Mất trũng huyết áp và một số yêu tố liên quan trên nam giới cao tuổi tăng huyết áp

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> MẤT TRŨNG HUYẾT ÁP VÀ MỘT SỐ YÊU TỐ LIÊN QUAN<br /> TRÊN NAM GIỚI CAO TUỔI TĂNG HUYẾT ÁP<br /> Nguyễn Đặng Phương Kiều*, Trịnh Thị Bích Hà**, Nguyễn Văn Trí**<br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Mất trũng huyết áp (non-dipper) là một bất thường nhịp sinh học của huyết áp.Đây được xem<br /> là yếu tố có ý nghĩa tiên lượng xấu về biến cố và tử vong tim mạch trên dân số nói chung và trên người cao tuổi<br /> nói riêng. Do vậy, đánh giá mất trũng huyết áp là cần thiết trong thực hành lâm sàng.<br /> Mục tiêu: Xác định tỉ lệ mất trũng huyết áp trên nam giới cao tuổi tăng huyết áp (THA) và mối liên quan<br /> giữa các yếu tố gồm: tuổi, chỉ số khối cơ thể, đái tháo đường, bệnh thận mạn và thuốc hạ áp, phì đại thất trái, xơ<br /> vữa và dày lớp nội trung mạc động mạch cảnh đoạn ngoài sọ qua siêu âm với mất trũng huyết áp trên nam giới<br /> cao tuổi THA.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang mô tả trên nam giới cao tuổi THA điều trị<br /> nội trú tại Bệnh viện Quân Y 175 từ tháng 7/2017 – 05/2018. Chẩn đoán mất trũng huyết áp dựa vào huyết áp<br /> tâm thu theo tiêu chuẩn của ESC 2013.<br /> Kết quả: Qua nghiên cứu 112 nam giới THA, độ tuổi trung bình: 70,2 ± 8,9 năm;33% mắc đái tháo đường;<br /> 51,8% có bệnh thận mạn; 15,2% kiểm soát huyết áp theo ABPM. Tỉ lệ mất trũng huyết áp là 85,7%. Béo phì,<br /> bệnh thận mạn, số loại thuốc huyết áp và thời gian uống thuốc huyết áp có liên quan đến mất trũng huyết áp. Và<br /> mất trũng huyết áp có liên quan đến dày lớp nội trung mạc động mạch cảnh chung.<br /> Kết luận: Tỉ lệ mất trũng huyết áp trên nam giới cao tuổi THA điều trị nội trú tại Bệnh viện 175 rất cao.<br /> Béo phì, bệnh thận mạn, số loại thuốc huyết áp và thời gian uống thuốc huyết áp có liên quan đến mất trũng<br /> huyết áp. Và mất trũng huyết áp có liên quan đến dày lớp nội trung mạc động mạch cảnh chung.<br /> Từ khóa: huyết áp lưu động 24 giờ, mất trũng huyết áp<br /> ABSTRACT<br /> NON-DIPPER AND RELATED FACTORS IN ELDER HYPERTENSIVE MEN<br /> Nguyen Dang Phuong Kieu, Trinh Thi Bich Ha, Nguyen Van Tri<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 - No 2- 2019: 113 - 117<br /> Background: Non-dipper is abnormal circadian rhythm of blood pressure, considered as a factor increases<br /> risk of CV events and mortality. So, assessing this abnormality is necessary in clinical practice.<br /> Objective: to define the prevalence of non-dipper and related factors with the situation in elder<br /> hypertensive men.<br /> Method: The study design is descriptive cross-sectional. Subject: elder hypertensive men who are inpatients<br /> at Department of Senior Official in 175 Military Hospital from July 2017 to May 2018.<br /> Results: Non-dipper account for 85.7%. Obesity, chronic kidney disease, the use of a higher number of<br /> antihypertensive drugs and the time of the day were associated with non-dipper (p 0,9<br /> tôi tiến hành nghiên cứu “Mất trũng huyết áp và mm.<br /> một số yêu tố liên quan trên nam giới cao tuổi<br /> Mảng xơ vữa<br /> tăng huyết áp”.<br /> Theo hội nghị Mannheim 2007 gọi là có<br /> ĐỐITƯỢNG- PHƯƠNG PHÁPNGHIÊNCỨU<br /> mảng xơ vữa khi độ dày lớp nội trung mạc ở<br /> Đối tượng nghiên cứu động mạch cảnh đoạn ngoài sọ hai bên bất kỳ><br /> Nam giới THA ≥ 60 tuổi, đang điều trị nội 1,5 mm hoặc tăng lên ≥ 0,5 mm hoặc ≥ 50% so<br /> trú tại Khoa Điều trị Cán bộ cao cấp Quân đội – với độ dày thành mạch kế cận, dày khu trú và<br /> Bệnh viện Quân Y 175 – Bộ Quốc Phòng từ nhô vào lòng mạch.<br /> tháng7/2017 đến tháng 5/2018.<br /> Phân tích số liệu<br /> Tiêu chuẩn chọn bệnh<br /> Nhập số liệu bằng Epidata 3.0. Xử lí số liệu<br /> Nam giới từ 60 tuổi trở lên, được chẩn đoán bằng phần mềm SPSS 20.0.<br /> THAvà đang điều trị thuốc hạ áp ổn định ≥ 01 KẾT QUẢ<br /> tháng, đồng ý tham gia nghiên cứu. Tỉ lệ mất trũng huyết áp<br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Trên 112 nam giới cao tuổi THA, độ tuổi<br /> THA thứ phát, đang mắc các bệnh lý cấp trung bình là độ tuổi trung bình: 70,2 ± 8,9; 33%<br /> tính, chống chỉ định tương đối với ABPM. mắc đái tháo đường, 51,8% có bệnh thận mạn. Tỉ<br /> Thiết kế nghiên cứu lệ bệnh nhân béo phì (BMI ≥ 25) chiếm 39,3%.<br /> Cắt ngang mô tả. Số loại thuốc hạ áp trung bình mỗi bệnh<br /> Cỡ mẫu nhân uống là 1,6 ± 0,7. Trong đó, 58,9% bệnh<br /> nhân sử dụng tất cả thuốc hạ áp vào buổi<br /> 99 bệnh nhân.<br /> <br /> <br /> 114 Chuyên Đề Nội Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> sáng, 41,1% uống vào buổi sáng và chiều Có 85,7% bệnh nhân nghiên cứu mất trũng<br /> hoặc tối. Tỉ lệ có kiểm soát huyết áp theo huyết áp.<br /> ABPM chỉ chiếm 15,2%.<br /> Các yếu tố liên quan với mất trũng huyết áp<br /> Bảng 1. Liên quan các yếu tố với mất trũng huyết áp<br /> Yếu tố OR 95% CI p<br /> Tuổi (10 tuổi) 1,02 0,92 – 1,13 0,743<br /> BMI ≥ 25 5,7 1,19 – 27,4 0,03<br /> Đái tháo đường 5,88 0,65 – 53,66 0,12<br /> Bệnh thận mạn 6,77 1,08 – 42,6 0,042<br /> Chỉ uống thuốc hạ áp buổi sáng 12,1 1,98 – 73,55 0,007<br /> Số loại thuốc hạ áp (1 thuốc) 4,9 1,18 – 20,55 0,029<br /> <br /> Liên quan tổn thương một số cơ quan đích với mất trũng huyết áp<br /> Bảng 2. Liên quan tổn thương một số cơ quan đích với mất trũng huyết áp<br /> Phì đại thất trái (n,%) Xơ vữa ĐMC (n,%) Dày CC-IMT (n,%)<br /> Có Không Có Không Có Không<br /> Mất trũng huyết áp 49 (51) 47 (49) 63 (65,6) 33 (34,4) 52 (54,2) 44 (45,8)<br /> χ² (p) 0,142 0,807 0,009<br /> Bảng 3.Phân tích đa biến liên quan các yếu tố với dày khác nhau, bao gồm: Đối tượng THA có và<br /> CC-IMT không điều trị thuốc hạ áp. Thứ hai, do địa điểm<br /> Yếu tố OR 95% CI p tiến hành đeo huyết áp lưu động 24 giờ khác<br /> Tuổi 1,05 0,98 – 1,13 0,14 nhau hoặc ở phòng khám hoặc trong bệnh viện<br /> BMI ≥ 25 0,46 0,19 – 1,13 0,09 hoặc ở cộng đồng.<br /> Ít vận động thể lực 0,94 0,30– 2,94 0,92<br /> Hút thuốc lá 0,58 0,15 – 2,26 0,43 Liên quan các yếu tố với mất trũng huyết áp<br /> Rối loạn lipid máu 1,42 0,42 – 4,75 0,57 Chỉ số khối cơ thể (BMI)<br /> Đái tháo đường 1,35 0,53 – 3,45 0,53<br /> Trong nghiên cứu này, chúng tôi ghi nhận<br /> Bệnh thận mạn 0,64 0,22 – 1,88 0,41<br /> Bệnh mạch vành 0,92 0,33 – 2,59 0,88<br /> béo phì là yếu tố nguy cơ độc lập của mất trũng<br /> Tiền sử tai biến mạch não 1,46 0,32 – 6,78 0,63 huyết áp. Béo phì được xem là yếu tố đóng vai<br /> HATTh trung bình 24 giờ 1,05 0,98 – 1,12 0,14 trò trung tâm trong cơ chế bệnh sinh của ĐTĐ,<br /> HATTr trung bình 24 giờ 0,93 0,83 – 1,03 0,15 THA, tăng đề kháng insulin, rối loạn lipid máu<br /> Mất trũng huyết áp 6,1 1,37 – 27,39 0,018 mà nguyên nhân là do sự bài tiết các hóc mon<br /> BÀN LUẬN adipokines. Các cytokine này được tiết ra từ tế<br /> Tỉ lệ mất trũng huyết áp bào mỡ sẽ gây hoạt hóa quá mức hệ thần kinh<br /> giao cảm và hệ renin-angiotensin-aldosteron, gia<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi, tỉ lệ mất<br /> tăng nồng độ catecholamine trong máu dẫn đến<br /> trũng huyết áp chiếm tỉ lệ 85,7%. Tỉ lệ mất<br /> rối loạn chức năng của tế bào nội mô, cuối cùng<br /> trũng huyết áp của chúng tôi tương đương với<br /> sẽ dẫn đến THA. Mặc dù, cho đến hiện nay cơ<br /> nghiên cứu của Trần Thị Bích Liên là 85%, của<br /> chế bệnh sinh của mất trũng huyết áp còn chưa<br /> Phạm Thị Tây Thi là 84,1%(6,9). Và cao hơn các<br /> rõ ràng, tuy nhiên các nhà nghiên cứu vẫn cho<br /> nghiên cứu khác trên thế giới như: Xu (33,5%),<br /> rằng sự gia tăng hoạt động hệ thần kinh giao<br /> Furang (66,1%)(2,10).<br /> cảm là nguyên nhân chính của mất trũng huyết<br /> Sự khác biệt này có thể được giải thích là các<br /> áp. Như vậy, sự bất thường hoạt hệ giao cảm là<br /> nguyên nhân sau. Thứ nhất, tiêu chuẩn chọn<br /> cơ chế bệnh sinh chung của THA trên bệnh nhân<br /> mẫu và tiêu chuẩn loại trừ của dân số nghiên<br /> béo phì và mất trũng huyết áp.<br /> cứu khác nhau; đặc điểm dân số nghiên cứu<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa 115<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019<br /> <br /> Bệnh thận mạn với những bệnh nhân có trũng huyết áp và<br /> Trong nghiên cứu này, chúng tôi ghi nhận những thuốc hạ áp này có khả năng kiểm soát<br /> BTM làm tăng nguy cơ mất trũng huyết áp gấp huyết áp hiệu quả trong vòng 24 giờ. Một vài<br /> 6,77 lần so với nhóm không có BTM, kết quả này thuốc hạ áp được khuyến cáo dùng 1 lần trong<br /> tương đồng với nghiên cứu của Sierra(8). Qua ngày thì tác dụng tương đối ngắn và vấn đề này<br /> phân tích đa biến cùng với tuổi, giới, BMI ≥ 30, không thể giải quyết đơn giản bằng việc tăng<br /> rối loạn lipid máu, ĐTĐ, số loại thuốc huyết áp liều thuốc để kéo dài tác dụng của nó vì khả<br /> thì tác giả này thấy BTM làm tăng nguy cơ mất năng sẽ làm tăng nguy cơ tụt huyết áp tại thời<br /> trũng huyết áp gấp 1,52 lần, khoảng tin cậy 95%: điểm mà nồng độ thuốc đạt đỉnh tác dụng, đặc<br /> 1,41 – 1,64, p < 0,001. biệt trên người cao tuổi. Hơn thế nữa, tại Việt<br /> Trên đối tượng có BTM thì sự gia tăng hoạt Nam hầu hết bệnh nhân được kê đơn thuốc hạ<br /> động hệ thần kinh giao cảm, hội chứng ngưng áp theo chế độ bảo hiểm xã hội với chất lượng và<br /> thở khi ngủ, lối sống tĩnh tại, chất lượng giấc hiệu quả kiểm soát huyết áp của những thuốc<br /> ngủ kém và tiểu đêm là các đặc điểm phổ biến – này còn là một vấn đề đáng quan tâm.<br /> đây đều là những yếu tố có liên quan đến cơ chế Liên quan tổn thương một số cơ quan đích với<br /> sinh lý bệnh của bất thường trũng huyết áp về mất trũng huyết áp<br /> đêm. Chính vì vậy, theo một hướng dẫn của Dày lớp nội trung mạc động mạch cảnh chung<br /> Châu Âu năm 2016 về ngăn ngừa bệnh lý tim Trong nghiên cứu này, chúng tôi thấy mất<br /> mạch trong thực hành lâm sàng đã khuyến cáo trũng huyết áp làm tăng nguy cơ dày lớp nội<br /> cần phải đánh giá mất trũng huyết áp trên trung mạc động mạch cảnh chung gấp 6,1 lần<br /> những bệnh nhân có BTM(7). với khoảng tin cậy 95%:1,37 – 27,39 và p = 0,018.<br /> Số loại thuốc hạ áp Kết quả này tương đồng với nghiên cứu của tác<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi, uống thêm giả Kotruchin với OR = 1,4, khoảng tin cậy 95%:<br /> 1 loại thuốc hạ áp sẽ làm tỉ lệ mất trũng huyết áp 0,79 – 1,69, p < 0,025(4). Như vậy, mất trũng huyết<br /> tăng 4,9 lần. Kết quả này khác biệt với nghiên áp là một yếu tố làm gia tăng áp lực lên thành<br /> cứu của Phạm Thị Tây Thi: tỉ lệ mất trũng ở động mạch cả ngày lẫn đêm và giảm khả năng<br /> nhóm sử dụng 3 loại thuốc hạ áp là thấp nhất thư giãn mạch máu dẫn đến cơ chế bù trừ ảnh<br /> với p < 0,05(6), và tương đồng với nghiên cứu của hưởng đến sự bất thường độ dày lớp nội trung<br /> Sierra(8).Việc bệnh nhân mất trũng huyết áp sử mạc động mạch cảnh.<br /> dụng nhiều loại thuốc hạ áp hơn có thể xuất KẾT LUẬN<br /> phát từ mức độ nặng của THA và sự khó khăn<br /> Tỉ lệ mất trũng huyết áp trên nam giới cao<br /> trong việc đạt được mục tiêu kiểm soát huyết áp. tuổi THA điều trị nội trú tại Bệnh viện 175 rất<br /> Thời gian uống thuốc hạ áp cao, 85,7%. Béo phì, bệnh thận mạn, số loại thuốc<br /> Nghiên cứu của chúng tôi thấy rằng: Chỉ huyết áp và thời gian uống thuốc huyết áp có<br /> uống thuốc hạ áp 1 lần duy nhất vào buổi sáng liên quan đến mất trũng huyết áp. Và mất trũng<br /> làm gia tăng tỉ lệ mất trũng huyết áp với OR = huyết áp có liên quan đến dày lớp nội trung mạc<br /> 12,1, khoảng tin cậy 95% là 1,98 – 73,55, p = 0,007. động mạch cảnh chung.<br /> Kết quả này tương tự với nghiên cứu của Carlos TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> trên 387 người cao tuổi THA tại Tây Ban Nha thì 1. Calvo C, Hermida RC et al (2004). "Prevalence of non-dipper<br /> chỉ uống thuốc hạ áp buổi sáng làm tăng tỉ lệ blood pressure pattern in elderly patients with essential<br /> hypertension as a function of circadian time of antihypertensive<br /> mất trũng huyết áp với p < 0,001(1).<br /> treatment". Am J Hyperten, 17:pp. 43-4.<br /> Về mặt lý thuyết việc sử dụng tất cả các 2. de la Sierra A, Redon J, Banegas JR et al (2009). "Prevalence and<br /> thuốc hạ áp 1 lần vào buổi sáng chỉ phù hợp đối factors associated with circadian blood pressure patterns in<br /> hypertensive patients". Hypertension, 53 (3):pp. 466-72.<br /> <br /> <br /> <br /> 116 Chuyên Đề Nội Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> 3. Furuäng L, Siennicki-Lantz A et al (2011). "Reduced cerebral Prevention in Clinical Practice Developed with the special<br /> perfusion in elderly men with silent myocardial ischaemia and contribution of the European Association for Cardiovascular<br /> nocturnal blood pressure dipping". Atherosclerosis, 214(1): pp. Prevention & Rehabilitation (EACPR)". Eur Heart J, 37 (1):pp.<br /> 231-6. 2315-81.<br /> 4. Kario K, Matsuo T et al (1996). "Nocturnal fall of blood pressure 8. Phạm Thị Tây Thi (2017). “Khảo sát biến thiên huyết áp 24 giờ ở<br /> and silent cerebrovascular damage in elderly hypertensive bệnh nhân tăng huyết áp > 60 tuổi đang điều trị tại BV Bạch<br /> patients: Advanced silent cerebrovascular damage in extreme Mai”. Luận văn Chuyên khoa 2, Đại Học Y Hà Nội. 5<br /> dippers". Hypertens, 27 (1):pp. 130-5. 9. Trần Thị Bích Liên (2011). “Biến thiên huyết áp ở bệnh nhân cao<br /> 5. Kotruchin P, Hoshide S, Kario K et al (2018). "Carotid tuổi tăng huyết áp bằng đo huyết áp lưu động 24 giờ tại bệnh<br /> atherosclerosis and the association between nocturnal blood viện đa khoa Cần Thơ”. Tạp chí Y Dược học, 1, tr. 58.<br /> pressure dipping and cardiovascular events". J Clin Hypertens, 10. Xu H, Xiaoyan H et al (2015). "Albuminuria, renal dysfunction<br /> 30(3): pp. 450-5. and circadian blood pressure rhythm in older men: A<br /> 6. Nguyễn Lân Việt và cs (2015). “Điều tra tổng kết Chương trình population-based longitudinal cohort study". Clin Kidney J, 8(5):<br /> Quốc Gia phòng chống tăng huyết áp giai đoạn 2010 – 2015”. pp. 560-6.<br /> Báo cáo trong Hội nghị tim mạch Việt Nam 2015,<br /> http://vnha.org.vn/upload/hoinghi/hntha2016/nguyen-lan-viet- Ngày nhận bài báo: 08/11/2018<br /> THA_dieutra_final.pdf.<br /> 7. Piepoli MF, Hoes AW, Agewall S et al (2016). "2016 European Ngày phản biện nhận xét bài báo: 10/12/2018<br /> Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical Ngày bài báo được đăng: 10/03/2019<br /> practice: The Sixth Joint Task Force of the European Society of<br /> Cardiology and Other Societies on Cardiovascular Disease<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa 117<br />