Nghiên cứu hóa sinh lâm sàng: Phần 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:203

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu "Hóa sinh lâm sàng - NXB Y học" phần 2 trình bày các nội dung chính sau: Hóa sinh lâm sàng bệnh lý tuyến nội tiết; Dịch sinh vật; Chí dấu ung thư; Các dịch cơ thể, nghiệm phẩm và các xét nghiệm hóa sinh lâm sàng; Xét nghiệm tin cậy và kiểm tra chất xét nghiệm. Mời các bạn cùng tham khảo để nắm nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu hóa sinh lâm sàng: Phần 2

Chu'o'ng 6 HOA SINH LAM SANG BENH LY TUYEN NOI TIET MUG TIEU 1. Trinh bay Ave d6 lieu hoa ngtroc truc dtroi dai-tuyn yen-tuyen 2. Liet ke cluvc she thay doi cac xet nghiem hoa sinh trong twang giap. 3. Liet ke Ave su• thay doi cac xet nghiem h6a sinh trong nhuvrc DPJ CU'O'NG Co the song la met kh6i th6ng nhat hoan chinh, vai tre chuyen hoa cac chat trong co the la do'cac to chic va ca quan dam nhiem. Cac chirc nang cua cac co quan, be phen trong co the duct dieu hoa boi hai he th6ng là N than kinh va he nei tiet. He th6ng than kinh: &rig vai tre dan truyen tin hieu hay th6ng tin di qua met he th6ng co dinh ve eau trite. He th6ng nei tiet: g6m nhieu hormon do the tuyen dee biet bai tiet va dirge van chuyen trong mau nhtr nhung thong tin di dOng de tat &Ong len cac co quan. Hai N thong nay c6 m6i lien quan rat tinh vi. Vi du catecholamin la nhiing chat dan truyen than kinh a mot to chirc nay nhtrng lai la hormon o to chic khac. Tuyen nei tiet la cac tuyen khong e6 6ng dan xuat, cac hormon cua no tham trgc tier, qua N mao mach do thong vao mau. Hau ha c6 nguon gee tir cac to bao Welt me, ngoE ra o tinh hoan (san xuat testosteron) Aid buong tang (san xuat estrogen) c6 nguon gee tir to chirc lien ket, trong he th6ng than kinh tuyen yen va cac to bao tiet c6 nguon gee than kinh. Cac tuyen nei Wet nam rat rat trong co the nhtr tuyen yen, tuyen giap, tuyen can giap, tuyen thuong then, tuyen tay nei tiet, tuyen sinh due. Ngodi ra cac co quan khde ding co chirc nang nei tiet nhu viing duai doi, cac dau ten clang eila cac sqi than kinh, 'Ong tieu h6a, then... T6 chirc dich CO lien quan met thiet den cac he thong nei tiet. Tin hieu tir he than kinh trung uong dtroc truyen qua met boat he tir dieu chinh toi to chirc dich cuoi clang. ‘Viing duoi doi la trung tam phihop chirc nang th6ng nei tiet. N6 nhen va truyen tin tir N than kinh trung uong, san xuat ra nhfing hormon dieu hoa di tai tuyen tien 181 http://tieulun.hopto.org
I-16A SINN LAM SANG yen, mot s6 dugc goi la "yeu to giai phong" c6,tac dung kich thich tien yen tiet ra mot hormon Wang *rig, so khac goi la "yeu to ire che i c the tien yen tiet hormon. Khi dugc kich thich, tien yen se tiet hormon vao mau de van chuyen tai cac tuyen n6i tiet khac nhu v6 thugng than, tuyen giap, tinh hoan, buong trimg, tuyen tuy nOi tiet... Cac hormon vimg duoi d6i dugc san xudt vai mot lugng rat nho. 1. DANH GIA CHCPC NANG TUYEN YEN Hinh 6.1. Tuyen yen Tuyen yen là tuyen nOi tiet nh6, kich thuac 1 cm, trong lugng 0,5 — 1 g, ndm a day nao. Tuyen yen c6 hai ThUy truac goi la tien yen hay yen tuyen, c6 5 loai to bao tiet ra 6 hormon, dong vai tro chinh trong su ki'em sok chirc /fang chuyen hoa cua toan co th6, do la somatotroph tiet growth hormon (GH), corticotroph ti& adrenocorticotropic hormon (ACTH), thyro- troph tiet thyroid stimulating hormon (TSH), gonadotroph tiet follicle stimulating hor- mon (FSH) va luteinizing hormon (LH), lactotroph ti& prolactin (PRL). 30 - 40% to bao thily truoc la somatotroph, 20% corticotrop, moi loai con lai 3-5%, tuy nhien cac hormon nay rat manh giap ki6m soat chirc nang tuyen giap, sinh duc va bai tiet sua cua tuyen yd. 182 http://tieulun.hopto.org
CHUO'NG 6 ► HOA SINE/ LAM SANG BUNN LY TUYEN NOI TIET Cac hormon nay c6 nhfing dac di6m sau: - V6 eau frac, la nhang polypeptid Wang d6i dai (ACTH c6 39 acid amin). - Ve tac dung: + Kich thich cac tuyen not tit san xuat hormon ttrang frng. + Dieu hoa chuyen hoa glucid, lipid, protein va din giai cua nhieu to chirc, ca, ‘ mo gan... - Co. ch6 hoat dOng cda hormon tin yen la tao phirc hcrp H-R o mang bdo ttrang va hoat hoa adenylatcyclase (AC). - Su bai tit va tong hop hormon tin yen not Chung dtrov ki6m soat bed h6 th6ng feed-back. Thily sau hay hau yen hay yen thAn kinh khong san xuat ma chi china 2 hormon Id anti-diuretic hormon (ADH) con goi la arginin-vasopressin (AVP) va oxytocin. 1.1. ChCpc nang sinh ly thOy tru'o'c tuy6n yen HAu h6t cac hormon cua thiiy truerc tuy6n yen du c6 tac dung kich thich t6 bao tuy6n dich nhu tuyen giap, vo thugng than, buong thing, tinh hoan va tuyen vu. Rieng co GH tao ra tac dung tren hdu h6t t6 bao o cac mo ca th6. 1.1.1. Growth Hormon (GH) Hinh 6.2. Hormon GH cua they tru&c tuyen yen GH la mot protein di 191 acid amin trong mot chai don, trong hrong phan tin la 22 kDa. N6 lam phat tri6n hau h6t cac m6 ca th6, lam tang kich thuac t6 bao, tang phan bao, 183 http://tieulun.hopto.org
HOA SINH LAM SANG phut trien se luting to bao, va da'c biet la gay biet h6a mot s6 to bao nhu to bao xuang va to bao co, sau khi truemg thanh xuang ngimg phut hien, trong khi cac mo khac van tiep tuc phut trien. Tac dung chuyn hoa Chuyen hoa protein: GH lam tang mire tong hop protein trong tat ca to bao co the bang cac tac dung: - Tang v'a'n chuyen acid amin qua mang to bao, lam tang neng de acid amin not bao tuo thuan loi cho tong hop protein. - Lam tang dich ma ARNm de tong hop protein. Tang sao chop ADN trong nhan de too thanh ARNm, qua do gidp thitc day sir tong hop protein va phut trien ca the. , - Giam hoa protein va cac acid amin to bao. N6 huy &Ong mot luang ,lan acid boo tu do dr cac to chirc de cung cap cho nhu cau nang luting co the. Chuyen hoa lipid: huy dOng acid boo tir cac to chirc lam tang acid boo to do trong mau, tang sir dung acid boo cho nang luting. Nhu vay ca the clanh glucose va protein cho so phut trien. Khi tang qua nhieu GH se tang sir dung acid boo sinh ra nhieu the ceton va viec huy dOng nhieu acid boo ve gan ding gay ra chimg gan nhiem Chuyen hod glucid: - Giam tieu ding glucose cho nang lugng do tang huy dOng acid boo nhu trinh bay a tren. - Tang du till glucose duai dung glycogen trong to bao: glucose khong tieu di cho nang luting se vao trong to bao. - Tang glucose mau: glucose vao trong to bao clued tac dung ciia GH nhung tac dung nay chi keo dui 30 phut den 1 gia, sau do to bao da nhan glucose qua mire se khong nhan them lam tang glucose mau (c6 the den > 50% so vai binh thuemg) va c6 the xuat hien glucose nieu goi la dui thao dueing do tuyen yen. - Tang bai tiet insulin do hai tac dung: GH lam tang clueing huyet dong thai kich thich truc tiep to bao beta dia tuyen toy tiet insulin. Su kich thich nay doi khi qua mire gay kiet quo kha nang tiet insulin dm to bao beta gay dui thao clueing do toy that stx. Vi vay GH dirge coi la nguyen nhan gay benh dui thao clueing. Hog dOng cua GH can c6 su phei hop dm insulin va glucid, neu thi'eu insulin va glucid, GH se khong gay phut trien co. the. Kich thich sun va phut trien xuang Tac dung rO rang nhAt cua GH la tang phut trien xuong, bao gem: (1) tang gift protein cho to bao sun va to bao sinh )(mug, lam xuong phut trien, (2) tang mire sinh san cua to bao nay, (3) chuyen to bao sun thanh to bao sinh xuong, nhu the se to xuong mei. Co hai co the phut trien xuong: - Cac xuang dui phut trien chieu dui a sun dAu xuang, a do dau xuong lien ket vai than xuong qua sun n6i. DAu tien la tao sun mai va sun nay se chuyen thanh 184 http://tieulun.hopto.org
CHU'O'NG 6 ► HOA SINH LAM SANG BENH LY TUYEN NOI TIET xuong lam keo dai than )(strong va day dau xuong ra xa. D6ng thai ban than sun dau xuong ding citroc sir dung clan de sau tu6i twang thanh, dau xuong not vai than xtrong va xuong khong dai them duce nua. GH kich thich tat ca cac qua trinh nay, nhtmg khi dau xuong not vai than xuong thi GH khong the lam dal xuong duce nita. Cac to bao tao xuong nam a chung quanh xuong va mat s6 h6 xuong, chimg tao xtrcmg mai tren be mat dm xuong cit. Wong thi cac to bao hay xuong hity di cac xuong cu, khi mac d6 tao xuong 16n hon hity thi xuong ngdy cang day len. GH kich thich manh tao cot bao lam xuong to ra va qua trinh nay din ra suot dai, dac biet la cac xuong mang. GH kich thich gan va mot so to chirc tao ra nhieu protein nho goi la somatomedin, no c6 tac dung manh lam tang sty phat trien xuong. CO 4 somatomedin &roc phan lap, quan trong nhat la somatomedin-C con goi la Insulin-like growth factor 1(IGF-1), nemg do dm no trong,huyet tuong c6 quan mat thiet vai mac bai tiet GH. Ngugi to cho rang tac dung chit yeu caa GH là th6ng qua somatomedin hon la true tiep len xuong va cac mo khac. Didu boa bai tiet GH Bai tiet GH thay cf6i timg,phirt va tang trong cac trirang hop nhin doi, giam tram trong protein, giam dtrang huyet, Ming d6 acid beo trong mau giam thap, tap luyen, lao dgng, chan thuong. Hac biet no tang trong 2 gig dau sau khi ngit say. N6ng de GH binh thugng trong huyet tuong a ngtrai lan tir 1,6 den 3ng/ml, 6 tre em va Med trtrang thanh khoang 6ng/ml. Khi nhin dOi keo dai, du tilt dm protein va glucid dia co the bi giam, neog c/6 GH tang len den 5Ong/ml. Vimg cluai d6i bai tiet hai hormon de dieu hoa bai tiet GH la growth-hormon-re- leasing hormon (GHRH) la polypeptid c6 44 acid amin, kich thich tiet GH va growth hormon-inhibiting hormon (GHIH) c6 14 acid amin, irc cite giai ph6ng GH. Su dieu boa bai tiet GH phirc tap, ma sir dieu hea lau dai la tinh trang dinh dual-1g, chit yeu la ham luting protein trong to bao, cang thieu protein cang kich thich bai tiet GH. Cac bat tlaco'ng bai tiet GH Bai tiet qua mire GH goi la cuang tuyan yen va giant hoac khong bai fiat GH goi la suy tuyen yen. Thieu GH: Co the bam sinh hay mac phai. Su giam bai tiet GH c6 the xay ra trong thai nien thieu lam co the cham phat trien, tre 10 tuei chi phat trien bAng tre 4-5 tu6i va den 20 tuei chi bang tre 7-10 tu6i. Tre khong day thi vi khong c6 dit hormon hung sinh duc. Tuy nhien c6 mat phan ba twang hop, chi suy hormon GH van c6 kha nang sinh san. 185 http://tieulun.hopto.org
HOA SINN LAM SANG Nguai suy tuyen yen chi thieurGH don thuen, c6 the duoc dieu tri khoi hoan toan, GH con có tac dung cai thin cac roi loan chuyen hoa khac, vi no co chirc nang chuyen h6a kha rung. Suy tuyen yen,tren ngued lan hay gap do u chen ep hay tac mach mau tuyen yen, thuemg la do s6c tun hoan sau sinh (h6i chirng Sheehan). Suy tuyen yen se den den met chirc nang Binh due, suy giap gay phis niem, tang can, giam san xuat hormon glucocorticoid tuyen vO thuong then. ngurori giam hay met kha nang bai tiet GH, qua trinh gia se phat trien nhanh Nhur vey gia la mot qua trinh do giam dan six bai tiet GH cua tuyen yen tithe. Tang tiet GH: Benh kh6ng 16 (gigantism) thuang do u trong tuyen yen a to bao somatotroph, hay can goi to bao ua acid gay nen. Vic san xuat qua In& GH lam cho tat ca. ma ca the Oat trien nhanh, va neu xay ra truck tu6i day thi khi chua dung den xucmg thi co the phat trien nhanh ve chieu cao, thanh ngued khong 16, có the cao ten 2m. Nguai kh6ng to bi tang throng huyet va to bao beta bi thodi hoa do lam viec qua mix duai su kich thich cua duang huyet cao va do kich thich true tiep cua GH. Khi u tien trien qua mix c6 the den den suy yen. Benh to dau chi (acromegaly): neu u tuyen yen a to bao somatotrop, xay ra sau tuoi truang thanh. Xucmg khong dai ra dirge tuy nhien van day len, to ra dec biet là cac,xuang det tao nen hinh clang dec biet g6m ham va tran nho ra tnxac. Cac ma mem van tiep tuc phat trien lam mlai to ra gap doi binh thuremg, ngon tay, chan to ra va cac co quan nhu gan, then ding 16n dan. 1.1.2. Adrenocorticotropic Hormon (ACTH) La met polypeptid c6 39 acid amin. Tac dung: Kich thich to bao lap 136 va Wed cua vo thuong then, no lam tang bai tang sinh va phi dai cac to bao nay. Dieu Ma bai tiet: Chu yeu do kich thich cua corticotropin-releasing hormon (CRH) yang duai doi, do la met polypeptid c6 41 acid amin. Ngoai ra con c6 stress tinh than va the xac, chi trong vai philt den den su tang bai -het ACTH va cortisol den 20 lan. Nhip ngdy dem: su tiet CRH xay ra theo chu kST ngay-dem lam cho su tiet ACTH clang tuang tu. Nhip tiet khoang 15 phat/len, dat dinh lfic 8 gia sang va thap nhat khoang 22 gia den 2 gia. Cac stress ve the xac nhu kich thich dau hay pha hi:1y to chirc (dachen thuong), dau tien dirge truyen den ndo, r6i den yang du6i doi, a day CRH dirge tiet vao he thong dm yang duai doi-tuyen yen. Trong vai phut, CRH gay tang bai tiet ACTH va cortisol vao 186 http://tieulun.hopto.org
CHU'O'NG 6 0- HOA SINH LAM SANG BENH L).1 TUYEN NOI TIET Cac stress tinh than lam tang nhanh stx hal tiet ACTH. N6 lam tang hoat gong cila he limbic, dac biet la vtlng hanh nhan hai ma, r6i ca hai viing nay truyen thong tin den viing duai doi. Dieu hoa ngugc cua cortisol len yang dirai doi, tuyen yen: khi n'ang de cortisol trong mau tang len no tac dung dieu hoa ngugc am tinh len yang duai doi lam giam bai tiet CRH va len tuyen yen lam giam ACTH. Ca hai tac dung nay ginp gift on dinh n6ng de cortisol trong mau. 1.1.3. Prolactin (PRL) La met hormon do to bao tra acid dm tien yen net ra, c6 cau true la chai don poly- peptid c6 198 acid amin, trong luting phan tir 23 kDa. ' Tac clung , Kich thich tuyen bai tiet sita, nhung chi ea tac dung that su khi tuyen vu da dirge Oat trien day du clued tac dung cila estrogen va progesteron. Do do trong chu kST bung trimg binh thiremg prolactin duet bai tiet ra it, va khong c6 the dung kich thich tuyen vu bai tiet sua. Trong thai Icr co thai, prolactin dirge bai tier tang len tir tuan thir nam, va ' tiep tuc tang den thai ky sinh con, Mc nay no tang den 10-20 lan so vai binh thuong. Ben canh do nhau thai cung tiet ra met luting hormon somatomammotropin c6 tac dung sinh sua nhe, nhu vay hai hormon nay phihop de gay bai tiet sfra. Tuy nhien truck khi sinh tuyen vu van chua bai tiet sita vi hai hormon estrogen va progesteron ire che sir bai tiet sua cila tuyen Ngay sau sinh, ca hai hormon estrogen va progesteron do nhau thai tiet ra ngung dot nget, cho pile") tac dung sinh sita prolactin. Sir bai -het sib can sir phoi,hop cila met so hormon khac nhu GH, insulin, cortisol va thyroxin, nhung hormon nay can thiet de cung cap acid amin, acid beo, glucose va calci can cho sir tao sita. Di' u hda bai tiet prolactin d Vai tuan sau khi sinh, muc bai tiet prolactin ve binh thixemg nhu luc chua c6 thai. Tuy nhien khi cho con bu, nhirng kich thich co' hoc se truyen den viing ha doi cila nguai me, thong qua prolactin releasing hormon (PRH) den tuyen yen trirac gay tang tiet prolactin, mire bai tiet tang dr 10-20 lan, va keo dai khoang 1 gia, cai do duy tri sir bai tiet sita cho dot bu tie') theo. Ngung cho con bu, tuyen yen cling ngirng bai tiet prolactin va tuyen vu ngirng bai tiet scra. Su san xuat sita al the keo dai trong nhieu nam, neu tre van tiep tuc bu, nhung mire tao sua se giam dang ke sau 7-9 thang. Trong thai gian cho con bu phan lon ba me khong co chu ky bu6ng,trang va sir rung tr(rng nen kh6ng c6 thai tiep., Ca che la khi tre milt xung clang truyen len vung clued doi roi den tuyen yen an den tang prolactin nhu trinh bay a tren. Prolactin se ire the ngugc lam giam GnRH lam giam bai tiet cac hormon huang sinh, due FSH va LH dm tuyen yen nen khong co chu bung trirng va rung trong. Vai tuan sau khi ngung cho con bib cac hoat Ong se tra ve binh thuang nhu nu& khi mang thai. 187 http://tieulun.hopto.org
Vimg duai d6i con tiet ra prolactin-inhibiting hormon (PIH) lam irc the su bai tiet prolactin cua tien yen, cc') the giam den 10 lan. Dopamin va cac chat dopaminergic ding c6 the dung irc che tiet PRL. 1.1.4. Follicle Stimulating Hormon (FSH) va Luteinizing Hormon (LH) A) Hormon tuyen yen FS I I I i 1 i B) Bu6ng ft-Ong Rung truing Hoang the Nang • • GoCNO • C) Hormon bung trCmg Progesteron Estrogen D) Noi mac tix cung Hinh 6.3. Dieu hba bai tiet FSH va LH Ca hai deu la glycoproteinsclugc tiet ra cac to bao ua base cila tuyen yen, chiing tac dOng den to chic dich là bung trCmg va tinh hoan. Tac clung Bung trung: FSH kich thich mot s6 nang &mg trixong thanh, trong do di mot truCmg thanh nhanh nhat, chin va xay ra hien tugng rung‘trimg. LH kich thich t6 bao hat, lop vo trong oda to bao nay se tiet ra hormon buong trnng la estrogen. Tinh hodn: FSH kich thich to bao sertoli trong 6ng sinh tinh, lam cho cac to bao nay phat trien va bai tiet cac chat sinh tinh trung. Chat nay ding v6i hormon tes- tosteron co tac dung dinh &fang manh tren ong sinh tinh, lam to bao mam cua a 6ng nay trigmg thanh nhanh ch6ng, qua cac giai doan trung gian tr6 thanh tinh 188 http://tieulun.hopto.org
CHU'ONG 6 IN.- HOA SINH LAM SANG BENH LY TUYEN NOI TIET trang. LH kich thich to bao ke Leydig bai tiet testosteron, mire bai tiet testosteron phu thuOc vao n6ng dO LH mau. Di& hoa bai tiet FSH va LH Bai tiet FSH va LH cua tuyen yen truac la do hormon yang dual doi gonadotropin-re- leasing hormon (GnRH) hay con goi la luteinizing-hormon- releasing hormon (LHRH) dam nhiem, la mot decapeptid. GnRH dugc bai tiet cach quang 1 den 3 giO, moi lAn chi bai tiet khoang it phut. Cuing dO kich thich cua hormon nay phu thuOc vao hai yeu to: tan so va lugng GnRH dugc bai tiet a moi chu kST. Su bai tiet a tuyen yen truac ding c6 chu lcSr theo chu IcSf cua bai tiet GnRH. Do lien quan chat the nhu the nen GnRH con dugc goi la hormon giai phOng LH viet tat la LHRH. Trong khi d6 su bai tiet FSH chi thay doi nhe theo GnRH, no thay doi chum sau nhieu frc the ngugc cua hormon sinh due len Wing ha doi-tuyen yen: co' the dieu hoe ngugc am tinh cua testosteron la khi no dugc bai tiet nhieu, se tac dung ix the \Tung clued doi, lam giam bai tiet GnRH do lam giam bai tiet LH dm tuy'en yen. Testosteron con tac dung live tiep len to bao yen truac lam giam bai tiet LH. Ngugc lai testosteron mau giam se cho phdp yang duai doi bai tiet mot lugng han GnRH clan den tang tiet LH va tang nOng dO hormon testosteron trong mau. DOi vai FSH, no kich thich to bao sertoli bai tiet cac chAt sink tinh trang, Sing died to bao nay ding fiat ra hormon la inhibin, IA mot glycoprotein. Khi ong,sinh tinh san xuat qua nhieu tinh trimg, thi bao sertoli cling san xuat nhieu inhibin. Chat nay c6 tac dung dieu hoa ngugc am tinh, ire the lai tuyen yen truac, lam giam su bai tiet FSH, do d6 lam giam san xuat tinh trung. N6 cling c6 tac dung uc the nhe len yang ha doi lam giam n6ng dO GnRH. Tac dung dieu hoa ngugc cua estrogen va progesteron len tuyen yen: LH c6 tac dung duy tri hoang the va kich thich hoang the tiet ra estrogen va progesteron. Khi ming di) hai hormon nay tang cao trong mau se c6 tac dung *c che ngugc lam tuyen yen truac giam bai tiet LH va yang duai doi lam giam bai tiet GnRH, tuy nhien mac clO it ham so vai 111C che ngugc len tien yen va chu yeu la no lam giam tan so nhip Wet GnRH. Cac t6 bao hat dm hoang the ding tiet ra inhibin, tac dung *c the manh su bai tiet FSH cua tuyen yen Ira uc the LH vai mire ciO it hon. Khi LH N. uc the thi hoang the bi teo di. Dieu hem ngugc ducmg tinh dm estrogen tnreec khi rung truing: 12 ngay sau khi thay kinh, mot nang truing truing thanh va chin, lap vo dia,te bao hat tiet nhieu estrogen, lac nay estrogen khong uc the ngugc ma kich thich tuyen yen tiet mot lugng lin LH, gap 6 — 8 lAn so vai binh thuamg, va mot lugng FSH gap doi so vai binh thaerng. Chinh su tang LIT,Sit ngOt lam truing rung vao ngdy 14 dm chu,kSr kinh 28 ngay. Hien tugng nay goi la dieu hoa ngugc throng tinh dm estrogen len tuyen yen. Sau khi rung, 17,0 phAn con 189 http://tieulun.hopto.org
HOA SINN LAM SANG lai cua nang trimg, chit yeti la cac to bao hat chuyen thanh hoang the, LH tiep tuc duy tri hoang the. 1.1.5. Thyroid Stimulating Hormon (TSH) La mot glycoprotein trong lugng phan tit 28 kDa, co quan dich la tuyen giap. Tac clung: - Tac dung quan trong nhdt cita TSH la giai phong T3, T4 vao mau, no gift') phan giai thyroglobulin, tach T3, T4 ra khoi globulin nay va ph6ng thich chimg vao mau trong khoang 30 phut. - Kich thich to bao giap tang kich think va tang san xudt hormon giap. Tang se lugng to bao tuyen Ara chuyen clang to bao tir hinh khi sang hinh tru. Die'u boa bai ilk: Tiet TSH dugc dieu,hoa Thyrotropin-releasing hormon (TRH) dm \rang duai deli. TRH tac dung true tip len to bao tuyen yen lam tang giai phong TSH. Lanh kich thich yang &PM deli bai tiet TRH lam tang tiet TSH cua tien yen. Cam xitc gay tang bai tiet TRH va TSH, kich dOng hoac lo tang kich thich manh 118 giao cam gay giam hal tiet TRH va TSH, c6 le do tang than nhi8t va tang chuyen h6a lam *c the v-Ung duai deli. Dieu hoa ngugc: bai tiet TSH cua thiiy tilt& tuyen yen se giam khi c6 su tang hormon giap trong mau. Hormon giap tang 1,75 lan so vai binh thuong thi TSH giam tad khong. Ca the nay gifip duy tri nOng dO hang dinh hormon giap trong ca the. 1.2. Chirc 'fang sinh 19 they sau tuy6n yen Arginin vasopressin (AVP) Cys — Tyr — Phe — Gin —Asn Cys Pro Arg — Gly-N H2 Oxytocin (OT) Cys Tyr Ile Gln Asn Cys Pro Leu Gly-N H2 Hinh 6.4. C6u tr0o cua ADH Thiry sau tuyen yen khong bai tiet hormon, ma cac,te bao tuyen yen sau chi trq gifip nhung tan cling than kinh vang dugi xuong. Nhiing tan cling than kinh nay china nhieu hat bai tiet va Chung nam tren be mat eac mao mach, 6. do chfing tiet ra hai hormon la anti diuretic hormon (ADH) hay con goi la arginin-vasopressin (AVP), acid amin tit* tam trong chit& peptid cua vasopressin khac nhau tity loci vi duo nguoi la arginin, 6 heo la lysin...Do do ten chinh xac cua vasopressin ngtr6i la 190 http://tieulun.hopto.org
CHU'O'NG 6 0- HOA SINH LAM SANG BENH LY TUYEN NOI TIET arginin8-vasopressin (AVP) va hormon thin hai la oxytocin. Hai hormon nay dugc tong hop bgi nhan ten thi (chit yeu tong hop ADH, chi mot it oxytocin) va nhan canh nao that (chi yeu tong hop oxytocin, chi mot it ADH). Sau khi dtrgc tong hop chung ket hop vai protein mang la neurophysin, chuyen den dau tan cling than kinh n'am a hau yen. Khi xung citing than kinh tuyen tlr nhan tren thi va nhan canh nao that xuong vimg hau yen, hormon &roc bai Wet ter cac hat nam a tan cling than kinh, qua co the xuat bao va dugc hap thu \Tao matt bai cac mao mach ngay ben canh. Ca hai neurophysin va hormon dugc ph6ng thich &mg thai, nhung do gin long leo nen neurophysin tach thi hormon ngay va khong c6 tic dung se bi thodi hoa. 1.2.1. Anti diuretic hormon (ADH) Mc dung Khang lgi ni'eu: ADH lam tang tinh tham cua 'Ong xa va 6ng gop doi vai nuac lam cho phan lon nuac dugc tai hap thu tra lai co the, nuac thai ra dual clang nuac tieu it, giup co dac nuac tieu.,Thieu ADH Ong g6p than hau nhtr kh6ng doi vai nuac, nuackhOng dugc tai hap thu se thai ra clang nuac lieu, lam nuac tieu loang, giam ty trong (b'enh dal thao nhat). ADH trong mau cao con c6 tic dung co lieu dOng mach cila toan co the, lam tang ap suit dOng mach, nen ADH con dugc goi la vasopressin. Di' u hoa bai tiet ADH d - Tham thau: khi ap suit tham thau cao, no qua Ong mach den yang °huh d6i tic dung den cac thu the tham thau a day, tao ra tin hi'eu than kinh ttrang trig truyen theo sal than kinh den hau yen va tang tiet ADH, mdc tang c6 the den 20 lan so vai binh thtremg. Ngtrgc lai suit than' thau mau giam, vimg dugi doi ngimg phat xung va ngimg tiet ADH. Thai gian ban huy ADH chi trong 15-20 phitt, do do n6ng dO ADH trong mau thay d6i nhieu chi trong it phdt. - The tich Man hoan cling anh liming den bai tiet ADH, khi the tich mau giam chi con 15 -25% thi ADH c6 the tang 50 lin so binh thuang. Ca che la cac thu the sic cang a thanh tam nhY se nhan biet hru luting tuan hoan, xung deeg se truyen den nao de dieu hoa bai tiet ADH. Tuan hoan giam se tang tiet ADH va ngtroc lai. 1.2.2. Oxytocin Tac dung: gay co ca trcm Ur cung luc mang thai dac Net manh trong lac chuyen da. ' Oxytocin c6 vai tro quan tong trong bai xuat &Cm, no lam ep cac nang sira, day sira ra ngoai. Khi tre bit me, tic thing milt a dau vu gay ra cac xung than kinh truyen len nao, den halt yen gay bai tiet oxytocin vao mau den tuyen vii lam co to bao co bieu mO quanh cac tuyen slta a vu lam chay stta. Tac dung nay nhanh chua day 1 phut sau khi bat dau bit me, stra bat dau chay theo co che nay. 191 http://tieulun.hopto.org
HOA SINH LAM SANG 1.3. 13§nh ly tultin yen 1.3.1. Suy tuydn ydn &war La thieu but chirc nang tuyen yen tn.rdrc lam anh huOng den cac hormon tuyen yen. Phan loai: Suy tuyen yen toan phan: c6 khi phi hop vai suy thily sau tao nen benh canh suy toan b6 tuyen yen. Suy tuyen yen tirng phan: c6 2 loai - Don dOc: chi mot loaf hormon bi thieu hut. - Mei hop: it nhat hai hormon bi thieu. 1.3.2. U tuydn yen La u to bao mo tuyen yen hay u tir cac di tich pilot thai tuyen yen (tai Rathke). Phan loci: - Lanh tlnh tire cac adenom (u tuyen) tuyen yen: c6 hai nhom la (1) kh6ng bieu hien not tiet, loai nay chiem 20% va (2) Well hien not tiet hay con goi adenom chirc nang. Loaf adenom chirc nang 14i chia 2 nh6m: nguyen phat la adenom tiet met hay,nhieu hormon tuyen yen va thir phat la suy cac tuyen ngoai bien, vi du suy tuyen giap lau ngay khong dieu tri se gay adenom tuyen yen tang blest TSH. - Ac tinh hay u throng mO: dang nguyen phat rat hiem, throng la thin Oat ttr K vu, K phoi,...0 loan san nhu u SO halt hay hiem han nhu u quad, u day song. Bieru hien bang hai koi chung: H6i chimg not tiet: Throng la bieu hien d'au ti'en bang tinh trong suy hay cu6ng tuyen yen hay c6 hOi chimg than kinh - ha 6i. - Adenom kitting tiet hormon: cac hormon throng la trong gfoi han Binh throng. Dang nay tier' trien chant va hay tai phat sau dfeu tri. - Adenom tuyen yen tiet hormon (u tuyen chic nang): try theo hormon &roc tiet ra LH, ACTH Nguyen Oat: benh Cushing. Thu Oat: h6i chimg Nelson. LH-FSH not chung la hien' c6 the nguyen phat, thir Oat gap sau suy sinh due lau ngay khong duoc dieu tri. GH: la adenom tuyen yen tiet qua mire GH (STH), chiem 30% tong s6 adenom tuyen yen. Xay ra o ngoai truang thanh gay berth to dau chi. 192 http://tieulun.hopto.org
CHUO'NG 61. HOA SINH LAM SANG BENH LY. TUYEN NOI TIET Prolactin: la adenom tuyen yen tiet qua mire PRL, la loci ademon tuyen yen pile Nen nhat chiem 40% tong s6 adenom tuyen yen. TSH Nguyen phat: cac hiem. Thir phat: suy giap lau khong dieu tri tat. - U thucmg m6: thir phat hay gap han nguyen phat (rat hiem), di can vao tuyen yen gap trong 25% tru6ng hop K vu, thuemg khong c6 bieu hien not tiet met vai truemg hop gay dal than nhat va sau do la suy yen. Hei chUng khoi u: tuy kich thuac va huang phat trien khei u ma c6 Neu hien khac nhau. 1.4. Them do chirc nang tuy6n yen Tuan theo met so nguyen tac - Khdo sat hormon tuyen yen: Dinh lucmg tinh: can chU3'7thay doi n'eng de theo nhip sinh hoc. Dinh lucmg deng: cac nghiem phap fic the hoac kich thich. - Kith() sat dap Ung‘ngoai vi: kich thich tuyen dich true tip hoac ca quan thgc hien bang hormon tuyen yen thich hap. - Khdo sat hieu (mg cua hormon: dinh lucmg hormon tuyen dich. Trong bai nay chUng toi trinh bay chn yeu la khdo sat hormon tuyen yen. 1.4.1. Tham d6 chav nang U67 yen 1.4.1.1. Chur nang tit GH GH &rex tiet ra bed tien yen theo xung nhip, viec bai,tiet nay anh huemg bari nhieu yeu to nhu nhip ngay dem, van deng, stress, dinh du6ng, nong do glucose mau,...va chiu sly lieu khien cua cac hormon vimg ha doi, IGF-1 cua gan,... Do do, c6 su thing lap gifta ranh gi6i binh thuong va benh ly ve Deng de GH, met xet nghiem nong de GH ngau nhien khong giup ich cho chan loan, ngay ca a nguai binh thu6ng. De danh gia tinh trang lam sang lien quan den tiet GH nguai to khuyen phai phoi hop cac xet nghiem khac (vi du IGF-1, TSH, ff4, fTs) va vai cac nghiem phap khich thich hay irc the fiat GH. Ky thuat: tucmg to cac hormon tuyen yen khac. Mau dung huyet thanh (co the &mg huyet tucmg tuy theo yeu cau cua nha san xu't thuOc thir), de &Ong to nhien va tach huyet thanh ngay. De a 4°C duac 48 gier, lau hem phai tril a -20°C. Cho phep ra long den 5 lan. Tri se tham khao: mk thu thap tit 214 nguai truemg thanh cho mau tir mot nghien neng de GH (ng/ml) do bang ky thOt CLIA, ket qua nhu sau: 193 http://tieulun.hopto.org
HOP, SINN LAM SANG Bang 6.1. Wing do trung binh GH DOi tugng N Trung binh Trung vi 5th-95th 0,75 0,06 — 6,88 0,05 0,02 — 1,23 0,21 0,02 - 4,77 Dcm vi thuerng dung la ng/ml va p,IU/ml, he so chuy6n d6i: ng/ml x3µ1U/ml. MOt so nguang nhu sau dang dugc ap dung: Binh thugng < 5 ng/ml 6 nguoi truer/1g thanh lay mau kw 8 gig sang. Neing clO,GH rat nhay voi cac kich thich, ngay ten ding mot ngugi nghiem phap phai thuc hien nhieu lan hoac phoi hop it ra hai nghiem phap truck khi ket luan: arginin-insu- lin, glucagon-propranolol hay betaxolol. Khi danh gia phai xet den su giam tiet do tueii hoac có cac thieu but not tiet phihop. Dinh luting IGF-1 tirc somatomedin-C: La cach danh gia, gian tiep sg tiet GH, (lac biet khi có su khong thOng nhat giita ket qua Binh luting GH va lam sang nhu trong hOi chimg Laron. MOt so nghiem phap lien quan - Nghiem phap kich thich: Chi dinh: khi có nghi ng6 thieu GH nhu tre phat trien cham va lun ham tre cimg trang lira trong khi hormon giap binh thuong (suy giap ding lam chum phat trien), X-quang thiremg quy thyxuang chum phat hien. O ngugi trirang thanh bieu hien bang met mai, giam dam do xuang va rei loan lipid. Tuy nhien can nh6 la thieu GH la benh hiem va benh a ngugi 16n thugng la có tien can thieu GH tir nho hoac benh dm ha doi - tuyen yen, do do can có chi dinh cila bac s'Sr chuyen khoa sau khi da loai trir cac benh gay benh canh Wong ter va Binh luting cac hormon lien quan. Thuc hien: mau man tinh mach dirge lay sau nhin an 10-12 gig (qua dem), sau do tiem chat kich thich tiet GH, cac mau mau se clugc lay each khoang 30 phut trong 3 gi6 de Binh luting GH. Cac chat gay kich thich: + Deng van -adrenergic: dimg clonidin 4 mg (100 g/m2 6 tre)_uOng. Dap img xay ra sau 60 phut. Ca the la kich thich tiet GH-RH. + Doi van -adrenergic: propranolol hoac betaxolol, lieu 30-40 mg uemg. Dung phi hop vai glucagon de tang six marsh, co the ging &mg van -adrenergic. + Gay ha throng huyet bang insulin dirgng tinh mach, lieu 0,05 — 0,1 clan vi/kg. Can theo doi chat the lam sang va duorng huyet, có the phihop vai arginin. Ca the thong qua N adrenergic. + Acid amin truyen tinh mach: arginin 0,5 gam/kg trong 3 gig, hoac ornithin. Ca the tac dung la irc the SR-IH. 194 http://tieulun.hopto.org
CHU'O'NG 6 ► HOA SINN LAM SANG BENH LY TUYEN NOI TIET + Glucagon: 0,03 mg/kg tiem tinh mach, throng phi hop vai propranolol. + GH-RH: 1 µg/kg tiem tinh mach, dung nap tot. K6t qua: duac xem la binh thuang ne'u dinh GH = 7 ng/ml (21 gIU/m1) sau khi lam nghiem phap kich thich. nghia: nong de GH khong dap irng (thap hon mire no nen co) vai nghiem phap kich thich, nong de IGF-1 thap a doi tuong c6 trieu chimg thieu GH se gifip ket luan benh nhan thiL GH va quye't dinh dieu tri. - Nghiem phap ire die: Chi dinh: nghi nga hei chimg khong le (gigantism) er tre em hoac to dau chi (acro- megaly) a nguai tn.rang thanh, nghi u tuyen yen, phoi hop vai do nong de IGF-1 trong danh gia di'eu tri benh 1)'T tuye'n yen va theo del tai phat. Cach tin hanh Prong tir nghiem phap kich thich, cac chat ix ch6 gem: + Tang dueng huy& bang Ong 75 g glucose. + Somatostatin 100 gg tiem clued da. Ket qua: binh thtremg nong de GH < 2 ng/ml (< 6 uIU/m1) sau khi lam nghiem phap ire che. Y nghia: nong de GH sau khi irc che van cao hon mUc le ra no nen c6 (nghiem phap throng tinh) a nguai CO bieu hien hei chimg khong le hoac to dau chi kern theo IGF-1 tang giup chan doan xac dinh benh. Ne'u nghiem phap duong tinh or nguai dang theo doi benh sau di6'u tri thi c6 the la truemg hop tang tiet GH tai phat. 1.4.1.2. ChCfc nang tiet ACTH Lay mau: rat can than vi no rat nhay vai six thay del protein. Do do can lay mau dung ca.ch nhu bao quan lanh, cheng dong EDTA. Cac nghiem phap lien quan: Nghiem phap i c che bang dexamethason: dexamethason la met steroid nhan tao, c6 kha nang ire che tiet ACTH sinh ly tai tuy6n yen, hau qua la cortisol va cac corticosteroid se bi Nghiem phap kich thich: + Nghiem phap metyrapon chat nay irc che khau cuei trong tong hop cortisol lam chat nay giam di va Nu qua lam tang tiet ACTH (gian tiep) cua tuyen yen. + Nghiem phap kich thich bang CRH (corticotropin releasing hormon stimula- tion test): benh nhan dtrac chuan bi tir horn truerc, ngimg cac thuoc c6 lien quan,...Tnreic khi tiem CRH lay mau gib. 0. Tiem tinh mach CRH ly trich tix be (dm) Arai luting lug/kg can nang hoac 100mg, sau dO thy mau vao cac kw 15, 30, 45 philt va 1 gib.. Dinh luting ACTH va cortisol trong cac mau mau. Dinh nong do ACTH tang 130% so vai nong de nen xay ra trong khoang 30 - 60 phut sau tiem, dinh nong do cortisol tang 100% va xay ra khoang 45-60 phut sau tiem. 195 http://tieulun.hopto.org
HOA SINH LAM SANG nghia: tang tiet ACTH gap trong thieu but CRH cita viing ha doi va kitting Wet ACTH gap trong suy tuyen yen. Nghiem phap con giup phan biet benh Cushing (tang tiet ACTH va cortisol) \Teri cac truerng hop u lac ch7 tiet ACTH va 116i chirng Cushing do 6 tuyen thuemg than (ACTH va cortisol khong dap Aug). Chit 3'7: dap irng thay d6i theo gio trong ngay, bu6i chieu ACTH va cortisol tang nhieu hon. + Nghiem phap kich thich bang Lysin-vasopressin (LVP): LVP la d6ng van cua AVP c6 tac dung nhu CRF/CRH, kich thich tiet ACTH va cortisol. Hien nay nghiem phap nay khong con diing vi dap Aug kern \Ta nhieu tac dung phu. Tri so tham khao: mau huyet thanh ley vao buoi sang a 252 ngued kit& manh tien hanh dinh lugng PRL bang phuong phap CLIA. Bang 6.2. Ntrig cit) trung binh ACTH Tuoi sinh san Man kinh Dun vi chuyen d6i: 1 ng/ml = 21,2 mIU/L. Nghiem phap lien quan: It có gia tri trong chan doan nhung lai c6 gia tri trong dieu tri. Nghiem phap kich thich bang TRH: neu la adenom prolactin thi chi tang nhe khi lam nghiem phap, ngugc lai se biing no trong da tiet prolactin phan *rig. Nghiem pita') nay con dimg danh gia mire dO suy tuyen yen, trong do su thieu but prolactin thuemg xay ra muon. Neu prolactin binh thuOng hay chi tang nhe sau kich thich thi cac bieu hien suy tuyen yen la do ha Mi. MOt s6 nghiem phap khac nhu ire the thu the dopaminergic (sulpirid, domperidon), gay kich thich tiet PRL, bien d6 kich thich giam trong cac twang hop do khoi u. Nghiem phap xac dinh tinh nhay cam voi dopaminergic nhu parlodel va hieu qua dieu tri. Test vOi clan xuat dopamin (L-DOPA 500mg u6ng). 1.4.1.4. Chirc nang tiet FSH, LH Dinh lugng FSH va LH. Phuang phap: RIA, ELISA, CLIA, FPIA. Noi chung cac the N may sinh boa mien dich tu dOng hien nay deu co the dinh him cac hormon nay. Tuyan tinh vao khoang 0,2 — 250 mIU/m1 (LH) va 0,25 - 400 inIU/m1 196 http://tieulun.hopto.org
CHU'O'NG 6 Ow HOA SINH LAM SANG BENH LY TUYEN NOI TIET (FSH) thay d'6i My may va kyr thuat. Lay mau va tilt: Mau huyet thanh hoac huyet tuang có ch6ng &Ong EDTA dugc dimg, mau phai ly tam va thch huyet thanh (huyet tuong) ngay. Dung trong ngdy, neu khong phai de lanh ngay, de 4°C dugc 24 gig, lau hon phai trir - 20°C. Khong dugc ra &Ong lap lai va phai •deu truck khi thin. 1\1-611g dg thay d6i theo chu kST kinh nguyet va thai kST nen in& chit y khi ban Juan. Gia tri tham khao: d6i tugng nguoi khoe manh, thy mau bu6i sang. Bang 6.3. N6ng d6 trung binh FSH va LH KT: CILA/Liaison FSH (n =251) LH (n=183) - Nang 3,5 - 9,2 mIU/m1 1,9 - 9,2 mIU/ m1 - Phong noan 4,7 - 25,9 mIU/m 6,1 -49,1 mIU/m1 - Hoang the 1,7 - 5,6 mIU/m1 1,3 -10,8 mIU/ml - Man kinh * Khong dung hormon 13,9 103,1 mIU/ 15,4 - 53,3 mIU/ml *Ming hormon thay the 1,7 - 96,8 mIU/m 0,7 - 52,7 mIU/m1 Nam 1,3 - 11,8 mIU/m1 Ulml Nghiem phap kich thich bang Gn-RH/LH-RH danh gia kha Wang hoat dOng cua tuye'n yen va cho phap phan biet six thieu but la & ha doi hay tuyen yen. Sau‘kich thich neu tuyen yen dap (frig binh thuong hay chi giam nhe thi nguyen nhan a ha doi, con neu khong dap (mg, ngay ca sau khi nhac lai thi nguyen nhan thugc tuyen yen. Dap img cna LH doi vgi Gn-RH thay doi then chu lcST kinh nguyet,,dap img giai doan hoang the gap doi giai doan nang. Dap Ung tit FSH khong thay doi theo IcST kinh. Tian hanh: 100 µg Gn-RH dugc tiem tinh mach hay clued da. Mau mau do n'6ng dg FSH, LH dugc lay vao cac thoi diem 0, 15, 30, 45 Va. 60 phi& Ngdy nay vai cac xet nghiem dinh lugng FSH, LH có dg nhay cao, de clang xac dinh cac mitt ni5ng dg thap (dO' nhay phan tich tot) lam cho nghiem phap nay it dugc &mg. 1.4.1.5. Chipc nang ti6t TSH Dinh lugng hormon TSH: ngdy nay nlig irng dung ky thu4t cap khang the don clang dugc chon loc giup tang dg nhay cua xet nghiem dinh lugng TSH (test TSH sieu nhay), nhg do ma nghiem phap TRH it can thiet hon. Nghiem phap kich thich bang TRH: Chi dinh: khi TSH giap g gigi han clued hoac lam sang nghi ngg suy giap trong khi hormon giap lai trong han binh thugng. 197 http://tieulun.hopto.org
HOA SINN LAM SANG Cach thgc hien: tiem tinh mach 200g TRH (protirelin) se lam tang n6ng dO TSH, t6i da sau 30 phut va trey v6 mire ban dau 6 phut thin 120. Then trong vai ngtr6i c6 tin can hen, b6nh phi tic nghen man tinh, suy tim cung luting thap, c6 thai. )".(- nghia: ginp chan loan suy giap c6 nguyen nhan 6 tuyen yen hay ha d6i. Ngay nay hau nhu khong con dung nghi6m phap nay vi protirelin khong throe san xuat 1.4.2. Tham d6 chav nang thily sau tuyen yen Dinh luting AVP trong huy& tuang: - Mau tinh mach dung ch6ng dong heparin hay EDTA gift 6 4°C - N6ng dO binh thuang thap 1- 5 ng/ml, ti& AVP thay d6i theo nhip bai tit nen dinh luting don dOc it c6 gia tn. Dinh luting AVP trong nuac - DUng nuac tieu 24 gi6, d6 lanh 4-10°C. Nhtroc di6m la cac true:mg hop benh 1ST c6 luting ntrac tieu qua nhi6u (thir6ng > 2,5 lit) se lam giam n'ong dO AVP xuong du6i dO nhay cua xet nghi6m. M6t s6 nghi6m phap lien quan: Nghiesm phap kich thich nhin uong: nage Bich la tang dO tham thau huyet tuang gay kich thich tit AVP. Dinh luting AVP trong mau, AVP nirac tieu c6 th6 dinh luting kern theo. Khi nhin u6ng tit 6-8 gi6 (hoec den khi mat 3% trong luting co the) se lam tang thai AVP qua duong nieu va giam luting mrac tieu, tang dO tham than. Nghi6m phap phai dirge thgc hi6n trong 136nh vin bai bac si (c6 nai den hed phai c6 chuyen gia lam nghi6m phap nay). Trong qua trinh thgc hi6n phai theo dOi can neng, than nhi6t, huyet ap va cac dau hi6u mat nuac cap. Tinh tang mat nuac hay xay ra som 6 ngir6i dai thao nhat. Chi dinh: nghi ng6 dai thao nhat (tieu chuan "yang" cho chin doan) va giup phan bit nguyen nhan cua dai thao nhat (do Ply& yen hay then). Chu ST chi dinh nay kha han ch6 va khong can tin hanh tren cac ct6i tuong c6 bi6u hi6n tuang d6i re, vi du da niesu ten b6nh nhan tin can c6 pheu thuet \Tung sang SO hay chan thuong so nao kem theo tang natri mau va tang ap lgc tham thau mau thi khong lam nghi6m phap nay. Khong nen chi dinh 6 ngu6i suy then, tang natri mau, tang ap lgc tham than man, dai than duemg khong ki6rn soar, giam the tich tuan hoan, suy tuyen yen phoi hop. Ti6n hanh: lay 3 man mau vao cac gi6 0, 3 hay 4 va 6 gi6 (1(6t thiic nghi6m phap) d6 lanh. Nuac tieu tuoi dirge lay mizii gi6 va gift lanh. Th6 tich nu& tieu, ap lgc tham thau mau va ni6u throe do. MOt so nghi6m phap kich thich khac da duoc b6 vi hai nhi6u han loi nhu truy6n NaC1 un truang, nicotin. 198 http://tieulun.hopto.org
CHU'O'NG 6 OA- HOA SINH LAM SANG BENH LY TUYEN NOI TIET - Nghiem phat kich thich vai AVP (desmopressin). Dimg phan biet nguyen nhan dai than nhat do trung acing hay do than. Tiem duoi_da 2gg desmopressin, ap luc tham thau mau ya nuoec lieu, the tich nu& tieu &roc do mai gia trong 4 gig. Ket qua: neu nguyen nhan trung uang se lam giam the tich nu& tieu ya tang ap Arc tham thau > 50%. Ngugc lai neu do than thi it có dap Ung, the tich nuac lieu khong doi, dp luc tham thau khong tang hay tang < 50%. - Nghiem phap Ire the tit AVP: tang ganh were. Benh nhan dugc huang dan nhin an lir chieu horn truck, tieing nuac nhu binh thuemg. Sang cho benh nhan di tieu het, cho uong nuac loc 20m1/kg trong 20 philt. Lay nuac tieu mai gig trong 5 gia giir lanh. Lay 3 mau mau lac bat dau, gitta ya cu'Oi nghiem phap. Nghiem phap dUng con hoac diphenylhydantoin tiem tinh mach da bi be). 2. DANH GIA CHOC NANG TUYEN GIAP 2.1. Chivc n5ng sinh ly tuy-n giap e 2.1.1. So' luvc cgu frac tuyen giap THOY THOY TRAI PHAI TUYEN TUYEN GIAP GIAP Hinh 6.5. Ca the hoc tuyen giap Tuyen giap la mot tuyen not tiet quan trong cua ca the. ,Tuyen giap (TG) nam ngay clued thanh hai ben ya phia truac khi quan. Tuyen giap gem hai thily phai va trai, nod yeti nhau bai eo tuyen giap bat ngang tir sun khi quail thir nhat den sun khi quail thir tu. ThUy phai to hem thily trai mot it. 199 http://tieulun.hopto.org
HOA SINN LAM SANG Moi thity dai tir 5 - 8cm, rOng 2 - 4cm, day 1 - 2,5cm. Hai thity can nang binh thuong khoang: 40 - 42g. Khi tuy6n giap phi dai tao thanh buOu giap. Hinh 6.6. Cutao mo hoc tuyen giap A COu tao mo h9c: TG duoc tao thanh bed hai loai t6 bao: t6 bao nang va t6 bao quanh nang. T6 bao nang la don vi tong hop va bai tiet hormon tuyen giap: thyroxin va triiodothy- ronin. MOi nang có hinh cau &rang kinh to 100 -300 Rm, bao boc mot chat keo (chat tiet) gom chit yeu thyroglobulin, duce tiet ra bai tuye'n giap. Thyroglobulin la mot glycopro- tein china iod va la co chat quan trong cho su gan iod vao tyrosin trong qua trinh tong hop hormon giap. Ngoai ra chat keo con china mot luting nho thyroalbumin china iod. Thanh cua nang tuyen la nhang t6 bao bi6u mo hinh tru, bai ti& chat ti& vao trong king nang. Hormon giap dirge hap thu trO. lai qua to bap bieu mo tuyen giap vao mau va phan phi khap co the. T6 bao quanh nang (holac t6 bao C): t6 bao C khu tit 6 gifta cac nang ho4c dinh lien vai cac nang. T6 bao C san xuat ra calcitonin, mot hormon peptid co vai trO trong sty di6u hoa calci a co the. 2.1.2. Chin ming sinh ly ctia MAI giap Tuye'n giap tong hop hai hormon quan trong tit iod va tyrosin la thyroxin (T4) va triiodothyronin (T3). Ngoai ra tuyen giap con tiet ra mot luting nho monoiodotyrosin (MIT) va diiodotyrosin (DIT). Tuyen giap con bai tiet calcitonin, gitlp tang hap thu calci tit mau vao xuang. 200 http://tieulun.hopto.org