Nền kinh tế Việt Nam trong những năm khủng hoảng 1929-1935 (tiếp theo và hết)

n'sa<br /> <br /> <br /> <br /> NEN UlNa TE VIET l^AM TROIVG rWlffl^G<br /> IVAM KHIING HOANG 1929-1935<br /> (Tiep theo vd he't)<br /> <br /> <br /> TA THI THtJY*<br /> <br /> <br /> n . TINH HINH MOT SO NGANH KINH TE so vdi n i m 1929. Su phuc hdi cua thQdng<br /> mai chi td dau hieu tQ 1934 (85).<br /> NhQ tren da ndi d tren, mot sd^ nganh<br /> kinh te "khdng dUae che chdn" da hi khung Mot tai lieu iQu trQ ve Tinh hinh kinh<br /> hoang lam cho suy sup ma dQng dau la te, tdi chinh Ddng Duang ndm 1935 cho<br /> thQdng nghiep, sau la cdng nghiep, rdi tdi tha'y ro sQ sut giam cua xua't khau, nha't la<br /> ndng nghiep va cic nganh nghe khic. ve gia tri xua't khau cua Ddng DUdng trong<br /> nhQng n i m 1930-1935 nhQ thdiig ke trong<br /> 1. Thiicfng n g h i e p bang 3 (86):<br /> ThQdng nghiep la nginh phai chiu<br /> nhQng thiet hai n i n g ne n h i t vi gii san Bangs<br /> pham xui't khau giam gii tren thi trQdng<br /> T r i g i a (1.000 Trong tai<br /> the gidi va nhQng khd k h i n trong giao Nam<br /> thQdng gay ra bdi chinh sich thue m i va dong) (tan)<br /> tien te cua chinh phu thQc din. 1930 184.085 2.864.019<br /> <br /> Ngoai thQdng cua Ddng Dudng dat de'n 1931 112.034 2.648.566<br /> dinh cao vao 1928, nhQng b i t dau giam tQ 1932 101.692 3.008.440<br /> 1930 va giam manh nhi't vao nhQng n i m 1933 101.452 3.221.253<br /> 1932-1933. TQ 1929 de'n 1934 cd tdi 1.035 1934 106.060 3.437.147<br /> nha budn hi p h i san, trong dd 491 la eie<br /> 1935 129.828 4.045.632<br /> nha budn Hoa kieu (83). Nim 1931, khung<br /> hoang tang len, gii nguyen lieu tie'p tuc DQa vao ddng franc vang nam 1914,<br /> giam, sQ p h i gii cua ddng Bang Anh k6o Paul Bernard cho bie't gii tri n h i p khau<br /> theo sU trUdt gii cua cac ddng tien khic cua Ddng DQdng trong cic n i m 1929-1930<br /> (Tical, Roupie, Yen) lam ban che xui't khau dat 450 trieu, giam xud'ng cdn 260 trieu<br /> cua Ddng Dudng. Gia tri xua't khau eua nam 1931, 194 trieu 1932 trd ve mQc eua<br /> Ddng DUdng giam 55,8% trong khoang thdi giai doan 1899-1903. Gia tri xui't khau eua<br /> gian 1929 - 1931 (84). Nim 1933, gii tri Ddng DQdng cung tQ 450 trieu francs vao<br /> xui't khau giam 55%, nhap khau giam 60% 1929-1930 giam cdn 225 trieu nam 1931,<br /> <br /> <br /> • PGS.TS. Vien SQ hoc<br /> Ren hinh te Viet Ram h-ong nhijmg nSm. 35<br /> <br /> <br /> 204 trieu n i m 1932 (87), chu ye'u la do viec thudc dia lo cQu trd cic nha tQ ban thi lai<br /> xua't k h i u gao hi ngQng tre. bd rdi khd'i quin chung nhan din ddng dao<br /> do dd sQc mua xa hdi khdng the t i n g len.<br /> Thdng SQ Bic Ky Pages thdng bio tai Hoi<br /> Chi sd' gii b i n budn cua nhieu m i t h i n g<br /> ddng din bieu Bic Ky ngay 9-11-1932:<br /> giam di ro ret, ke ca san phim nhip khiu<br /> "Hien ta dang trong vdng khiing hodng. cung nhQ san phim ndi dia. O Sai Gdn, ne'u<br /> Ndm 1926, thUOng khdu Hdi Phdng xudt lly 1925 lam cd sd (100) thi: 1929: 116; 1930:<br /> 148.000 tdn ggo, nhUng ndm 1930 chi xudt 116; 1931: 98; 1932: 88; 1933: 80; 1934: 73;<br /> han 64.000 td'n vd ndm 1931 chi cdn 33.000 1935: 71 (93). Viec budn b i n trong ndi dia<br /> tdn" (88). gip nhieu khd khan. Vi^c budn b i n §' Im,<br /> Tbdiig ke Vi ngogi thuang dgc biet cua tien thu ve thue mdn bai d Bic Ky trong cic<br /> Ddng Duang cho bie't ne'u li'y n i m 1934 so nim 1933-1936 so vdi n i m 1930 giam tQ 3<br /> vdi 1929 thi xuit khau cua Ddng DQdng de'n 4 lln ddi vdi cic n h i kinh doanh ngQdi<br /> giam 53,92% (106 trieu ddng so vdi 230 Viet, tQ 14 de'n 15 l l n ddi vdi ngQdi Au va tQ<br /> trieu) va nhap khau giam 59,56% (91 trieu 6 de'n 8 lln dd'i vdi ngQdi chiu A khic, chu<br /> ddng so vdi 225 trieu) (89). ye'u la ngUdi Hoa (94).<br /> <br /> Xdt tren binh dien qud'c te, Ddng DQdng 2. Cong nghiep<br /> thude nhdm nhQng nQdc cd ti le giam sut Cdng nghiep la linh vQc thQ hai hi thiSt<br /> ngoai thQdng cao, tdi 65%, dQng trQdc ca hai trong giai doan khung hoang. TrQ mot<br /> mot loat nQdc thudc dia cua P h i p (90). Dd vai nganh "dUdc che chdn" hoic cac nganh<br /> l i do quan he thQdng mai cua Ddng DQdng san xui't cho nhu elu thiet ye'u cho tieu<br /> gid cbl cdn phu thudc vao Phip. Viec budn dung nhQ dien, diem, dQdng, thudc l i<br /> ban vdi cic nQdc khac, ngay ca vdi cac nQdc khdng phai giam san xuat hoic chi giam<br /> ling gieng cung deu bi dinh tre hoic la nhe, cic nginh cdn lai deu hi ddng eham b<br /> giam sut di nhieu. Gii tri hang n h i p khau nhQng mQc do khac nhau do san phim<br /> cua Trung Qudc v i Hdng Kdng vao Ddng khdng xui't k h i u dQdc hoic khdng tieu thu<br /> DQdng da tQ 36 trieu n i m 1929-1930 giam dQdc d trong nQdc.<br /> xud'ng cdn mot nQa, vdi 18 trieu nam 1931<br /> va 13 trieu nam 1932. Viec xui't khau cua a. Cong nghiep mo<br /> Dong DQdng sang Hdng Kdng va Trung Cdng nghiep md la nganh bi tic ddng<br /> Qud'c cung giam di ding ke, tQ 83 trieu nhieu nhi't cua khung hoang do cic nha tQ<br /> nim 1929-1930 xud'ng cdn mot nQa vdi 41 ban khdng do xd vao khai thic md nhQ d<br /> triSu nam 1931 va 39 trieu nam 1932 (91). nhQng giai doan trQdc. Sd ddn xin t h i m dd<br /> Trong nen kinh te' tU do canh tranh, va xin ci'p nhQdng dia md giam dan tQ<br /> ngoai thQdng giam sut d i n de'n sQ suy 1930 v i giam cho mai de'n nhQng n i m sau.<br /> giam cua ca nen kinb te ma trQdc bet la Sd^ ddn xin t h i m dd md giam tQ 3.847<br /> cua noi thQdng. Hang hda e am vi ngQdi vio n i m 1930 xuo'ng cdn 3.489 nam 1931,<br /> din, nha't la ndng d i n khong cd tien de 2.881 nam 1932 (95) va tQ 1933 sd ddn xin<br /> mua. Theo Pierre Gourou, n i m 1935, viec thim dd chi cdn dQdc tinh bing con sd hang<br /> trao ddi cua ndng d i n ddng bing Bic Ky tram: 1933: 733; 1934: 464; 1935: 439 (96).<br /> vdi cic vung khic chi dat trung binh 50 So ddn xin lap cic nhQdng dia md giam<br /> francs (92). Da the', trong kbi chinh quyen nhanh chdng, tQ hang t r i m nay chi cdn<br /> S6 Rghien ciru Lich si3r. s6 9.2010<br /> <br /> Bang 4 1 . . ' - . • ; ' •' i- .<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nam So' giay p h e p t h a m So' nhUdng dja Tong gia tri So cong nhan<br /> do m o CO h i e u lUc m o v a o 31-12 san xuat ( n g h i n ngUdi)<br /> v a o 31-12 (Ddn vi) (Ddn vi) (Trieu dong)<br /> 1929 17.685 352 18,6 52,0<br /> 1930 16.818 420 16,8 45,7<br /> 1931 13.098 536 13,1 36,5<br /> 1932 1.973 572 11,8 33,5<br /> 1933 1.317 563 10,0 35,4<br /> 1934 957 556 9,6 34,8<br /> 1935 906 500 11,2 39,0<br /> <br /> <br /> dQdc tinh bing ddn vi: 1930: 125; 1931: 16; Cic nganh khai md khac deu hi suy<br /> 1932: 10; 1933: 7; 1934: 5; 1935: 4; 1936: 5 giam, trong dd than va kem la hai nginh<br /> (97). Sd' nhQdng dia md tang len cho de'n phai giam san iQdng nhieu nhi't.<br /> 1932 la do nhQng ddn xin tQ giai doan Trong nganh than, nhieu cdng ty than<br /> trQdc, nhQng da giam tQ 1933. Gii tri md phai giam hoic ngQng s i n xuat do lUdng<br /> giam lien tuc tQ 1930 cho tdi 1935. Viec than x u i t khau tQ 1.300.000 t i n nam 1928<br /> khai thic md ngQng tre, so' cong nhan md giam xud'ng chi cdn 800.000 tan nam 1932<br /> bi sa thai ngay tQ 1930 va die biet giam (102). San iQdng than bi giam trong khoang<br /> trong nhQng nam tQ 1931 de'n 1934, v i chi 400 ngan tan mdi nam trong thdi gian tQ<br /> ting len mot chut tQ 1935, nhQ trong bang 1931 tdi 1934 (103): 1929: 1.972 ngin tan;<br /> thd'ng ke dQdi day (xem bang 4) (98). 1930: 1.955 ngan tan; 1931: 1.726 ngan<br /> Tinh hinh cu the la, trong cic nganh ta'n; 1932: 1.714 ngan ta'n; 1933: 1.591<br /> khai md, chi cd nganh san xui't thiec va ngin ti'n; 1934: 1.592 ngin ta'n. Ldi dung<br /> tungstene la khong hi giam san xui't la do sU suy giam nay, cac cdng ty tai chinh ldn<br /> viec san xuat cua Ddng DQdng khdng bao da t h i u tdm cac cdng ty nhd va san xui't<br /> gid dat dQdc han ngach 3.000 tan theo quy than trd t h i n h mot trong nhQng linh vQc<br /> dinh tai Hiep Qdc Bryne - hiep Qdc cit giam dien hinh cua tinh trang carten hda, t i p<br /> san xui't tQ 25 de'n 30% dd'i vdi cac nQdc trung hda, trong giai doan khung hoang,<br /> san xui't nhieu thie'c tren the gidi (Bolivia, nhQ nhQng vi du d tren.-<br /> Malaixia, Inddnexia, Nigieria) (99). Mac du Trong nganh san xui't kem, san iQdng<br /> Thie'c giam gia, nhQng cac cong ty san xui't quing kem n i m 1929 dat 47.509 ti'n<br /> Thiec cua ngQdi Phap dQdc d i t tai Dong nhQng giam nhanh chdng tQ 1930 va ehi<br /> DQdng da khdng ngQng tang vd'n dau tQ cdn dat hdn mot chuc nghin ti'n trong cac<br /> (100). San iQdng quang thiec cua cac cdng nam 1931-1934 (104). Viec san xui't kim<br /> ty nay vi vay cung t i n g len: 1929: 1579 ti'n; loai kem cung giam tQ 3.856 ti'n n i m 1930<br /> 1930; 2.105 tan; 1931: 1.925 ti'n; 1932: xud'ng edn 2.882 ti'n 1931 v i 2.280 ti'n<br /> 1.915 ti'n; 1933: 2.080 ti'n (101). 1932 (105).<br /> Rin hinh t^ Viet Ram h-ong nhihig nam... 37<br /> <br /> <br /> Bang 5: Tinh trang mot so nganh khai mo (1930-1934)<br /> Than Kem Thiec Wolfram<br /> NSm<br /> TL (tan) GTdOOO TL GT (1000 TL GTdOOO TL ( t a n ) G T (1000<br /> fr) fr) (tan) fr) fr)<br /> (tan)<br /> 1930 1.322.947 98.786 31.628 12.413 486 5.793 119 895<br /> 1931 1.271.281 92.239 17.074 7.527 634 5.191 209 1.233<br /> 1932 1.161.593 66.227 3.300 960 577 4.705 135 695<br /> 1933 1.262.893 62.670 7.638 4.689 1.259 15.916 269 1.838<br /> 1934 1.171.000 55.986 4.932 3.733 1.604 20.877 261 1.828<br /> <br /> <br /> <br /> Cud'i cung bang thddng ke dUdi diy se ting len gap ddi, tdi 10.000 (110). Trong<br /> phan i n h tinh trang cua mot sd nganh nginh che bie'n rUdu, che do doc quyen<br /> khai md trong nhQng n i m 1930-1934, dQdc rUdu d Bic Ky va Trung Ky cua Phip nen<br /> bieu hien bing trong iQdng (TL) quing ddi san iQdng rQdu khdng giam nhieu nhU<br /> vdi than, kim loai ddi vdi kem, thie'c va gii ding le phai giam (tinh bing trieu<br /> tri xua't khau (GT) (dQdc tinh bing 1.000 hectolitres rUdu nguyen chi't): 1931: 168,5<br /> fr) trong bang 5 (106). trieu; 1932: 170,5 trieu; 1933: 100 trieu;<br /> 1934: 153 trieu (111).<br /> 6. Cdng nghiep che bien<br /> Trii lai, trong cdng nghiep che bie'n, mot<br /> Trong cdng nghiep che bie'n mot so'<br /> sd' nginh da phai chiu h i u qua ning ne cua<br /> nginh san xui't cic v i t phim thie't ye'u v i<br /> khung hoang. Viec san xui't phd't phit giam<br /> khdng canh tranh vdi m i t hang n h i p khau<br /> chQa tQng tha'y do khung hoang ndng<br /> cua Phip da p h i t trien ngay trong khiing<br /> nghiep the gidi, tQ 26.565 ti'n n i m 1930,<br /> hoang nhu cdng nghiep che bie'n tbud'c li,<br /> giam chi cdn 3.656 nim 1931, rdi khdng cdn<br /> cong nghiep che bie'n dQdng, cdng nghiep<br /> t i n nao vio 1933 v i chi cdn hdn 4.000 t i n<br /> bong sdi. San iQdng tbud'c l i ting tQ 0,1<br /> nim 1934 va phai mai tdi nam 1936 mdi<br /> nghin t i n n i m 1931 len 0,2 nghin ti'n n i m<br /> phuc hdi (112). San xua't ximing cung hi<br /> 1932; 1,1 nghin tan nam 1933; 2,2 nghin<br /> anh hudng, mac du vd'n cua Cdng ty Ximdng<br /> ta'n nim 1934 va khdng ngQng t i n g len<br /> Porland nhdn tgo Ddng DUOng khdng giam<br /> trong nhQng nam sau dd (107). San lUdng<br /> (113). San iQdng ximang tQ 184 nghin ti'n<br /> dQdng gia tang tQ 3,1 nghin tan nam 1930<br /> nim 1929 giam din xud'ng 168 nghin ti'n vao<br /> len 3,5 nghin t i n nam 1931, 4,1 nghin t i n<br /> 1930, rdi 152 nim 1931, len nh? vao 1932 vdi<br /> nam 1932, 6,5 nghin t i n n i m 1933, 8,6<br /> 170 nghin ti'n nhQng chi edn 113 nghin tan<br /> nghin ti'n n i m 1934, 9,3 nghin ti'n n i m<br /> 1933, 115 nghin tan 1934, va te bdn chi cdn<br /> 1935 va tie'p tuc tang cao trong nhQng nam<br /> 107 nghin ti'n 1935. Viec san xui't diem cung<br /> 1936-1939 (108), rdi tang len 15 nghin ti'n<br /> hi giam san lUdng: tQ 205 nghin bao nim<br /> vio nim 1938 (109). Trong cdng nghiep<br /> 1931 xud'ng 172 nghin bao nim 1932, 148<br /> Bong sdi, sQ p h i t trien cua nganh niy lai<br /> nghin bao nim 1933, 132 nghin bao nam<br /> dQdc bieu hien bing sQ gia tang cua sd<br /> 1934 va 131 nghin bao nim 1935 (114).<br /> iQdng cdng nhan. N i m 1933, Cong ty Bdng<br /> sdi Dong DQdng (Societd Cotonniere de c. Cong nghiep dien<br /> I'lndochine) sii dung 5.000 cong nhan, nam DQdc xe'p vao loai "duac che chdn" khdng bi<br /> 1938, sd cdng nhan cua cic n h i miy det dong eham bdi khung hoang, san iQdng di^n<br /> SS Hghifin curu Lich sit, sg 9.2010<br /> <br /> vin dQdc duy tri (tinh bing trieu kwh): 1929: SQ sut giam cua gii thdc k6o theo sQ sut<br /> 62,8; 1930: 72,8; 1931: 69; 1932: 64,3; 1933: giam ve thu n h i p dd'i vdi nhQng ngQdi<br /> 61,7; 1934: 60 (115). trdng lua. Tai cac tinh san xui't nhieu lua,<br /> chi viec tra lai nd hang n i m da la tQ 10 den<br /> 3. Nong nghiep<br /> 15 ddng/ha. Tinh theo gii lua n i m 1929, sd<br /> Theo thQ tQ thiet hai trong khiing hoang, lai dd chie'm 1/10 thu n h i p eua t i dien. Mot<br /> ndng nghiep dQdc xe'p vao hang thQ ba do sQ khi ehi phi s i n xui't vQdt qua gii ca tren<br /> giam gii eua nhieu loai ndng phim tren the thi trQdng thi lap tQc nhQng ngQdi san xuit<br /> gidi nhu cao su, ca phe, nhi't la lua. da bd ddng ruong, lam cho rudng d i t bi bd<br /> Lua: Paul Bernard cho r i n g khung hoang t i n g len. Theo Uy ban ve Lua gao,<br /> hoang d Dong DQdng chinh la khung hoang dien tich trdng lua cua Ddng DQdng da co<br /> ve lua, tQ sQ giam gii lua d i n tdi giam xui't lai tQ 2.198.000 ha nam 1930-1931 chi cdn<br /> khau, giam san xui't va sQ mi't gii cua 2.000.000 ha vao nam 1931-1932 vi<br /> rudng di't (116). Gia thdc b i t dau suy giam 1.850.000 ha n i m 1932-1933, tQc l i tQ<br /> 1923-1930 giam di 370.000 ha (119). Dien<br /> trong n i m 1930, rdt xud'ng tham hai trong<br /> tich rudng bd hoang t i n g len: n i m 1930 la<br /> 1931 va 1932, v i dat de'n mQc trung binh<br /> 200.000 ha; nam 1934 l i 500.000 ha (120).<br /> hing n i m tbi'p n h i t trong n i m 1934 d<br /> Thdng ke cua n i m 1934 cho bie't "Rieng<br /> Nam Ky ke tQ 1905. d ddng bing sdng Cvlu<br /> Nam Ky dd cd 249.400 ha khdng cdy de'n,<br /> Long, gia mot gia lua la 1,20 ddng v i mdt<br /> ehdng nhiing ddt rugng ciia ndng ddn lao<br /> doi t r i u 160 ddng n i m 1929 nhUng da<br /> ddng bi bdn gdn hit, md cho de'n trong bgn<br /> giam ehi cdn 0,30 ddng v i 50 ddng vao n i m<br /> phu ndng, dia ehu cdng ed tui bi phd sdn,<br /> 1934 (117). Gii thdc gao giam, viec xui't<br /> chi ed trong 4 tinh miin Hdu Giang Nam<br /> cang lua gao cua Ddng Dudng gip khd<br /> Ky dd den 132.000 ha bi bdn, hdng chuc<br /> khin. 0 Nam Ky, viee xui't cang da giam<br /> cdng ty, nhd mdy bi ddng ciia" (121).<br /> tQ 1.051.397 ta'n vao nam 1930 xudng cdn<br /> 925.686 ta'n vao nam 1931 (giam 2,5%). Gia ca rudng di't vi vay da giam di mot<br /> Cdn tren toan Ddng DUdng, sQ giam sut cich tham hai. 6 nhQng tinh cu thudc<br /> cua viec x u i t khau gao, n h i t l i ve gia tri Trung Nam Ky, sQ suy giam gii rudng di't<br /> gao xui't k h i u dQdc tdng hdp trong bang 6 da vQdt 50% trong khoang thdi gian giQa<br /> (118). 1929 v i 1932. Tai bd'n tinh Ben Tre, Bac<br /> Bang 6: Gia tri xuat khau gao (1928-1934) Lieu, Sdc T r i n g va Tra Vinh, gii mot hecta<br /> d Ben Tre da rdi tQ 500 ddng xud'ng cdn 250<br /> Nam T r p n g lUcfng G i a t r i (frs) ddng, d Bae Lieu tQ 150 ddng xud'ng cdn 50<br /> (tan) ddng Ddng DQdng, d Sdc Tring tQ 380 ddng<br /> 1928 1.797.882 2.027.067.000 xudng cdn 200 ddng Ddng DUdng trong<br /> 1929 1.471.643 1.705.310.000<br /> khoang thdi gian giQa 1929 va 1932 (122).<br /> v a n kien Dang cdng san Ddng DQdng luc<br /> 1930 1.121.593 1.198.725.000<br /> dd cho biet: "... d mdt so'nai gid rudng ddt<br /> 1931 958.504 623.447.000<br /> trdng lua trong mdt ndm khdng vUOt qud<br /> 1932 1.213.906 602.916.000 1120 gid trUdc thdi ky khiing hodng (ndm<br /> 1933 1.288.898 478.872.000 1929)" (123). Day chinh l i dip de cac ngan<br /> 1934 1.528.553 451.126.000 hang, cic quy tin dung, nhQng dai dia chu -<br />  Tiin hinh tg Viet Ram h%ang nhiimg ndm.. 39<br /> <br /> dQdc sQ ho trd cua chinh quyen thudc dia, dd rieng d Nam Ky, dien tich cao su da tQ<br /> bao chie'm rudng di't cua nhQng dia cbii 60.600 ha giam chi cdn 8.700 ha (128).<br /> nhd, nhQng ndng dan ngheo. SQ sut giam<br /> Cd phe: Dien tieh trdng ca phe cung<br /> gii thdc, gao va gii di't cung anh hudng tdi<br /> giam di nhieu, do gii ci phe giam, viec<br /> linh VQc iQu thong. Cic thQdng n h i n Hoa<br /> xui't k h i u ca phe khd khin. Nam 1927-<br /> kieu huge phai b i n td'ng, b i n thio thdc gao<br /> 1932, Vi^t Nam cd 12.000 ha ca phe, trong<br /> trong kho dU trQ. Trong khoang thdi gian<br /> dd 4.000 ha d Bic Ky, 7.000 ha b Trung Ky,<br /> 1929-1932 da cd 236 vu pha san va 25 vu<br /> 1.000 ha b Nam Ky. The nhQng, trong<br /> vd nd diin ra d Sai gdn - Chd ldn (124).<br /> nhQng n i m 1934-1935, ca phe ehi edn tren<br /> Mac du trong chUdng trinh thUc hien cic dien tich 7.000 ha, trong dd, Bic Ky 3.000<br /> cdng trinh ldn cua Pierre Pasquier d i u ha, Trung Ky 3.000 ha va Nam Ky 1.000 ha<br /> nhQng n i m 1930, cac cdng trinh thuy ndng (129).<br /> chie'm mot p h i n quan trong, nhQng trong<br /> A''^6; P h i p v i n xui't cang dQdc ngd vdi<br /> luc khung hoang, nhQng cdng trinh nay da<br /> gii re, nen trong iQdng khdng giam nhQng<br /> ching giup gi cho vi$c cai thien tinh hinh,<br /> bdi sd' rudng dang trdng ca'y cdn hi bd gia tri ngd giam di nhieu, nhi't l i trong<br /> hoang, sao ndi de'n viec md rdng dien tich nhQng n i m 1930-1932: 1929: 9.850.000<br /> canh tic. ddng; 1930: 6.110.000 ddng; 1931:<br /> 4.140.000 ddng; 1932: 7.400.000 ddng;<br /> Cao su: Vdi sQ ho trd cua ehinh phu 1933: 15.300.000 ddng; 1934: 19.740.000<br /> thuoc dia ve tien, nhu elu ve cao su cua ddng (130).<br /> chinh qudc (nim 1934 ban ngach la 30.000<br /> Vi^c san xui't va xui't khau ddi vdi cac<br /> ti'n do Uy ban qud'c te ve cao su quy dinh)<br /> ndng san khic cung hi anh hQdng khdng<br /> va sd cic ddn dien dQdc trdng trQdc n i m<br /> kem phan n i n g ne, t r i m trong.<br /> 1930 nay da cd the eho thu hoach nen san<br /> ldng cao su vin gia t i n g deu dan tQ 10.454 4. Thu cong nghiep<br /> ti'n nim 1930 len 14.607 ti'n n i m 1932;<br /> 20.453 ti'n n i m 1934; 41.314 ti'n n i m 1936 Khdng phai tat ca cac nghe thu cdng deu<br /> (125) va iQdng cao su xui't k h i u vin ting bi tic ddng bdi khung hoang vi hang cdng<br /> len 1929: 10.308 ti'n; 1930: 10.454 ti'n; nghiep va h i n g nhap khdng the thay the'<br /> 1931: 11.901 ti'n; 1932: 14.607 ti'n; 1934: hoin toin san pham thu cdng trong ndi dia.<br /> 20.453 ti'n (126). The nhQng, gia cao su ha Tuy nhien, mot sd' nghe da hi anh hQdng do<br /> k6o theo gii tri cao su xui't k h i u sut giam sQ ngQng tre cua ea nen kinh te ndi ehung,<br /> mot cich I n tUdng, tQ 62 tri?u francs n i m ddng tien trd nen khan hiem va sQc mua hi<br /> 1930 xud'ng chi cdn 27 trieu francs nam giam sut. Ching ban nhQ trong cac nghe<br /> 1932 (127). Vi dieu dd, cdng them vdi chinh lim gdm sQ, nghe det lua, nghe dan lit...<br /> sich ho trd "ddt sdn xud't vdo tieu diing" Bang thd'ng ke cua Tap chi Kinh teDdng<br /> ciia chinh phu thuoc dia, cic n h i trdng cao Duang dudi diy ve iQdng gdm b i n ra va sd'<br /> su khdng miy hi thiet hai nhng dien tich tien thu ve ciia cic Id gd'm Mdng Cii<br /> cao su cua Dong Dudng da giam di nhieu, (Quang Yen) se cho tha'y phan nao tinb<br /> tQ 78.620 ha vao n i m 1929 xud'ng chi cdn trang sa sut k6o dai cua nghe nay trong<br /> 13.530 ha, tQc la da giam den 6 lan, trong nhQng n i m 30 (xem bang 7) (131).<br /> 40 Rghi&i curu Lich sJr. sg 9.2010<br /> <br /> Bang 7: Tinh hinh xuat khau gom (1930-1938)<br /> Nam Gom b a n r a (tan) T r i gia ( n g h i n f r a n c s )<br /> 1930 20.700 95.000<br /> 1931 14.500 39.000<br /> 1932 11.900 21.400<br /> 1933 8.100 17.000<br /> 1934 9.100 11.500<br /> 1935 10.800 3.600<br /> 1936 7.400 2.310<br /> 1937 16.300 7.700<br /> 1938 18.000 9.000<br /> <br /> Bang 8: Tinh hinh xuat khau ttf va lua (1931-1938)<br /> Nam 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938<br /> Td sdng (ta'n) 3 0,3 5 3,5 1,1 0,3 0,2 1,1<br /> Lua (ti'n) 8 13 9 6 9 9 13 12<br /> <br /> Bang 9: Tinh hinh xuat khau cac san p h a m dan l i t (1930-1935)<br /> N&m 1930 1931 1932 1933 1934 1935<br /> Trong lUdng (ti'n) 1.984 1.739 809 1.155 1.789 1.984<br /> Gia tri (nghin frs) 3.992 3.487 1.828 2.552 6.457 3.754<br /> <br /> <br /> Do khdng tieu thu dQdc san pham nen Ddng DUdng chi cdn xui't sang Phap vai<br /> nim 1936 Mdng Cii phai ddng cQa 4 ti'n, t h i m chi vai ta td sdng va biem cd n i m<br /> xQdng, cbi cdn lai 9 xQdng boat ddng. vQdt tren 10 ti'n lua, trong cic n i m tQ 1931<br /> de'n 1938, nhQ thd'ng ke bang 8 (135).<br /> Ciing nhQ vay ddi vdi nghe det lua v i<br /> t i m td. Nghe nay hi suy thoii l i do lua Ngay ea ddi vdi nghe dan l i t la mot<br /> n h i n tao dQdc n h i p vao Ddng DQdng vdi nghe ri't phd bien b Viet Nam thi viec xui't<br /> gia re va khdi iQdng ldn (132), trong khi, td khau cung bi kem giam ca ve trong iQdng<br /> Viet Nam tren thi trQdng Phap (Lydn) bi va ve gia tri nhi't la trong eac n i m 1932 -<br /> ha gii mot each tham hai. TrQdc 1931, gii 1933, nhQ dQdc the hien trong bang 9 (136).<br /> 1 kg td cua Ddng DQdng tren thi trQdng 5. Giao t h o n g v a n t a i<br /> Lyon la tQ 400 de'n 500 francs, thi sau 1931<br /> NhQ da bie't, viec thQc hien cic cdng<br /> tut xudng chi cdn 140 francs hoic 130<br /> trinh cdng cdng ldn dQdc coi la mot mot<br /> francs (133).<br /> trong nhQng bien p h i p "chd'ng khung<br /> NgUdi nudi t i m bd nghe. Ndng din, hodng" cua Pierre Pasquier, n h i m vao<br /> nhi't la ndng dan d Bic Ky da nhd d i u nhQng muc dich ve kinh te, chinh tri, xa<br /> trdng ngd, diu. Nghe t i m tang bi ngQng tre hdi. 'Vi the, ngay trong khiing hoang, hang<br /> cho tdi cudi nhQng n i m 30. Thay eho viec nam v i n cd khoang 1.000 km dQdng bd (ea<br /> xui't khau trung binh moi n i m khoang gan rai da va dQdng di't) v i hang t r i m km<br /> 50 ta'n td so'ng va khoang gan 70 ti'n td vun dQdng s i t dQdc xay dQng (mac du so' nhan<br /> trong thdi gian 1923-1929 (134), moi n i m vien phuc vu trong nganh dQdng s i t giam<br /> Ren hinh te Viel Ram h-ong nhihig nam... 41<br /> <br /> <br /> Bang 10: ThQc trang giao thong dQdng bo va dQc^ng sat (1929-1935)<br /> Nam Diioing bo (km, tinh d en 31-12) Bxidng sat (km, tinh den 31-12)<br /> Tong so (rai da Raid& Be tong Diidng s^t Nhan sii (ngiio^i)<br /> va da't) Asphaltee Ngiidi Au Ngiidi ban xif<br /> 1929 23.931 14.586 771 1.920 330 11.209<br /> 1930 24.664 14.482 1.106 1.920 326 11.452<br /> 1931 24.493 15.246 1.639 1.920 280 10.544<br /> 1932 25.578 15.722 1.890 2.217 255 9.721<br /> 1933 25.079 16.591 3.225 2.371 222 9.748<br /> 1934 24.115 17.058 3.676 2.521 236 9.073<br /> 1935 27.534 17.600 4.039 2.690 240 9.852<br /> <br /> Bang 11: Tinh hinh van tai hanh khach va hang hoa (1929-1936)<br /> Nam Ket q u a van c h u y e n Gia t r i v a n c h u y e n ( n g h i n d o n g )<br /> Hanh khach Hang hoa Discing s a t Difdng H a i P h o n g -<br /> ( n g h i n ngUcTi) (nghin tan) thuoc dia Van Nam<br /> <br /> 1929 11.444 1.118 5.407 4.776<br /> 1930 10.886 1.002 5.521 5.021<br /> 1931 10.012 808 5.264 4.397<br /> 1932 8.476 625 4.201 4.180<br /> 1933 8.295 754 3.636 4.095<br /> 1934 9.474 817 3.518 3.766<br /> 1935 10.502 778 3.755 3.946<br /> 1936 12.193 995 5.164 4.504<br /> <br /> di tdi 2.000 ngQdi, ngay ca ddi vdi cic n h i n khd k h i n nen viec van tai cua nginh dUdng<br /> vien ngQdi Au do chinh sich "gidm chi" cua s i t hi giam sut ca ve iQdng hanh khach lln<br /> cic cdng ty). Tinh hinh cu the l i nhQ sau, iQdng hang hda van chuyen v i di kem l i sQ<br /> theo thd'ng ke ehinh thQc cua chinh phu giam sut ve gii tri van tai, die biet la trong<br /> thudc dia (xem bang 10) (137). cic n i m 1932-1934, nhQ trong bang 11<br /> Dudng bo k6o dai v i dQdc rai di, rai (139).<br /> nbQa cung l i mot ye'u td' tao t h u i n ldi cho Mat khic, cung do khung hoang viec<br /> sQ phat trien cua nganh v i n tai bing 6 td.<br /> v i n tai dudng thuy qud'c te tren t i t ca cic<br /> So' lUdng d td tang len nhanh chdng ngay<br /> tuye'n vao va ra da bi giam, nhi't la trong<br /> trong nhQng na,m suy thoii. N i m 1921,<br /> nhQng n i m 1931-1932 (xem bang 12)<br /> tren toan Ddng DQdng mdi cd 250 hang<br /> (140).<br /> vin tai d td vdi 700 xe chay thi de'n 1932<br /> da t i n g len 3.400 hang vdi 4.300 xe. Sd d Cung nhQ vay, do iQdng hang hda xui't<br /> td tQ n h i n cung tQ 17.700 chie'c n i m 1929, cang giam di cho nen viec v i n tai dUdng<br /> tang len 22.600 chie'c nam 1930, 24.100 thuy ra qudc te qua cic hai cang Sii Gdn<br /> chie'c nam 1931 va 24.700 chie'c nam 1932 v i Hai Phdng - ven bd hoic trung chuyen<br /> (138). cung hi giam it nhieu. Dien bien nhQ sau<br /> Trii lai, do hang hda Q dong, ngoai (dQdc tinh bing nghin ti'n) (xem bang 13)<br /> thQdng dinh tre, vi^c buon b i n trong nQdc (141).<br /> 42 Rghien curu Lich sit, sg 9.2010<br /> <br /> Bang 12: Tinh hinh van tai dQdng thiiy quoc te (1929-1934)<br /> Don vi: triiu tan<br /> Nam T a u v a o tQ P h a p , H o n g T a u d i t d i c a c nvt&c P h a p , T a u v&o ti* c a c nU6c N h a t ,<br /> K o n g v& c&c nvtdc k h a c H o n g K o n g vA c&c nUde Y, T r u n g Q u o c , Hy L a p ,<br /> khac Diiic, My...<br /> 1929 4.529 4.530 4.529<br /> 1930 4.404 4.390 4.404<br /> 1931 4.046 4.073 4.046<br /> 1932 4.255 4.289 4.255<br /> 1933 4.528 4.512 4.528<br /> 1934 4.656 4.659 4.656<br /> <br /> Bang 13: Hang hoa van tai qua cang Sai Gon va Hai Phong (1929-1934)<br /> 1929 1930 1931 1932 1933 1934<br /> Cang Sai Gon 6.997 6.955 6.468 6.788 7.461 8.084<br /> Cang Hai Phong 5.235 5.607 5.379 5.441 5.014 4.639<br /> <br /> Bang 14: Tinh hinh ngan sach Dong DQdng (1930-1936)<br /> Ban vi: tri$u tin<br /> <br /> Nam Ngan sach lien b a n g N g a n s a c h c a p xQ Tong cong<br /> Chi Thu Chi Thu Chi Thu<br /> 1930 104 95 70,5 49,1 174,5 144,10<br /> 1931 95 77 49,8 41,2 144,8 118,20<br /> 1932 83 62 44,9 38,1 127,90 100,10<br /> 1933 68 55 39,0 35,3 107,00 90,30<br /> 1934 63 54 37,4 34,8 100,40 88,80<br /> 1935 55 56 35,4 35,1 90,40 91,10<br /> 1936 60 62 37,4 36,3 97,40 98,30<br /> <br /> <br /> 6. Tai chinh qud'c va nd cdng trai d thudc dia) v i ting<br /> cQdng cic khoan thu ve thue. Mic du vay,<br /> Cudi cung, "sUc khoe" cua nen kinh te<br /> ngan sich cic ci'p d Ddng DQdng vin ludn<br /> trong khiing hoang dQdc bieu hien qua tinh<br /> trong tinh trang bdi chi, nhU dQdc the hien<br /> hinh t i i chinh ciia thudc dia. Tren linb vQc<br /> trong bang 14 (142).<br /> nay, cic hoat dong kinh te hi dinh tre,<br /> nhQng cic khoan chi tieu ngin sich lai Bang 14 eho thiy ea ngan sach lien bang<br /> khdng ngQng t i n g len. Ben canh cic khoan va ngin sich ci'p xQ deu tie'n trien theo<br /> chi truyen thd'ng, ngan sich Ddng DUdng chieu hudng giam ca thu, chi va ludn tham<br /> gid cdn phai chiu them nhQng khcan chi hut: 1930 la 30 trieu ddng; 1931 la 26,6 trieu<br /> cho viec "chd'ng khiing hodng" va tra cho ddng; 1932 la 27,8 trieu ddng; n i m 1933 la<br /> nhQng khoan nd cu, mdi. De t i n g ngan 17 trieu va nim 1934 l i 11,6 trieu. Mai tdi<br /> sach, dip Qng nhQng khoan chi, cin bing 1935, ngan sich mdi bieu hi?n sQ vQdt trdi<br /> cin cin ngin sach, chinh quyen thUc dan nhQng sd dQ khdng dang ke.<br /> da tbUe hien nhieu bien phip, trong dd Ve ngdn sdch lien bang, bio cao ciia Sd<br /> theo cich thdng thQdng l i vay nd (nd chinh Tai chinh Ddng DQdng da cho bie't mot each<br /> Ren hinh tef Viet Ram hong nhihig nam. 43<br /> <br /> <br /> chi tiet ke't qua thu - chi t i i chinh trong cic ldn de "hd trd' ngan sich cua Trung Ky<br /> n i m 1930, 1931 (143), 1934 (144) va nhQng nhim vao viec dan i p phong trio Xd vie't<br /> bien phap can bing ngan sach cua chinh Nghe Tinh. Ban Bio cio cua Giim dd'c Sd<br /> quyen thudc dia trong cic n i m dd. Tai chinh Ddng DQdng vie't:<br /> Nam 1930, de t i n g thu, Phu Toan quyen "Mdt khodn tin dung 1.250.000 dong<br /> quye't dinh tang cac loai thue giin thu (tang dang 12.500.000 francs) dd dUac cdp<br /> dinh vao rQdu, thuo'c li, diem v i thud'c cho ngdn sdch cdp xvt cua Trung Ky, tren<br /> phien, thue ding ba, tem thQ, dau boa... cdc nguon dgc biet (extraordinaire) de cho<br /> Thue danh vao thud'c la, diem qua cac nghi phep tinh vdo (imputation) nhiing khodn<br /> dinh 20-3-1930. Thue danh vao rQdu ban ehi ngdu nhien (occasionnees) bdi nhiing rdi<br /> xQ tang tQ 0,35 ddng len 0,45 ddng/1 lit logn vi chinh tri, khodn chi md chinh<br /> rQdu nguyen chi't, qua nghi dinh 5.7.1930. quyin bdo hd, dd qud ngheo, khdng the tit<br /> Thue dinh vio thud'c phien qua nghi dinh chi trd" (145).<br /> 30-4 va 5-7-1930. NhQng vi khung hoang,<br /> TrQdc tinh hinh dd, chinh phu thudc dia<br /> ngQdi din khdng cd tien de mua nhQng thQ<br /> da phai siia ddi ngan sich: bd cac dQ i n<br /> niy nen sd thu dQdc deu dUdi mQc dQ tinb.<br /> t i n g iQdng; ngQng cic cdng trinh mdi, thu<br /> Cung nhQ vay, thue dinh vao viec Ding ba,<br /> hep cic cong trinh duy tu. Rdi Dao luit 22-<br /> Tem thu... hay nhQ khoan thu tren thue<br /> 2-1931 dQdc thdng qua cho phep Toan<br /> ddi vdi diu hda, theo quy dinh cua Nghi<br /> quyen ky mot khoan vay edng t r i i<br /> dinh 6-11-1930... cung hi hut.<br /> 1.370.000.000 francs de thQc bien cic cdng<br /> Ke't qua, ngin sach lien bang hi thie'u trinh ldn va ehi cho cac muc dich xa hdi<br /> hut so vdi dQ thu v i so' thie'u hut nay dQdc khic. The nhQng, vao cudi tai khoa, ngin<br /> bu vao bing tien lly tQ Quy DU phdng Hen sich lien bang v i n bdi cbi 20.000.000 ddng.<br /> bang 10.645.500 ddng (dU tinh l i 6.236.500 Mot khoan vay 250 trieu francs da dQdc<br /> ddng). Dieu dd cd nghia l i dan Dong DQdng Dao luit 26-4-1932 cho phep v i nd lai chit<br /> phai chiu mot khoan nd cho n i m 1931 l i chdng them cho ngQdi "bdn xii'. Hdn nQa,<br /> bdn 10 trieu ddng, khi da phai chiu nop b i t dau tQ 1-1-1932, chinh phu Ddng<br /> nhQng khoan thue' giin ;hu t i n g them va DUdng ra lenh ddi tien va thu lai ddng tien<br /> tren thue cho cac loai sail phim doc quyen bing bac (de tieu bing tien giiy) tQ ddng<br /> cua chinh quyen thudc dia b tren. tien cu 27 gram sang ddng tien mdi 20<br /> Nam 1931, theo bio cao cua Sd Tai gram, cd menh gii bing 1/6 ddng tien cu v i<br /> chinh thi cic ngudn thu tQ thue thQdng cd ban l i 1-1-1932, q u i han ti gii se thay<br /> chinh deu giam do sQ e am cac m i t hang, ddi: 1 ddng i n 0,80 ddng, rdi 0,70 ddng,<br /> cung la do sQ ngQng tre cua ngoai thQdng 0,50 va cudi cung l i 0,40 ddng (146). Ket<br /> ke't qua cua chinh sich thue quan va tien qua cua vu nay l i chi tQ 16 trieu ddng bac<br /> te bao thu cua chinh phu Phip. Trong kbi mdi, chinh phu thu dQdc 30 trieu ddng bac<br /> dd, ngoai cic khoan cbi thong thUdng, n i m cu (sd iQdng vQa ldn hdn, gia tri cao hdn) va<br /> 1931, theo ke'hoach, Dong DQdng phai tang rdi ca nhQng ddng tien mdi cung bi thu nd't.<br /> chi cho cic cdng trinh cdng cong cung nhU Theo cic tic gia, tQ 1930 de'n 1934, P h i p<br /> ting cae khoan trd ci'p cho cac dien chu va thu va dem ve Phap 48.740.000 ddng bing<br /> dieu die biet la trong t i i khoa nay, chinh bac that, ca cu va mdi va khdng dem thQ<br /> phu lien bang da trieh ra mot khoan tien khic sang thay (147).<br /> 44 Rghien cijru Lich siSr. sg 9.2010<br /> <br /> N i m 1933, bio cio cua cd quan Tbanh khoi 1934. Da the, tQ tien vay va ti§'n trich<br /> tra thuoc dia ve Tai chinh Ddng DUdng cho ra tQ ngan sich lien bang, vdi sd' tien len<br /> biet trong n i m nay cd tdi ba ngan sich bi de'n hang chue trieu ddng, chinh phu thudc<br /> thim hut: ngan sach lien bang, ngin sich dia tie'p tue trd clp mot each vd ly eho cic<br /> Nam Ky va ngan sach khai thic dQdng sit, dien chu cao su, ca phe, lua... NSm 1934,<br /> vdi so t h i m hut ehung l i tQ 8 tdi 10 trieu P h i p cdn cho due tien trinh Bao Dai de<br /> ddng. Trong khi dd, Dong DQdng v i n phai tuyen truyen cho vi vua nay va thu lai tien<br /> chi eho nhQng khoan chi thQdng va bi't bac t h i t ve P h i p va kie'm ldi trong viec due<br /> thQdng khac. Ngay 31-5-1933, Tdng thd'ng tien. Trong vu nay, so' tien due la<br /> P h i p ra Sic lenh an dinh so tien cic thudc 98.053.500 ddng trinh, chi phi he't<br /> dia phai nop cho Phip, trong dd Ddng 157.483,37 ddng, thu ve 174.585,50 ddng,<br /> DQdng phai nop so' tien tdng cdng la lai 17.105,13 ddng (151).<br /> 66.879.000 frs (148), tQc la khoang 6.687.900<br /> Vay la trong khung hoang, ngan sich<br /> ddng. Da khd khin, t h i m hut, Ngin sach<br /> lien bang lien tie'p bi t h i m hut, do tien thu<br /> Dong DQdng cang bi t h i m hut hdn.<br /> tQ thue thQdng chinh va thue giin thu bi<br /> N i m 1934, khi dQ tru ngin sach, ehinh thu hep, trong khi cic khoan chi cho "ehinh<br /> phu thudc dia iQdng tdi sQ co lai cua cic sdch chd'ng khung hodng" t i n g len va viec<br /> khdi n g i n sich, nhQng tinh hinh tai chinh "ddng gdp" cho ngan-sach Phap khdng dUdc<br /> v i n khdng dQdc cai thien. So tham hut cua mien trQ (152). De can bing thu - chi,<br /> nam tai khda nay la khoang 10.122.000 chinh phu thudc dia tang cic loai thue,<br /> ddng. Giai p h i p bu chi cua chinh quyen dinh vio moi hang dan. Ddng thdi, nhQ da<br /> v i n la t i n g thu ve thue. Ching ban nhQ bie't, nd lien tiep tie'n hanh nhQng khoan<br /> tie'p tuc b i t d i n Ddng DQdng udrig rQdu va vay tQ chinh qudc va cdng trai d thudc dia.<br /> nop thue rQdu, vdi iQdng rQdu phai tieu thu Ndi la de "chdng khung hodng", tren thQc<br /> v i n la h i n g ehue trieu lit: 1930 la te, nhQng khoan vay nay mot p h i n quay<br /> 27.382.739 lit; 1931: 18.044.573; 1932: trd ve P h i p dQdi hinh thQc "ddng gdp" cua<br /> 15.227.285; 1933: 12.714.832; 1934: Ddng DQdng vao quy qud'c phdng Phip,<br /> 14.684.067 (149). N i m 1934, P h i p b i t moi chie'm tdi 12% td'ng so' cic khoan chi binh<br /> ngQdi mua 7 den 8 lit v i d cic vung ddng thudng khic cua ngan sach Ddng DUdng<br /> bao dan toe thieu sd' Cao Bing, Lang Sdn, (153) (10.255.000 ddng n i m 1930;<br /> Kon Tum, Lao, chlnh phu thude dia v i n b i t 11.542.000 ddng n i m 1931; 10.196.000<br /> moi ngQdi d i n ong tQ 18 tudi trd len phai ddng nam 1932; dQ tinh 7.049.000 ddng<br /> nop 0,50 ddng goi la thue ud'ng rQdu, du ed n i m 1933 (154) v i nam 1934 la 6 tri$u rQdi<br /> ud'ng hay khdng theo le dQdc d i t ra tQ trQdc va mot p h i n khic trd lai lam ldi cho tQ ban<br /> khung hoang (150). Mat khic, nd v i n keu Phap, dQdi danh nghia "tra cdp" san xui't<br /> goi den nhQng khoan vay ma trQdc he't la hoic dQdi danh nghia "thdu" cic cdng trinh<br /> xin chinh phu P h i p ci'p not 7 trieu vay cho edng cdng va trong vi§c nay sQ thi't thoit la<br /> cic cdng trinh ldn qua Dao l u i t 22-2-1931 ri't ldn do ke hoach "tie't kiem chi tieu", cac<br /> v i xin dQdc giam nhe nhQng khoan phai cdng trinh hi dinh hoan va tien hi rut ra de<br /> nop cho chinh qud'c. The nhQng, Ddng chi vao nhQng muc dich khic. T i t ca nhQng<br /> DQdng v i n phai "ddng gdp" vao chi phi khoan "vay dd" deu do Sd nd Ddng DUdng<br /> quin sQ cua P h i p 6.529.000 ddng trong t i i quan ly v i hang nSm ngQdi dan Dong<br /> Tliti hinh lg Viet Ram h-ong nhumg nam. 45<br /> <br /> DQdng phai tra lai cho nhQng khoan nd eu v i nhan vien h i n g tinh giam 30% v i cho<br /> (vay tQ 1898), rdi lai phai tra cho nhQng mua sim v i t li|u giam 20% (157).<br /> khoan nd mdi, ngay trong nhQng n i m N i m 1931, ehinh quyen thudc dia edn<br /> khung hoang ma theo nhQng con sd dQdc cho lip lai n g i n sach hang tinh (dQdc lip<br /> Paul Bernard cho bie't thi la khoang: ra tQ 1903 va bi bai bd 1913). Quy h i n g<br /> 4.674.000 ddng n i m 1930; 3.355.000 ddng tinh nay mdi n i m cung dem lai cho ngan<br /> nam 1931; 7.261.000 ddng nam 1932; sich h i n g chuc trieu ddng, nhQ thd'ng ke d<br /> 9.451.000 ddng nam 1933 (155).<br /> bang 15 (158).<br /> Them vao ganh nang nd n i n dd, ngQdi Bang 15: Ngan sach h&ng tinh or Dong Difdng<br /> dan Ddng DQdng cdn bi bdn nit de'n tot cung v& Viet Nam (1931-1934)<br /> de lim ldi cho tQ ban thQc d i n qua cic ky<br /> NSm Ngdn sach hang tinh Ngan sach hang<br /> cdng trai ma chlnh quyen thude dia lien tie'p tinh d Viet Nam<br /> to&n D o n g D i i d n g<br /> phat hanh nhQ da de cap de'n b tren. (dong) (d6ng)<br /> <br /> Ve ngdn sdch cap xii thi nhQ thd'ng ke b 1931 24.349.694 19.790.644<br /> <br /> tren, trong thdi gian tQ 1930 de'n 1935, 1932 23.640.550 19.794.807<br /> <br /> ngan sich cua ca 5 xQ deu trong tinh trang 1933 19.251.773 15.730.681<br /> <br /> tham hut, bdi chi. Nguyen nhan ehu ye'u la 1934 17.180.443 14.218.141<br /> <br /> do cic sin phim bi giam gii, khdng xui't<br /> Mat khic, ngay trong thdi ky khung<br /> khiu dQdc nen cac khoan thue trUc thu bi<br /> hoang, thQc d i n P h i p v i n thu thue thin,<br /> giam, trong khi cic khoan chi t i n g len,<br /> moi s u i t 5,50 ddng, nhQ trQdc khung<br /> trong dd cd cic khoan chi vio viec d i n i p<br /> hoang. N i m 1929, ngQdi ndng dan b i n niia<br /> v i ting cUdng bd miy d i n ap doi vdi phong<br /> ta gao (gia 11,58 ddng/ta) cd the ddng du<br /> trio chinh tri. Li'y vl du ve viec thu thue s u i t thue. N i m 1932, ho phai b i n 1 ta<br /> cua ngan sich Bic Ky (156): 1920: 12 trieu (5,49 ddng/ta) mdi vQa du s u i t thue. N i m<br /> ddng; 1930: gan 22 trieu; 1931 t i n g hdn so 1934, ho phai b i n gan 2 ta gao (3,20<br /> vdi 1930 la 600.000 dong; n i m 1932 giam ddng/ta) mdi ddng ndi s u i t thue. Eieng ddi<br /> cdn tren 19 trieu, nhQng n i m 1933 dQ tinh vdi ddng bio cic dan toe d Tay Nguyen,<br /> se giam chi edn 17.842.000 ddng, trong dd ngoai thue than, ho cdn phai nop mot thQ<br /> 11.788.171 ddng la ngan sich ci'p xQ v i thue nQa la cdng xau. Loai thue nay dinh<br /> 6.054.550 ddng thudc ngin sich ci'p tinh. vao nhQng ling trQdc kia bao dong chd'ng<br /> TrQdc tinh trang t h i m hut ngan sich chinh quyen. MQc thue luc d i u la 1<br /> nay, chinh quyen ci'p xQ mot m i t xin t i n g ddng/ngUdi, khi khung hoang t i n g len 2<br /> trd ci'p cua ngan sich lien bang va m i t ddng, rdi 1932 la 2,50 ddng. NgQdi nao<br /> khic tie'n hanh "cdt tien" cich thu thue de khdng nop thi phai di lam khdng cdng,<br /> t r i n h "thdt thodt". 6 Bic Ky, viec "edi tien" khdng cdm 10 ngay. So' tien thu dQdc tQ<br /> niy la c^ cic nhan vien kho bac tdi t i n cdng xau khdng phai la nhd, bdi chi rieng<br /> tQng ling di thu, khdng qua trung gian la tinh Kontum, sd' thu moi nam cung da len<br /> chlnh quyen ling xa nQa. Bien phip giam tdi hang chuc nghin ddng: 1928 l i 57.786<br /> chi tieu trong cac cdng sd hang tinb cung ddng; 1932 la 77.121 ddng va 1933 l i<br /> dQdc thQc thi b Bic Ky theo tinb t h i n Nghi 85.439 ddng (159). De t i n g ngan sich hang<br /> dinh 5 -10-1932, sd' chi tieu cho quan chQc xQ, chinh quyen thudc dia edn cho t i n g ca<br /> 46 Rghi&n curu L|ch siir. s g 9.2010<br /> <br /> <br /> t h u e cd dau, n h a thd, t h u e nQdc, t h u e xe quyen thude dia nhQ sau:<br /> k^o v i d a t t h e m c i c t h u e mdi (thue c i c<br /> "... cdt gidm luang bdng cda ngUdi lao<br /> cudc vui), t i n g gia c i c r a p h i t , v6 chie'u<br /> dgng, liu ddi mdt edeh bdt cdng gidi chu...<br /> phim... TrQdc p h o n g t r i o d a u t r a n h cua<br /> nhdm gidi quyet cugc khung hodng kinh te<br /> n h a n d i n t a vao d i u nhQng n i m 1930,<br /> tren liing nhiing ngUdi bi bdc lot... tdi trd mdt<br /> chinh quyen tbude dia da budc p h a i nghi<br /> cdch qud qudt cho mgt so' hdng, ky nhiing<br /> tdi h i u qua ve chinh tri cua che do t h u e<br /> hop ddng beo bd cho mgt so cdng ty...si( dung<br /> khda. d B i c Ky, Thd'ng sQ t h i m chi cdn d-<br /> mdt cdch gian ldn nhiing quy tiin te do bdc<br /> Qa ra mot Id t r i n h giam t h u e la: n i m 1932,<br /> lot nhiing ngUdi lao dgng Ddng DUOng md<br /> giam 29.500 ddng v i giam cho n g i n s i c h<br /> cd...cdt gidm ndng ni nhiing ngdn sdch cho<br /> 27 tinh tdng sd tien 100.000 ddng, td'ng<br /> gido due, y te, de tdng phdng ngdn sdch cua<br /> cong la 211.500 ddng; n i m 1933 se giam<br /> cdnh sdt, qudn dgi..." (163).<br /> 111.500 ddng (160). T h e nhQng, dd chi la<br /> mot bien p h i p mi d i n , t r e n thQc te, ti't ca Tdm lgi, s a u mot thdi ky "phdn vinh"<br /> c i c loai t h u e deu t i n g va nhieu thQ t h u e t r o n g nhQng n i m 20, n e n k i n h t e Viet<br /> k h i c da r a ddi. (3 c i c xQ khac, nhQ N a m Ky N a m da rdi vao t i n h t r a n g khiing h o a n g<br /> thi mai tdi n i m 1934 mdi t h i y cd viec giam t r i m t r o n g . N h i n d a n lao ddng Viet N a m<br /> t h u e t h i n cho ngQdi "bdn xH', t h u e mdn b i i da p h a i t r a i q u a m o t giai d o a n k h u n g<br /> va t h u e rudng cho mot v i i ndi. h o a n g "thiia" eua c h u n g h i a tQ b a n , nhQng<br /> lai vd c u n g dieu dQng bdi e h i n h s i c h "gdn"<br /> Khdng nhQng the, ngay trong k h u n g vdi thudc dia, dQa vao thudc dia de giai<br /> hoang, chinh quyen thudc dia cdn r a sQc quye't k h u n g h o a n g t r o n g nQdc cung nhQ<br /> quyen gdp tien de dem ve P h i p vdi ly do c h i n h s a e h d a n i p d a m a n ddi vdi p h o n g<br /> "iing hd" cho viec n a y viec kia: n i m 1930: t r i o di'u t r a n h giai p h d n g d i n tdc cua ho<br /> 130.000 ddng "iing hd ddn mien Nam nUdc dQdc c h i n h q u y e n thQc d a n thQc thi trong<br /> Phdp bi lut"; n i m 1931: 301.903 ddng "xdy nhQng n i m k h u n g h o a n g nhQ se dQdc<br /> tuang ddi thd'ng ch&'Joffre" (161). c h u n g tdi t r i n h b a y b nhQng bai viet k h a c<br /> Td La Lutte, trong sd'ra ngay 29-6-1934 ve h a u q u a ve xa hdi, c h i n h t r i ma cudc<br /> (162) da td' c i o mot c i c h khdng u p md k h u n g h o a n g k i n h t e n a y gay r a cho q u i n<br /> chinh s i c h ve t a i chinh, mot trong nhQng c h u n g n h a n d a n lao ddng Viet N a m va xa<br /> bien p h i p "chd'ng khiing hodng" ciia chinh hdi Viet N a m vao luc ba'y gid. ^, ,<br /> <br /> <br /> CHU THICH<br /> (83), (126), (130), (138), (147), (149, (150), (85), (87), (91), (102), (116), (117), (119), (154),<br /> (151), (158), (159), (161). Trin Huy Lieu...: Tdi lieu (155). Paul Bernard: Le Probleme economique<br /> tham khdo lich s^ cdch mgng can dgi Viet Nam, indochinois, Paris, 1934, tr. 343, 149, 102, 123,<br /> Tap 6, sdd, tr. 24, 26, 27, 118, 126, 131, 131, 126, 124, 140, 127, 159, 159.<br /> 121, 122, 130. (86). GGI 344. Situation Economique et<br /> (84). Martin Jean Murray: The Development of financidre de I'lndochine de 1930-1937. Rapport<br /> capitalism in colonial Indochina 1870-1940, du Directeur des Finances de I'lndochine vk Paul<br /> University of CaUfornia press. Berkeley Los Bernard: Le Probleme economique indochinois,<br /> Angeles, London, 1980, tr. 129. Paris, 1934, tr. 343.<br />  R^n hinh tef Vi^l Ram h-ong nhumg nam. 47<br /> <br /> (88). Nam Phong, so 178, thang 11-1932. (132). N&m 1930, l m lua td tSm tren thj tnidng<br /> (89), (93), (98), (101), (103), (104), (105), (107), Vipt Nam dat ga'p tijt 2 de'n 3 l l n , t h a m chi de'n 10<br /> (108), (111), (112), (113), (114), (115), {13T). Resume l l n l m tp nhan tao: l m td t i m c6 gia 4,5 dong thi<br /> Statistique relatif aux annees 1913-1940, tr. 22, 31, l m td nhan tao chi c6 gia 1,5 dong, con l m nhieu<br /> 9, 10, 9, 10, 10, 11, 12, 11, 11, 12, 11, 12, 12. td t i m c6 gia 7 dong thi l m n h i i u nhfin tao c6 gia 3<br /> (90). Nguyen Hai Au: Kinh te the gidi 1929- dong hay gia l m n h u n g td t i m la 15 dong thi gia<br /> 1934, Hka Thuyen phat hanh, 1945, tr. 107. l m n h u n g nhan tao chi la 1,5 dong. Yves Henry:<br /> (92). Pierre Gourou: Les Paysans du Delta Economic Agricole de I'lndochine, Hk Npi, 1932, tr.<br /> tonkinois, Paris, 1936, tr. 562. 449.<br /> (94). Tinh theo thong ke cua Vu Thi Minh (133). Aranam Tgp chi, so 18, (3-1-1931).<br /> HUdng, sdd, tr. 47. (134). Bulletin de I'Agent economique de<br /> (95). L'Industrie Miniere de I'lndochine en 1932, I'lndochine, so 46 (10-1931), tr. 367.<br /> Ha Ngi, 1934, tr. 4. (135). Bulletin de I'Agent economique de<br /> (96), (97). L'Industrie Miniere de I'lndochine en I'lndochine, so 46 (10-1931), tr. 367 va Annuaire<br /> 1937, Hk Npi, 1938, tr. 8. statistique de I'lndochine, Hk Npi 1942, tr. 306.<br /> (99), (109), (110), (122), (124). Martin J e a n (136). RST75100. Renseignements sur I'activitE<br /> Murray, sdd, tr. 328, 348, 350, 458, 458. Economique du Tonkin du 1-1 au 1-10-1935.<br /> (100). Xem Repertoire des Societes anonymes (139), (140), (141), (142). Resume statistique<br /> indochinoises, sdd... relatif aux annees 1913-1940, tr. 13, 13, 14, 35-36.<br /> (106). Gouvernemcnt GEn^ral de L'Indochine: (143), (145). GGI 344. Situation Economique et<br /> Rapport sur la situation administrative, financidre de I'lndochine de 1930-1937. Rapport<br /> economique et financlerre du Tonkin durant la du Directeur des Finances de I'lndochine.<br /> periode 1934-1935, Hk Npi, IDEO, 1935, tr. 97. (144), (153). GGI 5658.<br /> (118). A.AGARD, ofcit, tr 331, d i n theo J e a n (146). Ngo Cong: Bgc ddng vd bgc gidy. Tap chf<br /> Pierre Aumiphin, sdd, tr. 139. Tri Tdn, Hk Npi, 1955.<br /> (120). Dang cpng san Vipt Nam: Vdn kien Ddng (148). DUdng Trung Quoc, sdd ,tr. 227<br /> todn tap, Tap 4, 1932-1934, Nxb. Chi'nh tri Quoc (152). Theo cac tac gia T r i n Huy Lipu... trong<br /> gia. Ha Npi, 1999, tr. 157. Tdi lieu tham khdo Uch sit cdch mgng can dgi Viet<br /> (121). Nghi quyei chinh tri cda Dgi bieu dgi hgi Nam, Tap 6, sdd, tr. 129, so tien Dong Dudng phai<br /> ldn thit nhdt Ddng cgng sdn Ddng Ditcfng (27-31 npp cho chfnh quoc h a n g nam trong nhiing nam<br /> thang Ba nSm 1935). Dang cpng san Viet Nam: khung hoang, c6 khac di ft nhieu la: 1930:<br /> Vdn kien Ddng todn tap. Tap 5, 1935, Nxb. Chfnh 10.900.000 dong; 1931: 11.542.000 dong; nam<br /> tri Quoc gia, Ha Npi, 2002, tr. 9. 1932: 10.196.000 dong va 1933: 7.049.000 dong.<br /> (123). Nghi quyet hdi nghi nhdn vien ban lanh (156), (157), (160). Luge thudt bdi diin thuyet<br /> dgo Ddng cgng sdn Ddng Duang d hdi ngogi vd cdc cua quan Thdng sd! Bac Ky Pages tgi Hgi dong ddn<br /> dgi bieu cdc ddng bd d trong nUdc, (hpp tit 16 de'n bieu Bdc Ky 9-11-1932. Nam Phong, so 178, 11-<br /> 21-6-1934). Dang cpng san Viet Nam: Vdn kien 1932, tr. 540.<br /> ddng todn tap. Tap 4, 1932-1934, sdd, tr. 157. (162). Day la liic trong t h i n h p h i n tcl bao mac<br /> (125), (127). Andr6 Bourbon: Le Redressement dii v i n c6 cac p h i n tii Troskit, nhUng do c6 sU<br /> economique de L'Indochine, 1934-1937, Lyon: Bosc t h a m gia cua nhflng cay biit cpng san nen cac bai<br /> Freres M&I, Riou, 1938, tr. 115-117, 116. viet ve can ban deu chia miii nhpn vao thUc dan va<br /> (128). ASI 1934-1936, tr. 95 va J e a n Pidrre tay sai diing ve phfa quyen lpi cua q u i n chiing lao<br /> Aumiphin, sdd, 142-143. dpng (TTT).<br /> (129). ASI 1939-1940, tr. 79.<br /> (163). Ngo Van Quy: Bdo La Lutte vd cudc dinh<br /> (131). Bulletin economique de I'lndochine,<br /> cdng cua xe thd mg d Sdi gdn, trong XUa vd Nay, so<br /> Fascicul 4, tr. 941.<br /> 266 thang 8-2006, tr. 30.<br />