Mối quan hệ giữa hệ sinh thái khởi nghiệp và thành công của các doanh nghiệp khởi nghiệp – bằng chứng các doanh nghiệp khởi nghiệp tại Tp. Hồ Chí Minh

Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 48, 12/2018<br /> <br /> <br /> MỐI QUAN HỆ GIỮA HỆ SINH THÁI KHỞI NGHIỆP VÀ<br /> THÀNH CÔNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP KHỞI NGHIỆP –<br /> BẰNG CHỨNG CÁC DOANH NGHIỆP KHỞI NGHIỆP<br /> TẠI TP. HỒ CHÍ MINH<br /> THE RELATIONSHIP BETWEEN STARTUPS ECOSYSTEM<br /> AND STARTUPS PERFORMANCE – EVIDENCE<br /> FROM STARTUPS IN HOCHIMINH CITY<br /> Trần Hoàng Ngân1<br /> Phạm Quốc Việt2, Hồ Thu Hoài2<br /> <br /> Ngày nhận: 26/10/2018 Ngày nhận bản sửa: 2/11/2018 Ngày đăng: 5/12/2018<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Là trung tâm kinh tế - khoa học công nghệ, Tp. Hồ Chí Minh đã đi đầu trong phong trào khởi<br /> nghiệp đổi mới sáng tạo cả nước. Bước đầu, Thành phố đã dần hình thành được hệ sinh thái khởi<br /> nghiệp, làm “bàn đẩy” đưa phong trào khởi nghiệp đổi mới sáng tạo phát triển. Tuy nhiên, các<br /> thành phần trong hệ sinh thái hoạt động còn rời rạc ở quy mô nhỏ, cho nên chưa đáp ứng được nhu<br /> cầu của cộng đồng khởi nghiệp. Thông qua khảo sát ý kiến các chuyên gia và 300 nhà khởi nghiệp<br /> tại Tp. Hồ Chí Minh, nhóm tác giả tìm thấy mối liên hệ giữa hệ sinh thái khởi nghiệp với thành<br /> công của các doanh nghiệp khởi nghiệp tại Tp. Hồ Chí Minh. Kết quả này là cơ sở cho các đề xuất<br /> hoàn thiện hệ sinh thái khởi nghiệp ở Tp. Hồ Chí Minh nói riêng và cả nước nói chung.<br /> Từ khóa: Hệ sinh thái khởi nghiệp, thành công của doanh nghiệp khởi nghiệp, doanh nghiệp khởi<br /> nghiệp tại Tp. Hồ Chí Minh.<br /> <br /> Abstract<br /> Being the economic, scientific and technological center, Ho Chi Minh City has been at the forefront<br /> of the nation’s creative innovation. Initially, the city has gradually formed the start-up ecosystem,<br /> to push forward entrepreuneurship and innovation (E&I) development. However, the components<br /> of the start-up ecosystem are fragmented on a small scale, hardly to meet the needs of the start-up<br /> community. By surveying experts and 300 entrepreneurs in Ho Chi Minh City, the authors found<br /> relationship between start-up ecosystem and start-up performance in the city. The result is the<br /> base of suggestions to improve the startup ecosystem of Ho Chi Minh City in particular and of the<br /> country in general.<br /> Key words: startups ecosystem, startups performance, startups in Hochiminh city.<br /> <br /> <br /> <br /> __________________________________________<br /> <br /> 1<br /> Học viện Cán bộ Tp. Hồ Chí Minh<br /> 2<br /> Trường Đại Học Tài chính – Marketing<br /> 1<br />  Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 48, 12/2018<br /> <br /> <br /> 1. Giới thiệu thái khởi nghiệp và thành công của các doanh<br /> Sự lớn mạnh của các doanh nghiệp trong nghiệp khởi nghiệp, đặc biệt là tại Tp. Hồ Chí<br /> nước góp phần quan trọng trong tăng trưởng của Minh - trung tâm kinh tế - khoa học công nghệ,<br /> toàn nền kinh tế cũng như đóng góp ngân sách đã đi đầu trong phát triển khởi nghiệp của cả<br /> quốc gia. Tuy nhiên, xét trên quan điểm nguồn nước.<br /> lực hữu hạn (sự hỗ trợ của Chính phủ là hữu Nghiên cứu này được thực hiện nhằm tìm<br /> hạn), cần phát hiện các “ưu tiên hỗ trợ” nhằm hiểu mối quan hệ giữa hệ sinh thái khởi nghiệp<br /> nâng cao hiệu quả hỗ trợ từ Chính phủ. Nhiều và thành công của doanh nghiệp khởi nghiệp tại<br /> quốc gia trên thế giới ưu tiên hỗ trợ các doanh Tp. Hồ Chí Minh hay không, từ đó đề xuất một<br /> nghiệp khởi nghiệp (start-up enterprises), gọi số gợi ý chính sách hoàn thiện hệ sinh thái khởi<br /> tắt là khởi nghiệp, với quan điểm rằng đây là nghiệp, qua đó gia tăng thành công của doanh<br /> các doanh nghiệp tạo ra việc làm mới với suất nghiệp khởi nghiệp tại đây.<br /> đầu tư thấp hơn nhiều so với doanh nghiệp lâu 2. Các lý thuyết và bằng chứng thực<br /> đời và các doanh nghiệp này có xu hướng đổi nghiệm có liên quan<br /> mới sáng tạo, ứng dụng khoa học công nghệ, 2.1. Một số khái niệm<br /> qua đó nâng cao năng suất lao động. Cùng với Khởi nghiệp<br /> xu thế đó, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Theo định nghĩa của Steve Blank (2010),<br /> Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới khởi nghiệp được đặc trưng bởi khám phá, đánh<br /> sáng tạo quốc gia đến năm 2025” (Quyết định giá và khai thác các cơ hội; mang các ý tưởng<br /> số 844/QĐ-TTg ngày 18 tháng 5 năm 2016) với mới đến thị trường và chuyển đổi chúng thành<br /> mục tiêu tạo lập môi trường thuận lợi để thúc các doanh nghiệp bền vững về kinh tế. Khởi<br /> đẩy, hỗ trợ quá trình hình thành và phát triển nghiệp thường được thảo luận dưới góc độ các<br /> loại hình doanh nghiệp có khả năng tăng trưởng yếu tố khởi nghiệp, chức năng khởi nghiệp,<br /> nhanh dựa trên khai thác tài sản trí tuệ, công sáng kiến khởi nghiệp và hành vi khởi nghiệp và<br /> nghệ, mô hình kinh doanh mới. thậm chí liên quan đến “tinh thần khởi nghiệp”.<br /> Thực tế, trong khoảng thời gian tương đối Đặc trưng phân biệt khởi nghiệp và doanh<br /> ngắn (từ giữa năm 2016 đến năm 2018), đã có nghiệp nhỏ (tại Việt Nam, có thể sử dụng từ<br /> các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp tương đương là “lập nghiệp”, tự tạo việc làm<br /> và hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp. Những chính cho mình và cho xã hội) nằm ở sự đổi mới, hoạt<br /> sách này một mặt tập trung vào hỗ trợ nhóm đối động sáng tạo; thể hiện ở 5 đặc trưng do<br /> tượng cộng đồng khởi nghiệp và hệ sinh thái Schumpeter (1934) gợi ý: (1) Giới thiệu hàng<br /> khởi nghiệp, mặt khác đã kế thừa và phát huy hoá mới; (2) Giới thiệu các phương pháp sản<br /> các chính sách đã ban hành trước đó nhằm thúc xuất mới; (3) Mở ra thị trường mới; (4) Mở ra<br /> đẩy phát triển khoa học - công nghệ, công nghệ nguồn cung ứng mới; (5) Tái tổ chức ngành<br /> cao và hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa. Tuy kinh doanh.<br /> nhiên, để có cơ sở cho việc hoàn thiện các chính Hệ sinh thái khởi nghiệp và các thành phần<br /> sách hiện hữu và đề xuất những chính sách của hệ sinh thái khởi nghiệp<br /> mới phù hợp hơn cần thiết phải đánh giá thực Theo định nghĩa ban đầu của Dubini<br /> trạng doanh nghiệp khởi nghiệp, hệ sinh thái (1989), hệ sinh thái được mô tả bằng sự hiện<br /> khởi nghiệp cũng như mối quan hệ giữa hệ sinh diện của các doanh nghiệp gia đình, một nền<br /> <br /> 2<br />  Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 48, 12/2018<br /> <br /> <br /> kinh tế đa dạng, cơ sở hạ tầng, vốn đầu tư các khởi nghiệp mới thành lập và các bên khác<br /> sẵn có, nền văn hóa hỗ trợ khởi nghiệp, và tham gia vào rủi ro khởi sự, tài trợ và hỗ trợ các<br /> các chính sách khuyến khích thành lập khởi dự án có rủi ro cao. Hệ sinh thái khởi nghiệp<br /> nghiệp. Các nghiên cứu của Isenberg (2010) là một tập hợp các tác nhân và các yếu tố phụ<br /> và các nhóm như Diễn đàn Kinh tế Thế giới thuộc lẫn nhau phối hợp theo cách cho phép tạo<br /> (2013) đã lập luận rằng thị trường trong nước ra khởi nghiệp thành công.<br /> và quốc tế có thể dễ dàng tiếp cận, nguồn nhân Diễn đàn Kinh tế Thế giới (2013) đã liệt kê<br /> lực và nguồn vốn sẵn có, hệ thống tư vấn và cho một hệ sinh thái thành công, mỗi trụ cột có<br /> hỗ trợ, các khung pháp lý vững chắc và các một số thành phần. Những trụ cột này tập trung<br /> trường đại học lớn là những trụ cột quan trọng vào sự hiện diện của các nhân tố (các nguồn lực)<br /> nhất của một hệ sinh thái. chủ chốt như nguồn nhân lực, tài chính và dịch<br /> Từ các lập luận trên, nhóm tác giả cho rằng: vụ; các thể chế chính thức (Chính phủ và khuôn<br /> Các hệ sinh thái khởi nghiệp là sự kết hợp của khổ pháp lý) và phi chính thức (hỗ trợ văn hoá)<br /> các yếu tố xã hội, kinh tế, và văn hoá trong một khởi nghiệp và cuối cùng là tiếp cận với khách<br /> khu vực hỗ trợ phát triển và tăng trưởng của hàng trên các thị trường trong và ngoài nước.<br /> những khởi nghiệp sáng tạo và khuyến khích<br /> Bảng 1. Các trụ cột của hệ sinh thái khởi nghiệp và các thành phần của chúng<br /> Trụ cột Các thành phần<br /> Các thị trường có Thị trường trong nước: các công ty lớn/vừa/nhỏ như khách hàng và Chính<br /> thể tiếp cận phủ như khách hàng.<br /> Thị trường ngoài nước: các công ty lớn/vừa/nhỏ như khách hàng và Chính<br /> phủ như khách hàng.<br /> Nhân lực/Lực Nhân tài quản lý, nhân tài kỹ thuật, kinh nghiệm của công ty khởi nghiệp,<br /> lượng lao động gia công sẵn có và tiếp cận với nguồn nhân lực nhập cư.<br /> <br /> Tài trợ & tài chínhBạn bè và gia đình, nhà đầu tư thiên thần, cổ phần tư nhân, vốn mạo hiểm<br /> và tiếp cận với nợ.<br /> Hệ thống hỗ trợ/ Cố vấn, dịch vụ chuyên nghiệp, vườn ươm/chất xúc tác và mạng lưới các<br /> Nhà tư vấn nhà khởi nghiệp<br /> Chính quyền và Sự dễ dàng khởi nghiệp, ưu đãi thuế, luật/chính sách thân thiện với khởi<br /> khuôn khổ pháp lý nghiệp, tiếp cận với cơ sở hạ tầng cơ bản, tiếp cận với viễn thông và tiếp<br /> cận với giao thông.<br /> Giáo dục & đào tạo Lực lượng lao động có trình độ phổ thông, lực lượng lao động có trình độ<br /> đại học và những người được đào tạo chuyên môn về khởi nghiệp.<br /> Trường đại học là Thúc đẩy văn hoá tôn trọng tinh thần khởi nghiệp, đóng vai trò then chốt<br /> chất xúc tác trong việc hình thành ý tưởng cho các công ty mới và đóng vai trò then<br /> chốt trong việc cung cấp sinh viên tốt nghiệp cho các công ty mới.<br /> Hỗ trợ văn hóa Chấp nhận rủi ro và thất bại, ưu tiên cho việc tự làm chủ, các câu chuyện<br /> thành công/mô hình vai trò, văn hoá nghiên cứu, hình ảnh tích cực của nhà<br /> khởi nghiệp và ca tụng sự đổi mới.<br /> Nguồn: World Economic Forum (2013, pp. 6–7)<br /> <br /> 3<br />  Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 48, 12/2018<br /> <br /> <br /> Thành công của doanh nghiệp khởi nghiệp 2.2. Các nghiên cứu thực nghiệm có liên<br /> Venkatraman và Ramanujam (1986) đã quan<br /> cung cấp một khuôn khổ để phân loại các thước Các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng<br /> đo thành công, hình thành cấu trúc về hiện trạng tạo là một trong những động lực cho phát triển<br /> của lĩnh vực nghiên cứu. Khuôn khổ này là một kinh tế quốc gia thông qua tác động tích cực<br /> sơ đồ phân loại toàn diện, hai chiều cho tất cả đến việc làm và trẻ hóa các ngành công nghiệp<br /> các phương pháp đo lường thành công. Khía bằng công nghệ đột phá (Christensen và Bower,<br /> cạnh thứ nhất bao gồm các thước đo tài chính 1996). Tuy nhiên, tỷ lệ tồn tại của các doanh<br /> và hoạt động (phi tài chính). Khía cạnh thứ nghiệp này rất thấp, đây là nguồn ý tưởng cho<br /> hai bao gồm các nguồn dữ liệu sơ cấp và thứ nhiều nghiên cứu liên quan đến chủ đề này.<br /> cấp. Murphy và ctg (1996) đã sử dụng khuôn Hướng nghiên cứu thứ nhất liên quan đến<br /> khổ này để tiến hành lược khảo các nghiên cứu nhận dạng các yếu tố thành công chính yếu của<br /> trong lĩnh vực khởi nghiệp công bố trong giai khởi nghiệp thông qua các nghiên cứu tại nhiều<br /> đoạn 1987–1993. Ba tiêu chí đã được sử dụng quốc gia trên thế giới, bắt đầu ở Mỹ của March-<br /> trong việc lựa chọn các công bố: (1) Nghiên cứu Chorda (2004) nghiên cứu các yếu tố thành<br /> công của các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi<br /> thuộc dạng thực nghiệm; (2) Thành công của<br /> mới sáng tạo tại San Francisco (Hoa Kỳ) năm<br /> doanh nghiệp được dùng làm biến phụ thuộc;<br /> 1994. Từ 33 yếu tố thành công, tác giả xác định<br /> và (3) Mẫu phải bao gồm các doanh nghiệp nhỏ<br /> được 22 yếu tố thành công. Tiếp đến, Song và<br /> và/hoặc tổ chức khởi nghiệp mới.<br /> ctg (2008) đã tiến hành nghiên cứu các yếu tố<br /> Bảng 2. Các thước đo thành công của<br /> thành công của các doanh nghiệp khởi nghiệp<br /> khởi nghiệp và tần suất xuất hiện công nghệ trên mẫu hơn 11.000 doanh nghiệp<br /> Thước đo Tần suất (%) khởi nghiệp tại Hoa Kỳ trong giai đoạn 1991-<br /> Hiệu suất 30 2000. Từ 24 yếu tố thành công, các tác giả tìm<br /> Tăng trưởng 29 thấy 8 yếu tố có tác động có ý nghĩa đến thành<br /> Lợi nhuận công của doanh nghiệp khởi nghiệp: (1) Tích<br /> 26<br /> hợp chuỗi cung ứng; (2) Phạm vi thị trường;<br /> Quy mô 15 (3) Tuổi doanh nghiệp; (4) Quy mô nhóm khởi<br /> Thanh khoản 9 nghiệp; (5) Các nguồn lực tài chính; (6) Kinh<br /> Thành công/Thất bại 7 nghiệm marketing của nhóm khởi nghiệp; (7)<br /> Thị phần 5 Kinh nghiệm kinh doanh của nhóm khởi nghiệp;<br /> Đòn bẩy tài chính 3 và (8) Sự tồn tại của bảo hộ bằng sáng chế. Gần<br /> đây nhất, Spender và ctg (2017) đã tổng hợp<br /> Nguồn: Murphy và ctg (1996)<br /> các nghiên cứu liên quan đến mối quan hệ giữa<br /> Bảng 2 trình bày một danh sách các thước<br /> khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo trong giai đoạn<br /> đo thành công được xem xét trong các công bố 1994-2015 và phát hiện thấy chủ đề nghiên cứu<br /> khác nhau và tần suất xuất hiện mỗi thước đo này tăng mạnh trong giai đoạn 2009-2015. Các<br /> được xem xét (có bài sử dụng nhiều hơn một chủ đề được nghiên cứu chính về mối quan hệ<br /> thước đo). Hiệu suất, tăng trưởng và lợi nhuận này là: (1) Vai trò của mạng lưới khởi nghiệp;<br /> là những thước đo được sử dụng nhiều nhất (2) Các bên liên quan với khởi nghiệp trong đổi<br /> trong các nghiên cứu. mới sáng tạo; (3) Hệ thống sinh thái khởi nghiệp<br /> <br /> <br /> 4<br />  Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 48, 12/2018<br /> <br /> <br /> và vai trò trong đổi mới sáng tạo; (4) Ma trận sách khuyến khích phát triển các doanh nghiệp<br /> khởi nghiệp trong quá trình đổi mới sáng tạo; khoa học công nghệ; công bố của Nguyễn Thị<br /> (5) Vai trò của tài trợ và các định chế tài trợ; (6) Liên (2010) phân tích các yếu tố cung của thị<br /> Thành công của doanh nghiệp khởi nghiệp đổi trường dịch vụ hỗ trợ khởi nghiệp kinh doanh,<br /> mới sáng tạo; (7) Vốn kiến thức trong quá trình thực trạng cung ứng dịch vụ, từ đó đề xuất một<br /> đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp khởi nghiệp. số giải pháp phát triển cung ứng dịch vụ hỗ trợ<br /> Hướng nghiên cứu thứ hai nhằm tìm kiếm khởi nghiệp tại Việt Nam.<br /> các thành phần của hệ sinh thái khởi nghiệp Thông qua lược khảo các nghiên cứu trước<br /> Theo Startup Commons (2014), hệ sinh thái đây cho thấy cần thiết có một nghiên cứu kết<br /> khởi nghiệp do con người tạo ra, gồm nhiều hợp hai hướng nghiên cứu về doanh nghiệp<br /> dạng tổ chức định vị tại không gian thực hay khởi nghiệp (các yếu tố thành công chính yếu<br /> ảo, tương tác với nhau như một hệ thống nhằm của doanh nghiệp khởi nghiệp và hệ sinh thái<br /> tạo lập và phát triển các doanh nghiệp khởi khởi nghiệp) nhằm lấp đầy khoảng trống về<br /> nghiệp qua các giai đoạn khởi nghiệp khác nghiên cứu liên quan đến khởi nghiệp.<br /> nhau. Kể từ năm 2012, tổ chức Startup Genome 3. Phương pháp nghiên cứu<br /> đã lập báo cáo về xếp hạng các hệ sinh thái Nhóm tác giả sử dụng phương pháp nghiên<br /> khởi nghiệp toàn cầu thông qua 8 chỉ số thành cứu hỗn hợp (mixed method, Creswell, 2013),<br /> phần: (1) Đầu ra khởi nghiệp, (2) Tài trợ, (3) định tính trước và định lượng sau, trọng tâm là<br /> Thành quả của doanh nghiệp; (4) Tài năng; (5) định lượng. Với phương pháp nghiên cứu này,<br /> Cơ sở hạ tầng hỗ trợ; (6) Tư duy doanh nhân; dự kiến kết quả thu được sẽ có độ tin cậy cao.<br /> (7) Xu hướng cách tân và (8) Khác biệt hóa - Nghiên cứu định tính: thực hiện thông qua<br /> hệ sinh thái. Trong báo cáo năm 2017, Startup phỏng vấn các chuyên gia là những nhà nghiên<br /> Genome đã phát triển các thành phần thành cứu, nhà quản trị trong các tổ chức cung ứng<br /> 2 nhóm: bên ngoài, bao gồm thành quả, các dịch vụ khởi nghiệp; cán bộ quản lý nhà nước<br /> nguồn lực (tài trợ, tài năng, sự thu hút), các tại Sở Khoa học – Công nghệ Tp. Hồ Chí Minh<br /> thành phần khác (nghiên cứu thị trường, kinh thông qua phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm<br /> nghiệm khởi nghiệp, kết nối toàn cầu, sự tham tập trung. Nội dung phỏng vấn nhằm xác định<br /> dự của doanh nghiệp) và bên trong, liên quan thước đo thành công của khởi nghiệp và các<br /> đến người sáng lập (khát vọng, chiến lược toàn thành phần chính của hệ sinh thái khởi nghiệp<br /> cầu, nhóm khởi nghiệp). Tuy nhiên, các nghiên tại Tp. Hồ Chí Minh.<br /> cứu về hệ sinh thái khởi nghiệp còn khiêm tốn - Nghiên cứu định lượng: Thông qua bảng<br /> và khái niệm về hệ sinh thái khởi nghiệp chưa câu hỏi tự điền, được thiết kế từ kết quả nghiên<br /> được định nghĩa rõ ràng và chưa hình thành lý cứu định tính, thực hiện trên mẫu khảo sát gồm<br /> thuyết về nó (Oh và ctg, 2016). 300 nhà khởi nghiệp tại Tp. Hồ Chí Minh. Nội<br /> Ở Việt Nam, các nghiên cứu về khởi dung nghiên cứu nhằm xác định thực trạng<br /> nghiệp hiện còn rất ít. Điển hình, công bố của thành công của khởi nghiệp và mức độ tham<br /> Phạm Hồng Quất, Phan Hoàng Lan (2014) gia hệ sinh thái khởi nghiệp. Kết quả khảo<br /> phân tích thực trạng hệ thống sinh thái khởi sát được xử lý thông qua phân tích phân biệt<br /> nghiệp tại Việt Nam và đề xuất vai trò Nhà (discriminant analysis).<br /> nước trong việc xây dựng các cơ chế, chính<br /> <br /> <br /> 5<br />  Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 48, 12/2018<br /> <br /> <br /> 4. Kết quả nghiên cứu các chuyên gia đồng ý với các thành phần của hệ<br /> 4.1. Các thành phần của hệ sinh thái khởi sinh thái khởi nghiệp do nhóm tác giả đề xuất.<br /> nghiệp tại Tp. Hồ Chí Minh Để khám phá mức độ quan trọng của các thành<br /> Xuất phát từ cơ sở lý thuyết, nhóm tác giả phần này tại Tp. Hồ Chí Minh, các chuyên gia<br /> đã đề xuất các thành phần của hệ sinh thái khởi được yêu cầu liệt kê 5 thành phần quan trọng<br /> nghiệp để chuyên gia cho ý kiến. Nhìn chung, nhất theo trật tự mức độ quan trọng giảm dần.<br /> <br /> Bảng 3. Đánh giá của chuyên gia về mức độ quan trọng của các<br /> thành phần của hệ sinh thái khởi nghiệp<br /> Thành phần của Mức độ Tần suất<br /> STT<br /> hệ sinh thái khởi nghiệp quan trọng xuất hiện<br /> 1 Chính sách và quy định 34 9<br /> 2 Vốn đầu tư 27 8<br /> 3 Tiếp cận thị trường 24 8<br /> 4 Mạng lưới 19 8<br /> 5 Người cố vấn và tấm gương 15 5<br /> 6 Nhân tài 12 4<br /> 7 Dịch vụ hỗ trợ 12 4<br /> 8 Cơ sở vật chất 10 4<br /> 9 Văn hóa hỗ trợ 9 4<br /> 10 Đại học 3 1<br /> 11 Lịch sử khởi nghiệp 0 0<br /> Nguồn: Tổng hợp từ phiếu khảo sát chuyên gia<br /> Qua tổng hợp kết quả khảo sát tại Bảng 3, 5 4.2. Thực trạng tham gia hệ sinh thái khởi<br /> thành phần được đánh giá là quan trọng nhất và nghiệp<br /> có tần suất xuất hiện cao của hệ sinh thái khởi Tiếp đó, nhóm tác giả tiến hành điều tra thực<br /> nghiệp theo thứ tự từ cao đến thấp là chính sách trạng tham gia vào hệ sinh thái khởi nghiệp trên<br /> và quy định, vốn đầu tư, tiếp cận thị trường, của các nhà khởi nghiệp tại Tp. Hồ Chí Minh.<br /> mạng lưới, người cố vấn và tấm gương. Kết quả được tổng hợp trong Bảng 4.<br /> <br /> Bảng 4. Thực trạng tham gia hệ sinh thái khởi nghiệp của nhà khởi nghiệp ở TP.HCM<br /> Số lượng nhà khởi Số lượng nhà khởi Tổng<br /> nghiệp tham gia hệ nghiệp không tham<br /> sinh thái gia hệ sinh thái<br /> Số lượng Tỷ lệ Số lượng Tỷ lệ Số lượng Tỷ lệ<br /> Hệ sinh thái 234 91.8% 21 8.2% 255 100.0%<br /> Bảng tần suất<br /> Số lượng Tỷ lệ Tần suất<br /> Doanh nghiệp có cố vấn 104 15.0% 44.4%<br /> Doanh nghiệp có tham gia vườn ươm khởi<br /> 155 22.3% 66.2%<br /> nghiệp (incubator)<br /> <br /> <br /> 6<br />  Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 48, 12/2018<br /> <br /> <br /> Bảng tần suất<br /> Số lượng Tỷ lệ Tần suất<br /> Doanh nghiệp có tham gia tăng tốc khởi<br /> 121 17.4% 51.7%<br /> nghiệp (accelerator)<br /> Doanh nghiệp có tham gia các cuộc thi ý<br /> 127 18.3% 54.3%<br /> tưởng khởi nghiệp<br /> Doanh nghiệp có tham gia các cộng đồng<br /> 188 27.1% 80.3%<br /> khởi nghiệp<br /> TỔNG 695 100.0% 297.0%<br /> Nguồn: Tổng hợp từ phiếu khảo sát nhà khởi nghiệp<br /> Theo thống kê ban đầu, với mẫu bao gồm định bằng cách hỗ trợ cơ sở hạ tầng, thiết bị,<br /> 255 nhà khởi nghiệp được khảo sát thì có 234 một phần chi phí hoạt động và các dịch vụ tư<br /> nhà khởi nghiệp có tham gia vào hệ sinh thái vấn để các chủ thể này có thể chuyển sang giai<br /> khởi nghiệp, chiếm 91.8%. Như vậy lượng nhà đoạn thương mại hóa sản phẩm.<br /> khởi nghiệp tiếp cận hệ sinh thái khởi nghiệp ở Số lượng doanh nghiệp có tham gia các<br /> Tp. Hồ Chí Minh khá đông đảo. cuộc thi ý tưởng khởi nghiệp và doanh nghiệp<br /> Với hệ sinh thái khởi nghiệp sẵn có ở thành có tham gia tăng tốc khởi nghiệp với số lượng<br /> phố, số lượng các nhà khởi nghiệp tham gia các xấp xỉ nhau, chiếm tương ứng 54.3% và 51.7%.<br /> thành phần trong hệ sinh thái này được sắp xếp Chương trình tăng tốc thường có khung thời<br /> theo thứ tự giảm dần như sau: gian từ vài tuần đến vài tháng làm việc với một<br /> Đông nhất là số lượng các nhà khởi nghiệp nhóm người cố vấn để xây dựng doanh nghiệp<br /> tham gia các cộng đồng khởi nghiệp, chiếm của họ và giải quyết các vấn đề phát sinh. Tại tổ<br /> 80.3%. Hiện nay ở Tp. Hồ Chí Minh nói riêng chức tăng tốc, các công ty giai đoạn đầu thường<br /> và cả nước nói chung có sự hiện diện của một được đầu tư ban đầu (seed investment) với quy<br /> số cộng đồng khởi nghiệp lớn bao gồm Twenty. mô nhỏ, nhưng được tiếp cận với một mạng<br /> vn, Startup.vn, và một số trang thông tin về lưới cố vấn lớn, đổi lấy một lượng vốn góp nhỏ.<br /> khởi nghiệp như Techinasia.com, Techdaily. Cuối cùng là số lượng doanh nghiệp có cố<br /> vn, Action.vn,… là nơi nhà khởi nghiệp có thể vấn, chiếm 44.4%. Là một trong những địa<br /> cập nhật thông tin thường xuyên về tình hình hệ phương đi đầu trong phong trào khởi nghiệp đổi<br /> thống sinh thái khởi nghiệp, tình hình phát triển mới sáng tạo, đến nay, Tp. Hồ Chí Minh đã đào<br /> của các khởi nghiệp nói chung, những giao dịch tạo 145 chuyên gia tư vấn, cố vấn khởi nghiệp;<br /> có 950 dự án khởi nghiệp và 3.500 nhóm khởi<br /> sáp nhập, mua bán, gọi vốn lớn cũng như nâng<br /> nghiệp kết nối trực tiếp và gián tiếp với nhà<br /> cao kỹ năng quản lý và kinh doanh cho mình.<br /> đầu tư, chuyên gia và tổ chức tư vấn. Theo số<br /> Tiếp đến là doanh nghiệp có tham gia vườn<br /> liệu thống kê từ mẫu nghiên cứu, số lượng nhà<br /> ươm khởi nghiệp, chiếm 66.2%. Hiện tại, Tp.<br /> khởi nghiệp có cố vấn chiếm tỷ lệ thấp nhất, tuy<br /> Hồ Chí Minh có hơn 20 cơ sở ươm tạo. Cơ sở<br /> nhiên vẫn chiếm gần 45% số lượng người tham<br /> ươm tạo được tổ chức với mục đích hỗ trợ hiện gia khảo sát.<br /> thực hóa ý tưởng, hình thành sản phẩm mẫu cho<br /> các nhóm khởi nghiệp trong một thời gian nhất<br /> <br /> <br /> 7<br />  Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 48, 12/2018<br /> <br /> <br /> 4.3. Mối liên hệ giữa hệ sinh thái khởi khởi nghiệp thì chỉ có 21 nhà khởi nghiệp không<br /> nghiệp và thành công của doanh nghiệp tham gia bất cứ hoạt động nào (chiếm 8.2%).<br /> khởi nghiệp Số lượng nhà khởi nghiệp tham gia từ hai hoạt<br /> Sau khi khảo sát mức độ tham gia vào hệ động trong hệ sinh thái khởi nghiệp chiếm tỷ lệ<br /> sinh thái khởi nghiệp của các nhà khởi nghiệp, lớn nhất với 184 doanh nghiệp, chiếm 72.15%.<br /> nhóm tác giả chia nhóm các đối tượng khảo sát Thống kê theo các nhóm tương ứng với số hoạt<br /> thành 4 nhóm: Nhóm không tham gia hoạt động động mà nhà khởi nghiệp có tham gia trong hệ<br /> nào; Nhóm tham gia chỉ một trong các hoạt sinh thái khởi nghiệp với thành công của doanh<br /> động trên; Nhóm tham gia từ hai hoạt động trở nghiệp đó cho thấy, các nhà khởi nghiệp tham<br /> lên (hai đến bốn hoạt động); Nhóm tham gia tất gia nhiều hoạt động trong hệ sinh thái có tăng<br /> cả các hoạt động. trưởng doanh thu và lợi nhuận cao hơn các<br /> Kết quả từ phiếu khảo sát cho thấy hầu như nhóm nhà khởi nghiệp tham gia ít hoạt động<br /> các nhà khởi nghiệp đều tham gia vào hệ sinh hơn hoặc không tham gia hoạt động nào.<br /> thái khởi nghiệp của thành phố. Trong 255 nhà<br /> <br /> Hình 1. Tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận các nhóm nhà khởi nghiệp<br /> <br /> 0,8<br /> 0,7<br /> 0,6 Tăng trưởng Doanh<br /> 0,5 thu năm 2016<br /> 0,4<br /> 0,3 Tăng trưởng Doanh<br /> 0,2 thu năm 2017<br /> 0,1 Tăng trưởng Lợi<br /> 0 nhuận năm 2016<br /> Không Có tham Tham gia Tham gia<br /> Tăng trưởng Lợi<br /> tham gia gia 1 hoạt từ 2 hoạt tất cả hoạt<br /> nhuận năm 2017<br /> động động trở động<br /> lên<br /> <br /> <br /> Nguồn: Tổng hợp từ phiếu khảo sát doanh nghiệp khởi nghiệp<br /> Khả năng tăng trưởng, khả năng sinh lời của thấp nhất. Nhóm các nhà khởi nghiệp tham gia<br /> nhóm nhà khởi nghiệp không tham gia bất kỳ từ hơn hai hoạt động trở lên có khả năng sinh<br /> hoạt động nào trong hệ sinh thái khởi nghiệp là lời cao nhất.<br /> <br /> Hình 2. Khả năng sinh lợi các nhóm nhà khởi nghiệp<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguồn: Tổng hợp từ phiếu khảo sát doanh nghiệp khởi nghiệp<br /> 8<br />  Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 48, 12/2018<br /> <br /> <br /> Như vậy có thể thấy các thành phần trong Các cơ sở ươm tạo cấp hai với quy mô cơ sở<br /> hệ sinh thái khởi nghiệp có đóng góp vào thành vật chất được đầu tư lớn, lựa chọn các ý tưởng<br /> công cho các nhà khởi nghiệp ở khu vực Tp. Hồ thông qua giới thiệu từ cơ sở ươm tạo cấp một,<br /> Chí Minh. Các nhà khởi nghiệp tham gia càng và qua hội đồng tuyển chọn. Nội dung và quy<br /> nhiều thành phần trong hệ sinh thái khởi nghiệp mô tài trợ cho nhóm khởi nghiệp/doanh nghiệp<br /> sẽ có nhiều cơ hội để mở rộng mạng lưới liên khởi nghiệp sẽ đa dạng hơn, không chỉ cung<br /> kết, cập nhật các thông tin liên quan đến tình cấp môi trường thử nghiệm, mà còn hỗ trợ một<br /> hình khởi nghiệp trong và ngoài nước, có nhiều phần chi phí vận hành của doanh nghiệp khởi<br /> cơ hội tiếp cận nguồn vốn lớn, kinh nghiệm nghiệp (chủ yếu là phí thuê mặt bằng, phí sử<br /> quản lý và tổ chức nhân sự. dụng máy móc thiết bị, tiền lương nhân viên<br /> 5. Gợi ý chính sách làm thuê…), cung ứng các dịch vụ tư vấn pháp<br /> Từ kết quả nghiên cứu, hai thành phần quan lý, đăng ký doanh nghiệp, thủ tục kế toán, thuế;<br /> trọng của hệ sinh thái khởi nghiệp có liên quan và kết nối doanh nghiệp khởi nghiệp với mạng<br /> đến thành công của doanh nghiệp khởi nghiệp lưới hệ sinh thái khởi nghiệp.<br /> là các cơ sở ươm tạo và nhà cố vấn. Từ đó, Về hoạt động của các tổ chức tăng tốc, mặc<br /> nhóm tác giả có một số đề xuất nhằm hoàn thiện dù có thể tham gia hỗ trợ doanh nghiệp khởi<br /> hệ sinh thái khởi nghiệp, qua đó thúc đẩy thành nghiệp giai đoạn đầu, nhưng các tổ chức này<br /> công của doanh nghiệp khởi nghiệp. nên có mối liên kết chặt chẽ với các cơ sở ươm<br /> Thứ nhất, đề xuất thành lập hệ thống cơ sở tạo cấp một và cấp hai, để có thể lựa chọn được<br /> ươm tạo tại Tp. Hồ Chí Minh theo mô hình hai những doanh nghiệp khởi nghiệp có tiềm năng<br /> cấp: cấp một là hệ thống trung tâm ươm tạo/hỗ thành công lớn nhất.<br /> trợ khởi nghiệp trực thuộc các cơ sở giáo dục Thứ hai, thành lập câu lạc bộ, hội doanh<br /> đại học, cao đẳng, trung cấp; cấp hai là các cơ nghiệp sáng tạo, mạng lưới cố vấn. Hiện nay,<br /> sở ươm tạo có quy mô lớn hơn, được tài trợ từ tại nhiều trường đại học, cơ sở ươm tạo đã<br /> chính quyền Thành phố, các quỹ đầu tư mạo thành lập các câu lạc bộ khởi nghiệp. Ngày 10<br /> hiểm, các nhà đầu tư thiên thần và thậm chí các tháng 01 năm 2017, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã<br /> doanh nghiệp quy mô lớn. có quyết định công nhận ban vận động thành<br /> Các cơ sở ươm tạo cấp một được tài trợ chủ lập Hiệp hội Khởi nghiệp Quốc gia. Hiệp hội<br /> yếu từ kinh phí cho hoạt động khoa học công Khởi nghiệp Quốc gia (ViNen) có sứ mệnh là<br /> nghệ của cơ sở giáo dục, với nhiệm vụ chủ yếu nơi cổ vũ tinh thần khởi nghiệp, giúp các hội<br /> là cung ứng dịch vụ đào tạo, bồi dưỡng kiến viên đạt được khát vọng của mình là trở thành<br /> thức, kỹ năng khởi nghiệp trong sinh viên, học những doanh nhân thành đạt thông qua các<br /> sinh của cơ sở giáo dục, cung cấp phòng thực chương trình đào tạo, tư vấn, xúc tiến đầu tư,<br /> hành và máy móc, thiết bị để thử nghiệm các ý kết nối thị trường và cung cấp các dịch vụ rất<br /> tưởng sáng tạo của giảng viên, sinh viên, học chặt chẽ trong tổ chức, khả thi về mặt ứng dụng<br /> sinh, tổ chức và tài trợ các cuộc thi ý tưởng sáng và chuyên nghiệp trong cách hoạt động giúp<br /> tạo trong sinh viên, học sinh. Những ý tưởng các hội viên gia tăng khả năng tạo dựng và phát<br /> độc đáo phát sinh từ cơ sở ươm tạo cấp một sẽ triển các mối quan hệ kinh doanh dài lâu, bền<br /> được giới thiệu cho các cơ sở ươm tạo cấp hai chặt với đúng đối tượng khách hàng và đối tác.<br /> cùng ngành nghề, lĩnh vực.<br /> <br /> 9<br />  Tạp chí Nghiên cứu Tài chính – Marketing số 48, 12/2018<br /> <br /> <br /> Việc khuyến khích thành lập các tổ chức của nghiệp thông qua việc trao đổi thông tin, chia<br /> nhà khởi nghiệp, nhà cố vấn, nhà đầu tư… đóng sẻ kinh nghiệm, kết nối nhà khởi nghiệp với các<br /> vai trò củng cố và phát triển hệ sinh thái khởi bên liên quan.<br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> Tiếng Việt<br /> Nguyễn Thị Liên (2010). Một số ý kiến về phát triển cung ứng dịch vụ hỗ trợ khởi nghiệp kinh<br /> doanh. Tạp chí Khoa học thương mại, số 37/2010, trang 59-69.<br /> Phạm Hồng Quất, Phan Hoàng Lan (2014). Hệ thống sinh thái cho doanh nghiệp khởi nghiệp ở Việt<br /> Nam. Tạp chí Khoa học Công nghệ Việt Nam, 2014, No. 18.<br /> Tiếng Anh<br /> Blank, S. (2010). What’s A Startup? First Principles. Steve Blank.<br /> Christensen, C. M., & Bower, J. L. (1996). Customer power, strategic investment, and the failure<br /> of leading firms. Strategic management journal, 197-218.<br /> Dubini, P. (1989) The influence of motivations and environment on business start-ups: Some hints<br /> for public policies. Journal of Business Venturing 4: 11-26.<br /> Isenberg, D.J. (2010) How to Start an Entrepreneurial Revolution. Harvard Business Review 88(6):<br /> 41-50.<br /> March-Chorda, I. (2004). Success factors and barriers facing the innovative start-ups and their<br /> influence upon performance over time. International Journal of Entrepreneurship and Innovation<br /> Management, 4(2-3), 228-247.<br /> Murphy, G. B., Trailer, J. W., & Hill, R. C. (1996). Measuring performance in entrepreneurship<br /> research. Journal of Business Research, 36(1), 15-23.<br /> Oh, D. S., Phillips, F., Park, S., & Lee, E. (2016). Innovation ecosystems: A critical<br /> examination. Technovation, 54, 1-6.<br /> Schumpeter, J.A. (1934). The theory of economic development. Cambridge: Harvard University<br /> Press.<br /> Song, M., Podoynitsyna, K., Van Der Bij, H., & Halman, J. I. (2008). Success factors in new<br /> ventures: A meta-analysis. Journal of product innovation management, 25(1), 7-27.<br /> Spender, J. C., Corvello, V., Grimaldi, M., & Rippa, P. (2017). Startups and open innovation: a<br /> review of the literature. European Journal of Innovation Management, 20(1), 4-30.<br /> Startup Genome. (2017). Global Startup Ecosystem Report 2017 (Rep.). Retrieved from https://<br /> startupgenome.com/report2017/<br /> Venkatraman, N., & Ramanujam, V. (1986). Measurement of business performance in strategy<br /> research: A comparison of approaches. Academy of Management Review, 11(4), 801-814.<br /> Wisdom, J., & Creswell, J. W. (2013). Mixed methods: integrating quantitative and qualitative<br /> data collection and analysis while studying patient-centered medical home models. Rockville:<br /> Agency for Healthcare Research and Quality.<br /> World Economic Forum (2013) Entrepreneurial Ecosystems Around the Globe and Company<br /> Growth Dynamics. Davos: World Economic Forum.<br /> 10<br />