Luận văn tốt nghiệp: Đánh giá hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường của dự án xây dựng trạm xử lý nước thải mỏ than Na Dương

Chia sẻ: Nguyễn Thị Bích Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:80

Thêm vào BST

Báo xấu

158
lượt xem 51
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Công nghiệp than là một ngành kinh tế quan trọng của nước ta, cung cấp nguồn nhiên liệu chủ yếu phục vụ các ngành công nghiệp (sản xuất điện, vật liệu xây dựng, hoá chất, phân bón, giao thông vận tải, chế biến lương thực, thực phẩm), dân dụng ( làm chất đốt sinh hoạt cho các vùng nông thôn, miền núi) và xuất khẩu

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn tốt nghiệp: Đánh giá hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường của dự án xây dựng trạm xử lý nước thải mỏ than Na Dương

LU N VĂN T T NGHI P TÀI: “ ÁNH GIÁ HI U QU KINH T , XÃ H I VÀ MÔI TRƯ NG C A D ÁN XÂY D NG TR M X LÝ NƯ C TH I M THAN NA DƯƠNG.” 1
M CL C DANH M C CH VI T T T ...................................................................... 1 DANH M C B NG BI U ............................................................................ 7 DANH M C CÁC HÌNH .............................................................................. 8 L IM U ................................................................................................ 9 1. M c ích nghiên c u. ............................................................................... 10 2. Ph m vi nghiên c u. ................................................................................. 10 3. Phương pháp nghiên c u.......................................................................... 10 4. C u trúc tài. .......................................................................................... 11 L I C M ƠN ...................................... Error! Bookmark not defined. L I CAM OAN ................................. Error! Bookmark not defined. Chương 1. T NG QUAN V ÁNH GIÁ HI U QU C AD ÁN U TƯ CHO MÔI TRƯ NG. .......................................................................... 12 1.1. ánh giá hi u qu c a d án u tư và hi u qu c a d án u tư. .. 12 1.1.1. Khái ni m d án u tư. ...................................................................... 12 1.1.2. Hi u qu c a d án u tư. ................................................................ 12 1.1.3. D án u tư cho môi trư ng và hi u qu c a d án u tư cho môi trư ng. ........................................................................................................... 14 1.1.3.1. Khái ni m d án môi trư ng........................................................... 14 1.1.3.2. Hi u qu tài chính, kinh t - xã h i, môi trư ng c a d án.............. 14 1.2. Các phương pháp ánh giá hi u qu c a d án môi trư ng................... 20 1.2.1. Phương pháp phân tích chi phí hi u qu . ........................................... 20 1.2.2. Phương pháp phân tích a m c tiêu. .................................................. 20 1.2.3. Phương pháp phân tích chi phí l i ích. ............................................... 21 1.3. Phương pháp phân tích chi phí l i ích i v i m t d án môi trư ng. .. 21 1.3.1. Khái ni m phân tích chi phí l i ích. .................................................... 21 1.3.2. M c ích và ý nghĩa c a CBA. ....................................................... 23 2
1.3.3. Các bư c ti n hành CBA. ............................................................... 23 1.3.4. Các ch tiêu trong phân tích CBA. .................................................. 23 1.3.4.1. L a ch n các thông s liên quan..................................................... 23 1.3.4.2. Các ch tiêu tính toán:..................................................................... 25 1.3.5. Phân tích nh y. .......................................................................... 27 Ti u k t chương 1............................................................................................. 28 Chương 2. TÁC NG MÔI TRƯ NG C A HO T NG KHAI THÁC THAN TR NG Ô NHI M MÔI TRƯ NG C A M THAN NA DƯƠNG. 29 2.1.Tác ng môi trư ng c a ho t ng khai thác than ................................ 29 2.1.1. Môi trư ng không khí. .................................................................. 29 2.1.2 Ti ng n. ......................................................................................... 30 2.1.3. Môi trư ng nư c. ............................................................................ 30 2.1.4. Gi m di n tích r ng ........................................................................ 30 2.1.5. Ô nhi m môi trư ng t và làm m t qu s d ng t..................... 31 2.1.6. Gây ô nhi m b bi n. ...................................................................... 31 2.1.7 Tác ng n a d ng sinh h c. ..................................................... 31 2.1.8. Tác ng n kinh t xã h i. ........................................................... 32 2.1.9. Tác ng n s c kho . .................................................................. 32 2.2. Tác ng môi trư ng c a ho t ng khai thác than t i m than Na Dương. .............................................................................................................. 32 2.2.1. V trí a lý và i u ki n t nhiên xã h i c a khu v c khai thác than Na Dương. ..................................................................................................... 32 2.2.2. Các tác ng môi trư ng c a ho t ng khai thác than t i m Na Dương............................................................................................................ 35 2.2.2.1. Tác ng c a b i. ........................................................................... 35 2.2.2.2. Tác ng c a khí th i. ................................................................... 37 2.2.2.3. Tác ng n môi trư ng nư c....................................................... 37 2.2.2.4. Tác ng n môi trư ng không khí do b i, khí và hơi c. ........... 41 2.2.2.5. Tác ng t i môi trư ng t. .......................................................... 42 2.2.2.6. Tác ng t i môi trư ng t do ch t th i r n. ................................. 44 3
2.2.2.7. ánh giá s c và r i ro môi trư ng. .............................................. 46 2.2.2.8. Tác ng t i tài nguyên, sinh h c và h sinh thái............................ 47 2.2.2.9. Tác ng n môi trư ng kinh t - xã h i. ....................................... 49 2.3. Hi n tr ng ô nhi m nư c th i m t i Na Dương. ................................. 51 Ti u k t chương 2............................................................................................. 53 Chương 3. ÁNH GIÁ HI U QU KINH T , XÃ H I VÀ MÔI TRƯ NG C A D ÁN XÂY D NG TR M X LÝ NƯ C TH I M THAN NA DƯƠNG. ............................................................................................ 54 3.1. S c n thi t ph i u tư. ........................................................................... 54 3.2. L a ch n công ngh s d ng. ................................................................... 55 3.3. Các h ng m c công trình và chi phí u tư. ............................................ 58 3.3.1. Chi phí xây d ng ................................................................................. 58 3.3.2. Chi phí thi t b ................................................................................. 60 3.2.3.Chi phí qu n lý d án, chi phí u tư xây d ng ................................... 62 3.2.4. Chi phí b i thư ng gi i phóng m t b ng tái nh cư .......................... 64 3.3.5. Chi phí v n hành c a d án ........................................................... 65 3. 4. L i ích c a d án. ..................................................................................... 67 3.4.1. Gi m chi phí x lý nư c th i: ......................................................... 67 3.4.2. L i ích t vi c bán nư c s ch ........................................................ 67 3.5. Tính toán các ch tiêu. ........................................................................... 69 3.6. Phân tích nh y. ................................................................................. 70 3.6.1. Khi t su t chi t kh u thay i: ...................................................... 70 3.6.2. Khi giá bán nư c thay i. .............................................................. 71 3.7. K t lu n. .................................................................................................... 73 3.8. Ki n ngh và xu t. ................................................................................ 75 3.8.1. Ki n ngh . ............................................................................................ 75 3.8.1.1. Ki n ngh i v i công ty than Na Dương.................................... 75 3.8.1.2 .Ki n ngh n các bên liên quan. .................................................... 75 3.8.2. M ts xu t: ................................................................................ 77 3.8.2.1 Hoàn thi n h th ng pháp lu t. ........................................................ 77 4
3.8.2.2.Các xu t liên quan n h th ng qu n lý. .................................... 78 3.8.2.3. Các xu t v các bi n pháp khoa h c công ngh , k thu t. .......... 78 3.8.2.4.Các xu t v công tác tuyên truy n, giáo d c môi trư ng. ............ 78 Ti u k t chương 3............................................................................................. 79 5
DANH M C CH VI T T T Ch vi t t t TKV T p oàn Công nghi p Than – Khoáng s n Vi t Nam CBA Phân tích chi phí l i ích. NPV Giá tr hi n t i ròng. BCR T su t l i nhu n. IRR T l hoàn v n n i b . TCCP Tiêu chu n cho phép. TCVN Tiêu chu n Vi t Nam. WHO T ch c y t th gi i. TTNT Tài nguyên môi trư ng. TTHN Trách nhi m h u h n. KHCN Khoa h c công ngh 6
DANH M C B NG BI U STT Tên b ng Trang B ng 1.1 Các ch tiêu ánh giá c a phương pháp CBA 27 B ng 2.1. Ch t lư ng nư c th i moong khai thác m than Na Dương 52 B ng 3.1. Khái toán chi phí xây d ng 59 B ng 3.2. Khái toán chi phí thi t b . 61 B ng 3.3. Chi phí qu n lý d án, chi phí u tư. 63 B ng 3.4. B ng chi phí ban u 65 B ng 3.5. Chi phí v n hành 65 B ng 3.6. Chi phí c a d án 67 B ng 3.7. L i ích c a d án trong 1 năm 68 B ng 3.8. Danh m c các l i ích chưa lư ng hóa ư c 69 B ng 3.9. L i ích và chi phí c a d án. 69 B ng 3.10. K t qu tính toán các ch tiêu 70 B ng 3.11. Các ch tiêu thay i khi thay i h s chi t kh u(r) 71 B ng 3.12. Các ch tiêu thay i khi giá bán nư c thay i 72 7
DANH M C CÁC HÌNH STT Tên hình Trang 58 Hình 3.1 Sơ công ngh x lý nư c th i m than Na Dương 72 Hình 3.2. Bi u th hi n s thay i NPV khi r thay i 73 Hình 3.3. Bi u th hi n s thay i c a NPV khi giá bán nư c s ch thay i . 8
L IM U Công nghi p than là m t ngành kinh t quan tr ng c a nư c ta, cung c p ngu n nhiên li u ch y u ph c v các ngành công nghi p (s n xu t i n, v t li u xây d ng, hoá ch t, phân bón, giao thông v n t i, ch bi n lương th c, th c ph m), dân d ng ( làm ch t t sinh ho t cho các vùng nông thôn, mi n núi) và xu t kh u. Trong nh ng năm g n ây, ngành khai thác than phát tri n m nh m áp ng nhu c u ngày càng gia tăng tiêu th trong nư c và xu t kh u, ng th i cũng gây ra tác ng m nh m n môi trư ng sinh thái. Khai thác than á b ng phương pháp l thiên t o nên lư ng t á th i l n, ô nhi m b i, ô nhi m nư c, m t r ng. Khai thác than b ng phương pháp h m lò hi n nay làm m t 50% tr lư ng, gây lún t, ô nhi m nư c, tiêu hao g ch ng lò và gây các tai n n h m lò. Ch bi n và sàng tuy n than t o ra b i và nư c th i ch a than, kim lo i n ng. Ð t than t o ra khí SO2, CO2. Theo tính toán m t nhà máy nhi t i n ch y than công su t 1.000 MW hàng năm th i ra môi trư ng 5 tri u t n CO2, 18.000 t n N0X, 11.000 - 680.000 t n ph th i r n. Trong thành ph n ch t th i r n, b i, nư c th i thư ng ch a kim lo i n ng và ch t phóng x c h i. Ho t ng khai thác than n u không i cùng v i các bi n pháp b o v môi trư ng s d n n ô nhi m, suy thoái môi trư ng, c n ki t tài nguyên thiên nhiên. Ô nhi m môi trư ng s tác ng tr c ti p n s c kh e con ngư i, làm suy thoái các h sinh thái. 9
1. M c ích nghiên c u. Rõ ràng, vi c x lý nư c th i m trong ho t ng khai thác than là r t c n thi t. Tuy nhiên, trên th c t , ô nhi m nư c th i m v n ang là m t v n ang m c c nh báo. Các tr m x lý nư c th i m chưa áp ng ư c nhu c u x lý, hi u qu v n hành chưa cao. Các nhà u tư, khai thác than có khi còn chưa chú tr ng m t cách nghiêm túc v n x lý nư c th i m . Th c t là, môi trư ng t, nư c, sinh v t, s c kh e con ngư i… ang ngày càng b ô nhi m n ng n do tác ng c a nư c th i m , gây ra nh ng h u qu áng ti c v m t kinh t , xã h i và môi trư ng trong ho t ng khai thác than. Thông qua nh ng ki n th c ã ư c h c cùng v i nh ng ki n th c thu nh n ư c t t th c t p t i Vi n KHCN M - TKV, tôi ch n tài “ ánh giá hi u qu c a d án tr m x lý nư c th i m than Na Dương”, nh m m c ích nêu lên ư c th c tr ng ô nhi m môi trư ng nói chung, cũng như tác ng c a ô nhi m nư c th i m do ho t ng khai thác than gây ra. Thông qua ánh giá hi u qu kinh t , xã h i và môi trư ng c a vi c xây d ng nhà máy nư c th i Na Dương có nh ng ý ki n xu t cho vi c xây d ng tr m x lý nư c th i cho ho t ng khai thác than t i m Na Dương nói riêng và lĩnh v c khai thác than nói chung. 2. Ph m vi nghiên c u. tài ch n d án u tư tr m x lý nư c th i m than Na Dương, do Công ty m t thành viên Than Na Dương, t p oàn Than Khoáng s n Vi t Nam ( TKV) làm ch u tư nghiên c u và tính toán. D án tr m x lý nư c th i m than Na Dương n m trong d án C i t o và m r ng công su t khai thác m than Na Dương, v i các h ng m c u tư s ư c trình bày k hơn chương 3 c a tài. 3. Phương pháp nghiên c u. ti n hành nghiên c u, tính toán và ánh giá hi u qu , tài s d ng các phương pháp nghiên c u sau: Phương pháp i u tra, thu th p s li u: Các s li u s d ng trong chuyên ư c tìm hi u thông qua thu th p t các ngu n: Vi n KHCN M - TKV, qua Internet, qua i u tra và tác gi t t ng h p Phương pháp chuyên gia: 10
Do th i gian nghiên c u không dài và kh i lư ng ki n th c còn h n ch , phương pháp h i ý ki n chuyên gia ã giúp tôi hoàn thi n tài nghiên c u c a mình hơn. H i ý ki n chuyên gia v vi c ch ra ư c các chi phí và l i ích ( c gián ti p và tr c ti p, lư ng hóa ư c và không lư ng hóa ư c) cũng như các phương pháp tính toán, phương pháp lu n ã cung c p cho tôi thêm nhi u ki n th c c n thi t hoàn thành tài nghiên c u c a mình. Phương pháp x lý s li u b ng ph nmm m Excel. Các s li u thông qua i u tra, thu th p, ư c ti n hành phân lo i và ưa vào x lý thông qua các ph n m m Excel. Các k t qu thu ư c qua quá trình x lý ư c ưa vào phân tích và là cơ s cho các ánh giá cũng như ưa ra các k t lu n và ki n ngh c a tài. Phương pháp nh giá tr c ti p Có r t nhi u phương pháp nh giá tr c ti p thi t h i do ô nhi m. M t trong s phương pháp quan tr ng hay s d ng là so sánh năng su t và s n lư ng, nh giá tác ng n s c kho , nh giá chi phí gi m thi u t i ngu n, nh giá hi u qu s d ng m i, tra b ng giá tr thi t h i…. 4. C u trúc tài. Ngoài l i m u và ph n k t lu n, n i dung nghiên c u c a tài g m 3 chương: Chương 1: T ng quan v ánh giá hi u qu c a các d án u tư cho môi trư ng. Chương 2: Tác ng môi trư ng c a ho t ng khai thác than và hi n tr ngô nhi m nư c c a ho t ng khai thác than t i m Na Dương- L ng Sơn. Chương 3: ánh giá hi u qu kinh t , xã h i và môi trư ng c a d án xây d ng tr m x lý nư c th i m Na Dương. 11
Chương 1. T NG QUAN V ÁNH GIÁ HI U QU C AD ÁN U TƯ CHO MÔI TRƯ NG. 1.1. ánh giá hi u qu c a d án u tư và hi u qu c a d án u tư. 1.1.1. Khái ni m d án u tư. Hi n nay, có nhi u nh nghĩa khác nhau v d án u tư, ch ng h n, ngân hàng th gi i (WB) nh nghĩa d án u tư là t ng th các chính sách ho t ng và chi phí liên quan v i nhau ư c ho ch nh nh m t ư c nh ng m c tiêu nh t nh trong th i gian nh t nh. Theo quan i m c a T ch c phát tri n công nghi p c a Liên H p Qu c( UNIDO) thì d án u tư là m t ngh u tư t o ra, m r ng ho c phát tri n nh ng năng l c nh t nh nh m tăng s n lư ng hàng hoá ho c d ch v t i m tc ng ng trong m t th i kỳ nh t nh. Có nhi u quan i m cho r ng, d án u tư ph i nh m vào vi c s d ng có hi u qu các y u t u vào thu ư c u ra phù h p v i nh ng m c tiêu ã nh. Trong các d án u tư, u vào là lao ng, nguyên, v t li u, nhiên li u, t ai, v n… có th g i chung là tài nguyên; u ra là các s n ph m, d ch v ho c nâng cao ch t lư ng s n ph m, d ch v ho c là s gi m b t u vào. S d ng u vào ư c hi u là t h p các gi i pháp công ngh , bi n pháp công ngh , bi n pháp t ch c qu n tr và các chính sách. Như v y, theo cách hi u này thì có th xem d án u tư là t ng th các gi i pháp nh m s d ng các ngu n tài nguyên h u h n hi n có t o ra nh ng l i ích thi t th c cho nhà u tư và xã h i. 1.1.2. Hi u qu c a d án u tư. Hi u qu u tư là khái ni m dùng ch k t qu so sánh gi a l i ích u tư mang l i và chi phí u tư ã b ra. Nguyên t c chung xác nh úng n, y các l i ích và chi phí là so sánh gi a tr ng thái có d án u tư và tr ng thái không có d án u tư. S chênh l ch gi a hai tr ng thái ó c u thành tác ng c a d án u tư. C n phân bi t gi a tr ng thái không có d án u tư và không có d án trư c khi có d án. có th d hi u có th l y trư ng h p m t b nh nhân: tr ng thái 12
trư c khi u ng thu c hoàn toàn khác v i tr ng thái trư c khi u ng thu c. Tr ng thái trư c khi u ng thu c là tr ng thái t i m t th i i m nh t nh trư c khi u ng thu c, còn tr ng thái không u ng thu c s b ng tr ng thái trư c khi u ng thu c c ng thêm các di n bi n c a b nh trong th i gian ti p theo. T ng quan v các chi phí và l i ích c a m t d án u tư: Theo ph m vi phát sinh, có các chi phí và l i ích: Tr c ti p: Là các chi phí và l i ích phát sinh trong ph m vi d án. Gián ti p: Là các chi phí và l i ích phát sinh bên ngoài d án, nhưng liên quan tr c ti p n d án ang xem xét, g m các chi phí và l i ích liên quan n u vào và u ra c a d án. Theo n i dung kinh t , có các chi phí và l i ích: Tài chính: là các chi phí và l i ích tài chính xét trong ph m vi doanh nghi p. Kinh t , xã h i, môi trư ng: là chi phí và l i ích xét trên ph m vi n n kinh t ( qu c gia), bao g m tăng thu nh p qu c dân, t o vi c làm, công b ng xã h i, b o v môi sinh, an ninh qu c phòng, nâng cao dân trí… Theo th i gian, có các chi phí, l i ích: - Trư c m t. - Lâu dài. Theo ch th hư ng th l i ích và ch u chi phí, có các chi phí và l i ích: - Các cá nhân. - Doanh nghi p. - a phương, vùng lãnh th . - Qu c gia ( n n kinh t ). Phân lo i hi u qu : Theo cách phân lo i chi phí và l i ích như trên, hi u qu c a d án u tư có th phân lo i theo các tiêu chí sau: - Hi u qu tr c ti p và hi u qu gián ti p. - Hi u qu tài chính và hi u qu kinh t - xã h i. - Hi u qu trư c m t và hi u qu lâu dài. - Hi u qu doanh nghi p, hi u qu vùng lãnh th , hi u qu qu c gia. 13
1.1.3. D án u tư cho môi trư ng và hi u qu c a d án u tư cho môi trư ng. 1.1.3.1. Khái ni m d án môi trư ng. D án u tư : là t p h p nh ng xu t v vi c b v n t o m i m r ng ho c c i t o các i tư ng nh t nh nh m t ư c tăng trư ng v s lư ng, c i ti n ho c nâng cao ch t lư ng c a s n ph m hay d ch v nào ó trong m t kho ng th i gian nh t nh. D án u tư cho môi trư ng : là t p h p nh ng xu t v vi c b v n nh m c i t o môi trư ng, kh c ph c ho c h n ch nh ng tác ng c a ho t ng phát tri n n môi trư ng t nhiên và môi trư ng xã h i. M c tiêu cu i cùng c a b t kỳ d án nào cũng là l i nhu n. i v i d án u tư thông thư ng, l i nhu n thu ư c t vi c b v n u tư cho m t quá trình s n xu t kinh doanh hàng hoá d ch v . i v i d án môi trư ng l i ích thu ư c t vi c u tư b o v môi trư ng ( ho c c i thi n môi trư ng ), thông thư ng nh ng l i ích này khó nh lư ng b ng ti n. 1.1.3.2. Hi u qu tài chính, kinh t - xã h i, môi trư ng c a d án. a. Hi u qu tài chính : Hi u qu tài chính, hay còn g i là hi u qu thương m i c a d án ư c xác nh trên giác doanh nghi p. ây là bư c u tiên trong phân tích hi u qu c a m t d án. Nó c p n vi c ánh giá tính kh thi c a d án t góc k t qu tài chính. B i v y, thu nh p và chi phí c a d án ư c tính b ng ti n theo giá tr th trư ng th c t . N i dung phân tích hi u qu thương m i c a d án u tư g m có: - Phân tích hi u qu v n u tư. - Phân tích tài chính. Phân tích hi u qu u tư là xác nh hi u qu hi u qu c a các ngu n l c ư c ưa vào d án. Nói rõ hơn là xác nh s ti n lãi thu ư c trên s v n b ra mà không xem xét ngu n tài chính tài tr cho d án như th nào. Ngư c l i, phân tích tài chính là xem xét vi c tài tr cho d án nh m m b o r ng các ngu n tài chính s n 14
có s cho phép xây d ng v n hành d án m t cách trôi ch y. Thông thư ng các ngu n tài tr cho d án bao g m v n c ph n và v n vay. xác nh hi u qu kinh t v n u tư c a d án, ngư i ta thư ng s d ng các phương pháp ( hay còn g i là các tiêu chu n ánh giá) sau ây: (1) T l lãi ơn gi n: t l lãi ơn gi n là t s gi a l i nhu n ròng t ư c trong năm bình thư ng trên s v n u tư ban u. T l lãi ơn gi n c a t ng v n u tư: F +Y R= I Trong ó: F – L i nhu n ròng trong năm bình thư ng. Y – Lãi ti n vay trong năm bình thư ng. I – T ng v n u tư. Q – V n c ph n u tư. N u R cao hơn t l lãi t i thi u ho c lãi su t trên th trư ng tài chính, tùy theo nhà u tư xác nh, thì d án ư c coi là hi u qu , t c là ư c ch p nh n. (2) Th i h n thu h i v n: Phương pháp này xác nh th i gian c n thi t d án hoàn l iv n u tư ã b ra b ng kh u hao ( D) và lãi ròng ( F). Như v y, th i gian thu h i v n là th i gian trong ó d án s tích lũy các kho n kh u hao và lãi ròng bù p t ng v n u tư ã b ra. ư c xác nh như sau: p I= ∑ ( D + Ft ) t =0 Trong ó: t – các năm trong i d án ư c ký hi u t 1 n n. p – th i h n thu h i v n. I, D, F- như ã nêu trên. (3) Giá tr hi n t i ròng ( NPV) (4) T l lãi n i b .( IRR) (5) T l L i ích / Chi phí.( BCR ) ( Các ch tiêu này s ư c trình bày k hơn ph n sau) 15
Vi c l a ch n phương pháp ph thu c vào c i m và m c tiêu c a d án, vào môi trư ng kinh t , vào giai o n ánh giá d án, vào kh năng s n có s li u… Trong trư ng h p có hai hay nhi u d án so sánh v i nhau thì ph i s d ng cùng m t phương pháp ánh giá m b o tính có th so sánh ư c. V n t ra là làm th nào lư ng hoá ư c nh ng l i ích môi trư ng t ó th m nh d án, xem xét d án ó mang l i hi u qu hay không và t ó ưa ra quy t nh u tư úng n. b. Hi u qu kinh t - xã h i c a d án. M c ích c a phân tích hi u qu kinh t - xã h i là ánh giá s óng góp c a d án vào t t c các m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i c a t nư c. Vì v y, ngoài các ch tiêu NPV, IRR, B/ C…thì giá tr gia tăng VA ( value added) ư c coi như m t tiêu chu n quan tr ng nh t xác nh nh hư ng c a d án i v i n n kinh t . Ngoài ra, ngư i ta còn s d ng m t lo t các ch tiêu b sung nh m nêu ư c nh ng tác ng c a d án lên các khía c nh riêng bi t c a i s ng kinh t - xã h i trong ph m vi mà d án ang xem xét. Ch ng h n nh ng tác ng n vi c làm, phân ph i l i ích và chi phí, thu nh p ngo i h i, kh năng c nh tranh qu c t c a s n ph m… i v i nh ng tác ng mà m c nh hư ng c a chúng không th lư ng hoá ư c, có th s d ng phân tích nh tính thông qua nh ng xem xét b sung như tác ng n k t c u h t ng, trình công ngh k thu t, môi trư ng.... Khi phân tích hi u qu kinh t - xã h i trên giác kinh t qu c dân, ngư i ta không s d ng giá th trư ng th c t mà s d ng giá i u ch nh ( adjust) hay còn g i là giá n, giá m ( shadow price) g n gi ng như giá xã h i ( chi phí xã h i c n thi t). Nguyên nhân là do trong th c t không có nh ng n n kinh t th trư ng c nh tranh hoàn h o và giá th trư ng trong nhi u trư ng h p không ph n ánh úng chi phí xã h i do ó s can thi p c a Nhà nư c và tính không hoàn h o c a th trư ng. Tương t , t giá h i oái chính th c cũng ư c thay b ng t giá i u ch nh (t giá th c) và nh hư ng c a y u t th i gian không ư c xác nh b ng cách chi t kh u theo t l lãi su t th c t trên th trư ng v n mà theo t su t chi t kh u xã h i. Tóm l i, giá c ư c s d ng trong phân tích hi u qu kinh t - xã h i ph i ph n ánh úng l i ích và chi phí th c c a xã h i. 16
Các ch tiêu dùng ánh giá hi u qu kinh t - xã h i c a d án bao g m: (1) Giá tr gia tăng thu n tuý ( NVA ) ây là ch tiêu cơ b n ph n ánh hi u qu kinh t xã h i c a d án. Giá tr gia tăng thu n tuý là m c chênh l ch gi a giá tr u ra và giá tr u vào. NVA = O –(MI+I) Trong ó : NVA là giá tr gia tăng thu n tuý do d án em l i O là giá tr u ra c a d án MI là giá tr u vào v t ch t thư ng xuyên và các d ch v mua ngoài theo yêu c u. I là v n u tư bao g m chi phí xây d ng nhà xư ng, mua s m máy móc thi t b N u NVA > 0 thì d án kh thi và ngư c l i. (2) Các ch tiêu giá tr hi n t i ròng c a d án ( NPV), t su t l i nhu n (BCR), h s hoàn v n n i b ( IRR) tương t như các ch tiêu phân tích tài chính nhưng các chi phí và l i ích có tính n nh ng nh hư ng t i môi trư ng, xã h i. (3) Ch tiêu s lao ng bao g m s lao ng có vi c làm và s lao ng có vi c làm trên m t ơn v v n u tư. - S lao ng có vi c làm : g m s lao ng có vi c làm tr c ti p cho d án và s lao ng có vi c làm các d án liên i. Các d án liên i là các d án khác ư c th c hi n do s òi h i c a d án ang ư c xem xét. - S lao ng có vi c làm trên m t ơn v v n u tư (4) Các ch tiêu v phân ph i thu nh p và công b ng xã h i. ây là m t ch tiêu quan tr ng, nó giúp ánh giá ư c s óng góp c a d án vào vi c th c hi n m c tiêu phân ph i và xác nh ư c nh ng tác ng c a d án n quá trình i u ti t thu nh p theo nhóm dân cư và theo vùng lãnh th . Th c ch t c a ch tiêu này là xem xét giá tr gia tăng c a d án và các d án liên i (n u có) s ư c phân ph i cho các nhóm i tư ng khác nhau ( bao g m ngư i làm công ăn lương, ngư i hư ng l i nhu n, nhà nư c) ho c gi a các vùng lãnh th như th nào, 17
có áp ng ư c m c tiêu phát tri n kinh t xa h i trong giai o n nh t nh hay không (5) Ch tiêu ti t ki m và tăng ngu n ngo i t . Ti t ki m ngo i t và tăng ngu n thu ngo i t s h u nh m h n ch d n s l thu c vào vi n tr nư c ngoài và t o nên cán cân thanh toán h p lý là h t s c c n thi t i v i các nư c ang phát tri n. Vì v y ây cũng là m t ch tiêu r t áng quan tâm khi phân tích m t d án u tư. tính ư c ch tiêu này ph i tính ư c t ng s ngo i t ti t ki m ư c và ti t ki m sau ó tr i t ng phí t n v s ngo i t trong quá trình tri n khai c a d án. (6) Các tác ng khác c a d án: Các tác ng n môi trư ng sinh thái: Vi c th c hi n d án thư ng có nh ng tác ng nh t nh n môi trư ng sinh thái. Các tác ng này có th là tích c c nhưng cũng có th là tiêu c c. Tác ng tích c c có th là làm p c nh quan môi trư ng, c i thi n i u ki n s ng, sinh ho t cho dân cư a phương…Các tác ng tiêu c c bao g m vi c ô nhi m ngu n nư c, không khí t ai, làm nh hư ng n s c kho ngư i dân trong khu v c . Các tác ng n k t c u h t ng: S gia tăng năng l c ph c v c a k t c u h t ng s n có, b sung năng l c ph c v c a k t c u h t ng m i. Tác ng lan t a c a d án: Do xu hư ng phát tri n c a phân công lao ng, m i liên h gi a các ngành, các vùng trong n n kinh t ngày càng g n bó ch t ch . Vì v y l i ích kinh t xã h i c a d án không ch óng góp cho b n thân ngành ư c u tư mà còn có nh hư ng thúc y s phát tri n c a các ngành khác. Tuy nhiên nh hư ng này không ch có ý nghĩa tích c c mà trong m t s trư ng h p cũng có các tác ng tiêu c c. Nh ng nh hư ng n s phát tri n kinh t xã h i c a a phương: Có nh ng d án mà nh hư ng c a nó n s phát tri n kinh t xã h i c a a phương là r t rõ r t, c bi t i v i các d án t i các a phương nghèo, vùng núi, nông thôn v i m c s ng và trình dân trí th p. N u d án ư c tri n khai t i các a phương này t t y u s kéo theo vi c xây d ng các công trình k t c u h t ng. 18
Nh ng năng l c m i c a k t c u h t ng ư c t o ra t các d án nói trên không nh ng ch có tác d ng i v i chính d án mà còn có nh hư ng n các d án khác và s phát tri n c a a phương. c. Hi u qu môi trư ng. Hi u qu môi trư ng c a d án ư c ánh giá thông qua ch tiêu liên quan n các chi phí và l i ích môi trư ng c a d án. ó là m c c i thi n ch t lư ng môi trư ng, gi m suy thoái và ô nhi m môi trư ng, các ch tiêu này thư ng r t khó lư ng hóa. ánh giá tính kh thi c a d án môi trư ng xét t quan i m kinh t - xã h i, phương pháp “phân tích hi u qu c a l i ích - chi phí”, m t phương pháp r t ph bi n trên th gi i s ư c áp d ng v i cơ ch khái ni m chung trong phương trình ánh giá sau: NB=Bd + Be – Cd – Cp - Ce Trong ó NB: L i ích ròng do ti n hành k ho ch/d án Bd: L i ích sinh lãi tr c ti p Be: L i ích môi trư ng Cd: Chi phí tr c ti p c n thi t cho vi c th c hi n d án Cp: Chi phí cho các bi n pháp phòng ch ng b o v môi trư ng, n u ư c áp d ng Ce: Chi phí hu ho i môi trư ng do vi c th c hi n d án Trong nhi u trư ng h p, các d án v các lĩnh v c s n xu t và cơ s h t ng, l i ích môi trư ng và chi phí hu ho i môi trư ng do vi c th c hi n d án ub b qua vì b coi là “ h ng m c kinh t ngo i lai” và “nh ng h ng m c phí kinh t ngo i lai”. C hai lo i này u ư c coi là không th tính ư c b ng ti n. Trong các d án môi trư ng, l i ích sinh lãi tr c ti p tương ương v i l i ích môi trư ng, và chi phí c n thi t cho vi c th c hi n d án tương ương v i chi phí cho các bi n pháp phòng ch ng b o t n môi trư ng. M c tiêu chính c a các d án môi trư ng trư c tiên là ph i b o t n môi trư ng và sau ó là nâng cao ch t lư ng môi trư ng. M t khác chi phí hu ho i môi trư ng do vi c thi hành d án khó mà có 19
th phát sinh t vi c th c thi các d án môi trư ng. Vì v y phương trình chi phí - l i ích hi u qu nh t cho các d án môi trư ng ph i như sau: NB=Be-Cp N u l i ích môi trư ng trong d án môi trư ng v n không ư c tính thì cũng không th ti n hành b t kỳ công vi c phân tích chi phí - l i ích khi tính toán NB ( l i ích ròng do ti n hành k ho ch/d án ). Trong b i c nh và b n ch t các l i ích c a d án môi trư ng ánh giá khâu tính l i ích môi trư ng là khâu quan tr ng nh t. 1.2. Các phương pháp ánh giá hi u qu c a d án môi trư ng. 1.2.1. Phương pháp phân tích chi phí hi u qu . B t kỳ m t d án nào khi ưa vào tri n khai cũng c n ph i ư c ánh giá v m t hi u qu và tính kh thi c a d án, b ng cách so sánh gi a l i ích thu ư c và chi phí b ra u tư cho d án. Các d án u tư cho môi trư ng liên quan n các ch tiêu v c i t o và nâng cao ch t lư ng môi trư ng, kh c ph c ô nhi m… nên thư ng r t khó nh lư ng ư c các l i ích và chi phí. kh c ph c v n này, ngư i ta s d ng phương pháp phân tích chi phí – hi u qu . Phương pháp này ư c áp d ng i v i các d án ch lư ng hóa ư c chi phí mà không lư ng hóa ư c l i ích ( l i ích mang tính xã h i r ng l n). Ch tiêu ánh giá hi u qu c a phương pháp này ch n phương án có chi phí th p nh t thu l i ư c m t l i ích như nhau c a d án, ho c là ch n phương án thu ư c nhi u l i ích nh t cho cùng m t lư ng chi phí b ra. 1.2.2. Phương pháp phân tích a m c tiêu. M i d án u có các phương án khác nhau, trong trư ng h p không có phương án nào “ l n át” các phương án khác thì phương pháp phân tích a m c tiêu nên ư c s d ng l a ch n phương án t i ưu nh t. th c hi n phương pháp này, c n li t kê các m c tiêu chung c a d án, sau ó phân tích các m c tiêu c th , so sánh các m c tiêu c th có th t ư c c a m i phương án ưa ra ( nh tính ho c nh lư ng). D a vào k t qu c a phân tích a m c tiêu và “ý ” c a nhà phân tích có th l a ch n ư c phương án t i ưu nh t. 20