Luận văn Thạc sĩ Văn hóa học: Chợ trong đời sống người Việt Nam Bộ

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN<br /> KHOA VĂN HÓA HỌC<br /> ---------------------<br /> <br /> NGUYỄN THỊ THOA<br /> <br /> CHỢ TRONG ĐỜI SỐNG NGƯỜI VIỆT<br /> NAM BỘ<br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HÓA HỌC<br /> <br /> MÃ SỐ: 603170<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học:<br /> TIẾN SĨ TRẦN NGỌC KHÁNH<br /> <br /> Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2011<br /> <br /> LỜI CẢM ƠN<br /> <br /> Sau thời gian theo học chương trình Cao học tại Trường Đại học Khoa học<br /> Xã hội & Nhân văn thành phố Hồ Chí Minh, được quý Thầy Cô nhiệt tình cung cấp<br /> kiến thức chuyên ngành Văn hóa học, tôi đã chọn đề tài “Chợ trong đời sống người<br /> Việt Nam Bộ” để làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ. Với tôi, đây là một đề tài hoàn<br /> toàn mới lạ, rất ít tư liệu và khoảng cách không gian cũng là một vấn đề đáng ngại,<br /> nhưng Tiến sĩ Trần Ngọc Khánh – với tư cách người hướng dẫn khoa học, đã tận<br /> tình giúp đỡ, hướng dẫn và tạo điều kiện cho tôi hoàn thành một cách tương đối đề<br /> tài nghiên cứu mà mình đã chọn.<br /> Tôi xin kính gửi đến quý Thầy Cô khoa Văn hóa học và các Thầy Cô thỉnh<br /> giảng lời cảm ơn chân thành và sâu sắcc nhất, đặc biệt là Tiến sĩ Trần Ngọc Khánh<br /> đã dành thời gian và tâm trí giúp đỡ tôi có đủ điều kiện hoàn thành nhiệm vụ học<br /> tập của mình trong những năm vừa qua.<br /> Do không được sinh trưởng ở vùng đất Nam Bộ, nên những am hiểu của tôi<br /> về văn hóa địa phương và con người Nam Bộ còn nhiều hạn chế; tuy nhiên, tôi cũng<br /> đã bỏ ra không ít thời gian, công sức và cả tâm huyết của mình khi thực hiện đề tài<br /> này. Có thể nói, việc thiếu sót trong quá trình thực hiện luận văn là điều không thể<br /> tránh khỏi, rất mong được sự góp ý chân tình của quý Thầy Cô, bạn bè để luận văn<br /> được hoàn chỉnh hơn.<br /> Tôi xin chân thành cảm ơn./.<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 4<br /> 1.<br /> <br /> Lý do chọn đề tài .................................................................................................... 4<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................... 5<br /> <br /> 3.<br /> <br /> Lịch sử vấn đề ........................................................................................................ 5<br /> <br /> 4.<br /> <br /> Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 7<br /> <br /> 5.<br /> <br /> Ý nghĩa khoa học và thực tiễn ................................................................................ 7<br /> <br /> 6.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu ............................................................. 8<br /> <br /> 7.<br /> <br /> Bố cục luận văn ...................................................................................................... 9<br /> <br /> CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ............................................................... 10<br /> 1.1. Khái niệm chợ ...................................................................................................... 10<br /> 1.1.1. Định nghĩa ........................................................................................... 10<br /> 1.1.2. Mối liên hệ giữa chợ và đô thị ............................................................. 13<br /> 1.2. Định vị chợ Nam Bộ theo trục tọa độ văn hóa ..................................................... 15<br /> 1.2.1. Chợ Nam Bộ nhìn từ chủ thể văn hóa người Việt....................................... 15<br /> 1.2.2. Chợ Nam Bộ nhìn từ thời gian văn hóa ..................................................... 22<br /> 1.2.3. Chợ Nam Bộ nhìn từ không gian văn hóa................................................... 33<br /> 1.3. Tiểu kết Chương 1 ................................................................................................ 41<br /> CHƯƠNG 2. CHỢ TRONG ĐỜI SỐNG VẬT CHẤT CỦA NGƯỜI VIỆT NAM<br /> BỘ ........................................................................................................................ 44<br /> 2.1. Các loại hình chợ .................................................................................................. 44<br /> 2.1.1. Chợ nông thôn ............................................................................................ 45<br /> 2.1.2. Chợ thành thị .............................................................................................. 49<br /> 2.2. Các kiểu họp chợ đặc trưng của người Việt Nam Bộ .......................................... 52<br /> 2.2.1. Chợ họp trên sông nước ............................................................................. 52<br /> 2.2.2. Chợ họp cố định trên đất liền ..................................................................... 61<br /> 2.3. Phương thức hoạt động mua bán, vận chuyển hàng hóa ...................................... 64<br /> 2.3.1. Các hình thức, nguyên tắc mua bán hàng hóa .......................................... 64<br /> 2.3.2. Cách thức đo lường, vận chuyển hàng hóa ................................................ 69<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2.4. Tiểu kết Chương 2 ................................................................................................ 76<br /> CHƯƠNG 3. CHỢ TRONG ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA NGƯỜI VIỆT NAM<br /> BỘ ........................................................................................................................ 78<br /> 3.1. Nhu cầu chợ của người Việt Nam Bộ ................................................................. 78<br /> 3.1.1. Nhu cầu đi chợ ............................................................................................ 82<br /> 3.1.2. Nhu cầu giao tiếp văn hóa ................................................................... 80<br /> 3.2. Chợ trong tập quán tín ngưỡng của người Việt Nam Bộ ..................................... 82<br /> 3.2.1. Tín ngưỡng ở chợ ....................................................................................... 82<br /> 3.2.2. Tập quán kiêng kỵ trong kinh doanh ở chợ ................................................ 87<br /> 3.3. Chợ trong văn hóa dân gian của người Việt Nam Bộ ........................................... 89<br /> 3.3.1. Chợ Nam Bộ trong ngôn ngữ giao tiếp ...................................................... 90<br /> 3.3.2. Chợ Nam Bộ trong văn học nghệ thuật ...................................................... 91<br /> 3.4. Chợ Nam Bộ qua phong cách mua bán, rao hàng, chào hàng ........................... 105<br /> 3.4.1. Phong cách mua bán ở chợ ....................................................................... 105<br /> 3.4.2. Phong cách rao hàng, chào hàng ....................................................... 111<br /> 3.5. Tiểu kết Chương 3............................................................................................. 1144<br /> CHƯƠNG 4. ẢNH HƯỞNG CỦA QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA ĐỐI VỚI CHỢ<br /> CỦA NGƯỜI VIỆT NAM BỘ ....................................................................... 117<br /> 4.1. Chợ Nam Bộ trong quá trình đô thị hóa .............................................................. 117<br /> 4.2. Sự biến đổi nhu cầu người bán và người mua ................................................... 122<br /> 4.2.1. Người bán ................................................................................................. 123<br /> 4.2.2. Người mua ................................................................................................ 126<br /> 4.3. Chợ truyền thống trong đời sống hiện đại .......................................................... 129<br /> 4.4. Vấn đề bảo tồn và phát triển chợ truyền thống trong quá trình đô thị hóa.......... 136<br /> 4.5. Tiểu kết Chương 4 .............................................................................................. 140<br /> KẾT LUẬN ................................................................................................................ 143<br /> DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 147<br /> PHẦN PHỤ LỤC ...................................................................................................... 155<br /> A. Phụ lục nội dung .................................................................................................... 155<br /> B. Phụ lục hình ảnh ..................................................................................................... 171<br /> <br /> 3<br /> <br /> PHẦN MỞ ĐẦU<br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> Nam Bộ là vùng đất mới của Việt Nam, nơi có không ít các truyền thống văn<br /> hóa đặc sắc. Tư liệu khoa học về Nam Bộ khá nhiều, phổ biến trong nhiều lĩnh vực<br /> như lịch sử, địa lý, văn học... Tuy nhiên, về lĩnh vực văn hóa, nhiều đặc trưng của<br /> văn hóa Nam Bộ còn chưa được khai thác, trong đó có chợ.<br /> Với tính chất là điểm tập trung, nơi tiếp xúc, trao đổi các nhu cầu trong đời<br /> sống hàng ngày, chợ của người Việt ở Nam Bộ có các hình thái độc đáo gắn với<br /> vùng sông nước. Từ các chợ nổi tấp nập những con thuyền bán rau quả và nông sản<br /> trên các ngã ba, ngã tư hoặc tại các vàm sông, rạch đến các chợ thị nằm ở vị trí<br /> trung tâm thị trấn, gần bến sông để thuận tiện chuyên chở hàng hóa… đã thu hút rất<br /> nhiều sự chú ý, quan tâm, thú vị không chỉ đối với người trong nước mà còn đối với<br /> các du khách nước ngoài.<br /> Là người nghiên cứu văn hóa, bản thân chúng tôi có niềm đam mê đối với sự<br /> đa dạng văn hóa của các vùng miền khác nhau. Khai thác đề tài này, chúng tôi thiết<br /> nghĩ chợ không đơn thuần là nơi mua bán mà còn là nơi tập trung nhiều sắc thái văn<br /> hóa độc đáo của một vùng miền. Đi đến đâu, nếu muốn khám phá những nét thú vị,<br /> đặc sắc về con người và phong cách giao tiếp của họ thì không ở đâu bằng nơi họp<br /> chợ. Câu nói cửa miệng “đem ra chợ bán, đi ra chợ mua” đã trở thành một nét văn<br /> hóa quen thuộc của người dân Việt Nam nói chung.<br /> Ngày nay, chợ bị phai nhạt không ít những nét đặc trưng văn hóa truyền thống<br /> hoặc biến đổi nhiều trong quá trình đô thị hóa do nhiều lý do khác nhau, đặc biệt<br /> trong bối cảnh xã hội tiếp nhận văn minh phương Tây: người ta đem chợ vào trong<br /> các khu nhà rộng lớn và gọi đó là “siêu thị”. Điều này làm mất đi cảnh tượng “trăm<br /> người bán, vạn người mua”, hay cảnh giao tiếp giữa người bán và người mua mà<br /> chỉ còn là giao dịch hàng hóa đơn thuần. Do đó, tìm hiểu về chợ hoặc các đặc trưng<br /> văn hóa ở chợ cũng là yêu cầu cấp thiết trong tình hình hiện nay.<br /> <br /> 4<br /> <br />