Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về Văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế ở Việt Nam: Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:363

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn sách "Văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế ở Việt Nam - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn" Phần 1 gồm các nội dung chính như Cơ sở lý luận và thực tiễn nghiên cứu văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế ở Việt Nam hiện nay; thực trạng văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế ở Việt Nam. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về Văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế ở Việt Nam: Phần 1

Chịu trách nhiệm xuất bản: Q. GIÁM ĐỐC - TỔNG BIÊN TẬP PHẠM CHÍ THÀNH Chịu trách nhiệm nội dung: ỦY VIÊN HỘI ĐỒNG BIÊN TẬP - XUẤT BẢN TS. VÕ VĂN BÉ Biên tập nội dung: ThS. PHẠM NGỌC BÍCH ThS. NGUYỄN THỊ HẢI BÌNH ThS. VÕ THỊ TÚ OANH NGUYỄN MAI ANH ThS. NGUYỄN VIỆT HÀ Trình bày bìa: ĐƯỜNG HỒNG MAI Chế bản vi tính: NGUYỄN QUỲNH LAN Đọc sách mẫu: ĐÀO QUỲNH HOA BÙI BỘI THU Số đăng ký kế hoạch xuất bản: 4139-2020/CXBIPH/19-337/CTQG. Số quyết định xuất bản: 5370-QĐ/NXBCTQG, ngày 15/10/2020. Nộp lưu chiểu: tháng 10 năm 2020. Mã số ISBN: 978-604-57-6114-4.
TẬP THỂ TÁC GIẢ PGS.TS. PHẠM DUY ĐỨC - PGS.TS. VŨ THỊ PHƯƠNG HẬU (Đồng chủ biên) GS.TS. CHU VĂN CẤP TS. NGUYỄN VIỆT ANH PGS.TS. LÊ VĂN CƯƠNG TS. BÙI THỊ KIM CHI PGS.TS. NGUYỄN QUỐC DŨNG TS. LÊ THỊ HƯƠNG PGS.TS. ĐOÀN THẾ HANH TS. PHAN CÔNG KHANH PGS.TS. NGUYỄN NGỌC HÒA TS. NGUYỄN THỊ KIM LIÊN PGS.TS. NGUYỄN THỊ XUÂN HƯƠNG TS. NGHIÊM THỊ THU NGA PGS.TS. LÊ HỒNG HUYÊN TS. NGUYỄN HUY PHÒNG PGS.TS. BÙI SỸ LỢI TS. LƯƠNG HUYỀN THANH PGS.TS. NGUYỄN TOÀN THẮNG TS. NGUYỄN THỊ TUYẾN PGS.TS. HUỲNH VĂN THỚI ThS. ĐÀO DUY ANH PGS.TS. NGUYỄN HỮU THỨC ThS. NGUYỄN THỊ HẰNG PGS.TS. PHẠM MINH TUẤN ThS. LÊ THỊ TRANG PGS.TS. VÕ VĂN THẮNG ThS. ĐẶNG THỊ TUYẾT 4
LỜI NHÀ XUẤT BẢN Đ ể xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, Nghị quyết Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI (năm 2014) đã xác định một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng là “xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế”1. Đây là nhiệm vụ có vai trò to lớn trong việc xây dựng, xác lập và thực hành các giá trị chuẩn mực văn hóa, làm cho văn hóa thấm sâu và lan tỏa vào các lĩnh vực chính trị và kinh tế, từ đó, tác động tích cực đến toàn bộ đời sống văn hóa và môi trường văn hóa của đất nước. Đây cũng là một trong những nhiệm vụ có ý nghĩa quan trọng để nâng cao chất lượng và hiệu quả của hoạt động chính trị và kinh tế, góp phần xây dựng và hoàn thiện nhân cách con người Việt Nam, đồng thời tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh chống sự suy thoái về tư tưởng, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Để có thể xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế một cách có chất lượng và hiệu quả, cần có sự nghiên cứu cả về cơ sở lý luận, quan điểm, đường lối của Đảng ta cũng như khảo sát, đánh giá thực trạng xây dựng văn hóa trong các lĩnh vực chính trị và kinh tế, _____________ 1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2014, tr.53. 5
từ đó chỉ ra những quan điểm, giải pháp hữu ích để tiếp tục đẩy mạnh công tác này trong thời gian tới. Nhằm giúp bạn đọc có thêm tài liệu tham khảo về những vấn đề trên, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản cuốn sách Văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế ở Việt Nam - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn. Cuốn sách là tổng hợp kết quả nghiên cứu của Đề tài khoa học cấp nhà nước Văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế ở Việt Nam hiện nay - Thực trạng, vấn đề đặt ra và giải pháp, mã số KX.04.18/16-20, thuộc Chương trình khoa học công nghệ trọng điểm cấp quốc gia Nghiên cứu khoa học lý luận chính trị giai đoạn 2016 - 2020, mã số KX.04/16-20. Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách cùng bạn đọc. Tháng 12 năm 2019 NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT 6
LỜI NÓI ĐẦU T rong sự nghiệp đổi mới đất nước vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, Đảng ta xác định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực, là sức mạnh nội sinh quan trọng để xây dựng và phát triển bền vững đất nước. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng đã xác định một nhiệm vụ quan trọng là: “Xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế. Chú trọng chăm lo xây dựng văn hóa trong Đảng, trong các cơ quan nhà nước và các đoàn thể; coi đây là nhân tố quan trọng để xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Thường xuyên quan tâm xây dựng văn hóa trong kinh tế. Xây dựng văn hóa doanh nghiệp, văn hóa doanh nhân với ý thức tôn trọng, chấp hành pháp luật, giữ chữ tín, cạnh tranh lành mạnh vì sự phát triển bền vững của đất nước, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”1. Trong quá trình triển khai nghiên cứu đề tài khoa học Văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế ở Việt Nam hiện nay - Thực trạng, vấn đề đặt ra và giải pháp, mã số KX.04.18/16-20 thuộc Chương trình khoa học và công nghệ trọng điểm cấp quốc gia Nghiên cứu khoa học lý luận chính trị _____________ 1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2016, tr.128. 7
giai đoạn 2016 - 2020, mã số KX.04/16-20, Ban Chủ nhiệm đề tài đã đúc kết được một số kết quả nghiên cứu và trân trọng giới thiệu với độc giả quan tâm về vấn đề này. Cuốn sách Văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế ở Việt Nam - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn chắt lọc kết quả nghiên cứu với những vấn đề lý luận về văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế; khảo sát, đánh giá thực trạng văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế ở nước ta trong thời kỳ đổi mới, đề xuất mục tiêu, quan điểm, nhiệm vụ và giải pháp để tiếp tục đẩy mạnh xây dựng văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế trong giai đoạn tới. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Chủ nhiệm Chương trình khoa học và công nghệ trọng điểm cấp quốc gia Nghiên cứu lý luận chính trị giai đoạn 2016 - 2020, mã số KX.04/16-20; Bộ Khoa học và Công nghệ; Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật; Viện Văn hóa và Phát triển - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, đặc biệt là cảm ơn các nhà khoa học đã tham gia nghiên cứu, thẩm định và góp ý để chúng tôi hoàn thành cuốn sách này. Xin trân trọng giới thiệu và mong được sự trao đổi của bạn đọc về những vấn đề cùng quan tâm trong cuốn sách này. BAN CHỦ NHIỆM ĐỀ TÀI KX.04.18/16-20 8
Chương I CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN NGHIÊN CỨU VĂN HÓA TRONG CHÍNH TRỊ VÀ VĂN HÓA TRONG KINH TẾ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY I- CƠ SỞ LÝ LUẬN 1. Một số khái niệm cơ bản a) Khái niệm văn hóa Văn hóa là một khái niệm mang tính đa nghĩa gắn liền với tất cả các hoạt động sống của con người, từ hoạt động sản xuất vật chất đến hoạt động tinh thần, từ hoạt động của cá nhân tới hoạt động của cộng đồng, phản ánh sức sáng tạo hướng tới các giá trị nhân văn, thúc đẩy sự tiến bộ xã hội. Văn hóa là một phẩm chất đặc hữu chỉ thấy ở con người, nó là dấu hiệu để phân biệt con người và động vật. Đồng thời văn hóa là dấu hiệu đặc trưng của tổ chức xã hội loài người, do quá trình học hỏi, tích lũy được mà có, khác với tổ chức của loài vật kế thừa theo bản năng sinh học. E.B.Taylor trong công trình Văn hóa nguyên thủy (Primitive Culture, 1871) lần đầu tiên đã đưa ra định nghĩa về văn hóa: “Văn hóa hay văn minh, theo nghĩa rộng về tộc người học, nói chung gồm có tri thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, tập quán và một số năng lực và 9
thói quen khác được con người chiếm lĩnh với tư cách là một thành viên của xã hội”1. Từ đó đến nay, các định nghĩa về văn hóa liên tục xuất hiện để nhằm giải quyết các vấn đề khác nhau trong nhận thức lý luận cũng như đáp ứng nhu cầu của thực tiễn. Nhìn một cách tổng quát, văn hóa được xác định là toàn bộ các giá trị vật chất và giá trị tinh thần do loài người sáng tạo ra nhằm mục đích phục vụ cho sự tồn tại và phát triển của loài người. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về ăn mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa. Văn hóa là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”2. Hội nghị quốc tế bàn về chính sách văn hóa họp tại Mêhicô từ ngày 26/7 đến ngày 26/8/1982 đã đưa ra một quan niệm chung về văn hóa: “Trong ý nghĩa rộng nhất, văn hóa là tổng thể những nét riêng biệt về tinh thần và vật chất, trí tuệ và cảm xúc quyết định tính cách của một xã hội hay một nhóm người trong xã hội. Văn hóa bao gồm nghệ thuật và văn chương, những lối sống, những quyền cơ bản của con người, những hệ thống các giá trị, những tập tục và tín ngưỡng. Văn hóa đem lại cho con người khả năng suy xét về _____________ 1. E.B.Taylor: Văn hóa nguyên thủy, Tủ sách văn hóa, Tạp chí Văn hóa nghệ thuật dịch và xuất bản, Hà Nội, 2000, tr.13. 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.3, tr.458. 10
bản thân. Chính văn hóa làm cho chúng ta trở thành những sinh vật đặc biệt nhân bản, có lý tính, có óc phê phán và dấn thân một cách đạo lý”1. Khái quát lại có ba cách quan niệm về văn hóa: Cách thứ nhất quan niệm văn hóa như là thuộc tính bản chất của con người, chỉ toàn bộ năng lực lao động sáng tạo của con người hướng tới cái đúng, cái tốt và cái đẹp (khoa học, đạo đức và thẩm mỹ) để thúc đẩy sự phát triển của xã hội và hoàn thiện nhân cách của con người. Ở đây, văn hóa là phạm trù chỉ chất lượng của sự sáng tạo trong hoạt động thực tiễn xã hội của con người (bao gồm cá nhân và cộng đồng). Cách thứ hai quan niệm văn hóa bao gồm toàn bộ các hoạt động sáng tạo tinh thần của con người, là một bộ phận của kiến trúc thượng tầng chịu sự quy định của cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội và có tác động năng động đối với cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội. Đây là quan niệm theo lý thuyết hình thái kinh tế - xã hội của C.Mác. Cách thứ ba là quan niệm văn hóa như một bộ phận trong cấu trúc tổng thể của xã hội bao gồm chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội (theo quan điểm của Hồ Chí Minh). Nhìn từ góc độ lý luận chính trị, ba cách quan niệm này đều giúp ích cho các chủ thể chính trị xác định vị trí và vai trò của văn hóa trong tương quan với các lĩnh vực khác như kinh tế, chính trị, xã hội trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước phù hợp với hoàn cảnh lịch sử - cụ thể ở mỗi giai đoạn khác nhau. _____________ 1. Tuyên bố về những chính sách văn hóa, Hội nghị quốc tế do UNESCO chủ trì từ ngày 26/7 đến ngày 26/8/1982 tại Mêhicô. Dẫn theo Hoàng Vinh: Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn xây dựng văn hóa ở nước ta, Viện Văn hóa, Nxb. Văn hóa - Thông tin, Hà Nội, 1999, tr.42. 11
b) Khái niệm chính trị - Chính trị (tiếng Anh: politic): Là một trong những lĩnh vực hoạt động chủ yếu của con người phản ánh mối quan hệ giữa các giai cấp, các dân tộc và các quốc gia về vấn đề giành, giữ, phát triển, tổ chức và sử dụng quyền lực nhà nước, là sự tham gia của người dân vào công việc của nhà nước và xã hội, là hoạt động chính trị thực tiễn của các đảng phái chính trị, các nhà nước nhằm tìm kiếm những khả năng thực hiện đường lối và mục tiêu chính trị đề ra đáp ứng nhu cầu lợi ích của chế độ chính trị. - Chế độ chính trị: Là nội dung, phương thức tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị quốc gia mà trung tâm là nhà nước. Chế độ chính trị được cấu thành bởi sự kết hợp giữa các yếu tố: chính trị, kinh tế - xã hội, tư tưởng, văn hóa, pháp luật. Chế độ chính trị được hiểu rõ nét trong mô hình tổ chức nhà nước, trong hiến pháp của mỗi nhà nước quy định về nguồn gốc và tính chất của quyền lực, sự phân bổ và tổ chức các cơ quan quyền lực, và mối quan hệ giữa các cơ quan quyền lực, về mối quan hệ giữa nhà nước với công dân, các đảng phái chính trị, các tổ chức xã hội, giữa các giai cấp và các tầng lớp xã hội, giữa các dân tộc trong nước và thế giới1. - Quyền lực chính trị: Là quyền sử dụng sức mạnh của một hay liên minh giai cấp và tập đoàn xã hội để đạt mục đích thống trị xã hội, thỏa mãn lợi ích của giai cấp và quốc gia. Đặc điểm của quyền lực chính trị là quyền lực của xã hội nhằm để giải quyết lợi ích của giai cấp, lợi ích của quốc gia, quốc tế, là khả năng áp đặt và thực thi các giải pháp phân bổ _____________ 1. Xem Hội đồng quốc gia chỉ đạo biên soạn Từ điển bách khoa Việt Nam: Từ điển bách khoa Việt Nam, Trung tâm biên soạn Từ điển bách khoa Việt Nam, Hà Nội, 1995, t.1, tr.432. 12
giá trị có lợi cho một giai cấp, là sức mạnh bạo lực có tổ chức của một giai cấp để trấn áp giai cấp khác. - Hệ thống chính trị: Bao gồm toàn bộ các tổ chức chính trị, được lập ra để thực hiện quyền lực chung của xã hội - quyền lực chính trị. Đây là một chỉnh thể các tổ chức chính trị trong xã hội bao gồm các đảng chính trị, nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội hợp pháp được liên kết với nhau trong một hệ thống tổ chức nhằm tác động vào các quá trình của đời sống xã hội, để củng cố, duy trì và phát triển chế độ chính trị cho phù hợp với lợi ích của chủ thể giai cấp cầm quyền. - Hệ thống chính trị Việt Nam: Là một chỉnh thể thống nhất theo mô hình nhà nước xã hội chủ nghĩa đơn đảng, giai cấp công nhân và nhân dân lao động làm chủ thể chân chính của quyền lực. Hệ thống chính trị ở Việt Nam bao gồm Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. Trong đó, Đảng giữ vai trò lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ thông qua Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. c) Khái niệm kinh tế Kinh tế là tổng thể các yếu tố sản xuất, các mối quan hệ trong quá trình sản xuất và tái sản xuất xã hội. Nói đến kinh tế là nói đến sở hữu và lợi ích kinh tế được phản ánh vào thu nhập. Theo Wikipedia tiếng Việt: Kinh tế là tổng hòa các mối quan hệ tương tác lẫn nhau giữa con người và xã hội liên quan trực tiếp đến việc sản xuất, trao đổi, phân phối, tiêu dùng các loại sản phẩm hàng hoá và dịch vụ, nhằm thỏa mãn nhu cầu ngày càng cao của con người trong một xã hội với một nguồn lực có hạn. 13
Thể chế kinh tế là hệ thống những quy phạm pháp luật nhằm điều chỉnh các chủ thể kinh tế, các hành vi sản xuất kinh doanh và các quan hệ kinh tế. Thể chế kinh tế bao gồm các yếu tố chủ yếu: các đạo luật, chính sách, quy định, quy tắc... về kinh tế gắn với các chế tài xử lý hành vi vi phạm, các tổ chức kinh tế, cơ chế vận hành nền kinh tế. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là nền kinh tế vừa tuân theo quy luật của kinh tế thị trường, vừa chịu sự chi phối của các yếu tố bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa. Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đã khẳng định: “Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mà nước ta xây dựng là nền kinh tế vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường, đồng thời bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp từng giai đoạn phát triển của đất nước; là nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế, có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, nhằm mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh””1. d) Quan niệm về văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế Văn hóa trong chính trị là quá trình xác lập và thực hành các giá trị văn hóa (cái đúng (chân), cái tốt (thiện), cái đẹp (mỹ)) trong bộ máy tổ chức và hoạt động chính trị, cả trong chấp chính (lãnh đạo và cầm quyền của đảng, quản lý điều _____________ 1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, tr.30. 14
hành của nhà nước, kiểm tra, giám sát quyền lực của nhân dân), lẫn tham chính (tham gia đời sống chính trị của cán bộ, công chức, công dân và mọi người dân) với vai trò, vị thế, thẩm quyền và trách nhiệm, nghĩa vụ khác nhau, phối hợp với từng đối tượng của chủ thể. Văn hóa trong chính trị biểu hiện tập trung ở trình độ dân chủ hóa chính trị, bảo đảm quyền con người trong phát triển. Đồng thời, văn hóa trong chính trị biểu hiện ở con người - chủ thể của tổ chức chính trị và hoạt động chính trị, nhân tố quyết định văn hóa trong đảng, cơ quan nhà nước và các tổ chức chính trị, trong đó đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức giữ vai trò nòng cốt. Văn hóa chính trị không chỉ liên quan đến kỷ luật chính trị, đạo đức chính trị mà còn quan hệ chặt chẽ với phong cách chính trị. Phong cách chính trị dân chủ, quần chúng, nêu gương chính trị là phong cách của cán bộ lãnh đạo, quản lý cần được xây dựng hiện nay. Văn hóa trong kinh tế là quá trình xây dựng và thực hành các giá trị văn hóa trong tổ chức và cá nhân tham gia hoạt động kinh tế nhằm nâng cao tính sáng tạo, tính nhân văn trong kinh tế, khắc phục những mặt trái do kinh tế thị trường tạo ra. Văn hóa trong kinh tế là khẳng định cái đúng (chân), cái tốt (thiện), cái đẹp (mỹ) của sự phát triển kinh tế, chú trọng các giá trị pháp lý và giá trị đạo lý trong hoạt động kinh tế, phấn đấu làm giàu vì sự phồn vinh của đất nước, nâng cao năng lực sáng tạo và cạnh tranh, đề cao tinh thần chia sẻ, trách nhiệm xã hội và đạo đức nghề nghiệp. Văn hóa trong kinh tế được biểu hiện trong tư duy chiến lược và phát triển kinh tế quốc gia, thể hiện trong đường lối phát triển kinh tế, trong văn hóa doanh nghiệp, văn hóa doanh nhân và sự tham gia của người dân vào hoạt động kinh tế. 15
2. Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế a) Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về văn hóa trong chính trị và văn hóa trong kinh tế - Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về văn hóa trong chính trị: Trong nhận thức lý luận cũng như trong hoạt động thực tiễn, các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin luôn luôn đề cao văn hóa trong chính trị nói chung, văn hóa trong lãnh đạo chính trị nói riêng. Vấn đề đầu tiên mà chủ nghĩa Mác - Lênin quan tâm là bàn đến vai trò của văn hóa đối với lĩnh vực chính trị. Trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, C.Mác và Ph.Ăngghen đã nêu rõ: “Vậy là về mặt thực tiễn, những người cộng sản là bộ phận kiên quyết nhất trong các đảng công nhân ở tất cả các nước, là bộ phận luôn luôn thúc đẩy phong trào tiến lên về mặt lý luận, họ hơn bộ phận còn lại của giai cấp vô sản ở chỗ là họ hiểu rõ những điều kiện, tiến trình và kết quả chung của phong trào vô sản”1. Như vậy, C.Mác và Ph.Ăngghen đã đặt ra yêu cầu rất cao đối với Đảng Cộng sản trong sự nghiệp lãnh đạo cách mạng. Tầm văn hóa trong chính trị của Đảng Cộng sản ở đây đòi hỏi Đảng Cộng sản phải có năng lực: “Hiểu rõ những điều kiện, tiến trình và kết quả chung” của phong trào cách mạng, nắm vững quy luật và hành động theo quy luật của cách mạng. _____________ 1. C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t.4, tr.614-615. 16
Theo C.Mác và Ph.Ăngghen, văn hóa trong chính trị được hiểu trước hết là tri thức lý luận chính trị để cải tạo thế giới. Hai ông đã nhận xét: “Công nhân đã có một trong những yếu tố thành công là số lượng. Nhưng số lượng chỉ giải quyết được vấn đề khi quần chúng được tổ chức lại và được sự hiểu biết chỉ đạo”1. C.Mác đã khẳng định sức mạnh của hệ tư tưởng, của lý luận cách mạng, một bộ phận trọng yếu của văn hóa trong chính trị: “vũ khí của sự phê phán cố nhiên không thể thay thế được sự phê phán của vũ khí, lực lượng vật chất cũng chỉ có thể bị đánh đổ bằng lực lượng vật chất; nhưng lý luận cũng sẽ trở thành lực lượng vật chất, một khi nó thâm nhập vào quần chúng”2. Mặt khác, C.Mác cũng đã cảnh báo rằng: “Sự ngu dốt là sức mạnh ma quỷ và chúng ta lo rằng nó sẽ còn là nguyên nhân của nhiều bi kịch”3. Đề cao vai trò của văn hóa trong việc vận động và thức tỉnh giai cấp công nhân và nhân dân lao động về trí tuệ của mình trong cuộc đấu tranh giải phóng khỏi áp bức, bóc lột của chủ nghĩa tư bản và xây dựng xã hội mới, C.Mác và Ph.Ăngghen đã yêu cầu đội ngũ trí thức của Đảng “phải tiến hành tranh luận, thuyết minh, phát triển và bảo vệ những lợi ích của Đảng, bác bỏ và đánh bại các luận điệu huênh hoang của Đảng đối địch”4. Là người kế tục thiên tài sự nghiệp vĩ đại của C.Mác và Ph.Ăngghen, V.I.Lênin đặc biệt coi trọng vai trò của văn hóa trong chính trị, trước hết là vai trò của hệ thống lý luận _____________ 1. C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.16, tr.21. 2, 3. C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.1, tr.580, 166. 4. C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin: Về văn học và nghệ thuật, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1977, tr.287. 17
chính trị. V.I.Lênin đã khẳng định: “Không có lý luận cách mạng thì cũng không thể có phong trào cách mạng”1. Đối với tổ chức đảng, V.I.Lênin cho rằng: “chỉ đảng nào được một lý luận tiền phong hướng dẫn thì mới có khả năng làm tròn vai trò chiến sĩ tiền phong”2. Ông nhấn mạnh: “Không thể có một đảng xã hội chủ nghĩa vững mạnh, nếu không có lý luận cách mạng để đoàn kết tất cả những người xã hội chủ nghĩa lại, để họ rút ra từ trong lý luận đó tất cả những tín điều của họ và đem áp dụng lý luận đó vào những phương pháp đấu tranh và phương sách hành động của họ”3. Đánh giá cao vai trò của chủ nghĩa Mác đối với cuộc đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân, V.I.Lênin đã rút ra nhận xét xác đáng: Chủ nghĩa Mác khác tất cả các lý luận xã hội chủ nghĩa khác ở chỗ nó kết hợp một cách tài tình sáng suốt khoa học hoàn toàn trong việc phân tích tình hình khách quan và sự tiến hóa khách quan, với việc thừa nhận một cách hết sức dứt khoát tác dụng của nghị lực cách mạng, tính sáng tạo cách mạng và tính chủ động cách mạng của quần chúng, và dĩ nhiên là cả của những cá nhân, những tập đoàn, những tổ chức và những chính đảng biết phát hiện và thực hiện được sự liên hệ với những giai cấp này hoặc giai cấp khác. Mặc dù đề cao chủ nghĩa Mác nhưng Lênin không tuyệt đối hóa chủ nghĩa Mác như một công thức giáo điều bất định mà ông cho rằng: “Chúng ta không hề coi lý luận của Mác như một cái gì đã xong xuôi hẳn và bất khả xâm phạm; _____________ 1, 2. V.I.Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, t.6, tr.30, 32. 3. V.I.Lênin: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.232. 18