Nghị luận xã hội về việc giữ gìn bản sắc văn hoá qua truyện ngắn "Một người Hà Nội" của Nguyễn Khải

Đề  bài: Nghị  luận xã hội về  việc giữ  gìn bản sắc văn hoá qua truyện ngắn Một  <br /> người Hà Nội của Nguyễn Khải<br /> <br /> Bài làm<br /> <br /> Chẳng thơm cũng thể hoa nhài<br /> <br /> Dầu không thanh lịch cũng người Tràng An<br /> <br /> (Ca dao)<br /> <br /> Vâng, câu ca dao ấy đã khái quát những nét thanh lịch của con người mảnh đất ngàn năm <br /> văn hiến. Có lẽ, chính những nét đẹp đó đã để  lại trong lòng mỗi người con của mảnh  <br /> đất này thật nhiều hoài niệm. Là nhà văn sinh ra ở đất kinh kì, Nguyễn Khải đã thể hiện  <br /> sự tinh tế nhạy cảm của mình trước những nét văn hóa rất riêng của Hà Nội qua truyện  <br /> ngắn "Một người Hà Nội được rút từ  tập “Hà Nội trong mắt tôi". Tác phẩm không chỉ <br /> thể hiện sự nâng niu, trân trọng những vẻ đẹp văn hoá của miền đất này, không chỉ là sự <br /> xót xa cho sự mai một của những giá trị văn hoá, mà quan trọng hơn là cả tác phẩm đã để <br /> lại cho mỗi chúng ta thật nhiều suy ngẫm về  việc giữ  gìn bản sắc văn hoá trong cuộc <br /> sống hôm nay.<br /> <br /> Có thể  nói, “Một người Hà Nội" là một truyện ngắn thành công của Nguyễn Khải. Tác <br /> phẩm xoay quanh nhân vật chính là bà Hiền trong mối quan hệ với sự biến đối của thời <br /> cuộc. Những nét đẹp tinh túy nhất của người Tràng An dường như đã được hội tụ ở nhân  <br /> vật này. Một trong những nét đặc sắc của tác phẩm là  ở  chỗ  tác giả  không đi sâu vào <br /> những sự  kiện lớn, ngược lại ông dùng ngòi bút của mình vào những điều hết sức bình  <br /> thường, giản dị hằng ngày của cuộc sống nhưng qua đó vẫn làm nổi bật được những nét <br /> tính cách độc đáo của nhân vật. Những nét đẹp trong suy nghĩ của bà Hiền được thể hiện <br /> trước tiên qua cái cách mà bà chọn chồng là một ông giáo tiểu học hết sức bình thường  <br /> "khiến cả  Hà Nội phải kinh ngạc", cái quyết định dừng sinh con  ở  tuổi bốn mươi, trái  <br /> hoàn toàn với quan niệm "Trời sinh voi, trời sinh cỏ" của xã hội ta lúc bây giờ,… Là một  <br /> người phụ  nữ nhưng bà luôn chủ  động, tự  tin việc quản lý gia đình bởi bà ý thức rất rõ  <br /> vai trò quan trọng của một người vợ, người mẹ: "người đàn bà mà không là nội tướng thì  <br /> cái gia đình  ấy chả  ra sao". Không những thế, là một người mẹ, bà uốn nắn con từ  cái <br /> nhỏ nhất như ngồi ăn, chuyện cầm bát, cầm đũa, múc canh,… Rồi khi hai đứa con trai lần  <br /> lượt xin ra chiến trường, người mẹ  ấy "cũng đau đớn mà bằng lòng" vì không muốn con  <br /> sống bám vào sự hi sinh của bạn bè. Ở bà người ta vẫn thấy sáng lên một niềm tin mãnh  <br /> liệt vào vẻ đẹp trường tồn vĩnh cửu của Hà Nội: "Mỗi thế hệ đều có một thời vàng son <br /> của họ. Hà Nội thì không thế. Thời nào nó cũng đẹp, một vẻ đẹp riêng cho mỗi lứa tuổi".  <br /> Có thể nói cái cốt cách của Hà Nội còn được thể hiện rất rõ trong cách ứng xử nhân vật  <br /> này. Đó là sự  linh hoạt đầy bản lĩnh trước những đổi thay của cuộc sống, trong bất cứ <br /> hoàn cảnh nào vẫn luôn dám sống là mình, thẳng thắn, chân thành, giàu lòng tự  trọng  <br /> nhưng cũng hết sức khéo léo, thông minh. Con người ấy vẫn luôn giữ gìn những nét đặc  <br /> trưng trong lối sống của người Hà Nội lộ cái quý phái, sang trọng, lịch lãm của người Hà <br /> Thành từ cách ăn mặc bài trí nhà cửa, từ cái cảm nhận hết sức tinh tế "trời rét, mưa rây lả <br /> lướt dù đủ  làm  ẩm áo chứ  không làm  ướt" đến cái cách lau chùi bát hoa thuỳ  rong ngày <br /> giáp Tết một cách hết sức tỉ mi,… đã cho thấy nét đẹp văn hoá trường tồn vĩnh cửu ở một  <br /> người Hà Nội hết sức bình dị nơi mảnh đất văn hiến này. Trong nhân vật bà Hiền vừa có  <br /> một Hà Nội trí tuệ, hiện đại, thức thời lại vừa tồn tại một Hà Nội đài các kiêu sa, cổ <br /> kính, với chiều sâu văn hoá. Dù đã có tuổi, bà Hiền vẫn là "hạt bụi vàng của Hà Nội".<br /> <br /> Thế nhưng câu chuyện của Nguyễn Khải đâu chỉ dành cho con người của Hà Nội mà còn  <br /> hướng đến tất cả những người Việt Nam nói chung để gửi đến thông điệp về ý thức giữ <br /> gìn bản sắc văn hoá của dân tộc. Văn hoá có thể  một cách đơn giản là tất cả  những giá  <br /> trị, những nét đẹp về  vật chất và tinh thần của xã hội, chừng nào con người còn tồn tại <br /> thì văn hoá cũng sẽ  vẫn còn. Dù  ở  bất kỳ  thời đại nào thì văn hoá cũng đóng vai trò hết  <br /> sức quan trọng. Bản sắc văn hoá là những đặc điểm riêng của mỗi dân tộc, góp phần <br /> không nhỏ vào việc hình thành nên một quốc gia độc lập. Và có lẽ cũng không phải vô cớ <br /> mà Nguyễn Trãi khi xưa đã nhắc đến truyền thống văn hoá của dân tộc ngay sau khi tư <br /> tưởng nhân nghĩa ở phần mở đầu của "áng thiên cổ hùng văn" Đại cáo bình Ngô:<br /> <br /> Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân<br />  Quân điếu phạt trước lo trừ bạo<br /> <br /> Như nước Đại Việt ta từ trước<br /> <br /> Vốn xưng nền văn hiến đã lâu<br /> <br /> Mỗi dân tộc cần phải có một nền văn hoá riêng cũng giống như  mỗi cá nhân trong cuộc <br /> đời phải có cá tính riêng để  làm nên cái "tôi" của chính mình phân biệt mình với người <br /> khác. Một đất nước làm sao có thể tồn tại bền vững khi mà nhắc đến nó, người ta chẳng  <br /> có cớ gì để nhớ, chẳng có gì để nói Văn hóa là một trong những yếu tố  quan trọng nhất  <br /> làm nên truyền thống của một dân tộc. Những giá trị  văn hoá phi vật thể  cũng phần nào <br /> phản ánh tâm tư, tình cảm, suy nghĩ, tâm hồn con người. Văn hoá Việt giản dị nhưng có  <br /> chiều sâu và có bản sắc riêng, con người Việt Nam bình dị, hết sức tinh tế nhưng cũng vô  <br /> cùng anh dũng, kiên cường. Chính truyền thống văn hoá tạo nên cội nguồn, gốc rễ  cho  <br /> dân tộc, từ đó hình thành nên ở con người Việt Nam lòng tự hào, tự tôn dân tộc, một niềm  <br /> tin mãnh liệt vào tương lai. Tôi  chợt nghĩ đến hình  ảnh cây si  ở   đền Ngọc  Sơn mà <br /> Nguyễn Khải  đã từng nhắc đến trong "Một người Hà Nội". Gió bão có thể  thế  làm <br /> nghiêng cả  tán, bật cả  rễ  nhưng qua bao phong ba bão táp, bao biến cố  thăng trầm của  <br /> lịch sử, nó lại hồi sinh, trổ lộc non. Văn hoá góp phần làm nên cái "vàng son" cho quá khứ, <br /> còn quá khứ góp phần hun đúc nên những phẩm chất tốt đẹp của con người bởi văn hoá  <br /> thường hướng con người ta đến những giá trị đẹp đẽ của cuộc sống, hướng con người ta  <br /> đến cái chân, thiện, mỹ, làm cho con người sống tốt hơn. Bên cạnh đó, những công trình  <br /> kiến trúc, những danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử,… không chỉ cho thấy những nét văn  <br /> hóa rất riêng của đất nước Việt Nam mà còn đóng góp không nhỏ vào việc quảng bá hình  <br /> ảnh của Việt Nam đến bạn bè thế giới. Chưa kể đến doanh thu không nhỏ cho ngành dịch <br /> vụ từ du lịch nội địa và quốc tế từ việc quảng bá hình ảnh đó, vị thế của Việt Nam chắc  <br /> chắn sẽ được cải thiện, được nâng cao trên trường quốc tế, rất nhiều cơ hội mở ra cho  <br /> việc giao lưu cả về mặt kinh tế, chính trị phục vụ cho sự phát triển của đất nước, vì thế <br /> nếu chúng ta không có ý thức giữ gìn bản sắc văn hoá của chính dân tộc mình thì tự chúng <br /> ta sẽ làm mất đi vị  thế  riêng của mình, sẽ  bị  hoà tan trong những nền văn hoá khác trên  <br /> thế giới. Có những thứ khi đã mất đi ta vẫn có thể lấy lại được nhưng có những điều nêu  <br /> không níu giữ thì nó sẽ tuột khỏi tay ta mãi mãi.<br /> <br /> Trong bối cảnh xã hội hiện nay, có rất nhiều thuận lợi khi chúng ta mở cửa, giao lưu với  <br /> các nước trên thế giới, mở ra nhiều cơ hội để quảng bá cho văn hóa Việt Nam với bạn bè  <br /> quốc tế nhưng nếu như chúng ta không có ý thức giữ bản sắc văn hoá dân tộc thì sẽ  làm  <br /> mất dần đi những giá trị văn hoá độc đáo. Làm sao để hoà nhập mà không hoà tan là một  <br /> vấn để không đơn giản  không phải là không thể làm được nếu như mỗi người chúng ta <br /> đều có ý thức giữ gìn những nét đẹp văn hoá của dân tộc mình, đặc biệt là thế hệ trẻ nay. <br /> Mỗi người hãy tự trau dồi cho mình vốn hiểu biết về văn hoá dân tộc làm sao để bạn bè  <br /> quốc tế hiểu và yêu thích văn hóa của đất nước chúng ta cũng là một cách để giữ gìn bản  <br /> sắc văn hoá bởi ai đó đã từng nói rằng: cho đi cũng là cái còn lại mãi mãi". Việc giữ gìn  <br /> truyền thống văn hoá phải bắt đầu từ việc giữ gìn truyền thống của mỗi gia đình, mỗi địa <br /> phương, vùng miền cụ thể. Và mỗi nét đặc sắc trong văn hoá của hơn năm mươi dân tộc <br /> sẽ làm nên một nền văn hoá Việt Nam đa dạng, đậm đà bản sắc. Mỗi người dân phải tự <br /> có ý thức bảo vệ  những giá trị  văn hoá vật thể  và phi vật thể  của vùng miền mình, của  <br /> đất nước mình. Nhà nước cần có những biện pháp thích đáng đối với những hành vi gây  <br /> tác động xấu đến văn hoá, song song với những chính sách hợp lý để  trùng tu, bảo tồn  <br /> những di tích, danh lam và giữ gìn những giá trị văn hoá phi vật thể. Có thể nói, việc giữ <br /> gìn những giá trị  văn hoá không phải là trách nhiệm của riêng ai mà cần có sự  tham gia  <br /> của tất cả mọi người, không phải bằng khẩu hiệu, bằng lời nói mà những việc làm hết  <br /> sức cụ thể.<br /> <br /> Không phải lúc nào chúng ta cũng có thể giữ gìn được những giá trị văn hóa của mình bởi  <br /> lẽ cuộc sống cũng có những biến cố (chiến tranh, thiên tai,…) có thể làm cho những công <br /> trình văn hoá bị  xuống cấp nghiêm trọng. Tuy nhiên, chúng ta vẫn đang hằng ngày cố <br /> gắng tìm mọi cách để  có thể  giữ  gìn được phố  cổ  Hà Nội, chùa Một Cột,… Việt Nam <br /> vinh dự được UNESCO công nhận một số công trình văn hoá vật thể và phi vật thể là di  <br /> sản văn hoá thế  giới chứng tỏ sự cố  gắng, nỗ lực không ngừng của chúng ta trong việc  <br /> phát huy những giá trị văn hoá dân tộc. Cuộc sống hiện đại hối hả hơn, con người ta bận  <br /> rộn hơn, điều kiện giao lưu quốc tế mở rộng hơn bao giờ hết nhưng sâu thẳm trong mỗi <br /> chúng ta là một tâm hồn Việt, một cốt cách Việt. Tuy nhiên, giữ  gìn bản sắc văn hoá <br /> không có nghĩa là không có sự  giao lưu, học hỏi. Mỗi nền văn hóa đều có những thế <br /> mạnh riêng của nó. Tiếp thu một cách hợp lí có chọn lọc sẽ là điều kiện để  làm giàu có <br /> thêm vốn văn hoá của dân tộc. Ngoài ra, cũng chính từ  sự  giao lưu  ấy mà ta có thế  biết  <br /> được điểm mạnh điểm yếu trong nền văn hoá của mình, từ  đó có thể  phát huy những <br /> điểm mạnh đồng thời học hỏi những kinh nghiệm để  có thể  khắc phục những chỗ  còn <br /> khiếm khuyết.<br /> <br /> Có thể nói giữ gìn bản sắc văn hoá không chỉ có ý nghĩa với cộng đồng dân nhân loại mà  <br /> còn rất ý nghĩa đối với mỗi con người vì những giá trị  văn hóa được thể  hiện trong nếp  <br /> sống, nếp nghĩ hằng ngày của mỗi con người.<br /> <br /> Cảm ơn Nguyễn Khải với "Một người Hà Nội" bởi lẽ, với truyện ngắn ta nhận ra rằng  <br /> văn hoá là một nét đẹp của cuộc sống và dù có những đổi thay thì "nếp sống tốt đẹp của  <br /> cha ông vẫn lặng lẽ chảy trong cuộc sống ồ ạt hôm nay".<br /> <br />  Bài số 2<br /> <br /> “Cái cao quý của một đất nước, của một dân tộc là ở giá trị văn hóa…”(Phạm Văn Đồng)<br /> <br /> Nếu nghệ  thuật là một loại văn hóa đặc biệt, thì văn học chính là gương mặt tiêu biểu <br /> cho văn hóa tinh thần của mỗi một dân tộc. Văn học là nơi kết tinh cho những giá trị văn  <br /> hóa bền vững của dân tộc, do đó nó có vai trò đặc biệt quan trọng đối với việc giữ  gìn  <br /> bản sắc văn hóa dân tộc trong quá trình quốc tế hóa hiện nay.<br /> <br /> Trong xu thế  hội nhập và toàn cầu hóa, sự  tấn công  ồ   ạt của các luồng văn hóa từ  bên <br /> ngoài là điều không thể  tránh khỏi. Có thể  nhận thấy nhịp điệu sống gấp gáp, vội vàng <br /> của một nền văn minh công nghiệp đang có nguy cơ  làm thay đổi nhịp điệu sống chậm  <br /> rãi, khoan thai của một nền văn minh nông nghiệp lâu đời, gần như đã trở thành cốt cách <br /> con người Việt. Sự trang trọng linh thiêng  ở  những chốn thờ  tự  trong tín ngưỡng người  <br /> Việt (như chùa chiền, đền miếu) đang bị cái xô bồ, hỗn tạp, cái tâm lý trục lợi thực dụng <br /> tấn công. Những trào lưu văn hóa lai căng đang cuốn hút giới trẻ  chạy theo những giá trị <br /> nhất thời, giả tạo, làm mai một, rơi rớt những giá trị truyền thống của dân tộc. Bên cạnh  <br /> khả  năng giao lưu, tiếp xúc để  mở  rộng và trưởng thành hơn, nền văn hóa dân tộc đang <br /> phải đối mặt với “sức ép” của văn hóa thế  giới, và nguy cơ  bị  mờ  nhòe đi là nguy cơ  có  <br /> thật. Một bộ  phận giới trẻ  đang say mê tiểu thuyết diễm tình Trung Quốc, thích nghe  <br /> nhạc Hàn hơn nhạc Việt, lại càng không phải là những làn điệu dân ca hay nhạc trữ tình  <br /> quê hương, hâm mộ  những tài tử  điện  ảnh của Hàn Quốc. Một thời ra đường, đâu đâu <br /> cũng gặp những cô gái “mắt nâu môi trầm” theo đúng kiểu của diễn viên Hàn Quốc. <br /> Những vẻ đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam với mái tóc dài thướt tha, “tóc <br /> đen như gỗ mun, môi đỏ như son” đã trở nên hiếm hoi.<br /> <br /> Văn học là gương mặt tiêu biểu cho văn hóa tinh thần của mỗi dân tộc. Trong tình hình  <br /> ấy, văn học phải gánh vác một trọng trách: lưu giữ, tôn vinh những giá trị  văn hóa bền <br /> vững của dân tộc. Văn học là sự phản ánh hiện thực, nhưng là sự phản ánh đặc thù: phản  <br /> ánh gắn với nhận thức, phản ánh gắn với biểu hiện, phản ánh gắn với sáng tạo. Do đó, <br /> thế  giới hiện thực trong văn học phải là thế  giới đã được nhà văn chọn lọc và sáng tạo <br /> lại, có ý nghĩa tác động đến nhận thức, tình cảm của người đọc, hướng con người đến  <br /> với chân – thiện – mỹ. Do đó, thế giới nghệ thuật trong văn học càng đậm đà bản sắc dân <br /> tộc thì càng có vai trò giữ gìn và bảo vệ nó. Nếu văn học tôn vinh những vẻ  đẹp truyền <br /> thống, thể hiện được sức sống mãnh liệt của nó giữa bao điều còn xô bồ, hỗn tạp, thì lúc  <br /> đó văn học có ý nghĩa định hướng cho con người nhận chân ra những giá trị đích thực. Bởi  <br /> vì, ai lại không rung cảm trước cái đẹp, nhất là cái đẹp đã được sàng lọc qua cảm quan  <br /> thẩm mỹ và trái tim nhạy cảm của nhà văn?<br /> <br /> Những chàng trai và cô gái trẻ  đang mải miết chạy theo những mốt thời trang của Hàn <br /> Quốc, có bao giờ  nhận ra dáng điệu rất duyên dáng, rất đằm thắm, cũng rất tình tứ  gợi  <br /> cảm của hình ảnh người con gái quan họ trong câu thơ của Hoàng Cầm:<br /> <br /> Bao giờ về bên kia sông Đuống<br /> <br /> Anh lại gặp em<br /> <br /> Em mặc yếm thắm<br />  Em thắt lụa hồng<br /> <br /> Em đi trẩy hội non sông<br /> <br /> Cười mê ánh sáng muôn lòng xuân xanh.<br /> <br /> Đó là vẻ  đẹp mang cốt cách truyền thống. Những “yếm thắm, lụa hồng” có thể  đã trở <br /> thành một kiểu trang phục xa lạ, nhưng quan trọng hơn cả vẫn là cái chất dân tộc ngấm <br /> vào trong dáng vóc uyển chuyển mềm mại, ngấm vào trong nụ cười tỏa sáng của cô. Nó  <br /> gợi lên một vẻ đẹp thuần túy Việt Nam.<br /> <br /> Có thể hàm răng đen (vẻ đẹp một thời của các mẹ, các cô ngày xưa) không còn phù hợp <br /> với ngày nay nữa, nhưng khi đi vào văn học, nó lưu giữ một vẻ đẹp đặc biệt:<br /> <br /> Những cô hàng xén răng đen<br /> <br /> Cười như mùa thu tỏa nắng<br /> <br /> ( Bên kia sông Đuống – Hoàng Cầm)<br /> <br /> Nét cười đen nhánh sau tay áo<br /> <br /> Dưới ánh trưa hè trước dậu thưa<br /> <br /> ( Nắng mới – Lưu Trọng Lư)<br /> <br /> Sự  đằm thắm, tươi tắn của nụ  cười  ấy chính là thần thái của người phụ  nữ  truyền  <br /> thống, những người “giữ lửa” cho gia đình và cho xã hội, những người có thể rất lam lũ, <br /> vất vả, có thể cuộc đời còn nhiều cơ cực đắng cay, nhưng sức sống mãnh liệt và tâm hồn <br /> giàu tình nặng nghĩa đã dệt nên những nụ cười đằm thắm đến như vậy.<br /> <br /> Cuộc sống đang diễn ra ngày càng xô bồ hơn, thực dụng hơn. Không khí công nghiệp từ <br /> văn hóa phương Tây đang làm xáo động cái không khí yên bình của một đất nước vốn <br /> thuần nông. Sự giao lưu rộng mở, một bộ phận, một lớp thanh niên chịu ảnh hưởng của  <br /> lối sống phương Tây, thực dụng hơn, sòng phẳng rõ ràng hơn. Tỷ  lệ  ly hôn ngày càng  <br /> tăng. Nhà nghiên cứu Phan Ngọc nhận xét rằng : “Gia đình Việt nam đang đứng trước  <br /> những thử thách nghiêm trọng. Một thứ văn hóa kỳ quặc chỉ thâu tóm trong hai nguyên lý <br /> là xác thịt và đồng tiền đang đầu độc tâm hồn. Đâu đâu cũng nghe “ Anh yêu em, em yêu  <br /> anh” như  cháy nhà. Nhưng tỷ  lệ  ly hôn lại gia tăng đến chóng mặt”.  Nhưng ta vẫn còn <br /> một niềm tin mãnh liệt vào sự trường tồn của gia đình Việt, khi văn học vẫn lưu giữ cho <br /> chúng ta những vẻ đẹp của một đời sống gia đình giàu tình nặng nghĩa, gắn kết và biết hy  <br /> sinh. Đó là tình nghĩa vợ chồng xuyên thấm từ trong ca dao:<br /> <br /> Rủ nhau xuống bể mò cua<br /> <br /> Đem về nấu quả mơ chua trên rừng<br /> <br /> Em ơi chua ngọt đã từng<br /> <br /> Non xanh nước bạc ta đừng quên nhau<br /> <br /> Rồi kết tinh thành một đạo lý sống:<br /> <br /> Tóc mẹ thì bới sau đầu<br /> <br /> Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn.<br /> <br /> Và khi tư  tưởng “bình đẳng giới” đã xuất hiện, người phụ  nữ trong Chiếc thuyền ngoài <br /> xa của Nguyễn Minh Châu vẫn chấp nhận hy sinh để  giữ  gìn sự  trọn vẹn của gia đình. <br /> Nghèo khó, lam lũ, người phụ nữ hàng chài ấy còn chịu đựng những trận đòn dữ dằn của <br /> chồng. Nhưng chị vẫn oằn lưng lên chịu đựng không một tiếng rên la, bởi với chị, đó cũng <br /> là một cách chia sẻ nỗi nhọc nhằn mưu sinh (dồn tụ quá bộc phát thành những trận đòn)  <br /> của người chồng. Sự sẻ chia đặc biệt đó chỉ có thể bắt nguồn từ tình nghĩa nặng sâu giữ <br /> vợ và chồng, tuyệt nhiên không thể bắt nguồn từ cái lý thuyết tình yêu của một bộ phận  <br /> giới trẻ hiện nay. Và, cảm động thay câu nói của chị “Đàn bà trên thuyền chúng tôi phải  <br /> sống cho con chứ không thể sống cho mình như ở trên đất được”. Đức hy sinh ấy chính là <br /> một nét đẹp văn hóa của người Việt, như một mạch ngầm xuyên suốt hàng ngàn năm, đi <br /> qua mọi biến động của thời đại, để hiển hiện trong một người phụ nữ bình thường nhất <br /> của thời hiện đại. Bởi thế, trong truyện ngắn Không có vua của Nguyễn Huy Thiệp, sau  <br /> khi nhân vật Sinh chịu đựng bao nhiêu nỗi tủi nhục của những ngày làm dâu trong một gia <br /> đình toàn đàn ông láo nháo ô hợp, tác giả đã để cho nhân vật nói một câu rưng rưng nước  <br /> mắt khi trả  lời câu hỏi của Khảm (“Chị  Sinh  ơi, về  làm dâu họ  Sĩ nhà này chị  có khổ <br /> không?”): “Khổ  chứ. Nhục lắm. Vừa đau đớn, vừa chua xót. Nhưng thương lắm”. Có <br /> những tác phẩm văn chương như thế và có những nhân vật như  thế trong văn học, ta tin  <br /> tưởng rằng, gia đình Việt sẽ chống chọi lại được với những tác động dữ dội của thời đại  <br /> để giữ nguyên vẻ đẹp, bề dày văn hóa của nó. Tỷ lệ ly hôn có thể  gia tăng, nhưng trong  <br /> tâm thức người Việt, vẫn là ước nguyện về những gia đình bền vững, nghĩa tình. Và còn  <br /> ước nguyện chân thành như  thế, còn những con người mà đạo lý sống đã hòa tan trong  <br /> máu thịt như thế, gia đình Việt sẽ  vượt qua được những chông chênh của buổi đầu hội  <br /> nhập.<br /> <br /> Còn vô vàn những giá trị  văn hóa đẹp đẽ  của dân tộc được bảo tồn trong văn chương <br /> nghệ  thuật. Một làn khói lam chiều ấm áp gợi nhắc tình quê hương nguồn cội, một đạo <br /> lý sống “ Hằng năm ăn đâu làm đâu/ Cũng biết cúi đầu nhớ  ngày giỗ  tổ” ( Đất nước –  <br /> Nguyễn Khoa Điềm), một không gian làng quê với “Mấy trăm năm thấp thoáng mộng <br /> bình yên/ Những hội hè đình đám/ Trên núi Thiên Thai/ Trong chùa Bút Tháp/ Giữa huyện <br /> Lang Tài”… Có thể nói, văn chương chính là tấm gương cho con người và cả dân tộc soi  <br /> vào, nhận chân ra những giá trị văn hóa bền vững. Tiếp nhận văn học, người đọc gặp gỡ <br /> những vẻ  đẹp của bản sắc văn hóa Việt Nam. Nghĩa là bằng văn học, bản sắc văn hóa  <br /> dân tộc được tồn tại, được bảo lưu, được tôn vinh. Nó không mai một đi, đó là một điều  <br /> chắc chắn nhờ sức mạnh và khả năng to lớn của văn học.<br /> <br /> Văn học là một hình thái ý thức xã hội, nhưng ý thức trong văn học đã được chuyển hóa  <br /> thành những tình cảm mãnh liệt. Bởi vậy, văn học không chỉ  tác động đến con người  ở <br /> phương diện nhận thức mà còn  ở  phương diện  tâm hồn. Điều đó có nghĩa, khi lưu giữ <br /> những giá trị  văn hóa truyền thống để  nó không bị  mai một đi trước những  ảnh hưởng  <br /> của văn hóa toàn cầu, giúp người đọc nhận chân ra những giá trị  văn hóa bền vững, văn  <br /> học còn đồng thời đánh thức tình yêu, niềm tự hào về những giá trị văn hóa đó, từ đó nảy  <br /> sinh ra một mong ước thiết tha được giữ gìn và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc. Sự thức  <br /> tỉnh đó thể hiện ở nhiều cấp độ.<br /> <br /> Thứ  nhất, bằng lương tâm của một người cầm bút, nhà văn khiến chúng ta giật mình <br /> trước những biến đổi của đời sống xã hội đang từng ngày từng giờ bào mòn đi những giá  <br /> trị văn hóa truyền thống. Đó là cái giật mình thức tỉnh.<br /> <br /> Trong tác phẩm “Một người Hà Nội”, Nguyễn Khải báo động về  một hiện thực xô bồ <br /> ngay trên mảnh đất ngàn năm văn vật, nơi đang lưu giữ nhiều giá trị văn hóa quý giá của <br /> dân tộc: “Tôi đạp xe  ở  đường Phan Đình Phùng, tôi đạp chậm, vừa đạp vừa nghĩ ngợi. <br /> Một anh bạn trẻ đạp xe như gió thúc mạnh bánh xe vào đít xe tôi, may mà gượng kịp. Tôi  <br /> quay lại nói cũng nhẹ nhàng: “Cậu đi đâu mà vội thế?”. Hắn không trả lời, đạp vượt qua <br /> xe tôi, rồi quay lại chửi một câu đến sững sờ: “Tiên sư  cái anh già!”. Lại một buổi sáng <br /> tôi tới thăm một người bạn  ở  quận Đống Đa, đã lâu không đến nên quên đường, lát lát  <br /> phải hỏi thăm. Có người trả lời, là nói sõng hoặc hất hàm, có người cứ giương mắt nhìn <br /> mình như  nhìn con thú lạ. Tôi có than phiền với vợ  chồng bạn về  sự  thiếu lễ  độ  của <br /> người Hà Nội, cô con gái đang cho con bú góp lời liền: “Ông ăn mặc tẩm như thế lại đi  <br /> xe đạp họ  khinh là phải, thử đội mũ dạ, áo ba­đờ­xuy, cưỡi cái Cúp xem, thưa gửi tử tế <br /> ngay”. Tôi cười nhăn nhó: "Lại ra thế”. Sự xót xa trăn trở của tác giả  đánh thức nỗi trăn  <br /> trở  trong chúng ta về  nguy cơ mai một của những giá trị  văn hóa tinh thần. Một Hà Nội <br /> thanh lịch “Chẳng thanh lịch cũng là người Tràng An” trong tâm thức của tất thảy mọi  <br /> người đang chông chênh trong cơn bão của kinh tế thị trường. Nếu như truyền thống dân  <br /> tộc ta nhìn nhận đánh giá con người  ở  nhân cách,  ở  đạo đức chứ  không phải ở  của cải,  <br /> địa vị thì bây giờ, trong mắt giới trẻ, một ông già “ăn mặc tẩm như thế, lại đi xe đạp” bị <br /> coi thường khinh khi. Vẻ đẹp ý nhị  kín đáo và rất mực tinh tế  của người Hà Thành bây  <br /> giờ lại thay thế bằng hình ảnh một cô con gái “đang cho con bú” lại tham gia góp lời vào <br /> trong cuộc chuyện của những bậc cao niên! Những giá trị  vật chất tầm thường như của  <br /> cải, tiền bạc đang lên ngôi và chi phối lối sống, hành vi  ứng xử. Rõ ràng, nhà văn đang <br /> đánh thức chúng ta, yêu cầu chúng ta hãy nhìn thẳng vào chân dung cuộc sống, để  giật <br /> mình và trăn trở, để nghĩ suy và ứng xử.<br /> Cấp độ thứ hai, văn học đánh thức tình yêu và niềm tin ở mỗi người về bản sắc văn hóa <br /> dân tộc. Đặt trong sự đối sánh với cái xô bồ nhộn nhạo của thời kỳ quốc tế hóa, nhà văn  <br /> đã chạm khắc lên vẻ  đẹp tinh túy, thiêng liêng của những giá trị  văn hóa truyền thống,  <br /> hiện thân cho linh hồn của dân tộc. Đó là hình ảnh một cô Hiền ngoài bảy mươi tuổi rồi, <br /> nhưng vẫn là một “người Hà Nội của hôm nay, thuần túy Hà Nội, không pha trộn” trong  <br /> dáng điệu tỉ mẩn lau đánh cái bát thủy tiên men đỏ giữa cái thời mà “dân Hà Nội nhảy tàu <br /> lên Lạng Sơn buôn bán đủ  thứ  mà không buôn được vài ngàn củ  thủy tiên” (Một người <br /> Hà Nội – Nguyễn Khải). Đó là những tình cảm thiêng liêng mà cái nhộn nhạo xô bồ <br /> không thể  phá vỡ  được, như  tình quê hương, tình mẫu tử, tình phụ  tử  – những sợi dây <br /> gắn kết con người với cội nguồn:<br /> <br /> Bóng xoài ba tôi mắc võng<br /> <br /> Sáng chiều hai hướng chờ trông<br /> <br /> Con ở thị thành nóng bỏng<br /> <br /> Bóng xoài mát đến con không?<br /> <br /> (Quê buồn – Thu Nguyệt)<br /> <br /> Cũng có khi, giữa cái lấp lánh náo động của đô thị  thời mở  cửa, văn học đưa ta về  với  <br /> một góc văn hóa xưa, bình yên, trong trẻo, thanh khiết:<br /> <br /> Có thể xuân sau, xuân sau nữa<br /> <br /> Lá chuối lá dong bánh đúc bánh đa<br /> <br /> Rượu mận rượu đào trà lài trà quế<br /> <br /> Hạt bí hạt bầu quả chuối quả na…<br /> <br /> Chị xuống chợ mù sương mua cá chép<br /> <br /> Thả xuôi dòng trắc ẩn lẫn lo toan<br />  Mẹ vẫn đợi áo hoa con vừa mặc<br /> <br /> Chở xe về hao hụt chuyến đò ngang!<br /> <br /> ( Có thể xuân sau – Phan Trung Thành)<br /> <br /> Sự đối sánh ấy trong văn học, qua cảm quan của người nghệ sĩ, giúp ta trân trọng những <br /> giá trị văn hóa truyền thống giữa không khí thời hiện đại. Nó vì vậy khơi gợi tình yêu và ý <br /> thức giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.<br /> <br /> Giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc không có nghĩa là đóng cửa lại, cự tuyệt hoàn toàn những  <br /> ảnh hưởng của văn hóa thế giới. Trong quá trình phát triển của nền văn hóa dân tộc, nhất <br /> là trong thời kỳ quốc tế hóa hiện nay, chúng ta phải chấp nhận sự tiếp xúc, giao lưu, sự <br /> ảnh hưởng của văn hóa thế  giới và biến nó thành điều kiện thuận lợi để  phát triển, làm <br /> giàu có thêm văn hóa của dân tộc mình.<br /> <br /> Ở phương diện đó, văn học đã thể hiện vai trò quan trọng của nó. Bằng tính chất không <br /> giới hạn về không gian và thời gian, văn học đã có một sự giao lưu rộng mở với các nền  <br /> văn học nghệ thuật, các tư tưởng văn hóa trên toàn thế giới. Qua tác phẩm văn học (đặc <br /> biệt là mảng văn học dịch), chúng ta tiếp cận và học hỏi dược tinh hoa của nhiều nền văn <br /> hóa để tự làm giàu có cho nền văn hóa của chính mình. Ví dụ, tinh thần dân chủ và nhân <br /> văn của phương Tây đã ảnh hưởng đến văn học Việt Nam đầu thế  kỷ XX thông qua hai  <br /> trào lưu văn học lớn: Chủ  nghĩa lãng mạn và chủ  nghĩa hiện thực. Chính tinh thần dân <br /> chủ và nhân văn này đã làm mới hơn, phong phú hơn các truyền thống yêu nước và nhân <br /> đạo của dân tộc ta. Nếu như  tinh thần yêu nước và dân tộc trước đây chỉ  dừng lại  ở  lý  <br /> tưởng “trung quân ái quốc” (do  ảnh hưởng của đạo Nho) thì nay đã hướng đến  ở  tình <br /> cảm đối với nhân dân, với lý tưởng cứu nước. Và chủ nghĩa nhân đạo cũng vượt lên giới  <br /> hạn của tình thương người để vươn đến một tư tưởng cao hơn, rộng hơn: nhân đạo đồng <br /> nghĩa với sự trân trọng mọi giá trị người.<br /> <br /> Đồng thời với việc tiếp nhận những tinh hoa văn hóa thế giới, văn học cũng có công lớn  <br /> trong việc giới thiệu bản sắc văn hóa Việt nam đến với các dân tộc khác trên thế  giới, <br /> khẳng định vị  thế  của một quốc gia có một bề  dày văn hóa. Không phải ngẫu nhiên mà  <br /> Truyện Kiều có một vị  trí nhất định trên văn đàn thế  giới, mà một phần là bởi Truyện  <br /> Kiều đã đem đến cho nhân dân thế giới một cái nhìn về văn hóa và tư tưởng người Việt.  <br /> Cái triết lý:<br /> <br /> Sen tàn cúc lại nở hoa<br /> <br /> Sầu dài ngày ngắn đông đà sang xuân.<br /> <br /> thể  hiện một tinh thần lạc quan, ung dung tự tại của người Việt mà người phương Tây <br /> phải kinh ngạc. Cũng như vậy, sự bao dung độ  lượng đến cao thượng mà cội nguồn của <br /> nó là tình nghĩa con người đã đưa người Việt vượt ra khỏi cái tầm suy nghĩ hạn hẹp của  <br /> một nước nông nghiệp để vươn đến giá trị nhân văn sâu sắc được thể hiện trong một câu <br /> nói của Kim Trọng về Kiều:<br /> <br /> Trăng tàn mà lại hơn mười rằm xưa<br /> <br /> Và:<br /> <br /> Như nàng lấy hiếu làm trinh<br /> <br /> Bụi nào vẫn được lòng mình ấy vay<br /> <br /> Chính việc đưa bản sắc văn hóa Việt Nam ra với thế giới cũng là một cách tôn vinh văn <br /> hóa dân tộc và là một cách để  cho bản sắc văn hóa dân tộc không bị  mờ  nhòe đi khi hội  <br /> nhập quốc tế.<br /> <br /> Có thể  nói rằng, nếu muốn tìm hiểu bản sắc văn hóa Việt Nam, không có lĩnh vực nào  <br /> biểu hiện phong phú và đầy đủ  như  trong văn học. Từ  phong tục tập quán đến vẻ  đẹp  <br /> tâm hồn con người, từ những giá trị văn hóa tinh thần đến những giá trị  văn hóa vật chất, <br /> bóng dáng của nó in khá đậm trong văn học. Nói cách khác, từ văn học, ta nhìn thấy bản  <br /> sắc của dân tộc mình.<br /> <br /> Điều đó đặt ra một vấn đề quan trọng: sứ mệnh của nhà văn, tâm thế  của nhà văn trong  <br /> nhiệm vụ lớn của xã hội: giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Nhà văn phải đứng ở đâu, phải  <br /> có thế giới quan như thế nào, phải có cái tâm như thế nào để có thể làm tròn sứ mệnh ấy.<br /> <br /> Mặt khác, khi văn học có vai trò quan trọng đối với việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, <br /> thì đồng thời, văn học cũng chiếm một vị trí quan trọng trong nền văn hóa. Xác định điều  <br /> này có ý nghĩa quan trọng, bởi trong xã hội hiện nay, khi khoa học kỹ thuật phát triển, văn <br /> hóa nghe – nhìn đang chiếm  ưu thế, các phương tiện thông tin đang phát triển phong phú <br /> và ngày càng trở nên tiện lợi đối với con người, thì văn hóa đọc đang bị xem nhẹ. Điều đó  <br /> đòi hỏi một chiến lược thích hợp để phát triển văn hóa đọc, phát triển văn học trong giai  <br /> đoạn mới hiện nay.<br /> <br /> Bài số 3<br /> <br /> Trước đó, sáng tác của Nguyễn Khải đầy  ắp cảm hứng chính luận, chuyên đề  cập các  <br /> vấn đề  thời sự, chính trị  của đất nước và thường lấy tiêu chí chính trị, đạo đức cách  <br /> mạng để  bàn luận, đánh giá sự  kiện, con người. Rõ ràng, sự  chuyển đổi từ  cảm hứng  <br /> chính luận sang cảm hứng triết luận đánh dấu một bước phát triển đáng ghi nhận trong tư <br /> duy nghệ thuật của nhà văn. Hứng thú quan sát, thể  hiện những vấn đề  thế  sự, đặc biệt  <br /> là vấn đề  khẳng định bản lĩnh cá nhân của con người giữa một hoàn cảnh sống mà cái  <br /> “tôi” chưa được nhìn nhận công bằng, thỏa đáng, tất cả đều liên quan tới việc chuyển đổi <br /> cảm hứng nói trên. Các sáng tác lúc này vẫn không thiếu tính thời sự, nhưng giá trị  của  <br /> chúng đã vượt ra khỏi cái khung thời sự nhất thời để gây ám ảnh lâu dài. Việc nhà văn có  <br /> ý thức tô đậm kinh nghiệm, thể nghiệm của cá nhân mình trong việc trình bày một vấn đề <br /> đã làm cho những trang viết của ông thấm đượm tinh thần đối thoại dân chủ, thoát li dần  <br /> kiểu áp đặt chân lí một chiều trước đây.<br /> <br /> Với một sáng tác mang tính triết luận, việc xếp đặt các nhân vật được miêu tả  trong đó <br /> vào các phạm trù tốt – xấu, chính diện – phản diện quen thuộc một thời đã trở  nên bất  <br /> cập. Sự  đánh giá về  nhân vật có thể  rất đa chiều. Lời khen hay lời chê của tác giả  (thể <br /> hiện qua nhân vật kể chuyện xưng “tôi”) lúc này cũng chỉ có giá trị tham khảo thuần tuý, <br /> không hề mang tính chất “chân lý”, không phải là kết luận tối hậu. Trong Một người Hà  <br /> Nội “, “tôi” nhìn nhận bà Hiền là “một hạt bụi vàng”, đó là quyền của “tôi”. Người khác <br /> có thể  có cách nhìn nhận khác, tất nhiên, không thể  không tham khảo cách nhìn có tính  <br /> chất gợi ý mà “tôi” đưa ra. Nếu không hiểu nguyên tắc đánh giá này, lại lấy cách xây  <br /> dựng nhân vật trong truyện của Nguyễn Khải  ở  giai đoạn sáng tác trước làm hệ  quy <br /> chiếu, độc giả  rất dễ  có những phán quyết vô lí về  tác giả  trên các vấn đề  quan điểm, <br /> lập trường chính trị, hoặc ngược lại, ra sức tán dương nhân vật bà Hiền, gán cho bà  <br /> những phẩm chất tốt đẹp (theo mong muốn hay tưởng tượng, suy diễn của chính độc  <br /> giả) mà bản thân nhân vật “tôi” không nói tới trong câu chuyện của mình.<br /> <br /> Nếu căn cứ vào những gì đã được thể hiện trong truyện ngắn, độc giả có thể đặt lại tên  <br /> tác phẩm Một người Hà Nội thành Nghĩ về  một người Hà Nội. Dĩ nhiên, đây là đặt cho  <br /> mình, nhằm mục đích lĩnh hội đúng tinh thần tác phẩm, cảm nhận đúng ý nghĩa của <br /> “thành phần” suy nghĩ trong kết cấu truyện ngắn này. Quả là chuyện kể không có gì thật <br /> đặc biệt, nhưng suy nghĩ, đánh giá của nhân vật “tôi” thì lại chứa đựng nhiều điều thú vị. <br /> Đặc trưng truyện ngắn Nguyễn Khải vốn là thế: tỉ  trọng những lời phân tích, bình luận <br /> bao giờ cũng lớn, nhiều khi lấn át cả sự miêu tả, trần thuật khách quan về đối tượng.<br /> <br /> Viết Một người Hà Nội, điều cơ bản mà nhà văn hướng đến chưa hẳn là ca ngợi một con  <br /> người, cho dù người đó đáng ca ngợi bao nhiêu đi chăng nữa. Cảm hứng chính của ông là  <br /> khám phá bản sắc văn hoá Hà Nội – cái quyết định vận mệnh và vị thế của Hà Nội trong <br /> lịch sử, cũng là cái làm nền tảng cho bước phát triển mới của nó trong tương lai. Không <br /> phải ngẫu nhiên mà khi ngắm hình ảnh bà Hiền “lau đánh cái bát bày thủy tiên”, ông đã có  <br /> một ghi chú tưởng như  là bâng quơ: “nếu là một thiếu nữ  thì phải hơn”, rồi cảm thán:  <br /> “thấy Tết quá, Hà Nội quá, muốn ở thêm ít ngày ăn lại một cái Tết Hà Nội”. Cũng hoàn  <br /> toàn hợp lô gích việc nhà văn đã kết lại truyện ngắn như  thế  này : “Một người như  cô  <br /> phải chết đi thật tiếc, lại một hạt bụi vàng của Hà Nội rơi xuống chìm sâu vào lớp đất <br /> cổ. Những hạt bụi vàng lấp lánh đâu đó ở mỗi góc phố Hà Nội hãy mượn gió mà bay lên  <br /> cho đất kinh kỳ chói sáng những ánh vàng !”. Lô gích thì lô gích nhưng vẫn lạ. Ai đã từng  <br /> quen với giọng văn tinh sắc, tỉnh táo, thậm chí là “lọc lõi” của Nguyễn Khải, hẳn phải <br /> ngỡ  ngàng trước cái giọng “bốc” lên khá đột ngột mà nhà văn biểu lộ   ở  đây. Một chút <br /> giỡn đùa với chính văn mình hay niềm xúc động tận đáy tâm căn cứ  bật ra không nén <br /> được? Trả lời quyết hẳn theo bề nào cũng khó, nhưng điều có thể khẳng định chắc chắn <br /> là: Nguyễn Khải thật sự yêu quý Hà Nội, có những suy nghĩ thâm trầm về “đất kinh kỳ” <br /> và tha thiết được thấy một Hà Nội hiện đại, đẹp, sang, xứng với bề dày văn hoá truyền <br /> thống của nó.<br /> <br /> Hình tượng bà Hiền được xây dựng lên như để chứng minh có một tinh thần Hà Nội, một  <br /> linh hồn Hà Nội thực sự đã và đang tồn tại, để lại dấu ấn đậm nét trong những người con <br /> của nó. Bà Hiền không phải là một “tấm gương” kiểu mẫu hiểu theo nghĩa thông thường <br /> để các tổ chức xã hội nêu lên cho mọi người học tập, theo cách người ta vẫn thường làm  <br /> nhằm mục đích tuyên truyền, vận động. Bà chỉ là người dân bình thường, dù xuất thân là  <br /> con nhà “tư sản”, dù đã có một thời “vang bóng” (mà thực ra, “tư sản” thì cũng có thể là <br /> người dân bình thường được chứ!). Tác giả  (và người kể  chuyện) hiểu vậy nên chọn <br /> cách giới thiệu, chuyện trò về  bà thật dung dị. Bà là một người bà con xa, người dì họ <br /> của “tôi”, thế thôi ! Mọi việc bà làm đều tự  nhiên, như  cuộc sống hàng ngày, chẳng gây <br /> chấn động gì tới xung quanh cả.  Ấy vậy, ai dám bảo chất Hà Nội ở  bà không đậm đặc? <br /> Vả lại, muốn khám phá bề sâu văn hoá của một vùng đất, tuyệt đối không được bỏ  qua  <br /> những điều tưởng là nhỏ  nhặt. Nhiều khi chính chúng lại cung cấp cứ  liệu thuyết minh  <br /> về  vấn đề  có sức nặng hơn hẳn những chuyện to tát. Dõi theo mạch kể  của nhân vật  <br /> “tôi”, người đọc thấy quả  không có gì đáng gọi là “sự  kiện” việc bà Hiền lấy chồng,  <br /> quản lý gia đình, sinh con, dạy con, cho con đi bộ đội, tiếp khách, bài trí nơi ở, duy trì nếp  <br /> sinh hoạt riêng,…<br /> <br /> Một câu bình phẩm của “tôi”, rằng, việc bà lấy ai không lấy, lại lấy một ông giáo cấp <br /> tiểu học hiền lành chăm chỉ làm chồng đã “khiến cả Hà Nội phải kinh ngạc”, phần nhiều  <br /> chỉ  là một cách nói ngoa ngôn khá đặc thù của văn chương. Nếu quả  người ta có kinh  <br /> ngạc, thì đó là sự  kinh ngạc trước một chuyện không ngờ  lại xảy ra bình thường (thậm <br /> chí là tầm thường) quá như  thế. Tuy vậy, nếu bình tâm suy xét, ta lại thấy trong tất cả <br /> những cái bình thường kia lại chứa đựng một triết lý sống đáng vị  nể, vừa thể hiện bản  <br /> lĩnh cá nhân một con người, vừa bộc lộ kiểu ứng xử đặc trưng của đất kinh kỳ. Bà Hiền <br /> biết rõ mình là ai (câu tuyên bố  “thẳng thừng” của bà đối với nhân vật “tôi” đã chứng <br /> thực điều đó: “Một đời tao chưa từng bị ai cám dỗ, kể cả chế độ”), và cũng tương tự thế,  <br /> bà hiểu sâu xa mình là người Hà Nội. Sau năm 1954, gia đình bà chẳng di cư vào Nam vì <br /> “không thể rời xa Hà Nội”. Đây không đơn giản chỉ là một biểu hiện của tình yêu đối với <br /> nơi đã sinh ra và nuôi dưỡng mình, mà còn là một biểu hiện của niềm tin vào thế tồn tại  <br /> bền vững của mảnh đất đã trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, có văn hóa riêng đã  <br /> thấm vào máu thịt cư dân nơi này.<br /> <br /> Bà Hiền có thể không nghĩ một cách rành rọt như vậy, nhưng tác giả  và nhân vật “tôi” – <br /> một sự  hoá thân của ông – thì ý thức về  điều này quá sâu sắc. Nhân vật “tôi” cũng khó  <br /> lòng quên lời bà Hiền răn lũ con của anh: “Chúng mày là người Hà Nội thì cách đi đứng, <br /> nói năng phải có chuẩn, không được sống tuỳ tiện, buông tuồng”. Hoá ra vậy, làm người <br /> Hà Nội vừa là một vinh dự, vừa là một trách nhiệm. Bà Hiền hẳn là luôn đau đáu về vấn <br /> đề  này, chẳng thế  mà dù đã ngoài bảy mươi, bà vẫn để  lộ  tâm sự  đó của mình khi hỏi  <br /> người cháu (“tôi”) vừa mới từ thành phố  Hồ  Chí Minh ra thăm: “Anh ra Hà Nội lần này <br /> thấy phố  xá thế  nào, dân tình thế  nào?” Ngỡ  đó chỉ  là một câu hỏi xã giao thông thường <br /> mà thực chất lại gửi gắm bao nỗi niềm, bao phấp ph ỏng và hi vọng về tương lai của Hà <br /> Nội.<br /> <br /> Những điều vừa nói trên chứng minh sự gắn bó làm một, rất máu thịt, giữa bà Hiền và Hà <br /> Nội. Nhưng cốt lõi  ứng xử  của người Hà Nội được thể  hiện qua bà Hiền là cái gì? Khi <br /> kể  về  bà, nhân vật “tôi” rất hay nói đến chữ  tính: “tính thế  là đúng”, “Mọi sự  mọi việc <br /> đều được các bà tính trước cả. Và luôn tính đúng…”, “đã tính là làm”, “Cô tôi tính toán  <br /> việc nhà việc nước đại khái là như thế”, “cô muốn mở rộng sự tính toán…”. Dĩ nhiên, đã <br /> “tính đúng” thì người đó là người khôn (“cô khôn hơn các bà bạn của cô”), người “có đầu <br /> óc rất thực tế”, biết thích ứng. Với người “khôn”, mọi điều khó mấy xem ra cũng có thể <br /> thu xếp được một cách khá nhẹ  nhàng: là “tư  sản” mà khi  ở  với chính quyền mới, gia <br /> đình bà Hiền không bị hề hấn gì, bà lại có khả năng nuôi cả gia đình đủ ăn mà không phải  <br /> dính dáng gì tới hai chữ “bóc lột”… Bà Hiền có thể “cười rất tươi” – một kiểu cười quá <br /> đỗi tự tin – khi ông cháu thóc mách: “Tại sao cô không phải học tập cải tạo, cố giấu cũng  <br /> tài nhỉ?” Nói ra toàn những chuyện như thế về bà Hiền, phải chăng tác giả muốn kết luận  <br /> rằng cái “bản sắc” của người Hà Nội là tính và khôn? Sự thực hoàn toàn không phải thế.  <br /> Đằng sau mỗi câu chuyện kể về bà Hiền, tác giả luôn luôn cho ta thấy sự tồn tại của một  <br /> bản lĩnh sống vững vàng, một khả  năng tự  ý thức rất cao, một lòng tự  trọng không thể <br /> nghi ngờ.<br /> <br /> Tự  trọng  ở  đây gắn liền với việc không để  mình rơi vào tình trạng nhục nhã, sống giữ <br /> được cốt cách và đặc biệt là không quên trách nhiệm với cộng đồng (một tinh thần trách  <br /> nhiệm không cần tuyên bố ồn ào, bốc đồng, hời hợt). Những lời thổ lộ của bà Hiền xung <br /> quanh việc bằng lòng cho hai đứa con đi bộ  đội thể  hiện rõ điều này: “Tao đau đớn mà <br /> bằng lòng, vì tao không muốn nó sống bám vào sự hi sinh của bạn bè. Nó dám đi cũng là <br /> biết tự  trọng”, “Tao không khuyến khích, cũng không ngăn cản, ngăn cản tức là bảo nó  <br /> tìm đường sống để các bạn nó phải chết, cũng là một cách giết chết nó”, “Tao cũng muốn  <br /> được sống bình đẳng với các bà mẹ khác, hoặc sống cả, hoặc chết cả, vui lẻ có hay hớm  <br /> gì”… Không phải không có những ngộ nhận về tính cách người Hà Nội. Trong truyện, tác  <br /> giả  đã khéo tạo ra một tình huống để  làm rõ vấn đề  này. Trong khi nhân vật “tôi”, giữa  <br /> một bữa tiệc, đã “nói hơi nhiều” những ý chê trách Hà Nội trong sự so sánh nó với những <br /> vùng miền khác, thì nhân vật Dũng, con bà Hiền, mới từ chiến trường miền Nam trở về,  <br /> đã kể cho mọi người nghe về phản ứng tâm lý của một người mẹ Hà Nội có con hy sinh: <br /> “Bà níu chặt lấy một cánh tay của cháu, người bà run bần bật nhưng không khóc, và bà  <br /> nói run rẩy: “Nín đi con, nín đi Dũng! Cô đã biết cả. Cô biết từ mấy tháng nay rồi”. Đúng  <br /> là một sự đối trọng. Câu chuyện của Dũng tự nó nói lên bao điều!<br /> <br /> Ta đã phân tích khả năng tính của bà Hiền, một người Hà Nội. Tính không phải bao giờ <br /> cũng gắn với thói thực dụng. Nhiều khi, nó là đòi hỏi bắt buộc của một cách tồn tại giữa  <br /> thời cuộc có nhiều thay đổi, xáo trộn khó lường. Bà Hiền quá nhạy cảm về vấn đề  này. <br /> Bà có chính kiến, chủ kiến riêng về nhiều chuyện “vĩ mô” của nhà nước, chế độ. Khi đứa <br /> cháu nói: “Nước được độc lập vui quá cô nhỉ  ?”, bà đã trả  lời: “Vui hơi nhiều, nói cũng  <br /> hơi nhiều, phải nghĩ đến làm ăn chứ?”. Theo bà “Chính phủ can thiệp vào nhiều việc của  <br /> dân quá, nào phải tập thể dục mỗi sáng, phải sinh hoạt văn nghệ mỗi tối, vợ chồng phải  <br /> sống ra sao, trai gái phải yêu nhau như thế nào, thậm chí cả tiền công xá cho kẻ ăn người  <br /> ở…”. Bà cũng nhận ra có cái gì đó không phù hợp trong cách nghĩ “không thích cá nhân  <br /> làm giàu”: “Chú tuy chưa già nhưng đành để  ngồi chơi, các em sẽ  đi làm cán bộ, tao sẽ <br /> phải nuôi một lũ ăn bám, dù họ  có đủ  tài để  không phải sống ăn bám”. Đặc biệt, bà có <br /> một quan điểm hết sức khác thường: “Xã hội lúc nào cũng phải có một giai tầng thượng  <br /> lưu của nó để  làm chuẩn cho mọi giá trị…”. Chưa hết, bà còn phát biểu về cái huyền vi <br /> của sự  sống mà càng ngày ta càng phải thừa nhận: “Thiên địa tuần hoàn, cái vào ra của <br /> tạo vật không thể lường trước được”.<br /> <br /> Như  vậy, trong cái tính của bà Hiền có chứa đựng một “tầm nhìn xa” đáng để  cho nhân <br /> vật “tôi” phải thốt lên khâm phục: “Bà vẫn giỏi quá, bà khiêm tốn và rộng lượng quá. <br /> Một người như cô phải chết đi thật tiếc…”. Chính tầm nhìn xa có ở  bà Hiền, rộng ra là <br /> có ở nền văn hoá của đất kinh kỳ đã tạo nên cái mà trên kia ta đã gọi là thế tồn tại uyển  <br /> chuyển và ngoan cường của Hà Nội, vượt lên trên mọi ba động của đời sống chính trị. <br /> Chi tiết bà Hiền kể cho nhân vật “tôi” nghe về sự hồi sinh sau cơn bão của cây si cổ thụ <br /> ở  đền Ngọc Sơn mang ngụ ý triết lý sâu sắc. Các nhân vật trong truyện dường như  chỉ <br /> “luận” về sự kiện này xoay quanh sự tiếp nối của nhiều thế hệ người Hà Nội. Kì thực, ý  <br /> nghĩa của nó trong cấu trúc chỉnh thể  của tác phẩm còn lớn hơn thế. Cũng cần lưu ý: <br /> nhiều quan điểm được nói ra từ miệng bà Hiền cũng là cái mà nhân vật “tôi” và tác giả tỏ <br /> ra tâm đắc. Lời trần thuật khách quan về đối tượng đã quyện chặt với lời phân tích mang <br /> theo cách đánh giá riêng của người viết. Đây quả  là một nét đặc sắc của văn Nguyễn  <br /> Khải – một nhà văn vẫn được nhiều người viết khác cùng thế  hệ  bái phục về  “năng <br /> khiếu” có thể  gài lồng được vào sáng tác của mình những tư  tưởng riêng đầy táo bạo,  <br /> không dễ phát ngôn, về đời sống.<br /> <br /> Nói về “dân” Hà Nội, người ở nhiều vùng miền khác vẫn thường thừa nhận thanh lịch là <br /> đặc điểm nổi bật. Vậy,  ở  một người khôn ngoan, giỏi tính toán như  bà Hiền, nét thanh <br /> lịch ấy có tồn tại không và nếu có thì nó được biểu hiện như thế nào? Thực ra, không hề <br /> có sự  đối chọi nào giữa các phẩm chất  ấy trong con người bà Hiền cả. Đừng lầm về <br /> kiểu xưng hô bỗ bã của bà đối với con cháu (vốn nó biểu hiện rõ tư cách của con người <br /> quyết đoán, ý thức mình là “nội tướng” trong gia đình), mà hãy nhìn vào thực chất của  <br /> vấn đề, biểu hiện qua thái độ  chu tất trong nết ăn, nết mặc, trong cử chỉ lau đánh cái bát  <br /> đựng hoa thuỷ tiên, trong việc duy trì một cách “bướng bỉnh” cái nề nếp sinh hoạt xa lông  <br /> một thời vẫn thường bị định kiến là “tư sản”. Không, trong ngày thường, một người như <br /> bà Hiền đã hoà nhập rất tốt vào cuộc sống chung, cùng “áo bông ngắn, quần thâm, đi dép <br /> hoặc đi guốc, vuông khăn len tơi tớp buộc quanh cổ hay bịt đầu”.<br /> <br /> Nhưng bà, cũng như  các bạn của mình, không vì vậy mà không được quyền sống cho  <br /> mình. Họ, lúc cần, đã biết rũ bỏ  “đồng phục” để  hóa thân thành những con người khác, <br /> đáng để cho những kẻ yêu cái đẹp ngắm nhìn: “bà chủ xuất hiện trước như diễn viên trên  <br /> sân khấu, rồi một loạt bảy tám bà tóc đã bạc hoặc nửa xanh nửa bạc, áo nhung, áo dạ,  <br /> đeo ngọc đeo dây đi lại uyển chuyển”. Tất cả  những điều đó cũng là biểu hiện cụ  thể <br /> của bản lĩnh sống – một vấn đề  hết sức nghiêm túc cần được nhìn nhận thấu đáo trong <br /> hoàn cảnh sống của đất nước, của thời đại bây giờ.<br /> <br /> Nhìn chung, bà Hiền đúng là một người Hà Nội, dù bà không thuộc “típ” điển hình qu