vực nhƣ câu lạc bộ phóng viên công nghệ thông tin, câu lạc bộ phóng viên viết về chứng khóan, địa ốc .. . nhƣng chƣa có câu lạc bộ phóng viên theo dõi đề tài pháp luật. Thực tế đời sống báo chí nhƣ vậy, nhƣng cho đến nay, theo tìm hiểu của cá nhân tôi, hầu nhƣ chƣa có công trình nghiên cứu hay các quy chuẩn nào đƣợc đƣa ra cho phóng viên theo dõi mảng đề tài pháp luật. Xuất phát từ lý do đó, tôi đã quyết tâm thực hiện đề tài nghiên cứu “kỹ năng xử lý đề tài pháp luật trên báo in”. Qua luận văn này, tôi hi vọng có thể giúp các sinh viên báo chí, những nhà báo trẻ hình dung ra đƣợc công việc của một phóng viên theo dõi mảng đề tài pháp luật để có thể nhập cuộc tốt hơn. Các nhà báo mới làm mảng đề tài pháp luật cũng có thể thu thập đƣợc một số kinh nghiệm để rút ra bài học cho riêng mình. 4
Đây là thời điểm rất hợp lý và cần thiết sau khi “cơn bão” PMU 18 đi qua, chúng ta có thể nhìn lại và tổng kết kinh nghiệm tác nghiệp cho phóng viên theo dõi mảng đề tài pháp luật. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Theo tìm hiểu của cá nhân tôi, đề tài nghiên cứu về “Kỹ năng xử lý đề tài pháp luật trên báo in” hầu nhƣ chƣa đƣợc nghiên cứu một cách tổng thể. Hiện mới có một số cuốn sách tập hợp những bài điều tra của một số tác giả nhƣ tập Phóng sự điều tra của nhà báo Quang Hùng (Tên thật: Vũ Quang Hùng, Sinh năm 1945, Nguyên phó tổng biên tập Báo CA TP.HCM, Nguyên tổng biên tập Tạp chí Ngƣời Du Lịch, Nguyên biên tập viên Báo Pháp Luật TP.HCM). Tập sách này chỉ là tập hợp những bài điều tra mà không có nhiều những phân tích, đúc rút kinh nghiệm hay khái quát thành lý thuyết. Bên cạnh đó, có một số bài viết chia sẻ kinh nghiệm của một số nhà báo làm điều tra nhƣ Vũ Thị Hải, báo Văn Nghệ Trẻ; Đinh Anh Tuấn, báo Tiền Phong .. .; Nhà báo Đinh Anh Tuấn, báo Tiền Phong cho in một tấp sách có tên: Đi tìm nửa kia sự thật trong đó tập hợp một số bài viết, một số phóng sự, phóng sự điều tra của tác giả này. Mới đây nhất, tháng 6.2008, sinh viên Nguyễn Thị Bích Ngọc, sinh viên ngành ảnh báo chí, học viện Báo chí và tuyên truyền đã làm luận văn tốt nghiệp đề tài mã số 1.01.01 với đề tài “Nhà báo Đinh Anh Tuấn với thể loại phóng sự” (khảo sát qua tập Đi tìm nửa kia sự thật và một số tác phẩm phóng sự trên báo Tiền Phong từ năm 2007 đến nay). Luận văn có nhắc đôi chút đến một số kinh nghiệm viết phóng sự điều tra của nhà báo Đinh Anh Tuấn, báo Tiền Phong. Tuy nhiên luận văn không giải quyết vấn đề lớn: Kỹ năng của nhà báo khi xử lý thông tin về đề tài pháp luật trên báo in. 5
Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu. Mục đích: Từ khi tốt nghiệp khoa báo chí, đại học Khoa học xã hội và Nhân văn ra trƣờng, vào làm mảng đề tài pháp luật, tôi thấy hầu hết phóng viên theo dõi mảng đề tài này đều làm việc theo kinh nghiệm. Hầu nhƣ phóng viên phải tự bơi, tự hòan thiện mình và cái giả phải trả đôi khi rất đắt. Có ngƣời bị treo bút, bị kỷ luật vì đƣa tin không đúng một cách vô tình, có ngƣời bị kiện chỉ vì một câu, một dòng trong bài viết .. . Có những phóng viên trẻ chỉ vì một bài báo bị kiện mà bị từ chối ký hợp đồng .. . Sau một thời gian làm việc tại báo Thanh Niên, tôi đã mong muốn tổng kết kinh nghiệm thực tiễn làm báo về mảng đề tài pháp luật của các đàn anh đi trƣớc để có thể đƣa ra một bộ quy tắc, những kinh nghiệm, những bài học cho phóng viên mới theo dõi mảng đề tài thú vị nhƣng đầy thử thách này. Sau vụ PMU 18, bản thân tôi (đã bị liên quan đến các rắc rối pháp lý) mong muốn tìm hiểu và đi sâu nghiên cứu về công việc của phóng viên theo dõi mảng đề tài pháp luật. Khi thực hiện luận văn này, tôi đề ra mục tiêu sẽ tổng kết kinh nghiệm của báo chí trong việc đƣa tin pháp luật nhằm làm tạo nên những quy tắc, những thao tác cơ bản của một phóng viên hình sự, phóng viên điều tra, giúp các sinh viên báo chí, các nhà báo chuyên nghiệp hoặc nghiệp dƣ có thể hiểu hơn về nghề, có thể làm nghề tốt hơn và quan trọng nhất là tránh đƣợc những sai sót, những vấp ngã trong quá trình hoạt động nghề nghiệp. Nhiệm vụ: Luận văn này sẽ hệ thống hóa những vấn đề lý luận có liên quan đến báo chí đƣa tin về mảng đề tài pháp luật, kết hợp với thực tế để đƣa ra những quy tắc chuẩn mực (một cách tƣơng đối) cho phóng viên theo dõi mảng đề tài pháp luật. Trong luận văn này, tôi khảo sát hoạt động xử lý đề tài pháp luật trên báo in với tƣ cách là phóng viên chuyên theo dõi mảng đề tài pháp luật để từ 6
đó tổng kết các kinh nghiệm thực tiễn thành lý thuyết sau đó có thể tác động trở lại giúp các phóng viên làm việc bài bản, khoa học và hiệu quả hơn. Luận văn này cũng nêu những vấn đề, những kinh nghiệm và những kiến nghị giải pháp giúp phóng viên xử lý đề tài pháp luật có hiệu quả hơn, đạt chất lƣợng tốt hơn. 4. Phương pháp nghiên cứu Trong luận văn này chúng tôi sử dụng một số phƣơng pháp nghiên cứu cơ bản nhƣ: Phƣơng pháp luận: khi nghiên cứu các vấn đề lý thuyết và tổng hợp các kinh nghiệm thực tế trong hoạt động báo chí, chúng tôi cố gắng bám sát những quan điểm của Đảng và nhà nƣớc về báo chí và vai trò của báo chí trong đời sống xã hội. Bởi lẽ Đảng và nhà nƣớc luôn có những chỉ đạo rất sát sao đến hoạt động báo chí, từ đƣờng lối chỉ đạo đến các quy định chi tiết. Khi nghiên cứu mảng đề tài pháp luật trên báo chí, chúng tôi cũng dựa vào các quy định của pháp luật liên quan đến nghề làm báo nhƣ luật báo chí, luật hình sự, luật dân sự và các luật có liên quan. Phƣơng pháp nghiên cứu văn bản: phƣơng pháp này đƣợc dùng để nghiên cứu các tài liệu có liên quan để dùng để nghiên cứu ví dụ các văn bản quy phạm pháp luật, các văn bản quy định của Đảng và Nhà nƣớc về hoạt động báo chí hoặc các hồ sơ vụ án. Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm: đƣợc dùng để tổng kết kinh nghiệm để tổng kết kinh nghiệm của các nhà báo chuyên viết về pháp luật trong đó có kinh nghiệm của tác giả. Phƣơng pháp nghiên cứu trƣờng hợp: đƣợc dùng để khảo cứu một số vụ việc cụ thể nhƣ các vụ án lớn, cách đƣa tin của các báo về các vụ án, các trƣờng hợp vi phạm pháp luật.. . 7
Phƣơng pháp phỏng vấn sâu đƣợc dùng để phỏng vấn một số chuyên gia, một số nhà báo có kinh nghiệm và lãnh đạo cơ quan báo chí. 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn này là một số kỹ năng tác nghiệp của phóng viên trong quá trình xử lý đề tài pháp luật trên báo in hiện nay. Phạm vi nghiên cứu: Chúng tôi tập trung nghiên cứu phƣơng pháp tác nghiệp của phóng viên theo dõi mảng đề tài pháp luật của một số tờ báo in nhƣ Thanh niên, Tiền phong, Tuổi trẻ, Công an nhân dân, An ninh thủ đô… trong thời gian từ năm 2006 đến nay. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài: * Ý nghĩa khoa học: với mục đích và nhiệm vụ của luận văn này đƣợc thực hiện, đây là công trình đầu tiên góp phần tổng kết kinh nghiệm hoạt động của phóng viên về đề tài pháp luật, nhất là kinh nghiệm xử lý thông tin hình sự và các vụ điều tra độc lập. *Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn này là tài liệu tham khảo bổ ích và thú vị cho các cơ sở đào tạo báo chí đồng thời có ích cho nhà báo đang tác nghiệp và cho những ai đang quan tâm đến vấn đề này. Cụ thể: a. Với sinh viên đang học, sinh viên mới ra trường Những sinh viên khi ngồi trên ghế nhà trƣờng hầu hết đều mong muốn và cảm thấy ngƣỡng mộ những nhà báo chuyên về thể loại điều tra. Hơn ai hết, họ mong muốn đƣợc nổi tiếng, đƣợc khẳng định mình. Tuy nhiên, nhiều khi để thực hiện những bài điều tra là thử thách quá sức đối với họ. Mặc dầu vậy, nếu biết cách chọn đề tài và có những cách khai thác thông tin khéo léo, một sinh viên báo chí hòan toàn có thể rèn nghề, có thể học hỏi kinh nghiệm với việc thực hiện những bài điều tra ngay từ khi họ còn ngồi trên ghế nhà trƣờng. 8
Sinh viên có thể làm điều tra ngay từ những vấn đề gần gũi trong cuộc sống nhƣ về chỗ ở tại Ký túc xá, về những bất cập trong việc đi tàu xe về quê, từ những chuyện cảm thấy “chƣớng tai gai mắt” tại quê hƣơng. Đó có thể là chuyện vì sao một nhà máy sản xuất cồn công nghiệp lại có thể vô tƣ sản xuất ra hàng ngàn m3 nƣớc thải độc hại từ năm này qua năm khác, khiến cả một dòng suối bị ô nhiễm mà chính quyền địa phƣơng vẫn làm ngơ. Đó là chuyện vì sao ký túc xá vẫn còn chỗ mà sinh viên không đƣợc vào ở, hay những khỏan thu phi lý mà sinh viên phải gánh chịu. .. Những đề tài nhỏ sẽ là bƣớc tập dƣợt hết sức hữu ích cho sinh viên khi họ đang học nghề. Với những kỹ thuật đƣợc tổng kết trong luận văn này hòan tòan có thể giúp một sinh viên báo chí nói riêng và sinh viên hay trí thức nói chung có thể thu thập bằng chứng, tổ chức những bài điều tra chi tiết để có thể tự mình “giải phóng” những bức xúc trong lòng và góp phần làm cho xã hội tốt đẹp hơn. Hầu hết sinh viên mới ra trƣờng thƣờng ít khi đƣợc giao nhiệm vụ tham gia ngay vào việc đƣa tin đề tài pháp luật. Tuy nhiên, với một tòa soạn mới thành lập hoặc một cơ quan báo chí muốn “thử lửa” với nhân viên mới thì việc bị giao theo dõi mảng đề tài pháp luật thƣờng đƣợc coi là bài kiểm tra khả năng thích ứng và bản lĩnh của phóng viên mà họ mới nhận về. Lúc này những phóng viên mới vào buộc phải chứng tỏ mình, để khẳng định chỗ đứng. Tuy nhiên, điều khó khăn là hầu hết các trƣờng đều dạy về cách viết báo, về kỹ thuật hình thành bài báo, nhƣng những kinh nghiệm làm bài điều tra, những quy tắc để xử lý thông tin mảng đề tài pháp luật rất ít đƣợc phổ biến. Chính vì vậy, luận văn này cũng là một tài liệu thiết thực cho những ai mới bƣớc vào làm công việc của phóng viên theo dõi mảng đề tài pháp luật. b. Với các nhà quản lý cơ quan báo chí 9
Chúng tôi muốn góp một số thông tin giúp cán bộ quản lý cơ quan báo chí có kinh nghiệm quản lý phóng viên, trong tình trạng nhiều phóng viên làm điều tra với động cơ không lành mạnh. Trong thời gian gần đây, tình trạng một số phóng viên vòi vĩnh doanh nghiệp, đe dọa ngƣời dân hay cán bộ, chính quyền xảy khá thƣờng xuyên. Một số nhà báo đã bị bắt nhƣ: Ngày 14.12.2005, hai nhà báo là Vƣơng Tiến Tòan - phó ban thƣ ký tòa soạn - và một phóng viên trẻ của ban kinh tế báo Hà Tây (tỉnh Hà Tây cũ) bị khởi tố về tội cƣỡng đọat tài sản khi yêu cầu công ty Thành An ở Hòai Đức, Hà Tây phải đƣa 10 triệu đồng. Ngày 17.9.2006, Cục bảo vệ an ninh kinh tế, Bộ Công an đã bắt quả tang nhà báo Phạm Hồng Sơn, báo Diễn đàn doanh nghiệp nhận hối lộ của doanh nghiệp tại Hải Dƣơng 10.000 USD. Mới đây, trung tá công an, nhà báo Dƣơng Tiến của báo Công an TP Hồ Chí Minh bị bắt vì hành vi xúi giục ngƣời dân tổ chức khiếu kiện, tố cáo trái quy định. Những vụ việc nhƣ trên xảy ra một phần là do các tòa soạn thƣờng quản lý phóng viên lỏng lẻo, để phóng viên tự tung tự tác hoặc mƣợn danh cơ quan để đi làm việc tƣ. Chính vì những lý do đó, nếu lãnh đạo cơ quan biết đƣợc công việc của phóng viên điều tra, họ sẽ có đƣợc những phƣơng án quản lý phóng viên chặt chẽ hơn, không để những phóng viên này vi phạm pháp luật, mƣợn danh cơ quan để tƣ lợi cá nhân. Ngƣợc lại, chính sự quản lý chặt của tòa soạn cũng là một cách để phóng viên buộc phải “giữ mình”, họ sẽ có những rào cản để không dễ vƣợt quá ranh giới, không bị mua chuộc, bị khống chế hoặc dính vào vòng lao lý. c.Tạo bộ quy tắc chung cho phóng viên theo dõi mảng pháp luật Sau khi kết thúc luận văn này, tác giả cũng cố gắng đƣa ra bộ quy tắc (mang tính tham khảo) cho những phóng viên pháp luật bởi nhiều phóng viên 10
làm việc theo kinh nghiệm chủ nghĩa, bị sai sót, kiện ngƣợc, phải treo bút, bồi thƣờng … Làm phóng viên mảng pháp luật, trong đó có phóng viên điều tra thƣờng gặp hàng trăm ngàn các tình huống khó xử khác nhau. Tuy nhiên, chúng ta cũng chƣa có một bộ quy tắc để có thể thu thập, kiểm chứng thông tin sao cho chính xác, đầy đủ nhất, nhằm tránh đƣợc những vụ kiện cáo, những sai sót đáng tiếc. Trong khuôn khổ luận văn này, tôi cũng cố gắng tổng hợp để đƣa ra một bộ quy tắc cho phóng viên theo dõi mảng pháp luật. 11
7. Kết cấu của luận văn Luận văn tổ chức thành 4 chương Chương 1. Đề tài pháp luật và kỹ năng xử lý đề tài pháp luật trên báo in hiện nay. Trong chƣơng 1, tác giả giải quyết các vấn đề về khái niệm nhƣ đề tài, đề tài pháp luật; Công việc của một phóng viên theo dõi mảng đề tài pháp luật; các vấn đề đặt ra đối với phóng viên khi xử lý thông tin về đề tài pháp luật; Các cơ sở pháp lý ràng buộc và có ảnh hƣởng đến công việc của phóng viên. Chương 2: Phóng viên săn tin hình sự Đây là chƣơng bàn về công việc của phóng viên săn tin hình sự, các tiêu chí để có đƣợc tin sớm nhất, chính xác nhất. Trong chƣơng này tác giả cũng bàn về các lỗi thƣờng gặp cả trong thu thập thông tin lẫn trong cách xử lý tin bài trên mặt báo. Chương 3. Phóng viên điều tra Trong chƣơng này, tác giả tìm hiểu công việc của phóng viên điều tra từ khi phát hiện vấn đề, thu thập chứng cứ, đến việc đánh giá chứng cứ và thể hiện thành bài viết. Các kinh nghiệm về chuẩn bị tƣ liệu, chuẩn bị “đón” các vụ kiện cũng đƣợc đề cập một phần ở chƣơng này. Chương 4: Kinh nghiệm vấn đề và một số giải pháp Đây là chƣơng tổng kết kinh nghiệm của phóng viên theo dõi mảng pháp luật, đƣa ra một số kinh nghiệm (theo quan điểm của tác giả) để tham khảo. Trong chƣơng này, tác giả cũng đƣa ra một số kiến nghị, đề xuất về những bất cập trong việc bảo vệ phóng viên khi tác nghiệp, các vấn đề cần thay đổi trong việc quản lý, điều động phóng viên khi theo dõi mảng đề tài pháp luật nói chung và phóng viên làm điều tra nói riêng. 12
B. Phần Nội dung Chương 1. Đề tài pháp luật và kỹ năng xử lý đề tài pháp luật trên báo in hiện nay 1.1.Vị trí, vai trò của mảng đề tài pháp luật trong cơ cấu nội dung của tờ báo in Mảng đề tài pháp luật là một trong những mảng đề tài thu hút nhiều bạn đọc nhất trong các tờ báo chính trị xã hội. Với các báo chuyên về pháp luật thì mảng đề tài này chiếm tới trên 70% lượng tin bài của báo. Với một số báo chuyên ngành kinh tế, văn hóa, nghệ thuật, mảng đề tài này cũng được đề cập theo góc nhìn riêng của họ. 1.1.1.Đối với báo chính trị xã hội. Các tờ báo chính trị xã hội nhƣ nhƣ Thanh Niên, Tuổi Trẻ, Lao Động, Tiền Phong … đều có trang pháp luật. Các báo điện tử nhƣ Vietnamnet.vn, Vnexpress.net, dantri.com.vn.. . đều có chuyên mục pháp luật. Trang pháp luật ở các báo chính trị xã hội có vai trò hết sức quan trọng. Mục pháp luật là một trong những mục đinh của các tờ báo. Thế mạnh của mảng thông tin pháp luật các báo chính trị xã hội là những bài, loạt bài điều tra gây tiếng vang lớn, đƣợc làm tới cùng, mang lại hiệu ứng xã hội tích cực. Ví dụ bài điều tra về tệ tham nhũng của cảnh sát giao thông ở Dầu Giây (Đồng Nai) trên báo Tuổi trẻ, loạt bài về chạy thuế cho doanh nghiệp nƣớc ngòai trên báo Tuổi trẻ. Loạt bài về chạy trƣờng trên báo Thanh Niên, loạt bài về tham nhũng đất đai tại Hải Phòng, Hòa Bình trên báo Thanh Niên .. . Ngoài ra, thông tin về các vụ án lớn, án điểm cũng là mảng thông tin quan trọng trên các báo dạng này. Ví dụ, vụ CLB Sông lam nghệ an mua chức vô địch, vụ cầu thủ U23 Việt Nam bán độ, vụ Nguyễn Lâm Thái lừa đảo .. . 13
đều là những vụ án lớn, chiếm diện tích nhiều trang báo trong thời gian nhiều tháng theo diễn biến quá trình điều tra. Với báo Thanh Niên, mục pháp luật nằm ở top 5 chuyên mục đƣợc đọc nhiều nhất với hơn 150 ngàn ngƣời đọc/ngày (đếm trên báo điện tử). Nhà báo Việt Hƣng, Phó tổng thƣ ký tòa soạn báo Thanh Niên cho biết: Mỗi khi có vụ việc lớn, bạn đọc sẽ thƣờng chờ đón ở Thanh Niên những bài báo có sức nặng, họ sẽ mang tờ Thanh niên để so sánh thông tin với các tờ báo khác. Và một trong những yếu tố làm nên tên tuổi, thƣơng hiệu cho tờ Thanh Niên chính là nhờ tính chiến đấu của tờ báo, điều đó thể hiện ra ở các loạt bài chống tiêu cực, bảo vệ cái đúng, cái tốt nhƣ vụ Năm Cam, vụ chạy trƣờng tại TP Hồ Chí Minh. .. Nhà báo Nguyễn Ngọc Nam, Phó Tổng biên tập báo Tiền Phong khẳng định: Mục pháp luật là chuyên mục có lƣợng bạn đọc lớn thứ 2 tại báo Tiền Phong, chỉ sau mục Chính trị xã hội. Tại báo giấy không có công cụ đo chính xác, nhƣng trên bao điện tử (www.tienphong.vn), chuyên mục Pháp luật hầu nhƣ luôn nằm trong top đầu các chuyên mục có nhiều ngƣời đọc nhất. Bạn đọc báo điện tử đa số là những ngƣời trí thức, có trình độ học vấn nhất định mà chuyên mục pháp luật còn thu hút số đông bạn đọc. Thực tế, bạn đọc báo giấy (có trình độ phổ thông hơn, gồm cả xe ôm, ngƣời bán hàng rong, nông dân … thì chắc chắn chuyên mục pháp luật còn hút khách hơn nữa”. Ví dụ: Tháng 9.2008, toàn trang Tiền phong có 33.259.957 ngƣời đọc, trong đó mục pháp luật đứng trong top 2 mục có nhiều bạn đọc nhất với 2.678.132 ngƣời đọc (sau mục thời sự xã hội). Ngày 10.10 (ngày Giải phóng Thủ đô), có 1.149176 ngƣời đọc trên toàn trang, trong đó mục thời sự xã hội chiếm số lƣợng lớn nhất với 108.877 ngƣời đọc, mục pháp luật xếp thứ 2 với 103.877 ngƣời. Trong một số ngày có 14
các sự kiện đặc biệt về pháp luật nhƣ các phiên tòa lớn, các vụ án lớn .. . lƣợng bạn đọc mảng pháp luật càng tăng cao. Báo Tiền Phong ngày 14.10.2008, toàn trang báo Tiền Phong có 1.093.802 ngƣời đọc; trong đó mục pháp luật dẫn đầu với 126.849 ngƣời đọc, mục thời sự xã hội chỉ có 95.587 ngƣời đọc; mục văn hóa có 70.140 ngƣời đọc. .. . Ngày 15.10, tổng số có 1.029.943 ngƣời đọc, mục pháp luật tiếp tục dẫn đầu với 98.900 ngƣời, mục thời sự xã hội có 98.758 ngƣời dọc; mục văn hóa có 55.870 ngƣời đọc. Ngày 14.15/10 là ngày diễn ra phiên tòa xét xử các nhà báo. Biểu đồ bạn đọc mục pháp luật trên báo Tiền phong điện tử từ 1-15.9.2008 và từ 15-30.9 (trang bên) 15
Biểu đồ lƣợng bạn đọc mục pháp luật so với các mục khác. Báo Tiền phong điện tử tháng 9.2008 16
Số lƣợng bạn đọc các chuyên mục trên báo Tiền phong điện tử tháng 9.2008 1.1.2. Đối với báo chuyên về pháp luật Các báo chuyên về ngành pháp luật nhƣ Công an nhân dân, An ninh thủ đô, công an TP HCM, pháp luật Việt Nam, Pháp luật TP HCM.. . đối tƣợng đọc báo đã đƣợc khu biệt, đó phần lớn là ngƣời dân lao động, ngƣời làm nghề tự do, nói chung là những ngƣời bình dân, có trình độ dân trí thấp (trừ tờ PL TPHCM có một lƣợng lớn ngƣời làm luật, luật sƣ thƣờng đọc). Các tờ báo dạng này lấy thông tin pháp luật là nền tảng cho tờ báo, với thời lƣợng lớn, đi vào khai thác chi tiết, tình tiết cụ thể của vụ án. Tò mò là một bản tính của hầu hết bạn đọc, hầu nhƣ ai cũng muốn biết những điều bí mật của ngƣời khác. Nhất là với những bí mật về chuyện ăn chơi, phạm pháp của ngƣời nổi tiếng hay những ngƣời gần gũi với mình, những ngƣời hàng xóm, những ngƣời ở trong khu phố, hay là quan xã, quan huyện mình. Chính vì khai thác những vấn đề dạng nhƣ thế này mà báo An 17
ninh thủ đô, an ninh thế giới, công an nhân dân, pháp luật TP Hồ Chí Minh, đặc biệt là báo Công an TP Hồ Chí Minh đã có lƣợng phát hành cực lớn. Báo công an TP Hồ Chí Minh, lƣợng phát hành của tờ này vào khoảng 500.000 bản/kỳ, tuần 3 kỳ, là một tờ báo có lƣợng phát hành lớn nhất cả nƣớc tính trên mỗi số báo. Đây có thể là những tờ báo không sang, nhƣng câu khách. Đối tƣợng bạn đọc chủ yếu của những tờ này là giới bình dân, bà bán hàng xén, bác xe ôm, ngƣời phu khuân vác .. .họ đọc những tờ này không chỉ để giải tỏa sự tò mò, mà còn, ở góc độ nào đó, để thu lƣợm những thông tin hữu ích đối với họ nhƣ: Thủ đoạn của một bọn trộm mới, những chiêu lừa của một số khách ngoại quốc khi đổi tiền ngoại tệ, cần cảnh giác với những chiêu lừa cổ phiếu, bán đất trên giấy … Nhà báo Nhƣ Phong, Phó tổng biên tập báo Công an nhân dân cho rằng, cả tờ báo công an nhân dân hoặc an ninh thế giới có tới trên 70% lƣợng tin bài là về đề tài pháp luật, và bạn đọc tìm đến tờ báo này cũng chủ yếu để thỏa mãn trí tò mò, để học đƣợc những kinh nghiệm cho cuộc sống của chính họ. ví dụ những ngƣời lái xe ôm, lái taxi có thể biết đƣợc thủ đoạn của bọn cƣớp xe nhƣ thế nào, những ngƣời bán vàng có thể tìm thấy khuyến cáo về việc đảm bảo an ninh tránh bị cƣớp tiệm vàng; những ngƣời thƣơng nhân đọc báo có thể cảnh giác tình trạng sụp đổ các đƣờng dây cho vay tín dụng đen.. . 1.1.3. Đối với báo chuyên ngành khác Ngoại trừ báo chuyên về pháp luật nhƣ báo Công an, Pháp luật, các báo chuyên ngành khác nhƣ Thời báo kinh tế Việt Nam, báo Đầu Tƣ, báo Sinh Viên .. . mảng đề tài pháp luật không phải là mảng thƣờng trực nhƣng các tờ báo này cũng thƣờng tham gia đƣa tin khi có các vụ án lớn, các vấn đề quan tâm của xã hội. Ví dụ, vụ PMU 18 năm 2006, hầu hết các báo đều đƣa tin, dù với chừng mực khác nhau. Báo Sinh viên việt nam đƣa tin, nêu nghi vấn về lá đơn tố cáo của một sinh viên phải phục vụ các đại gia PMU 18 giải đen khi 18
đánh bạc. Báo Đầu tƣ có bài viết về chất lƣợng công trình, giá trị hiệu quả của các khỏan đầu tƣ từ vốn vay của Chính phủ Nhật tại các quốc lộ mà PMU 18 thi công .. . Mảng đề tài pháp luật trên các báo này thƣờng đƣợc đƣa về những ví dụ gần gũi, phù hợp với đối tƣợng độc giả của từng báo. Ví dụ chuyện sinh viên phạm pháp và bài học cho quản lý sinh viên tại các trƣờng đại học, chuyện đầu tƣ nƣớc ngoài và các con số “bánh vẽ” của các ông chủ “ma” trên báo đầu tƣ .. . và đây vẫn thƣờng là những bài viết thu hút sự quan tâm của bạn đọc và góp phần tạo nên uy tín cho tờ báo. 1.2. Khái niệm đề tài, đề tài pháp luật Nhƣ trên đã nói, mảng đề tài pháp luật có vị trí và vai trò quan trọng trong hầu hết các báo chính trị xã hội và cả các báo chuyên ngành. Tuy nhiên, một câu hỏi thƣờng đƣợc các sinh viên báo chí và một số ngƣời mới vào theo dõi mảng đề tài pháp luật đặt ra là: Thế nào là đề tài pháp luật, hay cụ thể hơn, đề tài gì đƣợc gọi là đề tài pháp luật? Trƣớc khi đi vào tìm hiểu kỹ năng xử lý đề tài pháp luật, chúng ta cần làm rõ khái niệm thế nào là đề tài pháp luật? Từ những năm đầu thập kỷ 90 của thế kỷ 20, thời kỳ đƣợc gọi là những năm đầu đổi mới, báo chí Việt Nam đã dần thoát khỏi xu hƣớng tuyên truyền một chiều mà dần dần từng bƣớc thực hiện nhiệm vụ thông tin- tuyên truyền. Cũng từ thời điểm này, làng báo phía Bắc (đi sau làng báo phía Nam vài năm) bắt đầu xuất hiện với tần suất cao hơn những bài báo đấu tranh chống tiêu cực, nêu lên những vụ việc tiêu cực do chính nhà báo phát hiện hoặc đƣa tin về nhƣng vụ việc tiêu cực do cơ quan chức năng tiến hành. Những bài báo chống tiêu cực của Báo Nhân Dân, Quân Đội Nhân Dân, Đại Đoàn Kết, Tiền Phong … đã trở nên nổi tiếng và khởi xƣớng một thời kỳ phát triển mới của báo chí Việt Nam, thời kỳ có những tờ báo gần dân hơn, bảo vệ quyền lợi 19