Luận văn Thạc sĩ Văn học: Thế giới nghệ thuật truyện ngắn Kônxtantin Pauxtôpxki

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:90

Thêm vào BST

Báo xấu

121
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Văn học "Thế giới nghệ thuật truyện ngắn Kônxtantin Pauxtôpxki" trình bày về Kônxtantin Pauxtôpxki - Con người và quan niệm nghệ thuật; thế giới nhân vật truyện ngắn Kônxtantin Pauxtôpxki; phương thức biểu hiện của truyện ngắn Kônxtantin Pauxtôpxki.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Văn học: Thế giới nghệ thuật truyện ngắn Kônxtantin Pauxtôpxki

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH _____________________ Giang Thị Thủy THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT TRUYỆN NGẮN KÔNXTANTIN PAUXTÔPXKI Chuyên ngành : Văn học nước ngoài Mã số : 60 22 30 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN THỊ QUỲNH NGA Thành phố Hồ Chí Minh – 2010
LỜI CẢM ƠN Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn ban chủ nhiệm khoa Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh cùng những thầy cô đã trực tiếp giảng dạy, truyền thụ kiến thức cho tôi, đồng thời giúp tôi rèn luyện nhân cách trong suốt khóa học 2006 - 2009, chương đào tạo trình sau đại học, chuyên ngành Văn học nước ngoài. Xin đặc biệt gửi lời cảm ơn TS. Trần Thị Quỳnh Nga - người đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu khoa học, giúp tôi từng bước hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn các thầy cô thuộc Phòng Khoa học – Công nghệ sau đại học Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, cùng toàn thể cán bộ, nhân viên thư viện Trường Đại Học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh đã tạo mọi điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Cuối cùng, xin chân thành cảm ơn sự động viên, ủng hộ của gia đình, các chị, các em, bạn bè. Xin cảm ơn người đã lặng lẽ chia sẻ cùng tôi những giai điệu bí ẩn của tâm hồn, cảm ơn những người bạn tuy họ không ở bên cạnh tôi nhưng tôi vẫn nhận được lời động viên, khuyến khích của các bạn ấy, giúp tôi có thêm niềm tin trên bước đường tìm hiểu khoa học. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 01 năm 2010 Học viên thực hiện Giang Thị Thủy
Quy ước chung Khi phiên âm tiếng Việt, tên của nhà văn Kônxtantin Pauxtôpxki hiện có nhiều cách viết, ví dụ: Constantin Paustovski, Konstantin Paustovski, Konstantin Paustovsky, Kônxtantin Pauxtốpxki, Kônxtantin Pauxtôpxki… Trong luận văn này chúng tôi xin quy ước viết tên tất cả các tác giả văn học Nga và thế giới, tên các nhà nghiên cứu phê bình, lí luận văn học thế giới… theo cách phiên âm trong Từ điển Văn học (2003) do Đỗ Đức Hiểu, Nguyễn Huệ Chi, Phùng Văn Tửu, Trần Hữu Tá chủ biên, nhà xuất bản Thế giới ấn hành. Do trích dẫn từ những nguồn tài liệu khác nhau, tên một số tác giả, tên địa danh, tên nhân vật không tránh khỏi đôi chỗ khác biệt. Để tỏ ý tôn trọng bản quyền tác giả, chúng tôi xin được giữ nguyên văn tên những danh từ riêng này đúng như tác giả của bài viết đã sử dụng.
DẪN NHẬP 1. Lí do chọn đề tài Văn học Nga là một nền văn học lớn, có tầm ảnh hưởng đáng kể đối với lịch sử phát triển của văn học thế giới trên nhiều phương diện. Nền văn học viết của Nga hình thành từ thế kỉ XI, tuy nhiên văn học xứ sở bạch dương chính thức ghi danh tên tuổi của mình vào nền văn học thế giới bằng những thành tựu rực rỡ của văn học thế kỉ XIX. Đây là thời kì được mệnh danh là thế kỉ vàng trong lịch sử văn học Nga với tên tuổi của A.Puskin, M.Lecmôntôp, N.Gôgôn, Ph.Đôxtôiepki, L.Tônxtôi, A.Sêkhôp… Những năm đầu thế kỉ XX, lịch sử nước Nga bước sang trang mới với thắng lợi của Cách mạng tháng Mười vĩ đại, lật đổ chế độ Nga hoàng, đánh dấu một mốc son trong bề dày lịch sử hào hùng của dân tộc. Sau khi bình ổn cuộc nội chiến (1918 - 1922), Đảng và nhà nước Xô viết đã lãnh đạo nhân dân từng bước tiến hành công cuộc xây dựng, đổi mới đất nước. Những thành quả đạt được từ kế hoạch 5 năm lần thứ nhất, 5 năm lần thứ hai, giúp đất nước và con người Xô viết có những bước chuyển mình lớn lao trên mọi phương diện từ chính trị, kinh tế, văn hóa giáo dục đến khoa học kĩ thuật. Tiếp tục giành thắng lợi trong cuộc chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, chống lại chủ nghĩa phát xít, thế giới một lần nữa khâm phục sự vươn lên mạnh mẽ, vượt bậc của một dân tộc kiên cường, bất khuất. Văn học luôn song hành với bước tiến của lịch sử. Hiện thực sống và chiến đấu của nhân dân Xô viết được phản ánh chân thực, sinh động trong các tác phẩm văn học nghệ thuật. Trong giai đoạn phong ba bão táp của lịch sử, các tác phẩm văn nghệ Xô viết vẫn chứa đựng niềm tin mãnh liệt vào tương lai tốt đẹp. Khuynh hướng chung của văn học Xô viết lúc bấy giờ là tái hiện bức tranh sử thi hoành tráng có tầm khái quát rộng lớn về con người và xã hội. Kônxtantin Pauxtôpxki đến với cuộc đời giữa lúc xã hội Nga đang trong bầu không khí sục sôi của đêm trước trước Cách mạng tháng Mười. Ông trưởng thành trong thời kì nước Nga trải qua những bước thăng trầm của cuộc nội chiến. Trong thế chiến thứ Hai, ông làm phóng viên chiến tranh của mặt trận phía Nam. Ông đi nhiều, và chủ yếu viết dựa trên những ấn tượng sống trực tiếp. Hơn nửa thế kỉ hoạt động
trên nhiều lĩnh vực: làm báo, viết văn, tham gia giảng dạy tại Học viện Gorki, Pauxtôpxki đã để lại một khối lượng tác phẩm phong phú, đa dạng về thể loại - tiểu thuyết, truyện vừa, tiểu luận, chân dung văn học, đặc biệt là truyện ngắn. Hòa vào dòng mạch chung của văn xuôi Nga hiện đại, Pauxtôpxki vẫn chọn cho mình một lối đi riêng. Tiếp thu tinh hoa từ những bậc tiền bối trong lịch sử văn học dân tộc, không ngừng tôi rèn bản thân, học tập kinh nghiệm từ bạn bè và đồng nghiệp, Pauxtôpxki đã khẳng định được vị trí của ông trên văn đàn Nga bên cạnh những tên tuổi trụ cột của dòng văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa đương thời như M. Gorki, A. Tônxtôi, A. Fađêep, M. Sôlôkhôp… Người viết chọn đề tài này xuất phát từ lòng yêu mến văn học Nga - một nền văn học giàu chất nhân văn, vừa trung thành với hiện thực vừa đậm chất trữ tình, một nền văn học ca ngợi những con người kiên cường trong chiến đấu, miệt mài trong lao động, chung thủy trong tình yêu, cống hiến hết mình vì nghệ thuật. Những tác phẩm vừa hiện thực vừa trữ tình, chất thơ trong văn xuôi cùng lối kể chuyện nhẹ nhàng của Pauxtôpxki đánh thức những rung động mỏng manh, khẽ khàng của tâm hồn, mở ra chiều sâu thăm thẳm của cái đẹp ẩn giấu sau những điều bình dị, giản đơn. Mỗi câu chuyện của Pauxtôpxki là một bài ca ngọt ngào về tình yêu con người và cuộc sống. Đặc biệt, bầu không khí trong ngần bao quanh thế giới nhân vật Pauxtôpxki để lại ấn tượng sâu đậm trong kí ức người viết cũng như bao bạn đọc từng tiếp xúc với tác phẩm của ông ngay từ lần đầu tiên. Vì tình yêu và niềm say mê dành cho tác giả truyện ngắn Nga này, chúng tôi đã chọn đề tài nghiên cứu: Thế giới nghệ thuật truyện ngắn Kônxtantin Pauxtôpxki. 2. Lịch sử vấn đề Pauxtôpxki là nhà văn Nga nổi tiếng. Với khuynh hướng lãng mạn và phong cách trữ tình độc đáo, sáng tác của ông đã làm say mê bao thế hệ độc giả. Trong những bài viết, giới nghiên cứu, phê bình khẳng định những đóng góp của Pauxtôpxki và dành cho nhà văn tình cảm trân trọng, quý mến. Tại Nga, đồng nghiệp cũng như các nhà văn thuộc thế hệ sau Pauxtôpxki đều dùng những hình dung từ rất đẹp khi bàn về tài năng nghệ thuật của ông. Trong lời
giới thiệu Truyện chọn lọc - Kônxtantin Pauxtôpxki, Ilia Êrenbua nhận định: “Nếu không kể đến những tác phẩm của Kônxtantin Pauxtôpxki thì nền văn học Nga đã bỏ sót một nét đẹp hiếm có. Trong lịch sử văn học Nga có rất nhiều tài năng lỗi lạc mà tên tuổi của họ đã được thế giới công nhận, nhưng thật khó có thể tìm được một tấm gương tận tụy, miệt mài trong hoạt động sáng tác như Pauxtôpxki Bạn đọc yêu mến Pauxtôpxki bởi vì lòng tốt không có giới hạn của ông dành cho con người và cuộc đời. Trong tác phẩm của ông, con người nào cũng nhân hậu, con người nào cũng hào hiệp, con người nào cũng sẵn lòng giúp đỡ người khác. Đừng ngần ngại trao tặng lòng yêu thương, sự chia sẻ đến mọi người xung quanh – đó là cách để được mọi người yêu quý và kính trọng. Pauxtôpxki được mọi người nhớ mãi cũng vì thế”. 1 Nữ thi sĩ Ônga Becgôn – người mà những bài thơ tình sâu lắng của bà làm trái tim bao thế hệ độc giả Việt Nam phải xao xuyến – cho rằng: “Không thể kể hết những người cầm bút thuộc thế hệ chúng tôi xem Kônxtantin Pauxtôpxki như bậc thầy đáng kính của mình. Có lẽ chính Pauxtôpxki cũng không ngờ ông có nhiều học trò đến vậy. Bản thân tôi cũng là một học trò nhỏ của ông. Còn hạnh phúc nào hơn nếu tôi có thể học tập từ người thầy của mình dù chỉ một chút tinh hoa từ nghệ thuật sử dụng ngôn từ điêu luyện, có sức truyền cảm mạnh mẽ nhường ấy” 2 . Pauxtôpxki được đánh giá là một trong những bậc thầy của nghệ thuật truyện ngắn Xô viết đương đại. Bitôp khẳng định: “Liệu có cần nói gì thêm về Pauxtôpxki khi tất cả chúng ta đều mong “đan dệt” được những truyện ngắn đẹp đẽ, trong suốt, những truyện ngắn lương thiện đến như thế” [33, tr. 135]. Đánh giá những đóng góp của Pauxtôpxki đối với thể loại truyện ngắn, S. Aimatôp viết: “Hãy nhớ lại Pauxtôpxki. Trong truyện của ông, dường như chẳng có chuyện gì xảy ra. Không ai đuổi bắt ai mà cũng không ai rời bỏ ai. Vậy mà đọc truyện ta cảm thấy rất thú” [33, tr. 147]. I.Bônđarep khâm phục tài năng của người thầy Pauxtôpxki trong việc xây dựng tình huống truyện mà “thiếu nó thì nhân vật không có da thịt và mờ nhạt. Cái trò chơi lạ thường sáng tối, sự phối hợp chính xác màu sắc, âm thanh, mùi vị, nhịp điệu, 1 Nguồn: http://www.flipkart.com/selected-stories-konstantin-paustovsky/1410104575-4nx3f91yic 2 http://www.flipkart.com/selected-stories-konstantin-paustovsky/1410104575-4nx3f91yic
thanh điệu là khả năng tuyệt vời không phải luôn luôn bắt gặp trong văn học chúng ta” [45, tr. 145]. Đặc biệt Bônđarep nhấn mạnh đến biệt tài tạo dựng bầu không khí trữ tình như thực như mơ bao trùm khắp các sáng tác của bậc thầy truyện ngắn này. Tại Việt Nam, các nhà nghiên cứu văn học, các dịch giả đã sớm giới thiệu những sáng tác của Pauxtôpxki tới bạn đọc trong nước. Tập Bông hồng vàng được xuất bản ở Nga năm 1955, không bao lâu sau, một số truyện ngắn tiêu biểu của Pauxtôpxki đã được các dịch giả miền Nam dịch sang tiếng Việt. Ở miền Nam, năm 1953, truyện ngắn Mưa trong bình minh do Vũ Minh Thiều dịch được đăng trên Tập san Nhân loại do Đông Hồ chủ trương, các số 16 - 17 - 18 (Số 16 ra ngày 9 tháng 11 năm 1953). Ở miền Trung, truyện Mưa lúc rạng đông được Bửu Kế và Cẩm Tâm dịch, in trong tập Truyện ngắn quốc tế, nhà xuất bản Hương Bình ở Huế ấn hành năm 1955. Ngay từ những ngày đầu, truyện ngắn Pauxtôpxki đã nhanh chóng chinh phục được đông đảo những người yêu văn học nghệ thuật Việt Nam bởi phong cách văn xuôi đậm chất lãng mạn, trữ tình. Trong bài “Trả lời phỏng vấn văn nghệ của Bách khoa Sài Gòn”, số 66 ra ngày 1 tháng 11 năm 1959, tác giả Nguyễn Phúc và nhà văn Võ Phiến khẳng định khả năng truyền cảm đặc biệt của truyện Mưa lúc rạng đông (Truyện ngắn quốc tế do Bửu Kế và Cẩm Tâm dịch): “Khung cảnh và tâm tình nhân vật đều mờ mờ như làn mưa bụi lúc rạng đông” [38, tr. 42], “những tình cảm trong đó bàng bạc, vương vít khắp nơi, ở một lóe nắng, một bụi cỏ, ở tiếng nói cười trong truyện rải rác gần như vô tình” [38, tr. 48]. Sang đầu những năm 60 của thế kỉ XX, Bông hồng vàng đã được giới thiệu ở nước ta qua bản dịch của Vũ Thư Hiên. Với tất cả tình yêu và sự đồng cảm dành cho những áng văn giàu chất trữ tình của nhà văn Xô viết này, Vũ Thư Hiên và Mộng Quỳnh đã dồn hết tâm huyết để chuyển tải một cách trung thực và trọn vẹn nhất chất văn xuôi ngọt ngào, cái duyên kể chuyện mượt mà sâu lắng trong văn phong của Pauxtôpxki sang tiếng Việt. Các sáng tác của Pauxtôpxki được đánh giá là có một sức hút đặc biệt. Anh Trúc ca ngợi những sáng tác của Pauxtôpxki là kết tinh vẻ đẹp của tâm hồn Nga, tính cách Nga. Trong Kể chuyện tác gia văn học nước ngoài, Nguyên An đề cập đến yếu
tố bất ngờ, tính ngẫu nhiên trong truyện Pauxtôpxki và khẳng định giá trị nhân văn sâu sắc chứa đựng trong những trang viết của Pauxtôpxki có khả năng thanh lọc tâm hồn con người. Nguyễn Hải Hà tôn vinh Pauxtôpxki là “Người dẫn đường tới cái đẹp”. Theo ông, biệt tài của Pauxtôpxki là phát hiện và chuyển tải chất thơ trong cuộc sống bình dị vào trang viết. Phan Hồng Giang - nhà nghiên cứu văn học, đồng thời là một dịch giả rất tâm huyết với văn học Nga - ca ngợi Pauxtôpxki là người gom góp, chắt chiu cái đẹp: “Như con ong chuyên cần bay cuối đất cùng trời, hút nhụy hoa tươi, chắt chiu thành mật ngọt, Pauxtôpxki đã run rẩy đón nhận từng vẻ đẹp li ti nhất rồi đem lại cho chúng ta những vẻ đẹp ấy với sắc màu, hương vị tươi nguyên” [35, tr. 314]. Pauxtôpxki là một trong những tác giả được các nhà văn Việt Nam chọn là tấm gương học tập trong nghệ thuật viết truyện ngắn. Nghệ thuật miêu tả thiên nhiên được đánh giá là một trong những yếu tố góp phần tạo nên chiều sâu thăm thẳm của cái đẹp trong các sáng tác của ông. Vũ Thị Thường nhận xét về nghệ thuật miêu tả mang đậm sắc thái hội họa trong văn Pauxtôpxki: “Đọc văn Pauxtôpxki, nhiều đoạn như xem tranh, ông tả rừng mà vẽ lên từng cái gân lá, sau đó ông xóa đi để vẽ nên lớp sương mù” [33, tr. 14]. Đặng Thị Hảo nhấn mạnh một phương diện nghệ thuật của truyện ngắn Pauxtôpxki, đó là chất thơ trong văn xuôi: “Chất thơ trong văn xuôi là một biểu hiện đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của Pauxtôpxki. Đó là sự kết hợp nhuần nhị cái khí sắc lãng mạn – đặc điểm xuyên suốt từ những sáng tác đầu tay của ông – với bút pháp trữ tình cùng cái duyên mượt mà của một văn phong điêu luyện, làm cho những “bài thơ văn xuôi” của ông thấm vào hồn người một cách nhẹ nhàng, tinh tế…” [26, tr. 1341 – 1342]. Theo Phong Lê, tài năng đặc sắc của tác giả trong việc nắm bắt chất thơ lung linh muôn màu từ hiện thực cuộc sống là yếu tố tạo nên giá trị bền vững của truyện Pauxtôpxki giữa dòng chảy muôn trùng lớp sóng của văn học thế giới: “Có thể nói nếu có một chất thơ đích thực nhưng khó nắm ở đời thì Paustovski chính là bậc thầy
cao nhất để nhận ra và lưu giữ được nó khiến cho mỗi chuyện đời bình dị qua ông bỗng trở nên lung linh trong Tuyết, Cô gái làm ren, Lẵng quả thông…” [29, tr. 22]. Nhìn chung, những vấn đề liên quan đến đặc trưng phong cách nghệ thuật Pauxtôpxki không phải là quá mới mẻ. Tuy nhiên, ngoài những bài giới thiệu khái quát vẫn chưa có công trình nghiên cứu chuyên biệt về thế giới nghệ thuật truyện ngắn Kônxtantin Pauxtôpxki. Vì vậy, việc đi sâu phân tích làm rõ hơn những đặc sắc trong nội dung và nghệ thuật truyện ngắn Pauxtôpxki là điều cần thiết. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Chúng tôi thực hiện đề tài này dựa trên việc khảo sát, phân tích các tác phẩm của ông qua văn bản tiếng Việt. Cụ thể, chúng tôi sẽ tìm hiểu thế giới nghệ thuật truyện ngắn Pauxtôpxki trên một số phương diện: Thế giới nhân vật, cốt truyện và kết cấu, không gian – thời gian nghệ thuật, chất thơ trong văn xuôi. Đây là những yếu tố tiêu biểu tạo nên dấu ấn riêng của tác giả. Những truyện ngắn của Pauxtôpxki khảo sát trong luận văn chủ yếu được viết bắt đầu từ những năm 1930, nở rộ nhất là thời kì trước và sau chiến tranh thế giới thứ Hai, sau đó là các tác phẩm được sáng tác rải rác đến trước khi ông qua đời vào năm 1968. Những truyện ngắn này được in trong tập Bông hồng vàng và Bình minh mưa. 4. Đóng góp của luận văn Tìm hiểu những nét đặc trưng trong thế giới nghệ thuật truyện ngắn Pauxtôpxki, luận văn – trong chừng mực nhất định – đem lại cho người đọc cái nhìn tương đối toàn diện về một gương mặt truyện ngắn đã và đang được nhiều bạn đọc yêu mến. Đề tài khảo sát một cách hệ thống truyện ngắn Pauxtôpxki để nhận diện phong cách nhà văn, chỉ ra những nét đặc sắc về phương diện nghệ thuật. Từ đó có thể khẳng định những đóng góp của Pauxtôpxki đối với sự phát triển của thể loại truyện ngắn Nga hiện đại. 5. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện luận văn, chúng tôi sử dụng các phương pháp cơ bản sau: Phương pháp lịch sử được áp dụng trong việc tìm hiểu cuộc đời, sự nghiệp sáng tác, quan niệm nghệ thuật của tác giả. Phương pháp này còn giúp chúng tôi tìm hiểu thế giới truyện ngắn Pauxtôpxki dựa trên những đặc trưng của thể loại truyện ngắn đã có bề dày truyền thống trong lịch sử phát triển của văn học thế giới. Phương pháp so sánh được sử dụng nhằm làm nổi bật nét độc đáo trong thế giới nghệ thuật truyện ngắn Pauxtôpxki qua việc đối sánh tác phẩm của ông với tác phẩm của các nhà văn khác. Trong khi sử dụng các phương pháp trên, chúng tôi đồng thời sử dụng thao tác phân tích để đi sâu đánh giá tác phẩm theo hướng cảm thụ, cảm nhận. 6. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Dẫn nhập (9 trang), Kết luận (3 trang), Phụ lục (20 trang), luận văn được triển khai trong ba chương. Chương 1: Kônxtantin Pauxtôpxki - Con người và quan niệm nghệ thuật (15 trang) Ngoài phần giới thiệu cuộc đời, sự nghiệp, những tác phẩm chính, chúng tôi trình bày một số quan niệm của Pauxtôpxki về nghề văn, sứ mệnh nhà văn, kinh nghiệm sáng tác văn học nói chung và truyện ngắn nói riêng. Đây là tiền đề quan trọng hình thành nên phong cách truyện ngắn đặc sắc của ông. Chương 2: Thế giới nhân vật truyện ngắn Kônxtantin Pauxtôpxki (17 trang) Chương này được triển khai nhằm miêu tả và phân tích vẻ đẹp của tâm hồn Nga, tính cách Nga qua thế giới nhân vật trong truyện ngắn Pauxtôpxki. Chương 3: Phương thức biểu hiện của truyện ngắn Kônxtantin Pauxtôpxki (31 trang) Phân tích những đặc trưng nghệ thuật đặc sắc làm nên vẻ đẹp của thế giới nghệ thuật truyện ngắn Pauxtôpxki trên một số phương diện: Cốt truyện và kết cấu, không
gian - thời gian nghệ thuật, chất thơ trong văn xuôi là nhiệm vụ đặt ra trong chương 3. Thế giới nghệ thuật truyện ngắn Pauxtôpxki có sức truyền cảm mạnh mẽ, để lại những ấn tượng sâu sắc trong lòng độc giả. Kể từ những ngày đầu tác phẩm của ông được giới thiệu tại dải đất hình chữ S trên bản đồ thế giới, bạn đọc Việt Nam đã dành cho Pauxtôpxki tình cảm thiết tha, trìu mến suốt dọc dài thời gian. Vì thế, luận văn dành phần Phụ lục trình bày những suy nghĩ của bản thân về quá trình Pauxtôpxki được đón nhận tại Việt Nam, sự tác động sâu sắc từ những trang văn của Pauxtôpxki đến đời sống tinh thần bạn đọc, đặc biệt là các bạn trẻ và dấu ấn Pauxtôpxki trong sáng tác của một số nhà văn Việt Nam.
Chương 1 KÔNXTANXTIN PAUXTÔPXKI – CON NGƯỜI VÀ QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT 1.1. Kônxtantin Pauxtôpxki – Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác 1.1.1. Cuộc đời Kônxtantin Pauxtôpxki sinh ngày 31 tháng 5 năm 1892 tại Matxcơva. Gia đình ông gốc Côdắc miền Dapôrôgiê, sau đó chuyển tới ngụ tại vùng ven sông Rôtxi, gần tỉnh lị Bêlaia Séccôp. Thân phụ của Pauxtôpxki là một công chức thống kê trong ngành đường sắt. Hầu như suốt cuộc đời, cha ông gắn bó với những tuyến đường sắt phần Châu Âu của nước Nga. Do yêu cầu công việc của cha, gia đình Pauxtôpxki thường phải thay đổi chỗ ở nên từ nhỏ nhà văn được đi đến nhiều vùng khác nhau trên đất nước. Từ những tháng năm tuổi thơ, cuộc sống của cậu bé Pauxtôpxki đã gắn liền với những chuyến đi. Ông Ghêoócghi Măcximôvich - cha của Pauxtôpxki - là một người lãng mạn, phóng khoáng. Ông rất tôn trọng thế giới tâm tư, tình cảm riêng của các con. Trong một lá thư gửi con trai trong thời gian đi công tác xa nhà, ông viết: “Ba vẫn vững tin rằng rồi đây trong cuộc đời, con sẽ vươn tới được những hoài bão của mình và sẽ trở thành một con người chân chính. Hãy nhớ lấy lời khuyên mà có lần ba đã thổ lộ với con: Đừng bao giờ đánh giá con người qua những ấn tượng ban đầu, trước khi am hiểu tường tận mọi cảnh huống xui khiến người ta có một hành động nào đó, trước khi có đầy đủ từng trải để hiểu hết những điều mà giờ đây con chưa thể hiểu được” [36, tr. 288]. Mẹ của Pauxtôpxki là người có tấm lòng nhân hậu, độ lượng song cũng rất nghiêm khắc trong việc dạy dỗ con cái. Các thành viên trong gia đình Pauxtôpxki đều yêu thơ ca, nghệ thuật. Ông nội Măcxim Grigôriêvich là cựu chiến binh Côdăc dưới thời Nga hoàng Nicôlai I, từng tham gia cuộc chiến tranh chống Thổ Nhĩ Kì. Ông cụ thường hay kể cho Pauxtôpxki những truyền thuyết cổ xưa, khơi dậy trong tâm hồn người cháu tình yêu văn học nghệ thuật. Theo lời tác giả bộc bạch trong bộ tự truyện, bà ngoại ông là một người
rất yêu thơ ca. Vào dịp tác phẩm đầu tay của Pauxtôpxki được đăng báo, bà đã chúc phúc cậu cháu trai trong nỗi vui sướng nghẹn ngào: “Hãy lao động và hạnh phúc cháu ạ. Phải tin rằng Đức Chúa thương hại bà vì Người đã dành cho bà niềm hạnh phúc này trước khi nhắm mắt” [36, tr. 356]. Pauxtôpxki trải qua thời niên thiếu tại Ucraina. Ông học trung học tại Kiep và là bạn học của Mikhain Bungacôp. Đang học trung học thì bố mất, Pauxtôpxki phải làm gia sư để có thêm tiền ăn học. Một phần tuổi hoa niên và tuổi trẻ của Pauxtôpxki đã trôi qua trong hoàn cảnh không nhiều thuận lợi nhưng ông vẫn ấp ủ, nuôi dưỡng cho mình những ước mơ đẹp. Năm 1912, Pauxtôpxki trở thành sinh viên khoa Lịch sử tự nhiên của Đại học Kiep. Hai năm sau ông chuyển sang học khoa Luật trường Đại học Matxcơva. Năm 1914, chiến tranh thế giới thứ Nhất nổ ra, ông bỏ dở việc học làm nhân viên đường sắt, phụ lái tàu điện, bán vé tàu điện, làm y tá trên các đoàn tàu cứu thương. Năm 1915, trong thời gian điều trị vết thương ở chân trái do bị trúng mảnh đạn trái pháo của Đức tại thị trấn Nhêxvigơ, tình cờ lật xem một tờ báo cũ, Pauxtôpxki biết tin hai anh trai đã hi sinh ngoài mặt trận. Ông vội trở về Matxcơva để an ủi mẹ già. Ông bị mất việc tại đoàn tàu cứu thương vì đã giễu cợt chuyến đi thăm mặt trận miền Tây của Nga hoàng Nicôlai II. Pauxtôpxki lại bôn ba khắp nước Nga, làm nhiều nghề: Công nhân nhà máy luyện kim, công nhân nhà máy hơi nước, làm nghề đánh cá… Đây là cơ sở để ông viết những tác phẩm sinh động về cuộc sống người công nhân và những truyện ngắn về biển. Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917 thành công, Pauxtôpxki trở lại Matxcơva làm nhân viên biên tập cho một tờ báo và sống trong không khí hào hùng của cuộc Cách mạng. Nội chiến xảy ra, ông gia nhập Hồng quân. Sau đó ông đi khắp Liên bang Xô viết từ Kiep đến Ôđetxa, qua Batum, rồi sang tận Bacu. Bước chân ông in dấu trên khắp nẻo đường của Tổ quốc. Trong khoảng thời gian đó, Pauxtôpxki tích lũy kiến thức, vốn sống, tìm tư liệu cho sáng tác. Những gì ông đã sống và trải nghiệm đều phục vụ trực tiếp cho hoạt động sáng tác sau này. Năm 1932, ông trở thành biên tập viên của hãng Thông tấn Nga, sau đó viết báo cho tờ Sự thật (Pravda).
Trong thế chiến thứ Hai, ông làm phóng viên tại mặt trận phía Nam. Năm 1943 ông từng viết kịch bản phim “Lecmôntôp” cho xưởng phim Gorki. Từ năm 1948 đến năm 1955, ông là giảng viên của Trường Viết văn Gorki. Giữa những năm 50 của thế kỷ XX, ông đi du lịch qua nhiều nước Châu Âu như Ý, Tiệp Khắc, Hà Lan, Pháp, Anh, Hi Lạp, Bungari… Bằng tất cả sự kiên trì, nỗ lực phấn đấu không ngừng, Pauxtôpxki đã biến những khát khao ấp ủ từ thuở ấu thơ bên những bản đồ địa lí thành hiện thực. Trên hành trình thực hiện ước mơ ấy, ông đã nâng đỡ, chắp cánh cho ước mơ của bao người bằng những áng văn xuôi mượt mà, dạt dào niềm tin vào bản chất cao đẹp và khả năng sáng tạo kì diệu của con người. Năm 1965, ông được đề cử giải Nôben Văn học. Tuy nhiên, năm đó giải được trao cho nhà văn Mikhain Sôlôkhôp với bộ tiểu thuyết sử thi Sông Đông êm đềm. Pauxtôpxki mất ngày 14 tháng 7 năm 1968 tại Matxcơva, kết thúc cuộc hành trình gom bụi quí nhưng bông hồng vàng ông để lại đã ươm mầm cho biết bao vườn hoa ngạt ngào sắc hương mới. 1.1.2. Sự nghiệp sáng tác Pauxtôpxki bắt đầu cầm bút khi còn là một học sinh trung học. Ban đầu ông thử sức trong lĩnh vực thơ ca. Một lần Pauxtôpxki gửi những bài thơ do ông sáng tác đến cho I. Bunhin, Bunhin khuyên ông nên chuyển sang viết văn. Trong thư gửi Pauxtôpxki, Bunhin viết: “Tôi nghĩ thế giới thực sự của cậu là những tác phẩm văn xuôi. Nếu cậu thực sự chuyên tâm tới lĩnh vực đó, tôi chắc chắn cậu sẽ làm được điều gì đó đáng kể” 3 . Pauxtôpxki dồn tất cả mối tình không thành cho thơ ca sang văn xuôi và gặt hái nhiều thành công. Năm 1912, truyện vừa Trên mặt nước (Na Vode) - tác phẩm đầu tay của Pauxtôpxki - ra đời, tiếp theo là tác phẩm Bộ tứ được đăng trên Những ngọn lửa (Kiep) nhưng tác phẩm chưa gây được tiếng vang. Sau khi cho đăng một vài truyện, nhận ra rằng những đứa con tinh thần của mình còn thiếu chất sống, ông quyết định tạm ngừng sáng tác để tự nếm trải thăng trầm của cuộc đời, tìm kiếm vẻ đẹp từ cuộc sống cần lao. Và Pauxtôpxki biết rằng nhất định một lúc nào đó ông sẽ cầm bút trở lại. Trong Bông hồng vàng, nhà văn tâm sự: “Tôi sống, tôi làm việc, tôi yêu, tôi đau 3 http://vi.wikipedia.org/wiki/Konstantin_Georgiyevich_Paustovsky
khổ, tôi hi vọng, tôi mơ ước, chỉ biết chắc một điều rằng, sớm hay muộn, đến tuổi trưởng thành hoặc hơn nữa, thậm chí có thể khi đã về già, tôi sẽ viết. Tôi sẽ viết không phải vì tôi đã đặt ra cho mình nhiệm vụ ấy mà là vì tâm hồn, trái tim, khối óc tôi đòi hỏi phải làm như vậy, Và bởi vì văn học, đối với tôi, là một hiện tượng đẹp đẽ nhất thế giới” [34, tr. 47]. Năm 1925, tập Những phác thảo biển khơi được xuất bản, đến năm 1929, tiểu thuyết lãng mạn Những đám mây lấp lánh ra mắt bạn đọc. Trong những năm ba mươi, Pauxtôpxki đi đến những công trường hừng hực khí thế của phong trào tập thể hóa nông nghiệp và công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa trên khắp nước Nga. Những sáng tác của Pauxtôpxki nở rộ trong thời kì này: Số phận Sáclơ Longxêvin (1933) Miền Cônkhiđa (1934) Hắc Hải (1936) Những ngày hè (1937) Ôrext Kiprenxki (1937) Câu chuyện phương Bắc (1938) Miền rừng Mêsora (1939) Năm 1932, Pauxtôpxki viết Vịnh Kara-Bunga (Vịnh Mõm Đen) đánh dấu một bước trưởng thành vượt bậc trong phong cách cũng như trong sự nghiệp sáng tác của ông. Trong tác phẩm này, Pauxtôpxki tập trung thể hiện công cuộc xây dựng nhà máy liên hợp hóa chất ở Kara – Bunga nhằm biến cải mảnh đất này từ một vùng khô cằn, hoang hóa thành ốc đảo xinh tươi. Nguyễn Hải Hà nhận định: “Truyện Kara – Bunga của Pauxtôpxki chính là bức tranh hùng vĩ về cuộc đấu tranh lớn lao của con người nhằm chính phục biển, đẩy lùi sa mạc, đem lại no ấm và màu xanh đến cho cuộc sống con người” [23, tr. 279]. Đây là tác phẩm dào dạt chất lãng mạn, phơi phới tinh thần dũng cảm. Thế giới nhân vật trong Kara – Bunga là những con người mạnh mẽ và quyết đoán: Kĩ sư Prôcônhiep, nhà địa chất Vaxiliep, kĩ sư Đavưđốp, kĩ sư Khôrôbức và nhiều nhân vật khác - những đại diện tiêu biểu cho con người mới xã hội chủ nghĩa. Cùng chủ đề với Kara- Bunga, truyện dài Miền Cônkhiđa khai thác những bước chuyển mình kì diệu của nhân dân Xô viết trong công cuộc chinh phục và cải
tạo vùng đất gần dãy núi Capca. Đầu những năm hai mươi, với tư cách là phóng viên tờ Ôđetxa, Pauxtôpxki từng đến Cônkhiđa. Khi đó, miền đất này chỉ là vùng đầm lầy, cây cối xác xơ, không để lại nhiều ấn tượng với tác giả. Năm 1933, Pauxtôpxki trở lại đây, diện mạo Cônkhiđa hoàn toàn thay đổi dưới bàn tay cải tạo, xây dựng của những người dân Xô viết. Sức sống mới bao trùm mảnh đất xưa đã khơi nguồn cảm hứng cho ông viết thiên truyện này. Những ngày hè tập trung khai thác đề tài vẻ đẹp của thế giới tự nhiên. Thiên nhiên trở thành yếu tố nghệ thuật quan trọng trong các sáng tác của Pauxtôpxki. Miền rừng Mêsora khắc họa khung cảnh tuyệt diệu của miền Trung nước Nga đồng thời thể hiện niềm tự hào của tác giả khi chứng kiến những đổi thay lớn lao trên khắp các nẻo đường Tổ quốc. Mùa thu năm 1955, tập Bông hồng vàng ra đời, lần đầu được đăng trên Tạp chí Tháng Mười (số tháng 9, tháng 10). Trước chiến tranh thế giới thứ Hai, Pauxtôpxki đã ấp ủ ý định viết một cuốn sách về nghề văn, thiên chức của người cầm bút, một số vấn đề về tâm lí học sáng tạo văn học. Trải qua một quá trình thai nghén, tác phẩm được hoàn thành. Có thể nói đây là tác phẩm mà Pauxtôpxki dành nhiều tâm huyết. Những quan niệm nghệ thuật được Pauxtôpxki nêu ra trong Bông hồng vàng trở thành những bài học kinh nghiệm quý giá cho những nhà văn trẻ của Nga và thế giới. Vậy mà, ngay khi mới ra đời, tập sách và người cha tinh thần của nó đã phải gánh chịu không ít lời chê trách khá nặng nề của giới phê bình văn học Nga lúc bấy giờ. Họ không ngại ngần phê phán những quan điểm Pauxtôpxki trình bày trong Bông hồng vàng là sự cách li văn học khỏi hiện thực cuộc sống. Hình tượng bông hồng vàng chỉ là một vật trang trí cho văn học, một biểu tượng của quan niệm “nghệ thuật vị nghệ thuật”. Song những lời chỉ trích này nhanh chóng bị chìm vào quên lãng bởi những gì thuộc về lẽ phải sẽ có sức sống vĩnh hằng, đúng như lời đề tựa cuốn sách: “Văn học nằm ngoài quy luật của sự băng hoại. Chỉ mình nó không thừa nhận cái chết” (Xantưcôp Sêđin). Truyện cuộc đời được viết trong khoảng thời gian từ năm 1947 đến năm 1967, gồm sáu quyển được xuất bản tại Nga: Những năm tháng xa xưa, Tuổi trẻ không bình lặng, Mở đầu một thế kỉ lạ lẫm, Thời kì những mong đợi lớn lao, Phóng về
Nam, Cuốn sách phiêu lưu. Nội dung tập truyện là lời tự thuật của Pauxtôpxki về những cột mốc quan trọng trong cuộc đời nhà văn, những người để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng tác giả, kỉ niệm về những chuyến đi, bài học quý trong kinh nghiệm sống và sáng tác. Truyện cuộc đời gồm nhiều câu chuyện nhỏ, mỗi mẩu chuyện có thể được xem như một truyện ngắn độc lập. Các tác phẩm của Pauxtôpxki ngày càng được độc giả thế giới biết đến nhiều hơn. Ngay từ giữa thập niên những năm 50, các truyện ngắn của ông được dịch ra nhiều thứ tiếng khác nhau. Với những đóng góp lớn lao về văn học, ông được nhà nước Liên Xô trao tặng Huân chương Lênin – một phần thưởng cao quí trong cuộc đời nhà văn. Tìm hiểu cuộc đời lao động nghệ thuật của ông, chúng ta càng trân trọng tấm lòng nhân hậu của một nghệ sĩ ngôn từ luôn yêu người, yêu đời, yêu cái đẹp. 1.2. Quan niệm nghệ thuật Một quan niệm nghệ thuật bao giờ cũng là tiền đề của một thi pháp nghệ thuật tương ứng. Những quan niệm của Pauxtôpxki về sáng tác văn học nói chung và truyện ngắn nói riêng là nền tảng hình thành phong cách nghệ thuật của ông. Trong Bông hồng vàng, Pauxtôpxki nêu lên ý nghĩa, tầm quan trọng của văn học nghệ thuật, sứ mệnh của nhà văn, một số vấn đề về tâm lí học sáng tạo văn học. Bên cạnh đó, ông truyền lại cả những kinh nghiệm quý giá của bản thân trong hoạt động sáng tác từ việc thu thập tư liệu cuộc sống, hình thành ý tưởng, cảm hứng sáng tác, gọt giũa câu chữ cho đến khi đứa con tinh thần của nhà văn chào đời. Nhà văn chân chính không thể không có vốn sống, không thể không hiểu biết về con người và thời đại mình. Cuộc sống của nhà văn không thể tách rời nhiệm vụ đi sâu, khám phá bản chất đời sống. 1.2.1. Trên những cuộc hành trình Theo Pauxtôpxki, nghề văn là một nghề cao quý, đòi hỏi nhà văn phải bỏ nhiều tâm sức để có được những con chữ chắt lọc từ tâm can mình. Nhà văn phải biết chuyển “lượng sống” thành “chất sống”, nghĩa là chuyển những trải nghiệm của mình thành một hiện thực thứ hai trong văn chương ở dạng cô đọng nhất, tinh chất nhất.
Ông quan niệm mỗi ngày sống là một ngày đi thực tế và trải đời mình ra để viết. Đó chính là quá trình khai thác những vỉa quặng cuộc sống đã kết tinh trong bản thân người cầm bút. Cuộc đời và sự nghiệp văn chương của Pauxtôpxki là ví dụ điển hình cho quan niệm nghệ thuật ấy. Để tìm đúng hướng đi trong việc thể hiện mình trên con đường nghệ thuật, Pauxtôpxki đã trải nghiệm quá trình đấu tranh không ngừng với bản thân. Trước khi đến với văn xuôi, Pauxtôpxki tập làm thơ. Khi còn là học sinh trung học, Pauxtôpxki làm thơ nhiều đến nỗi chỉ trong một tháng đã hết một quyển vở dày. Không bao lâu sau, Pauxtôpxki nhận ra “đó chỉ là cái hào nhoáng bề ngoài, là những bông hoa làm bằng vỏ bào nhuộm khéo, một thứ vàng mạ” [34, tr. 35] và chuyển sang viết truyện ngắn. Ông hiểu rằng những cái sặc sỡ, hào nhoáng bề ngoài không bao giờ có thể tạo nên một tác phẩm văn học chân chính, một nhà văn chân chính. Giai đoạn mới sáng tác, ông viết nhiều nhưng “những nhân vật của ông vẫn chơi vơi trong bầu trời lạnh lẽo của những cá nhân tự coi mình là phi thường nên đơn độc. Họ cảm thấy mình ở ngoài cuộc sống chung, vì thế họ bị coi là những con người tình cờ đến sống giữa thế gian này” [23, tr. 275]. Nhận ra sắc màu nhợt nhạt của những đứa con tinh thần của mình, Pauxtôpxki quyết định phải đặt cuộc đời lên trên trang sách, phải sống đã rồi mới có thể viết. Niềm say mê khám phá những điều mới lạ thôi thúc nhà văn lên đường. Đến những vùng đất mới, quan sát sắc xanh quyến rũ của những chân trời lạ, tiếp xúc với đủ kiểu người giúp nhà văn thấu hiểu hơn bản chất cuộc sống. Với Pauxtôpxki, “mỗi chuyến đi là sự thâm nhập vào lĩnh vực những gì lớn lao và đẹp đẽ” [35, tr. 279]. Những chuyến đi giúp ông nhận ra chuỗi nối tiếp bất tận của cái đẹp trong đời sống. Ta bắt gặp trong sáng tác của ông những bức họa thiên nhiên bốn mùa tuyệt đẹp bằng ngôn từ với gam màu tươi sáng, nồng ấm. Ông không chỉ nhận thấy vẻ đẹp của thiên nhiên Nga mà còn phát hiện vẻ đẹp của con người Nga đôn hậu, bình dị. Trên hành trình sống và viết, Pauxtôpxki không chỉ thực hiện nhiệm vụ của một nhà văn tích lũy kinh nghiệm sáng tác mà ông còn sắm vai nhà sử học, một họa sĩ, một nhiếp ảnh gia, một kiến trúc sư, một nhà thơ… nhằm không ngừng đào sâu, mở rộng mọi biên độ nắm bắt cái đẹp của sự sống.
Chính những chuyến đi đã tạo nguồn cảm hứng cho hoạt động sáng tác của nhà văn. Pauxtôpxki bộc bạch: “Bản thân nghề nghiệp viết văn bắt buộc nhà văn phải sống một cuộc sống đa dạng, không bình yên, can thiệp vào những hiện thực khác nhau của cuộc sống, gặp gỡ đủ loại người, đi đến mọi ngõ ngách, mọi miền của đất nước” [35, tr. 13 – 14]. Bức tranh sinh động về hiện thực sống và đấu tranh của đất nước Xô viết, vẻ đẹp tâm hồn Nga, tính cách Nga tỏa sáng rạng ngời trong hi sinh, gian khổ đã được tái hiện trong các tác phẩm Thép đã tôi thế đấy (N. Ôxtrôpxki), Đội cận vệ thanh niên (A. Phađêep), Số phận con người (M. Sôlôkhôp), Tính cách Nga (A. Tônxtôi)… Pauxtôpxki cũng không rời xa hiện thực, bởi theo ông: “không thể hình dung ra nhà văn Xô viết, người sống cùng với thời đại chúng ta, lại không biết đất nước mình, không đến những công trường xây dựng và không trực tiếp tham gia vào cuộc sống của nhân dân mình” [35, tr. 14]. Hòa mình vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội sôi nổi, sáng tác của Pauxtôpxki tập trung phản ánh không khí thời đại. Đó là thời kì cả nước Nga như một công trường hùng vĩ của những kế hoạch 5 năm. Tác phẩm của ông là bài ca ca ngợi sức sáng tạo của tuổi trẻ Xô viết trong công cuộc chinh phục thiên nhiên và xây dựng xã hội mới. Để có những trang viết thật sự có giá trị, nhà văn phải sống trọn vẹn với thời đại mình. Pauxtôpxki đến những chân trời mới, tái hiện “chân dung những con người đẹp đẽ và bình dị, sống trên khắp miền đất bao la của tổ quốc chúng ta” [35, tr. 46]. Từng con người ông đã gặp gỡ, tiếp xúc đều được nhà văn nhìn nhận với tư cách “những con người của tương lai đẹp đẽ” [35, tr. 46]. Pauxtôpxki bao giờ cũng đặt con người ở góc độ nhiều ánh sáng nhất. Thế giới nhân vật trong sáng tác của Pauxtôpxki là con người làm chủ cuộc sống, con người tạo dựng tương lai. Theo trang viết của tác giả qua chiều dài tháng năm, ta như nghe thấy nhịp điệu của những cuộc hành trình đến vùng đất mới - tiếng lăn bánh của đoàn tàu, cái tĩnh lặng của sân ga giữa đêm đông giá buốt, tiếng còi tàu thủy, nỗi bâng khuâng của con người trong những chuyến đi xa, sự chuyển mình của nước Nga những tháng năm sôi nổi. Kết quả gặt hái trên hành trình cuộc sống đã tôi đúc trong trái tim nhà văn một bản lĩnh nghệ thuật cứng cỏi, giúp ông từng bước khẳng định cá tính sáng tạo trên những chặng đường khám phá, chinh phục nghệ thuật.