Một số biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên cao đẳng sư phạm sinh hoá trường Cao đẳng Sư phạm Lào Cai qua học phần phương pháp dạy học hoá học 2

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 6A, pp. 186-197<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0083<br /> <br /> MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC TÍCH HỢP CHO<br /> SINH VIÊN CAO ĐẲNG SƯ PHẠM SINH HOÁ TRƯỜNG CAO ĐẲNG<br /> SƯ PHẠM LÀO CAI QUA HỌC PHẦN PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC HOÁ HỌC 2<br /> Nguyễn Thị Chuyển<br /> Trường Cao đẳng Sư phạm Lào Cai<br /> Tóm tắt. Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông của nước ta sau năm 2015 là dạy học<br /> theo hướng tích hợp và phân hoá. Theo đó, các trường cao đẳng Sư phạm đào tạo giáo viên<br /> THCS cần đổi mới đào tạo giáo viên có đủ năng lực dạy học tích hợp và dạy học phân hóa.<br /> Đối với chương trình ở cấp THCS, môn Khoa học tự nhiên là tích hợp của ba môn Vật lí,<br /> Hoá học, Sinh học. Bài viết này tập trung vào nghiên cứu một số biện pháp nhằm phát triển<br /> năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm Sinh hóa Trường Cao đẳng Sư<br /> phạm Lào Cai qua học phần phương pháp dạy học hóa học 2, góp phần nâng cao hiệu quả<br /> của công tác đào tạo giáo viên THCS.<br /> Từ khóa: Dạy học tích hợp, dạy học hoá học, cao đẳng sư phạm, phát triển năng lực, năng<br /> lực dạy học tích hợp.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Đổi mới giáo dục Việt Nam sau năm 2015 theo hướng dạy học tích hợp là định hướng phù<br /> hợp với xu hướng quốc tế và giúp trang bị cho học sinh không chỉ kiến thức, kĩ năng mà cả năng<br /> lực để nhanh chóng hội nhập với thế giới đang phát triển và đầy biến động.<br /> Theo GS.TS Đinh Quang Báo [5], để đáp ứng được yêu cầu đổi mới của hệ thống giáo dục<br /> Việt Nam cần nâng cao năng lực của hệ thống cơ sở đào tạo giáo viên.<br /> Như vậy muốn quá trình dạy học tích hợp đạt hiệu quả mong muốn thì một trong các giải<br /> pháp là phải đào tạo được những người giáo viên có năng lực dạy học tích hợp cho học sinh. Trong<br /> “Chuẩn đầu ra trình độ đại học khối ngành Sư phạm đào tạo giáo viên trung học phổ thông” [2]<br /> cũng đã quy định: Sinh viên sau khi tốt nghiệp cần phải “hiểu rõ về dạy học tích hợp, có khả năng<br /> thiết kế các chủ đề dạy học tích hợp, và có khả năng tổ chức dạy học tích hợp thành công” hay nói<br /> cách khác phải phát triển được năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên trường Đại học, Cao đẳng<br /> khối sư phạm.<br /> Bài viết này tập trung vào nghiên cứu một số biện pháp nhằm phát triển năng lực dạy học<br /> tích hợp cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm Sinh hoá Trường Cao đẳng Sư phạm Lào Cai thông qua<br /> học phần phương pháp dạy học hóa học 2, góp phần nâng cao hiệu quả của công tác đào tạo giáo<br /> viên Trung học cơ sở.<br /> Ngày nhận bài: 15/3/2016. Ngày nhận đăng: 12/7/2016.<br /> Liên hệ: Nguyễn Thị Chuyển, e-mail: nguyenthichuyen.c08@gmail.com<br /> <br /> 186<br /> <br /> Một số biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm...<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Khái niệm về dạy học tích hợp<br /> <br /> a) Khái niệm tích hợp<br /> Tích hợp có nghĩa là sự hợp nhất, sự hoà nhập, sự kết hợp. Đó là sự hợp nhất hay nhất thể<br /> hoá các bộ phận khác nhau để đưa tới một đối tượng mới như là một thể thống nhất dựa trên những<br /> nét bản chất của các thành phần đối tượng chứ không phải là phép cộng giản đơn những thuộc tính<br /> của các thành phần ấy [7].<br /> Như vậy, tích hợp có hai tính chất cơ bản, liên hệ mật thiết với nhau và quy định lẫn nhau<br /> đó là tính liên kết và tính toàn vẹn.<br /> Nhờ có tính liên kết mà có thể tạo nên một thực thể toàn vẹn trong đó không cần phân chia<br /> giữa các thành phần kết hợp.<br /> Tính toàn vẹn dựa trên sự thống nhất nội tại các thành phần liên kết, chứ không phải sự sắp<br /> đặt các thành phần bên cạnh nhau. Không thể gọi là tích hợp nếu các tri thức, kĩ năng không có sự<br /> liên kết, phối hợp với nhau trong lĩnh hội nội dung hoặc giải quyết một vấn đề tình huống.<br /> b) Khái niệm dạy học tích hợp<br /> Dạy học tích hợp là hành động liên kết một cách hữu cơ, có hệ thống các đối tượng nghiên<br /> cứu, học tập của một vài lĩnh vực môn học khác nhau thành nội dung thống nhất, dựa trên các mối<br /> liên hệ về lí luận và thực tiễn được đề cập trong các môn học đó nhằm hình thành ở học sinh các<br /> năng lực cần thiết [3].<br /> Trong dạy học tích hợp, học sinh dưới sự chỉ đạo của giáo viên thực hiện chuyển đổi liên<br /> tiếp các thông tin từ ngôn ngữ của môn học này sang ngôn ngữ của môn học khác; học sinh học<br /> cách sử dụng phối hợp những kiến thức, những kĩ năng và những thao tác để giải quyết một tình<br /> huống phức hợp (thường là gắn với thực tiễn). Chính nhờ quá trình đó, học sinh nắm vững kiến<br /> thức, hình thành khái niệm, phát triển năng lực và các phẩm chất cá nhân.<br /> Như vậy dạy học tích hợp là một quan điểm sư phạm, ở đó người học cần huy động mọi<br /> nguồn lực để giải quyết một tình huống phức hợp – có vấn đề nhằm phát triển năng lực và phẩm<br /> chất cá nhân [7].<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Các hình thức dạy học tích hợp<br /> <br /> Dạy học tích hợp có các mức độ sau [6]:<br /> – Lồng ghép/liên hệ (tích hợp nội môn): Đó là đưa các yếu tố, nội dung gắn với thực tiễn,<br /> gắn với xã hội, gắn với các môn học khác vào dòng chảy chủ đạo của nội dung bài học của một<br /> môn học. Ở mức độ lồng ghép các môn học vẫn dạy riêng rẽ. Tuy nhiên, giáo viên có thể tìm thấy<br /> mối quan hệ giữa kiến thức của môn học mình đảm nhận với nội dung các môn học khác và thực<br /> hiện lồng ghép các kiến thức đó ở những thời điểm thích hợp.<br /> – Vận dụng kiến thức liên môn: Ở mức độ này, hoạt động học diễn ra xung quanh các chủ<br /> đề, ở đó người học cần vận dụng các kiến thức của nhiều môn học để giải quyết vấn đề đặt ra. Các<br /> chủ đề khi đó được gọi là chủ đề hội tụ. Nội dung các môn học vẫn được phát triển riêng rẽ để đảm<br /> bảo tính hệ thống, mặt khác vẫn thực hiện được sự liên kết giữa các môn học khác nhau qua việc<br /> vận dụng các kiến thức liên môn trong các chủ đề hội tụ.<br /> Có 2 cách thực hiện mức độ tích hợp này:<br /> Cách 1: Các môn học vẫn được dạy riêng rẽ nhưng đến cuối học kì, cuối năm hoặc cuối cấp<br /> 187<br /> <br /> Nguyễn Thị Chuyển<br /> <br /> học có một phần, một chương về những vấn đề chung (của các môn khoa học tự nhiên hoặc các<br /> môn khoa học xã hội) và các thành tựu ứng dụng thực tiễn nhằm giúp HS xác lập mối quan hệ giữa<br /> các kiến thức đã được lĩnh hội.<br /> Cách 2: Những ứng dụng chung cho các môn học khác nhau thực hiện ở những thời điểm<br /> đều đặn trong năm học. Nói cách khác, sẽ bố trí xen một số nội dung tích hợp liên môn vào thời<br /> điểm thích hợp nhằm làm cho học sinh quen dần với việc sử dụng kiến thức của những môn học<br /> gần gũi với nhau.<br /> - Hoà trộn: là mức độ cao nhất của dạy học tích hợp, ở mức độ này nội dung kiến thức trong<br /> bài học không thuộc riêng về một môn học mà thuộc về nhiều môn học khác nhau, do đó các nội<br /> dung thuộc chủ đề tích hợp sẽ không cần dạy ở các môn học riêng rẽ. Mức độ tích hợp này dẫn<br /> đến sự hợp nhất kiến thức của hai hay nhiều môn học.<br /> Ở mức độ tích hợp cao nhất này, giáo viên phối hợp quá trình học tập những môn khác nhau<br /> bằng các tình huống thích hợp, xoay quanh những mục tiêu chung cho nhóm môn, tạo thành các<br /> chủ đề tích hợp.<br /> Để thực hiện tích hợp ở mức độ hoà trộn, cần sự hợp tác của giáo viên đến từ môn học khác<br /> nhau. Để lựa chọn và xây dựng nội dung học, giáo viên phải có hiểu biết sâu sắc về chương trình<br /> và đặt chương trình các môn học cạnh nhau để so sánh, để tôn trọng những đặc trưng nhằm dẫn<br /> học sinh đạt tới mục tiêu dạy học xác định, hướng tới việc phát triển năng lực. Việc phân tích mối<br /> quan hệ giữa các môn học khác nhau trong chủ đề cũng như sự phát triển các kiến thức trong cùng<br /> môn học phải đảm bảo nguyên tắc tích hợp và hợp tác.<br /> <br /> 2.3.<br /> <br /> Năng lực dạy học tích hợp<br /> <br /> 2.3.1. Khái niệm về năng lực<br /> Theo Weinert (2001) định nghĩa [1]: “năng lực là những khả năng và kĩ xảo học được hoặc<br /> sẵn có của cá thể nhằm giải quyết các tình huống xác định, cũng như sự sẵn sàng về động cơ, xã<br /> hội và khả năng vận dụng các cách giải quyết vấn đề một cách có trách nhiệm và hiệu quả trong<br /> những tình huống linh hoạt”.<br /> Từ khái niệm chung về năng lực, chúng ta có thể hiểu năng lực của sinh viên Cao đẳng Sư<br /> phạm là khả năng làm chủ được kiến thức, kĩ năng, thái độ và vận dụng chúng một cách hợp lí vào<br /> dạy học và làm công tác giáo dục ở các cơ sở giáo dục, giúp cho học sinh THCS có khả năng vận<br /> dụng được các kiến thức, kĩ năng đã biết để giải quyết được các vấn đề học tập, các vấn đề thực<br /> tiễn có liên quan một cách sáng tạo và hiệu quả.<br /> <br /> 2.3.2. Khái niệm năng lực dạy học tích hợp<br /> Theo tài liệu [2] ta có thể hiểu năng lực dạy học tích hợp là khả năng vận dụng kiến thức<br /> về dạy học tích hợp để phân tích khả năng dạy học tích hợp của một chủ đề, một bài học, hay một<br /> chương trong chương trình môn học; là khả năng thiết kế chủ đề dạy học tích hợp và thực hiện<br /> thành công kế hoạch dạy học chủ đề tích hợp.<br /> Năng lực dạy học tích hợp bao gồm các năng lực thành phần [2]:<br /> – Năng lực phân tích cơ sở lí luận về dạy học tích hợp;<br /> – Năng lực thiết kế các chủ đề dạy học tích hợp;<br /> – Năng lực thiết kế kế hoạch dạy học các chủ đề dạy học tích hợp;<br /> – Năng lực tổ chức dạy học chủ đề tích hợp theo kế hoạch đã biên soạn;<br /> 188<br /> <br /> Một số biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm...<br /> <br /> – Năng lực kiểm tra đánh giá trong dạy học tích hợp.<br /> Năng lực thành phần<br /> <br /> Năng lực phân tích cơ sở<br /> lí luận về dạy học tích<br /> hợp<br /> Năng lực<br /> dạy học<br /> tích hợp<br /> <br /> Năng lực thiết kế các chủ<br /> đề dạy học tích hợp<br /> <br /> Năng lực thiết kế kế<br /> hoạch dạy học các chủ đề<br /> dạy học tích hợp<br /> Năng lực tổ chức dạy học<br /> chủ đề tích hợp theo kế<br /> hoạch đã biên soạn<br /> Năng lực kiểm tra đánh<br /> giá trong dạy học tích hợp<br /> <br /> 2.4.<br /> <br /> Tiêu chí đánh giá<br /> Trình bày và phân tích được bản chất của dạy học<br /> tích hợp (định nghĩa)<br /> Phân tích được xu hướng của dạy học tích hợp<br /> Nêu được các phương pháp, hình thức dạy học tích<br /> hợp<br /> Phân tích được khả năng dạy học tích hợp của môn<br /> học<br /> Trình bày được nguyên tắc về dạy học tích hợp<br /> Nêu được quy trình tổ chức dạy học tích hợp<br /> Nêu được các điều kiện đảm bảo dạy học tích hợp<br /> Lựa chọn được nội dung tích hợp dưới dạng một chủ<br /> đề hay một bài<br /> Nêu được lí do chọn chủ đề<br /> Đưa ra được các thông tin trợ giúp giáo viên<br /> Gợi ý được các hoạt động dạy học<br /> Trình bày được mục tiêu dạy học<br /> Lựa chọn được phương pháp, hình thức dạy học thích<br /> hợp đối với chủ đề tích hợp<br /> Thiết kế được các hoạt động dạy học để đạt mục tiêu<br /> Thực hiện được kế hoạch dạy học sáng tạo, hiệu quả<br /> Xử lí được các tình huống sư phạm xảy ra trong quá<br /> trình dạy học<br /> Xây dựng được bộ câu hỏi trong dạy học tích hợp<br /> Kết hợp được các loại kiểm tra đánh giá<br /> <br /> Đề xuất một số biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh<br /> viên sư phạm Sinh hoá Trường Cao đẳng Sư phạm Lào Cai thông qua học<br /> phần phương pháp dạy học hóa học 2<br /> <br /> Năng lực dạy học là một năng lực chung quan trọng cần phát triển cho sinh viên Trường<br /> Cao đẳng, Đại học Sư phạm. Trong đó năng lực dạy học tích hợp là một trong chín tiêu chí của<br /> của năng lực dạy học [2]. Như vậy bồi dưỡng và phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên<br /> Cao đẳng Sư phạm sẽ góp phần quan trọng để thực hiện thành công đề án đổi mới giáo dục phổ<br /> thông sau năm 2015. Chúng tôi đề xuất một số biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho<br /> sinh viên sư phạm Sinh hóa thông qua học phần phương pháp dạy học hóa học 2 (học phần gồm<br /> hai tín chỉ với 30 tiết lên lớp) trường Cao đẳng Sư phạm Lào Cai như sau:<br /> Biện pháp 1: Bồi dưỡng cho sinh viên về cơ sở lí luận của dạy học tích hợp thông qua học<br /> tập và nghiên cứu tài liệu bổ trợ về dạy học tích hợp.<br /> Giảng viên giới thiệu về tài liệu bổ trợ về dạy học tích hợp vào chương đầu tiên “phân tích<br /> chương trình và sách giáo khoa ở Trung học cơ sở” khi sinh viên học môn Phương pháp dạy học<br /> 189<br /> <br /> Nguyễn Thị Chuyển<br /> <br /> hoá học 2, yêu cầu sinh viên nghiên cứu theo nhóm cơ sở lí luận về dạy học tích hợp: khái niệm về<br /> tích hợp, dạy học tích hợp, lí do phải dạy học tích hợp,. . . Yêu cầu sinh viên về nhà trình bày theo<br /> nhóm ra giấy A0 hoặc bằng trình chiếu PowerPoint, sau đó báo cáo trong buổi rèn luyện nghiệp vụ<br /> sư phạm môn Hoá học. Như vậy với cách làm này sinh viên phân tích được bản chất của dạy học<br /> tích hợp, xu hướng của dạy học tích hợp, thống nhất các thuật ngữ, biết được cách xây dựng một<br /> chủ đề dạy học tích hợp,. . .<br /> Biện pháp 2: Rèn cho sinh viên năng lực xây dựng các chủ đề dạy học tích hợp nội môn và<br /> liên môn<br /> Qua việc nghiên cứu tài liệu bổ trợ về dạy học tích hợp, sinh viên thảo luận và báo cáo và<br /> làm rõ các nội dung về nguyên tắc, quy trình xây dựng chủ đề tích hợp. Đồng thời giảng viên cũng<br /> cho sinh viên thực hành vận dụng các nguyên tắc và quy trình đó để lựa chọn và xây dựng các chủ<br /> đề dạy học tích hợp.<br /> a) Nguyên tắc xây dựng chủ đề tích hợp<br /> Sinh viên trình bày được các nguyên tắc về dạy học tích hợp và vận dụng các nguyên tắc<br /> này trong việc xây dựng các chủ đề dạy học tích hợp:<br /> – Đảm bảo mục tiêu giáo dục, hình thành và phát triển các năng lực cần thiết cho người<br /> học.<br /> – Đáp ứng được yêu cầu phát triển của xã hội, mang tính thiết thực, có ý nghĩa với người<br /> học.<br /> – Đảm bảo tính khoa học và tiếp cận những thành tựu của khoa học kĩ thuật, đồng thời vừa<br /> sức đối với học sinh.<br /> – Đảm bảo tính giáo dục và giáo dục vì sự phát triển bền vững.<br /> – Tăng tính thực hành, ứng dụng, tính thực tiễn, quan tâm tới những vấn đề mang tính xã<br /> hội của địa phương.<br /> – Việc xây dựng các bài học/chủ đề tích hợp dựa trên chương trình hiện hành.<br /> Ví dụ chủ đề tích hợp về khí cacbonic và hiệu ứng nhà kính chủ đề này được xây dựng dựa<br /> trên chương trình hiện hành (bài 28: Các oxit của cacbon, Sách giáo khoa hóa học lớp 9) khi sinh<br /> viên xây dựng chủ đề này phải đảm bảm phát triển được cho học sinh các năng lực như: năng lực<br /> tự học, năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực vận dụng kiến thức hóa<br /> học vào thực tiễn,. . . Chủ đề tích hợp này mang tính thực tiễn, tính thời sự và ảnh hưởng đến chính<br /> cuộc sống của thế hệ hôm nay và mai sau như vậy sẽ kích thích được sự hứng thú học tập và khám<br /> phá của học sinh.<br /> b) Quy trình xây dựng các chủ đề dạy học tích hợp<br /> Giảng viên cần giúp sinh viên nắm vững quy trình xây dựng các chủ đề dạy học tích hợp<br /> gồm các bước [7] như sau:<br /> Bước 1: Lựa chọn chủ đề<br /> Sinh viên sẽ được thảo luận theo nhóm rà soát chương trình các môn học ở THCS có liên<br /> quan đến môn hóa học lớp 8, lớp 9 trong chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, tìm ra những<br /> kiến thức chung để xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn sau đó đại diện nhóm báo cáo trước lớp,<br /> giảng viên cùng các em sinh viên các nhóm còn lại sẽ theo dõi, tham gia đóng góp ý kiến, trao đổi<br /> và bổ sung.<br /> Đây là kết quả thảo luận của một nhóm sinh viên:<br /> <br /> 190<br /> <br />