Một số định nghĩa, khái niệm, thuật ngữ giải phẫu răng - TS. Bùi Thanh Hải

Chia sẻ: Minh Van Thuan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

509
lượt xem 75
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu "Một số định nghĩa, khái niệm, thuật ngữ giải phẫu răng" giúp bạn nắm được các định nghĩa và khái niệm về giải phẫu răng; hệ thống nhai; cơ quan răng; răng sữa; răng vĩnh viễn; ký hiệu, sơ đồ răng; sơ lược cấu trúc của cơ quan răng;...Mời bạn đọc cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Một số định nghĩa, khái niệm, thuật ngữ giải phẫu răng - TS. Bùi Thanh Hải

Mét sè ®Þnh nghÜa, kh¸i niÖm, ThuËt ng÷ gi¶I phÉu r¨ng TS. Bùi Thanh H i I. NH NGHĨA 1.1. nh nghĩa gi i ph u răng: Gi i ph u răng (Dental Anatomy) là m t môn nha khoa cơ s nghiên c u v hình thái c u t o c a t ng răng, tương quan gi a các răng trên cung răng và tương quan gi a hai cung răng. 1.2. H th ng nhai: H th ng nhai là m t t ng th , m t ơn v ch c năng. Thành ph n g m: - Cơ quan răng; - Xương hàm; kh p thái dương hàm; cơ hàm; - H th ng môi má lư i; - Các tuy n nư c b t; - H th ng m ch máu, th n kinh nuôi dư ng và chi ph i các cơ quan ó. Như v y, h th ng nhai không ch ơn thu n m nhi m ch c năng nhai mà còn th c hi n ho c tham gia th c hi n nhi u ch c năng khác như: bú, nu t, nói, ... 1.3. Cơ quan răng: Cơ quan răng bao g m răng và t ch c quanh răng (nha chu), là ơn v hình thái và ch c năng c a b răng. Răng là b ph n tr c ti p nhai nghi n th c ăn; nha chu là b ph n gi và nâng răng, ng th i là nơi c m nh n, ti p nh n và d n truy n l c nhai. Răng chính danh g m men răng, ngà răng và t y răng; nha chu g m cement, dây ch ng nha chu, xương răng, l i. B răng là m t th th ng nh t thu c h th ng nhai, t o thành b i s s p x p có t ch c c a các cơ quan răng. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 1
II. KHÁI NI M 2.1. R¨ng s÷a Lóc míi sinh, trÎ kh«ng cã r¨ng trong miÖng. Tuy vËy, trªn phim Xquang, ® thÊy cã nh÷ng phÇn c¶n tia X cña mÇm r¨ng ë c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau. Trong thêi kú nhò nhi, thøc ¨n cña trÎ láng hoÆc sÖt, do ®ã r¨ng kh«ng gi÷ vai trß quan träng trong ¨n nhai. Bé r¨ng s÷a l bé r¨ng t¹m thêi, b¾t ®Çu mäc lóc s¸u th¸ng tuæi, mäc ®Çy ®ñ lóc 24-36 th¸ng (h×nh 1). H×nh 1: Bé r¨ng s÷a 2.2. R¨ng vÜnh viÔn Khi trÎ ®−îc kho¶ng 6 tuæi, c¸c r¨ng vÜnh viÔn ®Çu tiªn b¾t ®Çu mäc, ®ã l r¨ng "sè 6" (r¨ng s¸u tuæi, r¨ng h m lín thø nhÊt, r¨ng h m lín 1) sau ®ã c¸c r¨ng kh¸c cña bé r¨ng vÜnh viÔn sÏ lÇn l−ît mäc lªn ®Ó thay thÕ c¸c r¨ng s÷a. Bé r¨ng vÜnh viÔn mäc ®Çy ®ñ ë tuæi 18-25 (h×nh 2). H×nh 2: Bé r¨ng vÜnh viÔn TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 2
Giai ®o¹n 6-7 tuæi ®Õn 11-12 tuæi, trong miÖng trÎ cã hai lo¹t r¨ng cïng tån t¹i, ®−îc gäi l bé r¨ng hçn hîp (h×nh 3). IV V 6 H×nh 3: R¨ng hçn hîp - IV: R¨ng h m s÷a 1 - V: R¨ng h m s÷a 2 - 4: R¨ng h m nhá 1 - 5: R¨ng h m nhá 2 - 6: R¨ng h m lín 1 4 5 2.3. C«ng thøc r¨ng C«ng thøc r¨ng (cßn gäi l nha thøc) l mét d y ch÷ v sè, dïng ®Ó biÓu diÔn sè l−îng r¨ng cña tõng nhãm r¨ng ë mét bªn h m (gåm nöa h m trªn v nöa h m d−íi). C«ng thøc bé r¨ng s÷a: 2 1 2 Cöa s÷a Nanh s÷a H m s÷a = 10 2 1 2 (NghÜa l cã 10 r¨ng s÷a ë mçi nöa h m, bé r¨ng s÷a ®Çy ®ñ cã 20 r¨ng). C«ng thøc bé r¨ng vÜnh viÔn: 2 1 2 3 Cöa Nanh H m nhá H m lín = 16 2 1 2 3 (NghÜa l cã 16 r¨ng vÜnh viÔn ë mçi nöa h m, bé r¨ng ®Çy ®ñ cã 32 r¨ng). C¸c r¨ng cöa v r¨ng nanh gäi chung l r¨ng tr−íc, c¸c r¨ng h m s÷a hoÆc c¸c r¨ng h m lín v h m nhá gäi chung l r¨ng sau. 2.4. C¸ch gäi tªn r¨ng B¾t ®Çu tõ ®−êng gi÷a cña hai cung r¨ng ®i vÒ hai phÝa, r¨ng ®−îc gäi tªn tuÇn tù nh− sau: R¨ng vÜnh viÔn (Ký hiÖu b»ng ch÷ sè ¶ rËp tõ 1 ®Õn 8): Nhãm r¨ng cöa: - R¨ng cöa gi÷a (r¨ng sè 1). - R¨ng cöa bªn (r¨ng sè 2). Nhãm r¨ng nanh: - R¨ng nanh (r¨ng sè 3) TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 3
Nhãm r¨ng h m nhá: - R¨ng h m nhá thø nhÊt (r¨ng h m nhá 1, r¨ng sè 4) - R¨ng h m nhá thø hai (r¨ng h m nhá 2, r¨ng sè 5) Nhãm r¨ng h m lín: - R¨ng h m lín thø nhÊt (r¨ng h m lín 1, r¨ng sè 6, r¨ng 6 tuæi) - R¨ng h m lín thø hai (r¨ng h m lín 2, r¨ng sè 7. - R¨ng h m lín thø ba (r¨ng sè 8, r¨ng kh«n) R¨ng s÷a (ký hiÖu b»ng ch÷ c¸i tõ A - E, hay ch÷ sè La m tõ I - V) Bé r¨ng s÷a kh«ng cã nhãm r¨ng h m nhá. Nhãm r¨ng cöa s÷a: - R¨ng cöa gi÷a s÷a (r¨ng A hay r¨ng I) - R¨ng cöa bªn s÷a (r¨ng B hay r¨ng II) Nhãm r¨ng nanh s÷a: - R¨ng nanh s÷a (r¨ng C hay r¨ng III) Nhãm r¨ng h m s÷a: - R¨ng h m s÷a thø nhÊt (r¨ng h m s÷a 1, r¨ng D hay r¨ng IV). - R¨ng h m s÷a thø hai (r¨ng h m s÷a 2, r¨ng E hay r¨ng V). (T i liÖu c¸c tØnh phÝa Nam th−êng gäi tªn "r¨ng h m" l "r¨ng cèi". Dïng tõ "cèi" cã −u ®iÓm l s¸t nghÜa víi chøc n¨ng cña r¨ng h m v ®ì g©y nhÇm lÉn trong c¸c tËp hîp tõ cã ®i kÌm víi tõ "h m" nh− "x−¬ng h m, h m trªn, h m d−íi"...) Tuú vÞ trÝ cöa r¨ng trªn cung r¨ng, thuéc h m trªn hay h m d−íi, bªn ph¶i hay bªn tr¸i, r¨ng ®−îc gäi tªn ®Çy ®ñ b»ng c¸ch thªm tªn c¸c phÇn t− h m ®ã hay c¸c gãc phÇn t− v o tªn r¨ng. VÝ dô: R¨ng h m nhá 1 h m trªn bªn ph¶i. R¨ng h m lín 2 h m d−íi bªn tr¸i. R¨ng cöa gi÷a s÷a h m trªn bªn tr¸i R¨ng nanh h m d−íi bªn ph¶i. Ngo i ra, r¨ng cã thÓ ®−îc gäi tªn hoÆc ký hiÖu theo nhiÒu c¸ch kh¸c nh−ng kh«ng phæ biÕn (Trªn thùc tÕ, c¸ch nãi v viÕt "r¨ng h m lín thø nhÊt h m trªn bªn ph¶i" th−êng ®−îc gi¶n ho¸ th nh "r¨ng h m lín 1 trªn ph¶i" còng ®−îc chÊp nhËn v sö dông réng r i trong c¸c t i liÖu còng nh− trªn l©m s ng). TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 4
2.5. S¬ ®å r¨ng L s¬ ®å biÓu diÔn tõng r¨ng theo vÞ trÝ trªn c¸c phÇn t− h m cña hai h m. S¬ ®å r¨ng còng cã thÓ l h×nh vÏ cung r¨ng hoÆc c¸c mÆt r¨ng ®¬n gi¶n ho¸ dïng trong m« t¶, chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ... R¨ng vÜnh viÔn Trªn ph¶i (1) Trªn tr¸i (2) 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 D−íi ph¶i (4) D−íi tr¸i (3) R¨ng s÷a V IV III II I I II III IV V V IV III II I I II III IV V E D C B A A B C D E E D C B A A B C D E (5) (6) 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 (8) (7) 2.6. Ký hiÖu r¨ng Trong thùc h nh còng nh− trong c¸c b¸o c¸o thèng kª, bÖnh ¸n, hoÆc v¨n b¶n khoa häc, ®Ó ghi r¨ng, ng−êi ta th−êng sö dông c¸c ký hiÖu: Theo Palmer, r¨ng ®−îc ký hiÖu theo c¸c ch÷ sè ký hiÖu r¨ng, cïng víi ký hiÖu gãc phÇn t−. VÝ dô: R¨ng h m lín 1 h m trªn bªn ph¶i ®−îc ký hiÖu 6. R¨ng h m nhá 2 h m d−íi bªn tr¸i ®−îc ký hiÖu 5. R¨ng nhanh s÷a h m trªn bªn ph¶i ®−îc ký hiÖu C hay III. N¨m 1970, Liªn ®o n Nha khoa quèc tÕ häp t¹i Bucarest (Rumani) ® ®Ò nghÞ thèng nhÊt sö dông hÖ thèng ký hiÖu r¨ng gåm hai ch÷ sè, r¨ng ®−îc ký TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 5
hiÖu theo c¸c m sè c¸c phÇn t− h m v ch÷ sè ký hiÖu r¨ng. C¸c phÇn t− h m hay c¸c gãc phÇn t− ®−îc ®¸nh sè tõ 1 ®Õn 4 ®èi víi r¨ng vÜnh viÔn v tõ 5 ®Õn 8 ®èi víi r¨ng s÷a (theo chiÒu kim ®ång hå, b¾t ®Çu tõ gãc trªn bªn ph¶i). R¨ng vÜnh viÔn PhÇn t− h m trªn bªn ph¶i: phÇn h m 1, thay cho ký hiÖu  PhÇn t− h m trªn bªn tr¸i: phÇn h m 2, thay cho ký hiÖu  1 2 PhÇn t− h m d−íi bªn tr¸i: phÇn h m 3, thay cho ký hiÖu  4 3 PhÇn t− h m d−íi bªn ph¶i: phÇn h m 4, thay cho ký hiÖu  R¨ng s÷a PhÇn t− h m trªn bªn ph¶i: phÇn h m 5, thay cho ký hiÖu  PhÇn t− h m trªn bªn tr¸i: phÇn h m 6, thay cho ký hiÖu  5 6 PhÇn t− h m d−íi bªn tr¸i: phÇn h m 7, thay cho ký hiÖu  8 7 PhÇn t− h m d−íi bªn ph¶i: phÇn h m 8, thay cho ký hiÖu  VÝ dô: R¨ng h m lín 1 h m trªn bªn ph¶i ®−îc ký hiÖu 16 (®äc l "mét s¸u", kh«ng ®äc l "m−êi s¸u"). R¨ng h m nhá 2 h m d−íi bªn tr¸i ®−îc ký hiÖu 35 (®äc l "ba n¨m" kh«ng ®äc l "ba m−¬i n¨m") R¨ng cöa gi÷a s÷a h m trªn bªn ph¶i ®−îc ký hiÖu 51 (®äc l "n¨m mét" kh«ng ®äc l "n¨m m−¬i mèt"). R¨ng nanh s÷a h m d−íi bªn ph¶i ®−îc ký hiÖu l 83 (®äc l "t¸m ba" kh«ng ®äc l "t¸m m−¬i ba"). Tªn r¨ng v ký hiÖu r¨ng cßn cã thÓ ®−îc ®Þnh d¹ng theo thø tù tõ 1 ®Õn 32 (r¨ng sè 1 l r¨ng h m lín 3 trªn ph¶i, r¨ng sè 32 l r¨ng h m lín 3 d−íi ph¶i theo chiÒu kim ®ång hå). Tuy vËy c¸ch n y kh«ng phæ biÕn ë ®a sè c¸c n−íc trªn thÕ giíi. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 20 21 19 18 17 2.7. S¬ l−îc cÊu tróc cña c¬ quan r¨ng 2.7.1. R¨ng VÒ h×nh th¸i, mçi r¨ng ®−îc cÊu t¹o bëi th©n r¨ng v ch©n r¨ng. Gi÷a ch©n r¨ng v th©n r»ng l ®−êng cæ r¨ng (cæ r¨ng gi¶i phÉu). Cæ r¨ng gi¶i phÉu l mét ®−êng cong, cßn gäi l ®−êng nèi men - cement. Th©n r¨ng ®−îc bao bäc bëi men r¨ng, ch©n r¨ng ®−îc cement bao phñ. Lîi viÒn xung quanh cæ r¨ng t¹o th nh mét bê, gäi l cæ r¨ng sinh lý. PhÇn r¨ng thÊy ®−îc trong miÖng l th©n r¨ng l©m s ng. Cæ r¨ng sinh lý thay ®æi tuú theo n¬i b¸m v bê cña lîi viÒn, khi tuæi c ng cao th× n¬i b¸m n y c ng cã khuynh h−íng di chuyÓn dÇn vÒ phÝa chãp r¨ng. NhiÒu tr−êng hîp bÖnh lý, lîi cã thÓ bÞ s−ng hoÆc tôt, l m th©n r¨ng (l©m s ng) bÞ ng¾n l¹i hoÆc d i ra (h×nh 4). Cæ r¨ng sinh lý Cæ r¨ng gi¶i phÉu H×nh 4: Cæ r¨ng gi¶i phÉu v cæ r¨ng sinh lý VÒ cÊu t¹o, r¨ng ®−îc cÊu t¹o bëi men r¨ng, ng r¨ng (m« cøng) v tuû r¨ng (m« mÒm): - Men r¨ng Men r¨ng phñ mÆt ngo i ng th©n r¨ng, cã nguån gèc tõ ngo¹i b×, l m« cøng nhÊt trong c¬ thÓ, tØ lÖ chÊt v« c¬ chiÕm tíi 96%. H×nh d¸ng v bÒ d y cña men ®−îc x¸c ®Þnh tõ tr−íc khi r¨ng mäc ra, trong ®êi sèng, men r¨ng kh«ng cã sù båi ®¾p thªm m chØ mßn dÇn theo tuæi, nh−ng cã sù trao ®æi vÒ vËt lý v ho¸ häc víi m«i tr−êng miÖng. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 7
- Ng r¨ng Cã nguån gèc tõ trung b×, kÐm cøng h¬n men, chøa tØ lÖ chÊt v« c¬ thÊp h¬n men (75%). Trong ng cã nhiÒu èng ng , chøa ®u«i b o t−¬ng cña nguyªn b o ng . BÒ d y ng r¨ng thay ®æi trong ®êi sèng do ho¹t ®éng cña nguyªn b o ng . Ng r¨ng ng y c ng d y theo h−íng vÒ phÝa hèc tuû r¨ng, l m hÑp dÇn hèc tuû. Men r¨ng R¨ng Ng r¨ng Tñy r¨ng Lîi Cement Nha chu D©y ch»ng nha chu X−¬ng æ r¨ng H×nh 5: C¬ quan r¨ng - Tuû r¨ng L m« liªn kÕt mÒm, n»m trong hèc tuû gåm tuû ch©n v tuû th©n. Tuû r¨ng trong buång tuû gäi l tuû th©n hay tuû buång, tuû r¨ng trong èng tuû gäi l tuû ch©n. C¸c nguyªn b o ng n»m s¸t v¸ch hèc tuû. Tuû r¨ng cã nhiÖm vô duy tr× sù sèng cña r¨ng, cô thÓ l sù sèng cña nguyªn b o ng v t¹o ng thø cÊp, nhËn c¶m gi¸c cña r¨ng. Trong tuû r¨ng cã chøa nhiÒu m¹ch m¸u, m¹ch b¹ch huyÕt v ®Çu tËn cïng thÇn kinh. 2.7.2. Tæ chøc quanh r¨ng (nha chu) Nha chu gåm: x−¬ng æ r¨ng, cement, d©y ch»ng nha chu v lîi (h×nh 5). - X−¬ng æ r¨ng L m« x−¬ng xèp, bªn ngo i ®−îc bao bäc b»ng m ng x−¬ng, n¬i lîi b¸m v o. X−¬ng æ r¨ng t¹o th nh mét huyÖt, cã h×nh d¸ng v kÝch th−íc phï hîp víi ch©n r¨ng. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 8
BÒ mÆt æ r¨ng, n¬i tiÕp xóc víi ch©n r¨ng, l m« x−¬ng ®Æc biÖt v cã nhiÒu lç thñng ®Ó cho c¸c m¹ch m¸u v d©y thÇn kinh tõ x−¬ng xuyªn qua ®Ó nu«i d©y ch»ng nha chu, gäi l x−¬ng æ chÝnh danh, hay l¸ s ng. Trªn h×nh ¶nh Xquang, phÇn x−¬ng æ chÝnh danh c¶n tia m¹nh h¬n nªn cßn ®−îc gäi l l¸ cøng. NÒn x−¬ng æ kh«ng ph©n biÖt ®−îc víi x−¬ng h m. ChiÒu cao x−¬ng æ r¨ng thay ®æi theo tuæi v tuú theo sù l nh m¹nh hay bÖnh lý cña m« nha chu. Khi r¨ng kh«ng cßn trªn x−¬ng h m th× x−¬ng æ r¨ng v c¸c th nh phÇn cña nha chu còng bÞ tiªu dÇn ®i. - Cement L m« ®Æc biÖt, h×nh th nh cïng víi sù h×nh th nh ch©n r¨ng, phñ mÆt ngo i ng ch©n r¨ng. Cement ®−îc båi ®¾p thªm ë phÝa chãp, chñ yÕu ®Ó bï trõ sù mßn mÆt nhai, ®−îc coi l hiÖn t−îng mäc r¨ng suèt ®êi. Cement còng cã thÓ tiªu hoÆc qu¸ s¶n trong mét sè tr−êng hîp bÊt th−êng hay bÖnh lý. - D©y ch»ng nha chu L nh÷ng bã sîi liªn kÕt, d y kho¶ng 0,25mm, mét ®Çu b¸m v o cement, cßn ®Çu kia b¸m v o x−¬ng æ chÝnh danh. C¶ cement, d©y ch»ng nha chu v x−¬ng æ chÝnh danh ®Òu cã nguån gèc tõ tói r¨ng chÝnh danh. D©y ch»ng nha chu cã nhiÖm vô gi÷ cho r¨ng g¾n v o x−¬ng æ r¨ng v ®ång thêi cã chøc n¨ng vËt ®Öm, l m cho mçi r¨ng cã sù xª dÞch nhÑ ®éc lËp víi nhau trong khi ¨n nhai, gióp l−u th«ng m¸u, truyÒn c¶m gi¸c ¸p lùc v truyÒn lùc ®Ó tr¸nh t¸c dông cã h¹i cña lùc nhai ®èi víi r¨ng v nha chu. - Lîi T i liÖu c¸c tØnh phÝa Nam th−êng gäi lîi l n−íu r¨ng. Lîi l phÇn niªm m¹c phñ lªn x−¬ng æ r¨ng (lîi d×nh) v bäc lÊy cæ r¨ng (lîi rêi). III. C¸c thuËt ng÷ 3.1. Thu t ng nh hư ng §−êng gi÷a: L mét ®−êng t−ëng t−îng th¼ng ®øng ®i qua gi÷a c¬ thÓ, chia c¬ thÓ th nh hai phÇn t−¬ng ®èi ®èi xøng. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 9
PhÝa gÇn: L phÝa gÇn ®−êng gi÷a hoÆc l phÝa h−íng ra phÝa tr−íc cña r¨ng sau. PhÝa xa: L phÝa ng−îc l¹i víi phÝa gÇn hoÆc l phÝa h−íng vÒ phÝa sau cña r¨ng sau. PhÝa ngo i: L phÝa h−íng vÒ h nh lang (tiÒn ®×nh miÖng), l phÝa m«i cña r¨ng tr−íc v phÝa m¸ cña r¨ng sau. PhÝa trong (Cßi gäi l phÝa l−ìi): L phÝa h−íng vÒ khoang miÖng chÝnh thøc. §èi víi c¸c r¨ng h m trªn, cßn ®−îc gäi l phÝa khÈu c¸i. Trôc r¨ng: L mét ®−êng t−ëng t−îng qua trung t©m cña mét r¨ng theo trôc ch©n r¨ng. ë c¸c r¨ng tr−íc, ng−êi ta cßn ph©n biÖt trôc ch©n r¨ng v trôc th©n r¨ng (hai trôc n y cã thÓ kh«ng trïng nhau). Ngo i ra, mét sè thuËt ng÷ ®Þnh h−íng kh¸c còng ®−îc dïng rÊt phæ biÕn: phÝa nhai, phÝa lîi, phÝa chãp... 3.2. C¸c thuËt ng÷ gi¶i phÉu 3.2.1. Th©n r¨ng C¸c mÆt: - MÆt ngo i: MÆt h−íng vÒ phÝa ngo i tøc l h−íng vÒ phÝa m«i (mÆt m«i) cña r¨ng tr−íc hay h−íng vÒ phÝa m¸ (mÆt m¸) cña r¨ng sau. - MÆt trong: MÆt h−íng vÒ phÝa trong tøc l h−íng vÒ phÝa l−ìi (mÆt l−ìi). Riªng ®èi víi r¨ng h m trªn, cßn gäi l mÆt khÈu c¸i. - MÆt gÇn: MÆt h−íng vÒ phÝa ®−êng gi÷a cña r¨ng tr−íc hay h−íng vÒ phÝa tr−íc cña r¨ng sau. - MÆt xa: MÆt h−íng vÒ phÝa xa ®−êng gi÷a cña r¨ng tr−íc hay h−íng vÒ phÝa sau cña r¨ng sau. - MÆt bªn: L c¸c mÆt cña mét r¨ng h−íng vÒ c¸c r¨ng kÕ cËn trªn cïng mét cung r¨ng. C¶ mÆt gÇn v mÆt xa ®−îc gäi chung l mÆt bªn. - MÆt chøc n¨ng: L mÆt h−íng vÒ cung r¨ng ®èi diÖn, l r×a c¾n cña r¨ng tr−íc v mÆt nhai cña r¨ng sau. C¸c c¹nh: - C¹nh l gãc nhÞ diÖn t¹o bëi sù gÆp nhau cña hai mÆt. VÝ dô: c¹nh nhai ngo i, c¹nh nhai trong. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 10
- C¹nh chuyÓn tiÕp: l c¹nh gi÷a mÆt ngo i hoÆc mÆt trong víi mÆt gÇn hoÆc mÆt xa. C¸c Gãc: L mét ®iÓm trªn mét c¹nh gi÷a hai mÆt, gi÷a mét mÆt v mét c¹nh, hay l n¬i gÆp nhau cña ba mÆt. VÝ dô: gãc gÇn nhai ngo i, gãc gÇn nhai trong. C¸c chi tiÕt låi - Mói (nóm): L phÇn nh« lªn ë mÆt nhai th©n r¨ng, l m cho mÆt nhai bÞ chia th nh nhiÒu phÇn. C¸c mói ®−îc ng¨n c¸ch nhau bëi r nh chÝnh. Mói ®−îc gäi tªn theo vÞ trÝ cña nã. VÝ dô: mói gÇn ngo i, mói xa ngo i (h×nh 6). Mói xa ngo i Mói gÇn ngo i Gê chÐo Mói xa trong Mói gÇn trong H×nh 6: MÆt nhai r¨ng 16 - Cñ: L phÇn nh« lªn ë n¬i n o ®ã trªn th©n r¨ng, th−êng nhá h¬n mói, h×nh th nh do men r¨ng ph¸t triÓn qu¸ møc. Chóng cã nhiÒu biÕn thÓ (lín h¬n, nhá h¬n, hay kh«ng cã) tõ d¹ng ®iÓn h×nh. Cingulum: L thuú phÝa l−ìi cña r¨ng tr−íc, t¹o nªn phÇn ba lîi ë mÆt trong c¸c r¨ng n y, cingulum cong låi theo chiÒu nhai lîi lÉn chiÒu gÇn xa (h×nh 7). - Gê: L nh÷ng ®−êng næi nÕp men t¹o th nh trªn mÆt r¨ng, gê ®−îc ®Æt tªn theo vÞ trÝ hoÆc h×nh d¸ng gåm cã nh÷ng d¹ng sau: + Gê bªn: L nh÷ng gê t¹o th nh bê gÇn v xa cña mÆt nhai c¸c r¨ng sau, hoÆc c¸c bê gÇn v bê xa cña mÆt trong c¸c r¨ng tr−íc (h×nh 7, 8) TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 11
Cingulum Hâm l−ìi Gê bªn gÇn Gê bªn xa H×nh 7: MÆt trong r¨ng 11 + Gê tam gi¸c: l nh÷ng gê ch¹y tõ ®Ønh mói vÒ phÝa trung t©m mÆt nhai. Chóng ®−îc gäi l gê tam gi¸c v× thiÕt diÖn cña chóng cã h×nh tam gi¸c, mçi mói cã mét gê tam gi¸c v ®−îc gäi tªn theo tªn cña mói (h×nh 8). Gê tam gi¸c Gê bªn gÇn Gê bªn xa H×nh 8: MÆt nhai r¨ng 46 + Gê mói: l nh÷ng gê ch¹y tõ ®Ønh mói theo h−íng gÇn xa. C¸c gê mói t¹o th nh bê ngo i v bê trong cña mÆt nhai c¸c r¨ng sau (h×nh 9) + Gê c¾n (r×a c¾n): l phÇn r×a c¾n cña mét r¨ng cöa míi mäc. Sau mét thêi gian, gê c¾n bÞ mßn, h×nh th nh gê c¾n ngo i v gê c¾n trong. + Gê chÐo: l mét gê ch¹y chÐo trªn mÆt nhai cña c¸c r¨ng h m lín trªn, nã ®−îc t¹o th nh bëi sù Ýt nhiÒu liªn tôc cña hai gê tam gi¸c cña mói xa ngo i v mói gÇn trong (H×nh 6). + Gê ngang: t¹o bëi hai gê tam gi¸c cña mói ngo i v mói trong Ýt nhiÒu liªn tôc víi nhau, gê ngang b¨ng ngang qua mÆt nhai cña mét r¨ng sau (h×nh9). TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 12
Gê mói Gê ngang H×nh 9: MÆt nhai r¨ng 14 - C¸c thuú: L ®¬n vÞ cÊu t¹o nguyªn thuû trong sù ph¸t triÓn th©n r¨ng trong qu¸ tr×nh kho¸ng ho¸, ®−îc h×nh th nh v ph¸t triÓn tõ nh÷ng trung t©m kho¸ng ho¸ kh¸c nhau (t−¬ng tù mói) (h×nh 10). C¸c thïy H×nh 10: MÆt ngo i r¨ng 11 - C¸c nô: L nh÷ng låi h×nh trßn hay h×nh nãn ë r×a c¾n cña mét r¨ng cöa míi mäc, cã bao nhiªu nô th× cã bÊy nhiªu thuú. VÝ dô: r¨ng cöa gi÷a h m trªn cã ba thuú: thïy gÇn, thïy gi÷a, thïy xa, ph©n c¸ch nhau bëi r nh gÇn v r nh xa (H×nh 10). C¸c chi tiÕt lâm - Tròng (hâm): TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 13
L n¬i ®−îc t¹o th nh bëi ba s−ên nghiªn cã liªn hÖ víi nhau cña cïng mét r¨ng, l n¬i lâm xuèng kh¸ réng trªn mÆt r¨ng, gåm nh÷ng d¹ng sau: + Hâm l−ìi: l hâm ë mÆt l−ìi cña r¨ng cöa v r¨ng nanh (H×nh 7). + Tròng gi÷a: l tròng ë trung t©m mÆt nhai cña mét r¨ng h m lín, ®−îc t¹o th nh bëi ba s−ên nghiªng néi phÇn cña ba mói: hoÆc hai mói ngo i v mét mói trong, hoÆc hai mói trong v mét mói ngo i (h×nh 11). + Tròng tam gi¸c: l tròng ë s¸t gê bªn cña c¸c r¨ng h m nhá v r¨ng h m lín (tròng tam gi¸c gÇn v tròng tam gi¸c xa), ®−îc t¹o th nh bëi s−ên nhai cña gê bªn v hai néi phÇn cña mói ngo i v mói trong s¸t víi gê bªn ®ã (h×nh 11). Tròng tam gi¸c còng cã thÓ gÆp ë mÆt trong c¸c r¨ng cöa trªn nÕu c¸c gê gÇn, gê xa v cingulum næi ®ñ râ. Tròng tam gi¸c gÇn Tròng gi÷a Tròng tam gi¸c xa H×nh 11: MÆt nhai r¨ng 17 - Hè: L mét tròng nhá v s©u, ®−îc t¹o th nh do sù gÆp nhau cña c¸c r nh chÝnh hay l n¬i kÕt thóc cña mét r nh chÝnh: hè gi÷a ë ®¸y tròng gi÷a, hè gÇn ë ®¸y tròng tam gi¸c gÇn, hè ngo i ë n¬i kÕt thóc cña r nh ngo i. - Khe: L phÇn lâm trªn mÆt r¨ng, ®−îc t¹o bëi s−ên nghiªng cña hai phÇn låi kÒ nhau cña th©n r¨ng, cã thÓ gÆp khe gi÷a hai mói, khe gi÷a mói v gê... ë ®¸y khe l mét r nh (H×nh 12). - R nh: ë ®¸y cña khe, cã hai d¹ng chÝnh: + R nh chÝnh: T¹o nªn ranh giíi gi÷a c¸c mói v c¸c thuú (h×nh 12). + R nh phô: L nh÷ng r nh kÐm râ h¬n trªn mÆt r¨ng, nã l m cho mÆt TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 14
r¨ng phøc t¹p h¬n nh−ng kh«ng ph©n chia mÆt r¨ng th nh c¸c mói v c¸c thuú. R nh chÝnh Khe H×nh 12: MÆt nhai r¨ng 16 3.2.2. Ch©n r¨ng Th©n chung ch©n r¨ng: L phÇn thuéc ch©n r¨ng cña r¨ng nhiÒu ch©n. tõ ®−êng cæ r¨ng ®Õn chÏ hai hoÆc chÏ ba (h×nh 13). Chãp ch©n r¨ng Vïng chÏ ch©n r¨ng Th©n chung ch©n r¨ng H×nh 13: MÆt gÇn r¨ng 14 ChÏ hai, chÏ ba: L n¬i th©n chung ch©n r¨ng ph©n chia th nh hai hoÆc ba ch©n riªng rÏ. Vïng chÏ (Vïng chÏ hai, vïng chÏ ba): L vïng thuéc nha chu, n¬i m« nha chu cã liªn hÖ ®Õn chÏ hai, chÏ ba cña ch©n r¨ng (h×nh 13). Chãp ch©n r¨ng: L ®Çu tËn cïng hay ®Ønh cña mét ch©n r¨ng, cßn gäi l cuèng r¨ng (h×nh 13). TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 15
3.3. C¸c phÇn ba L sù ph©n chia t−ëng t−îng ë th©n r¨ng hoÆc ch©n r¨ng trªn mét mÆt n o ®ã. Th©n r¨ng th−êng ®−îc chia theo 3 chiÒu: H×nh 14: C¸c phÇn ba ë th©n r¨ng v ch©n r¨ng - Theo chiÒu nhai - lîi: cã phÇn ba nhai, phÇn ba gi÷a, phÇn ba lîi hay phÇn ba cæ. - Theo chiÒu gÇn - xa cã: phÇn ba gÇn, phÇn ba gi÷a, phÇn ba xa. - Theo chiÒu ngo i – trong cã: phÇn ba ngo i, phÇn ba gi÷a, phÇn ba trong. Ch©n r¨ng th−êng ®−îc chia th nh phÇn ba cæ, phÇn ba gi÷a v phÇn ba chãp (h×nh 14). TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 16
IV. Ph−¬ng ph¸p häc tËp gi¶i phÉu r¨ng 4.1. Lý thuyÕt T−¬ng tù nh− khi häc gi¶i phÉu häc nãi chung, viÖc häc tËp gi¶i phÉu r¨ng ph¶i tu©n theo c¸c nguyªn t¾c trùc quan kÕt hîp víi vËn dông t−ëng t−îng, liªn hÖ v suy luËn. Trùc quan: Ph¶i lu«n lu«n chó ý ®èi chiÕu c¸c m« t¶ trong b i gi¶ng víi viÖc quan s¸t r¨ng trªn miÖng b¶n th©n v ng−êi xung quanh, quan s¸t r¨ng kh«, mÉu h m, m« h×nh, tranh vÏ. Khi häc vÒ h×nh th¸i, cÊu tróc buång tuû, èng tuû, ph¶i quan s¸t c¸c mÆt c¾t trªn r¨ng kh«, h×nh ¶nh trªn phim X. quang. T−ëng t−îng, liªn hÖ v suy luËn: Ph¶i liªn hÖ ®−îc nh÷ng quy luËt h×nh th¸i, c¸c kh¸i niÖm v thuËt ng÷ víi h×nh th¸i cÊu tróc tõng r¨ng, víi h×nh th¸i cÊu tróc chung cña nhãm. So s¸nh cung r¨ng trªn víi cung r¨ng d−íi v ®èi chiÕu víi c¸c quy luËt chung. L−u ý tËp thãi quen t−ëng t−îng vÒ mèi t−¬ng quan gi÷a c¸c r¨ng trªn cung r¨ng, mèi t−¬ng quan gi÷a hai cung r¨ng, gi÷a r¨ng v c¸c th nh phÇn kh¸c cña hÖ thèng nhai. Liªn hÖ ®−îc mèi quan hÖ gi÷a h×nh th¸i cÊu tróc víi chøc n¨ng ë r¨ng ng−êi còng nh− r¨ng c¸c ®éng vËt kh¸c trong gi¶i phÉu so s¸nh r¨ng. 4.2. Thùc h nh Thùc h nh gi¶i phÉu r¨ng l mét phÇn quan träng gióp t¸i hiÖn, cñng cè nh÷ng chi tiÕt ® häc trong lý thuyÕt. Thùc h nh gi¶i phÉu r¨ng th−êng l m«n thùc h nh nha khoa ®Çu tiªn cña sinh viªn RHM, gióp rÌn luyÖn tÝnh kiªn nhÉn, cÇn cï, tØ mØ, chÝnh x¸c bªn c¹nh nh÷ng ®ßi hái vÒ kü thuËt thùc hiÖn b¶n vÏ hoÆc ®iªu kh¾c. PhÇn thùc h nh gi¶i phÉu r¨ng (vÏ v ®iªu kh¾c c¸c r¨ng b»ng th¹ch cao, b»ng s¸p) còng cã liªn hÖ trùc tiÕp tíi thùc h nh vÒ khíp c¾n. T¸c phÈm vÏ v ®iªu kh¾c ®óng còng gióp rÌn luyÖn ãc thÈm mü v mét sè kü n¨ng ®å ho¹, t¹o h×nh, rÊt cÇn thiÕt trong c¸c øng dông nghÒ nghiÖp sau n y cña b¸c sÜ R¨ng H m MÆt còng nh− ®iÒu d−ìng nha khoa, kü thuËt viªn phôc h×nh r¨ng. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 17
t i liÖu tham kh¶o 1. Ho ng Tö Hïng (2003): Gi¶i phÉu r¨ng. NXB Y häc. 2. Mai §×nh H−ng (2003): Gi¶i phÉu häc r¨ng. T i liÖu gi¶ng d¹y Bé m«n R¨ng H m MÆt, Tr−êng §¹i häc Y H Néi. 3. Hoàng T Hïng (2005). C n kh p h c. NXB Y h c. 4. Harry Sicher, E. Lloyd Du Brul. Oral Anatomy . 5. A. R. Ten Cate (1998). Oral Histology: Development, Structure, and Function. Saint Louis: Mosby-Year Book. 6. Clemente, Carmine (1987). Anatomy, a regional atlas of the human body. Baltimore: Urban & Schwarzenberg. 7. RW Brand and DE Isselhard eds (2003). Anatomy of orofacial structures. St Louis. Mosby. 8. Linek (1949): Tooth Carving Manual. 9. Maurice CrÐtot: L’Arcade Dentaire humaine. Morphologie. NXB CDP Paris. 10. Marseillier (1973): Les Dents Humaines, Morphologie. Paris. 11. M. Prives, N. Lysenkov, V. Bushkovich (1985): Human Anatomy. Moscow. 12. Sigurd P. Ramfjord (1971): Occlusion. London. 13. David B. Law, Thomson M. Lewis, John M. Davis (1969): An Atlas of Pedodontics. London. 1969. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. 18