Nâng cao hiệu quả và chất lượng dịch vụ công

Naâng cao naêng löïc caïnh tranh - töø chính quyeàn ñòa phöông ñeán doanh nghieäp<br /> <br /> <br /> <br /> NAÂNG CAO HIEÄU QUAÛ VAØ CHAÁT LÖÔÏNG<br /> DÒCH VUÏ COÂNG<br /> GS. Nguyễn Quang Thái*<br /> Ths. Nguyễn Hồng Nhung*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> C<br /> ải cách dịch vụ công là một bộ phận của cải cách thể chế ở nước ta trong giai đoạn tới. Dịch<br /> vụ công bao gồm dịch vụ hành chính công do các cơ quan nhà nước tiến hành; dịch vụ sự<br /> nghiệp công được ủy nhiệm từng phần cho khu vực tư nhân thực hiện và các dịch vụ công<br /> ích khác do các tổ chức công và cả tư nhân thực hiện. Quá trình cải cách dịch vụ công nhằm<br /> nâng cao chất lượng của toàn bộ dịch vụ công và cũng dành cơ hội nhiều hơn trong đó khu vực tư nhân<br /> cùng tham gia nhằm tận dụng các nguồn lực của xã hội để tổ chức công tác dịch vụ công trong xã hội một<br /> cách hiệu quả và có chất lượng cao.<br /> Từ khóa: Cải cách dịch vụ công<br /> Enhance efficiency and quality of public service<br /> Public service reform is part of institutional reform in Vienam in the coming period. Public services<br /> include public administrative services carried out by state agencies; public business service delivery is<br /> mandated in part by the private sector for implementation and other public services by public and private<br /> organizations. The public service reform process aims to improve the quality of public services as a whole,<br /> and also places greater opportunities on the part of the private sector to take advantage of the resources of<br /> society to organize services in the society effectively and with high quality.<br /> Key words: Public service reform<br /> <br /> 1. Đổi mới dịch vụ công thiệp vào việc cung cấp nhằm mục tiêu hiệu quả và<br /> Theo nghĩa ban đầu, dịch vụ công (public công bằng. Theo đó, dịch vụ công là tất cả những<br /> service) là các dịch vụ phục vụ toàn dân nhưng do hoạt động nhằm thực hiện các chức năng vốn có<br /> các cơ quan nhà nước thực hiện, bao gồm các lĩnh của Chính phủ, bao gồm từ các hoạt động ban hành<br /> vực an ninh, quốc phòng, đến giáo dục, y tế, văn chính sách, pháp luật, toà án… cho đến những hoạt<br /> hóa, bảo trợ xã hội... Trong quá trình đổi mới, Việt động y tế, giáo dục, giao thông công cộng. Theo<br /> Nam kiên trì nhấn mạnh chức năng quản lý nhà nghĩa hẹp, dịch vụ công được hiểu là những hàng<br /> nước nhằm đảm bảo cung ứng với chất lượng tốt hoá, dịch vụ phục vụ trực tiếp nhu cầu của các tổ<br /> và đa dạng dịch vụ công, đáp ứng nhu cầu thiết yếu chức và công dân mà Chính phủ hỗ trợ trực tiếp<br /> của xã hội và cộng đồng, nhưng khi tiến hành cung hay gián tiếp cung cấp nhằm mục tiêu hiệu quả và<br /> ứng dịch vụ công, các cơ quan nhà nước có thể ủy công bằng.<br /> quyền một phần các hoạt động này để khu vực tư Phạm vi dịch vụ công dù khác biệt ít nhiều với<br /> nhân và các tổ chức xã hội đảm nhiệm, theo các từng quốc gia, nhưng có những nét tương đồng. Ở<br /> quy định, tiêu chuẩn của Nhà nước và giám sát của Canada có 34 loại hoạt động được gọi là dịch vụ<br /> xã hội. Làm như vậy, các cơ quan nhà nước hoạt công từ quốc phòng, an ninh, pháp chế, đến các<br /> động hiệu quả hơn và sử dụng tốt hơn các nguồn hoạt động kinh tế - xã hội (tạo việc làm, quy hoạch,<br /> lực của xã hội. bảo vệ môi trường, và các hoạt động y tế, giáo dục,<br /> Khái niệm “dịch vụ công” được hiểu theo nghĩa văn hóa, bảo hiểm xã hội,…). Trong khi đó, ở Pháp,<br /> rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng, dịch vụ công với quan niệm rộng, dịch vụ công bao gồm các hoạt<br /> là những hàng hoá, dịch vụ được Chính phủ can động phục vụ nhu cầu thiết yếu của người dân do<br /> *Viện Nghiên cứu phát triển Việt Nam<br /> <br /> 6 Số 119 - tháng 9/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br /> cơ quan nhà nước đảm nhiệm hoặc do các tổ chức Cải cách thể chế kinh tế thị trường và tăng<br /> và tư nhân thực hiện theo tiêu chuẩn, quy định cường vai trò của khu vực tư nhân trong nền kinh<br /> của nhà nước. Cụ thể, dịch vụ công bao gồm các tế xã hội sẽ là nền móng quan trọng cải cách dịch<br /> hoạt động sự nghiệp (giáo dục, văn hóa, y tế, thể vụ công. Khi đó, rất nhiều hoạt động dịch vụ công,<br /> thao…), các hoạt động công ích (điện, nước, giao hoạt động công ích sẽ được Nhà nước ủy quyền để<br /> thông công cộng, vệ sinh môi trường…), các hoạt tư nhân và các tổ chức xã hội thực hiện, nhằm tạo<br /> động hành chính công về chứng thực, thuế vụ, trật thuận lợi cho sinh hoạt của người dân và xã hội.<br /> tự, an ninh, quốc phòng… Ở Italy, dịch vụ công Theo từng bước cải cách, các cơ quan nhà nước chỉ<br /> được giới hạn hẹp hơn, chủ yếu là hoạt động sự giữ lại một bộ phận dịch vụ công mà khu vực tư<br /> nghiệp (y tế, giáo dục), hoạt động dịch vụ công ích nhân và các tổ chức xã hội không làm hoặc tạm<br /> (điện, nước sạch, vệ sinh môi trường) và các hoạt thời không muốn làm.<br /> động hành chính công khác như chứng thực, hộ Dựa vào tính chất và tác dụng của dịch vụ được<br /> tịch do cơ quan hành chính thực hiện... cung ứng, cũng có thể chia dịch vụ công thành các<br /> Ở Việt Nam, trong quá trình đổi mới, dịch vụ loại sau:<br /> công không ngừng mở rộng phạm vi và nâng cao - Dịch vụ hành chính công: Đây là loại dịch vụ<br /> chất lượng. Dịch vụ công được quan niệm bao gồm gắn liền với chức năng quản lý nhà nước nhằm đáp<br /> các hoạt động liên quan đến chức năng phục vụ ứng yêu cầu của người dân. Do vậy, đối tượng cung<br /> xã hội của Nhà nước, nhưng các chức năng hành ứng duy nhất các dịch vụ công này là cơ quan công<br /> chính công, như hoạt động của các lĩnh vực lập quyền hay các cơ quan được ủy quyền thực hiện<br /> pháp, hành pháp, tư pháp, ngoại giao… vẫn do Nhà cung ứng dịch vụ công. Để thực hiện chức năng này,<br /> nước trực tiếp đảm nhiệm. Như vậy, trong đổi mới, Nhà nước phải tiến hành những hoạt động phục vụ<br /> Việt Nam nhấn mạnh vai trò chủ thể của Nhà nước trực tiếp như cấp giấy phép, giấy chứng nhận, đăng<br /> trong việc cung cấp các dịch vụ cho cộng đồng, ký, công chứng, thị thực, hộ tịch... Trong quá trình<br /> tách hoạt động sự nghiệp trong dịch vụ công ra đổi mới, từng bước, khu vực tư nhân cũng được<br /> khỏi hoạt động hành chính công quyền nhằm giảm thực hiện các dịch vụ này như công chứng, chứng<br /> tải cho bộ máy quản lý nhà nước, đồng thời các cơ thực, thừa phát lại... Người dân được hưởng những<br /> quan của Chính phủ kiên trì thực hiện chức năng dịch vụ này phải đóng lệ phí mang tính chất hỗ trợ<br /> quản lý nhà nước tất cả các dịch vụ công thuộc cho ngân sách nhà nước hoặc để chi trả chi phí cho<br /> ngành, lĩnh vực,… trên khắp các địa bàn. Như vậy, đơn vị, cơ quan thực hiện.<br /> đổi mới dịch vụ công sẽ giúp khai thác tốt hơn các<br /> nguồn lực tiềm tàng trong xã hội, nâng cao chất - Dịch vụ sự nghiệp công: Bao gồm các hoạt<br /> lượng của dịch vụ công phục vụ người dân dưới sự động cung cấp phúc lợi xã hội thiết yếu cho người<br /> giám sát, kiểm tra của cơ quan nhà nước. Như vậy, dân như giáo dục, văn hóa, khoa học, chăm sóc sức<br /> Nhà nước có thể xã hội hóa một số dịch vụ công, khỏe, thể dục thể thao, bảo hiểm, an sinh xã hội…<br /> trao một phần việc cung ứng một số loại hình dịch Xu hướng chung hiện nay trên thế giới là Nhà nước<br /> vụ công, như y tế, giáo dục, cấp thoát nước, thu chỉ thực hiện những dịch vụ công nào mà xã hội<br /> gom rác, đến cả hoạt động công chứng… cho khu không thể làm được hoặc không muốn làm nên<br /> vực ngoài Nhà nước thực hiện. Tuy nhiên, ngay cả Nhà nước đã chuyển giao một phần việc cung ứng<br /> khi Nhà nước chuyển giao một phần việc cung ứng loại dịch vụ công này cho khu vực tư nhân và các<br /> dịch vụ công cho khu vực tư nhân và các tổ chức xã tổ chức xã hội.<br /> hội thì Nhà nước vẫn có vai trò điều tiết, giám sát - Dịch vụ công ích: Là các hoạt động cung cấp<br /> theo các tiêu chuẩn, quy chế do Nhà nước quy định các hàng hóa, dịch vụ cơ bản, thiết yếu cho người<br /> nhằm đảm bảo sự công bằng, minh bạch và chất dân và cộng đồng như vệ sinh môi trường, xử lý rác<br /> lượng cao trong phân phối các dịch vụ công này và thải, cấp nước sạch, vận tải công cộng đô thị, phòng<br /> khắc phục các bất cập của hoạt động dịch vụ công chống thiên tai… ban đầu chủ yếu do các doanh<br /> chạy theo lợi nhuận đơn thuần. nghiệp nhà nước (DNNN) thực hiện. Trong quá<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 119 - tháng 9/2017 7<br /> Naâng cao naêng löïc caïnh tranh - töø chính quyeàn ñòa phöông ñeán doanh nghieäp<br /> <br /> trình cải cách DNNN, có một số hoạt động ở địa cơ bản cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Nhân dân<br /> bàn cơ sở do khu vực tư nhân đứng ra đảm nhiệm và doanh nghiệp được tạo thuận lợi và dễ dàng hơn<br /> như vệ sinh môi trường, thu gom vận chuyển rác trong một số việc cần giải quyết với cơ quan nhà<br /> thải ở một số đô thị và nông thôn, cung ứng nước nước, như đăng ký kinh doanh, làm thủ tục hộ tịch,<br /> sạch ở đô thị và nông thôn… cũng có thể chuyển tìm hiểu luật pháp và trợ giúp pháp lý. Bên cạnh<br /> giao cho khu vực tư nhân đảm nhiệm một phần đó, cung ứng dịch vụ công ở nước ta hiện nay vẫn<br /> hoặc toàn bộ. còn có những vấn đề đặt ra cần phải giải quyết để<br /> 2. Cải cách dịch vụ hành chính công tiến tới mục tiêu xây dựng dịch vụ hành chính công<br /> trong sạch, vững mạnh đáp ứng với yêu cầu phát<br /> Quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế đòi<br /> triển triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế.<br /> hỏi đất nước ta phải tiến hành những sự thay đổi<br /> lớn, trong đó có sự thay đổi về cải cách hành chính Các Nghị quyết của Đại hội Đảng lần thứ XII,<br /> với trọng tâm là cải cách dịch vụ hành chính công. Nghị quyết Trung ương về cơ cấu lại nền kinh tế, đổi<br /> Trong hơn 30 năm tiến hành công cuộc đổi mới, mới thể chế kinh tế thị trường, đổi mới DNNN, phát<br /> Đảng và Nhà nước ta đã chú trọng đổi mới và nâng triển kinh tế tư nhân đang mở ra triển vọng nâng<br /> cao chất lượng cung ứng dịch vụ hành chính công, cao chất lượng dịch vụ hành chính công [1, 2].<br /> coi đây là một khâu quan trọng trong việc thực hiện Liên quan đến nâng cao chất lượng dịch vụ hành<br /> chương trình cải cách nền hành chính cả về thể chế, chính công, việc công khai, minh bạch là yếu tố<br /> thủ tục, tổ chức bộ máy và cán bộ. Trong tiến trình quan trọng của một nền hành chính công vươn tới<br /> đổi mới, Quốc hội đã ba lần sửa đổi và ban hành mục tiêu phục vụ sự phát triển kinh tế - xã hội và<br /> Hiến pháp, sửa đổi và ban hành hàng trăm Bộ Luật, đời sống nhân dân. Ở nước ta hiện nay, dù đã đổi<br /> Luật, Pháp lệnh trên cơ sở Bộ Luật cơ bản là Hiến mới nhiều, nhưng vẫn còn tình trạng sự phân công,<br /> pháp. Chỉ riêng Quốc hội khóa XIII (2011-2016) đã phân cấp giữa các ngành và các cấp chưa thật sự<br /> thông qua 222 Bộ Luật, Luật, Nghị quyết và Pháp rành mạch. Thậm chí còn tình trạng manh mún, cát<br /> lệnh. Chính phủ và các địa phương đã áp dụng các cứ và lợi dụng chức quyền... [3]. Ba mươi năm đổi<br /> phương tiện kỹ thuật điện tử, tin học để nâng cao mới, đất nước ta vẫn chưa xây dựng được hệ thống<br /> chất lượng dịch vụ hành chính công, thể hiện trong thể chế hành chính đồng bộ, còn sự chồng chéo và<br /> việc cung cấp thông tin về thể chế, tổ chức, đấu thầu thiếu thống nhất giữa các cơ quan và các văn bản<br /> các dự án chi tiêu công, cải tiến đăng ký cấp phép pháp luật; thủ tục hành chính trên nhiều lĩnh vực<br /> kinh doanh, cấp phép đầu tư, đổi mới hoạt động còn rườm rà, phức tạp; trật tự kỷ cương đối với cán<br /> công chứng, chứng thực... Các Nghị quyết 19-CP bộ, công chức, viên chức chưa nghiêm. Cách thức tổ<br /> của Chính phủ ban hành từ năm 2014 đến năm chức bộ máy hành chính chưa khoa học, còn cồng<br /> 2017, Nghị quyết 35-CP về phát triển doanh nghiệp kềnh, vẫn còn những biểu hiện tập trung quan liêu<br /> đã đưa ra các chủ trương và giải pháp quan trọng để và phân tán. Chưa tạo ra được những cơ chế, chính<br /> cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, phát triển sách tài chính phù hợp với hoạt động của cơ quan<br /> doanh nghiệp trong nền kinh tế. Sự hỗ trợ của công hành chính, đơn vị sự nghiệp, tổ chức làm cung ứng<br /> nghệ thông tin đã tạo ra mô hình Chính phủ điện tử, dịch vụ hành chính công. Đó là miếng đất “tốt” cho<br /> giảm chi phí cho các doanh nghiệp khi kê khai quyết tình trạng quan liêu, tham nhũng, lãng phí. Đồng<br /> toán thuế, thủ tục cấp phép đầu tư một cách nhanh thời vẫn không phát huy được tính tích cực, tự giác<br /> gọn. Giao ban trực tuyến của Chính phủ, các bộ, ban của các cơ quan tổ chức hành chính và cán bộ công<br /> ngành từ Trung ương cho đến địa phương đã tạo ra chức. Trên thực tế vẫn còn các rào cản về tư duy và<br /> sự thay đổi từ phương pháp, cách thức xử lý công tâm lý “sợ mất quyền (hành)”, ngại trách nhiệm của<br /> việc, tiếp thu ý kiến chỉ đạo một cách nhanh chóng một bộ phận cán bộ công chức. Hy vọng rằng với các<br /> và công khai, giảm chí phí hội họp.<br /> quyết sách của Đảng, sự nỗ lực của các cơ quan công<br /> Nhìn chung việc cung ứng dịch vụ hành chính quyền và sự giám sát của xã hội, dịch vụ hành chính<br /> công ở nước ta có một số tiến bộ, đáp ứng yêu cầu công sẽ được cải thiện mạnh mẽ trong thời gian tới.<br /> <br /> 8 Số 119 - tháng 9/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />  3. Cải cách toàn diện dịch vụ công trong giai làm hoặc làm không hiệu quả như an ninh, quốc<br /> đoạn mới phòng, các đầu tư mạo hiểm phát triển KHCN, đổi<br /> mới sáng tạo... tạo môi trường thuận lợi cho kinh tế<br /> Trong giai đoạn mới của đổi mới mô hình tăng<br /> phát triển. Các cơ quan nhà nước cũng tăng cường<br /> trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế, yêu cầu cải cách dịch<br /> việc tạo lập các chuẩn mực dịch vụ công và tăng<br /> vụ công nói chung và thực hiện mạnh mẽ xã hội hóa<br /> cường công tác hậu kiểm để góp phần nâng cao<br /> dịch vụ công là một khâu quan trọng trong toàn bộ<br /> chất lượng dịch vụ công (như việc đổi mới công tác<br /> việc đổi mới thể chế kinh tế và chính trị, xây dựng<br /> công chứng, chứng thực vừa qua đã có sự cải tiến<br /> một thể chế hiện đại, hội nhập, thực hiện tốt nhất<br /> mạnh mẽ). Thực hiện mạnh mẽ các giao dịch điện<br /> chức năng của Nhà nước kiến tạo trong giai đoạn<br /> tử và kết nối mạng để chất lượng dịch vụ của các cơ<br /> mới. Trong vấn đề này, cần phân biệt giữa tăng cường<br /> quan đăng ký kinh doanh, thuế, hải quan, quản lý<br /> vai trò của quản lý nhà nước và việc trực tiếp cung<br /> nhà đất... được thực hiện liên hoàn, thông suốt và<br /> ứng dịch vụ công để thích ứng với việc xây dựng bộ<br /> được kiểm soát chặt chẽ.<br /> máy quản lý nhà nước tinh gọn với việc nâng cao<br /> chất lượng dịch vụ công khi có sự tham gia của các Ba là, tăng cường mạnh mẽ việc xã hội hóa dịch<br /> đơn vị ngoài Nhà nước (mà ta thường gọi chung là vụ công như đã được đề ra từ Đại hội Đảng khóa<br /> xã hội hóa, mà bản chất là cho phép khu vực tư nhân VIII (1996), cụ thể là tăng cường theo lộ trình rõ<br /> được ủy thác thực hiện một số chức năng mà trước ràng, sự tham gia rộng rãi của khu vực tư nhân<br /> đây chỉ dành cho khu vực công). được ủy thác, được trực tiếp thực hiện các dịch<br /> vụ công mà trước đây do các cơ quan chính phủ<br /> Có thể nêu một số phương hướng và giải pháp<br /> thực hiện, làm cho bộ máy nhà nước gọn nhẹ, năng<br /> chủ yếu để cải cách dịch vụ công trong giai đoạn<br /> động, hiệu quả, đồng thời tăng cường sự tham gia<br /> mới như sau:<br /> của khu vực tư nhân trong dịch vụ công với sự giám<br /> Một là, đổi mới mạnh mẽ tư duy và tầm nhìn sát chặt chẽ của các cơ quan quản lý nhà nước, của<br /> chiến lược để thực hiện công cuộc đổi mới trong người dân, doanh nghiệp và toàn xã hội. Cần nhấn<br /> tình hình mới, nhất là yêu cầu hội nhập quốc tế và mạnh là xã hội hóa dịch vụ công không có nghĩa là<br /> cạnh tranh gay gắt, hình thành nền kinh tế phát giảm vai trò quản lý của các cơ quan nhà nước mà<br /> triển năng động, hiệu quả, thích ứng nhanh với thay vì trực tiếp cung cấp mọi dịch vụ công, Nhà<br /> các diễn biến phức tạp của tình hình mới, trong nước chỉ cần điều tiết đảm bảo các dịch vụ công<br /> khi bộ máy quản lý nhà nước gọn nhẹ, hoạt động ngày càng đa dạng, có chất lượng ngày càng cao và<br /> có chất lượng cao. Như vậy, một mặt Nhà nước sẽ phong phú, còn việc cung ứng dịch vụ công trong<br /> hoạt động ngày càng hiệu quả hơn và mặt khác mọi nhiều lĩnh vực có thể được giao cho các thành phần<br /> người dân đều có thể tham gia đóng góp vào các kinh tế, các tổ chức xã hội thực hiện.<br /> hoạt động xã hội, tiếp cận dễ dàng các dịch vụ công<br /> và góp phần thực hiện công bằng xã hội trong thực<br /> hiện và hưởng thụ các dịch vụ công đa dạng, kể<br /> cả người thuộc tầng lớp “yếu thế” (người nghèo,<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> người khuyết tật, người ở vùng sâu, vùng xa, người<br /> 1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016), Văn kiện<br /> dân tộc thiểu số...).<br /> Đại hội lần thứ XII của Đảng;<br /> Hai là, cải cách mạnh mẽ bộ máy nhà nước, 2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016, 2017), Nghị<br /> quy trình công nghệ thực hiện dịch vụ công một quyết Trung ương về cơ cấu lại nền kinh tế,<br /> cách công khai, minh bạch để người dân có thể đổi mới mô hình tăng trưởng; Các Nghị<br /> dễ dàng tiếp cận các dịch vụ công, với các thủ tục quyết về đổi mới thể chế, đổi mới DNNN,<br /> rõ ràng, đơn giản, trong khi bộ máy quản lý nhà phát triển khu vực tư nhân;<br /> nước nói chung chỉ tập trung nguồn lực hạn chế 3. Ngân hàng Thế giới, Bộ Kế hoạch và Đầu<br /> của ngân sách vào một số lĩnh vực các hoạt động tư (2016), Việt Nam 2035: Hướng tới thịnh<br /> vượng, sáng tạo, công bằng và dân chủ.<br /> dịch vụ công thiết yếu mà khu vực tư nhân không<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 119 - tháng 9/2017 9<br />