Nghiên cứu tính chỉ tiêu tốc độ tăng năng suất các nhân tố tổng hợp ở Việt Nam

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Thêm vào BST

Báo xấu

181
lượt xem 59
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hệ thống chỉ tiêu này được nhóm nghiên cứu chọn lựa áp dụng theo tài liệu Đo lường năng suất tại doanh nghiệp của tác giả Văn Tình và Lê Hoa (Trung tâm năng suất Việt Nam). Phương pháp xây dựng một hệ thống chỉ tiêu được chia thành 4 nhóm chỉ tiêu là năng suất lao động, năng suất vốn, tính cạnh tranh và khả năng sinh lợi và nhóm năng suất tổng hợp. Hệ thống này chọn lựa một số chỉ tiêu phản ánh năng suất của các bộ phận quan trọng nhất về vốn và...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu tính chỉ tiêu tốc độ tăng năng suất các nhân tố tổng hợp ở Việt Nam

Tæng côc thèng kª viÖn khoa häc thèng kª B¸o c¸o Tæng hîp B¸o c¸o Tæng hîp KÕt qu¶ nghiªn cøu §Ò tµi khoa häc cÊp tæng côc Nghiªn cøu tÝnh chØ tiªu tèc ®é t¨ng N¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp ë ViÖt Nam Chñ nhiÖm: PGS.TS. T¨ng V¨n Khiªn Hµ Néi, 2005
Danh s¸ch nh÷ng ng−êi thùc hiÖn Chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS.TS. T¨ng V¨n Khiªn C¸c thµnh viªn: CN. Vò V¨n TuÊn Vô tr−ëng Vô Thèng kª C«ng nghiÖp vµ X©y dùng CN. NguyÔn B¸ Kho¸ng Gi¸m ®èc Trung t©m T− liÖu Thèng kª CN. NguyÔn V¨n Minh Phã vô tr−ëng Vô HÖ thèng Tµi kho¶n Quèc gia CN. TrÇn Sinh Nghiªn cøu viªn chÝnh ViÖn Khoa häc Thèng kª CN. NguyÔn ViÖt Hång Nghiªn cøu viªn ViÖn Khoa häc Thèng kª CN. §ç V¨n Hu©n Nghiªn cøu viªn ViÖn Khoa häc Thèng kª
Môc lôc Néi dung Trang 5 Lêi Nãi ®Çu 8 PhÇn mét: mét sè vÊn ®Ò chung vÒ n¨ng suÊt vµ thùc tÕ tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt ë ViÖt Nam 8 1.1. Kh¸i niÖm chung vÒ n¨ng suÊt vµ t¨ng n¨ng suÊt 11 1.2. Kh¸i niÖm míi vÒ n¨ng suÊt 11 a. Kh¸i niÖm 11 b. C¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Þnh nghÜa míi 12 c. Thùc chÊt cña kh¸i niÖm míi vÒ n¨ng suÊt 14 d. §Æc ®iÓm chñ yÕu cña kh¸i niÖm míi 15 1.3. Mét sè chØ tiªu n¨ng suÊt chñ yÕu tÝnh theo gi¸ trÞ 17 1.4. C¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña n¨ng suÊt 18 1. Møc n¨ng suÊt 18 2. Møc t¨ng n¨ng suÊt 18 3. Tèc ®é ph¸t triÓn n¨ng suÊt 19 4. Tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt 19 5. KÕt qu¶ s¶n xuÊt mang l¹i do n©ng cao n¨ng suÊt 20 6. Tû lÖ t¨ng lªn cña kÕt qu¶ s¶n xuÊt do n©ng cao n¨ng suÊt 20 7. Tû phÇn ®ãng gãp cña n©ng cao n¨ng suÊt trong kÕt qu¶ s¶n xuÊt t¨ng lªn 21 1.5. ViÖc tÝnh to¸n vµ øng dông c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt ë ViÖt Nam thêi gian qua 22 1. Thêi kú kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung 23 2. Thêi kú ®æi míi
25 PhÇn hai: N¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp 25 2.1. Néi dung vµ c«ng thøc tÝnh kh¸i qu¸t n¨ng suÊt tæng hîp chung 25 2.1.1. N¨ng suÊt tæng hîp chung tÝnh theo chi phÝ 28 2.1.2. N¨ng suÊt tæng hîp chung tÝnh theo nguån lùc 30 2.2. N¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp 30 2.2.1. H×nh thµnh c«ng thøc tÝnh tû lÖ t¨ng lªn cña kÕt qu¶ s¶n xuÊt do n©ng cao n¨ng suÊt tæng hîp chung 32 2.2.2. TÝnh tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp theo ph−¬ng ph¸p h¹ch to¸n 38 2.2.3. TÝnh tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp theo hµm s¶n xuÊt Cobb-Douglass 42 2.2.4. Mét sè vÊn ®Ò rót ra tõ viÖc nghiªn cøu vµ ph©n tÝch néi dung vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp 45 2.2.5. Yªu cÇu sè liÖu ®Ó tÝnh to¸n tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp 49 PhÇn ba: TÝnh tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp cña c«ng nghiÖp ViÖt Nam 49 3.1. Lùa chän th«ng tin vµ xö lý sè liÖu ban ®Çu 53 3.2. TÝnh tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp cña toµn c«ng nghiÖp 55 3.3. TÝnh tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp cña c«ng nghiÖp quèc doanh 57 3.4. §¸nh gi¸ tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp vµ ¶nh h−ëng cña nã tíi tèc ®é t¨ng gi¸ trÞ t¨ng thªm c«ng nghiÖp ViÖt Nam 61 PhÇn bèn: TÝnh to¸n tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp trong toµn nÒn kinh tÕ quèc d©n
61 4.1. Lùa chän th«ng tin vµ xö lý sè liÖu ban ®Çu 67 4.2. TÝnh tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp trong toµn nÒn kinh tÕ quèc d©n 68 4.3. §¸nh gi¸ tèc ®é t¨ng TFP vµ ¶nh h−ëng cña nã tíi tèc ®é t¨ng gi¸ trÞ t¨ng thªm toµn nÒn kinh tÕ quèc d©n 73 KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 77 C¸c b¸o c¸o chuyªn ®Ò vµ kÕt qu¶ ®Ò tµi ®· c«ng bè 78 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o
Lêi Nãi ®Çu §Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, th× bÊt kú mét quèc gia nµo còng ph¶i dùa vµo sù t¨ng tr−ëng cña chÝnh m×nh. Muèn ®¹t ®−îc sù t¨ng tr−ëng th× cÇn ph¶i t¨ng n¨ng suÊt bëi v× t¨ng tr−ëng vµ t¨ng n¨ng suÊt cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, do ®ã t¨ng n¨ng suÊt cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña mçi x· héi. Tõ x−a tíi nay c¸c nhµ häc gi¶ kinh ®iÓn còng nh− hiÖn ®¹i ®Òu coi vai trß cña n¨ng suÊt lµ rÊt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña mçi quèc gia vµ sù tiÕn bé chung cña toµn nh©n lo¹i. N¨ng suÊt t¸c ®éng mét c¸ch tæng hîp ®Õn tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña x· héi, lµ yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao cuéc sèng cña con ng−êi. T¨ng n¨ng suÊt ®¶m b¶o sù phån vinh cña mçi quèc gia vµ ®èi víi sù tiÕn bé cña x· héi loµi ng−êi nãi chung. C. Marx trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh ®· lu«n kh¼ng ®Þnh n¨ng suÊt lao ®éng x· héi lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt cña mét chÕ ®é x· héi “mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi míi xuÊt hiÖn thay thÕ cho ph−¬ng thøc s¶n xuÊt cò khi nã t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao h¬n”. §©y lµ luËn ®iÓm bao qu¸t nhÊt vµ ®−îc nhiÒu ng−êi thõa nhËn nh− lµ mét quy luËt tÊt yÕu cña x· héi. Ngµy nay cïng víi sù ph¸t triÓn v−ît bËc cña khoa häc kü thuËt, xu h−íng toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ nÒn kinh tÕ, tù do ho¸ th−¬ng m¹i vµ sù c¹nh tranh gay g¾t th× vai trß t¨ng n¨ng suÊt cã mét tÇm cao míi. N©ng cao n¨ng suÊt ®−îc coi lµ thóc ®Èy néi lùc cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, lµ nguån gèc, nÒn t¶ng cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña x· héi. N¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp (viÕt t¾t tiÕng Anh lµ TFP) lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu ph¶n ¸nh ®Ých thùc vµ kh¸i qu¸t nhÊt hiÖu qu¶ sö dông vèn vµ lao ®éng, lµ c¨n cø quan träng ®Ó ph©n tÝch chÊt l−îng t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®¸nh gi¸ tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ cña mçi ngµnh, mçi ®Þa ph−¬ng hay mét quèc gia. ChÝnh v× vËy n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp ®· trë thµnh chØ tiªu quan träng trong hÖ thèng c¸c chØ tiªu kinh tÕ, ®ang ®−îc nhiÒu n−íc trªn 5
thÕ giíi, trong ®ã cã c¸c n−íc thuéc Tæ chøc N¨ng suÊt Ch©u ¸ (viÕt t¾t trong tiÕng Anh lµ APO) quan t©m nghiªn cøu ®Ó ¸p dông. ë ViÖt Nam, c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt còng ®· ®−îc nghiªn cøu vµ ®−a vµo ¸p dông thùc tÕ tõ l©u, cïng víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña hÖ thèng c¸c chØ tiªu thèng kª kinh tÕ. Song ®ã míi lµ c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt bé phËn (c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt tÝnh trªn tõng yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt), vµ nãi ®óng h¬n chñ yÕu lµ n¨ng suÊt lao ®éng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã mét sè ®Ò tµi khoa häc ®· nghiªn cøu hoÆc mét sè tµi liÖu ®· ®Ò cËp ®Õn chØ tiªu n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay viÖc nghiªn cøu vÒ ph−¬ng ph¸p luËn vµ ®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng tÝnh to¸n tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp trong thùc tÕ cßn nhiÒu bÊt cËp, n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp vÉn ch−a chÝnh thøc ®−îc ®−a vµo danh s¸ch c¸c chØ tiªu thèng kª kinh tÕ x· héi chñ yÕu cña n−íc ta. §Ó gãp phÇn lµm râ b¶n chÊt cña n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp còng nh− quan hÖ cña TFP víi c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt kh¸c; x¸c ®Þnh yªu cÇu ®¶m b¶o nguån sè liÖu còng nh− kh¶ n¨ng tÝnh to¸n tèc ®é t¨ng c¸c nh©n tè tæng hîp ë c¸c cÊp ®é kh¸c nhau cña ViÖt Nam, ViÖn Khoa häc Thèng kª tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi khoa häc “Nghiªn cøu tÝnh chØ tiªu tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp ë ViÖt Nam”. Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi gåm lêi nãi ®Çu, kÕt luËn vµ bèn phÇn: PhÇn mét: Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ n¨ng suÊt, c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn vµ thùc tÕ tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt ë ViÖt Nam; PhÇn hai: N¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp; PhÇn ba: TÝnh to¸n tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp cña c«ng nghiÖp ViÖt Nam; PhÇn bèn: TÝnh to¸n tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp trong toµn nÒn kinh tÕ quèc d©n cña ViÖt Nam. §Ò tµi ®· ®−îc hoµn thµnh nhê sî nç lùc cña Ban chñ nhiÖm ®Ò tµi cïng víi sù phèi hîp nghiªn cøu chÆt chÏ cña c¸c thµnh viªn thuéc ViÖn Khoa häc Thèng kª, Vô Thèng kª C«ng nghiÖp vµ X©y dùng, Vô HÖ thèng 6
Tµi kho¶n Quèc gia, Vô Thèng kª Tæng hîp, Côc Thèng kª Thµnh phè Hµ Néi, H¶i Phßng vµ mét sè ®¬n vÞ kh¸c ngoµi ngµnh Thèng kª. Nghiªn cøu vÒ n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp lµ mét vÊn ®Ò khã vµ phøc t¹p, h¬n n÷a c¸c tµi liÖu tham kh¶o vÒ vÊn ®Ò nµy ch−a nhiÒu ®Æc biÖt lµ thiÕu nh÷ng bµi viÕt, nh÷ng b¸o c¸o tr×nh bµy s©u s¾c vµ cã hÖ thèng vÒ n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp. Trong khu«n khæ mét ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc víi ®iÒu kiÖn tµi liÖu nh− trªn, ch¾c h¼n kÕt qu¶ nghiªn cøu kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ vµ sai sãt. Mong nhËn ®−îc sù gãp ý cña b¹n ®äc ®Ó chóng t«i hoµn thiÖn thªm. Ban chñ nhiÖm ®Ò tµi 7
PhÇn mét mét sè vÊn ®Ò chung vÒ n¨ng suÊt vµ thùc tÕ tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt ë ViÖt Nam 1.1. Kh¸i niÖm chung vÒ n¨ng suÊt vµ t¨ng n¨ng suÊt Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi ®ßi hái ph¶i cã ®ñ 3 yÕu tè tham gia: lao ®éng, ®èi t−îng lao ®éng vµ t− liÖu lao ®éng. Lao ®éng (con ng−êi) sö dông t− liÖu lao ®éng, c«ng cô lao ®éng, t¸c ®éng vµo ®èi t−îng lao ®éng ®Ó t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô nh»m ®¸p øng yªu cÇu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña c¸ nh©n còng nh− x· héi. Mèi t−¬ng quan - gi÷a mét bªn lµ lao ®éng, ®èi t−îng lao ®éng vµ t− liÖu lao ®éng ®−îc sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh vµ mét bªn lµ s¶n phÈm ®−îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh ®ã; ®−îc gäi lµ n¨ng suÊt. Theo ng«n ng÷ hiÖn ®¹i, phÇn lao ®éng + ®èi t−îng lao ®éng + t− liÖu lao ®éng ®· sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−îc gäi lµ “®Çu vµo”. Cßn s¶n phÈm kÕt qu¶ s¶n xuÊt ®−îc t¹o ra t−¬ng øng víi ®Çu vµo ®· ®−îc sö dông gäi lµ “®Çu ra”. N¨ng suÊt chÝnh lµ quan hÖ so s¸nh gi÷a ®Çu ra vµ ®Çu vµo. VËy n¨ng suÊt hiÓu mét c¸ch kh¸i qu¸t nhÊt chÝnh lµ quan hÖ so s¸nh gi÷a ®Çu ra vµ ®Çu vµo. Mèi quan hÖ tÝch sè gi÷a ®Çu ra vµ ®Çu vµo nµy ®−îc thÓ hiÖn d−íi c«ng thøc sau: × §Çu ra = N¨ng suÊt §Çu vµo HoÆc: §Çu ra : §Çu vµo = N¨ng suÊt ; (1.1) Tõ xa x−a, loµi ng−êi ®· mong muèn lµm viÖc “ngµy mét tèt h¬n”, “h«m nay tèt h¬n h«m qua, ngµy mai tèt h¬n h«m nay”. §ã lµ −íc m¬ tù nhiªn, lµ ham mª b¶n chÊt nhÊt cña con ng−êi; ®ã lµ niÒm tin, hy väng, lµ ®éng lùc néi t©m cña mçi con ng−êi, th«i thóc con ng−êi t×m mäi c¸ch ®Ó lµm viÖc sao cho ®¹t kÕt qu¶ nhiÒu h¬n, cã n¨ng suÊt cao h¬n, víi chÊt l−îng tèt h¬n, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé kh«ng ngõng cña nh©n lo¹i. 8
Tuy nhiªn kh¸i niÖm vÒ n¨ng suÊt ®−îc h×nh thµnh muén h¬n vµ còng cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña nã, tõ thÊp lªn cao, tõ gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p vµ ®−îc hoµn chØnh dÇn. Khi cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp lÇn thø nhÊt b¾t ®Çu (kho¶ng cuèi thÕ kû thø 18), cuéc c¸ch m¹ng trong kü thuËt s¶n xuÊt thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao ®éng c¬ giíi, chuyÓn tõ c«ng tr−êng thñ c«ng sang c«ng x−ëng s¶n xuÊt, vµ còng chÝnh tõ ®ã xuÊt hiÖn nÒn s¶n xuÊt ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ, më réng ph©n c«ng lao ®éng x· héi, th× nÒn c«ng nghiÖp ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn nh¶y vät, “kh¶ n¨ng, hiÖu qu¶” cña s¶n xuÊt ®¹t tr×nh ®é cao h¬n h¼n tr−íc ®ã, th× thuËt ng÷ n¨ng suÊt còng ®−îc b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. Vµ còng ph¶i tr¶i qua mét thÕ kû míi h×nh thµnh râ nÐt víi ý nghÜa th«ng th−êng lóc ®ã nh− lµ mét “kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña con ng−êi” - n¨ng suÊt chØ cã giíi h¹n chñ yÕu vµ ®ång nhÊt víi n¨ng suÊt lao ®éng. §iÒu quan t©m hµng ®Çu trong vÊn ®Ò n¨ng suÊt lµ tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ quan s¸t n¨ng suÊt trong tr¹ng th¸i ®éng, tõ ®ã ®¸nh gi¸ ®−îc ®éng th¸i cña mét hiÖn t−îng, mét qu¸ tr×nh, ®éng th¸i cña sù t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn. T¨ng n¨ng suÊt lµ t¨ng thªm kÕt qu¶ ®Çu ra tõ mét ®¬n vÞ ®Çu vµo hoÆc gi¶m ®i chi phÝ ®Çu vµo ®Ó t¹o ra mét ®¬n vÞ ®Çu ra. C¸c quan ®iÓm cña Marx lµ “®¸nh gi¸ tr×nh ®é mét nÒn s¶n xuÊt x· héi kh«ng ph¶i xem xÐt lµ s¶n xuÊt c¸i g× mµ lµ s¶n xuÊt nh− thÕ nµo”, “mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi míi thay thÕ cho mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt cò, khi nã t¹o ra mét n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao h¬n”. §iÒu nµy ®· gãp phÇn to lín h×nh thµnh kh¸i niÖm n¨ng suÊt vµ sö dông nã nh− mét th−íc ®o tr×nh ®é s¶n xuÊt. H¬n thÕ n÷a cßn ®i s©u tÝnh to¸n, ph©n tÝch ®−îc ¶nh h−ëng cô thÓ cña tõng yÕu tè ®Õn møc t¨ng vµ tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt, thÊy ®−îc yÕu tè nµo lµm t¨ng nhiÒu, yÕu tè nµo lµm t¨ng Ýt, tõ ®ã cã biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m tiÕp tôc lµm cho n¨ng suÊt kh«ng ngõng ®−îc t¨ng lªn. Cã nhiÒu yÕu tè lµm t¨ng n¨ng suÊt, song cã thÓ quy vÒ mét sè lo¹i nh©n tè chñ yÕu sau: 9
1. Nhu cÇu tiªu dïng cña x· héi: §©y lµ yÕu tè liªn quan ®Õn khèi l−îng vµ c¬ cÊu s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. Tiªu dïng cµng nhiÒu víi chÊt l−îng cµng cao cµng ®ßi hái nh÷ng s¶n phÈm lµm ra víi chÊt l−îng tèt h¬n (tøc lµ cã gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông cao h¬n) th× sÏ kÝch thÝch s¶n xuÊt m¹nh h¬n, sö dông vèn vµ lao ®éng tèt h¬n. Ng−îc l¹i nÕu nhu cÇu tiªu dïng gi¶m ®i sÏ ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông nguån vèn vµ lao ®éng, vµ do ®ã mµ n¨ng suÊt sÏ gi¶m ®i. Nãi c¸ch kh¸c môc ®Ých cuèi cïng cña s¶n xuÊt lµ tiªu dïng, nªn tiªu dïng lµ môc tiªu, lµ nh©n tè kÝch thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn. HiÖn nay n−íc ta cã chñ tr−¬ng kÝch cÇu, ®ã còng chÝnh lµ ®Ó gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt chung cña x· héi. 2. YÕu tè vÒ khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ: Nãi ®Õn yÕu tè nµy lµ nãi ®Õn hiÖu qu¶ vµ tÝnh hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh c¶i tiÕn s¶n xuÊt, nghiªn cøu vµ øng dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc tiªn tiÕn, kü thuËt hiÖn ®¹i øng dông c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt kinh doanh; nãi ®Õn quan ®iÓm lµm viÖc vµ tæ chøc bé m¸y qu¶n lý, nãi ®Õn qu¸ tr×nh hîp lý ho¸ s¶n xuÊt, víi kh¶ n¨ng kü thuËt cao t¹o ra ®−îc ®éng c¬ thóc ®Èy lùc l−îng lao ®éng vµ qu¸ tr×nh qu¶n lý cã hiÖu qu¶ h¬n, t¹o ra ®−îc nhiÒu gi¸ trÞ t¨ng thªm cña s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô h¬n, cã chÊt l−îng tèt h¬n, ®ång thêi s¶n xuÊt mang tÝnh c¹nh tranh cao h¬n. 3. YÕu tè gi¸o dôc vµ ®µo t¹o: C«ng t¸c gi¸o dôc ®µo t¹o, nh»m n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸, trang bÞ thªm kiÕn thøc vµ tr×nh ®é tay nghÒ cho ng−êi lao ®éng. Ng−êi lao ®éng cã tr×nh ®é cao h¬n vÒ tay nghÒ, sÏ tiÕp thu thµnh tùu khoa häc tiªn tiÕn còng nh− sö dông kü thuËt hiÖn ®¹i thuËn tiÖn h¬n, vµ do ®ã lµm viÖc sÏ cã hiÖu qu¶ h¬n, tøc lµ sÏ t¹o ®−îc nhiÒu s¶n phÈm h¬n, cã chÊt l−îng cao h¬n. 4. YÕu tè x¾p xÕp l¹i c¬ cÊu s¶n xuÊt: Sù x¾p xÕp l¹i c¬ cÊu s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ ®ßi hái sù di chuyÓn lao ®éng tõ c¸c ngµnh cã n¨ng suÊt thÊp ®Õn nh÷ng ngµnh cã n¨ng suÊt cao h¬n cña nÒn kinh tÕ, vµ nh− vËy sÏ ®−a ®Õn n¨ng suÊt chung cña nÒn kinh tÕ sÏ t¨ng lªn. Ph©n c«ng lao ®éng hîp lý lµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng−êi lao ®éng ®i s©u vµo tõng lo¹i c«ng viÖc, phï hîp víi kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn cña hä, ®Ó hä lµm viÖc cã n¨ng suÊt cao h¬n. 10
5. C¸c yÕu tè g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn: §ã lµ khÝ hËu, ®é ph× nhiªu cña ®Êt ®ai, rõng, biÓn hµm l−îng cña quÆng má, tr÷ l−îng cña c¸c má, ®iÒu kiÖn m«i tr−êng lµm viÖc,… C¸c yÕu tè nµy thuËn lîi hay khã kh¨n sÏ ¶nh h−ëng tèt hay kh«ng tèt ®Õn n©ng cao n¨ng suÊt. Tuy nhiªn viÖc thèng kª vµ ph©n tÝch c¸c nh©n tè cÊu thµnh møc t¨ng vµ tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt lµ mét vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p v× nã cã mét sè yÕu tè ch−a cã thÓ hoÆc kh«ng thÓ ®Þnh l−îng ®−îc, cÇn xem xÐt ë c¸c néi dung tiÕp sau. 1.2. Kh¸i niÖm míi vÒ n¨ng suÊt a. Kh¸i niÖm HiÖn nay ®Þnh nghÜa vÒ n¨ng suÊt ®−îc coi lµ cã c¬ së khoa häc vµ hoµn chØnh nhÊt lµ ®Þnh nghÜa do Uû ban N¨ng suÊt thuéc Héi ®ång N¨ng suÊt chi nh¸nh Ch©u ¢u häp t¹i Roma n¨m 1959 vµ ®−îc c¸c n−íc thõa nhËn vµ ¸p dông, víi néi dung nh− sau: Tr−íc hÕt, n¨ng suÊt lµ mét tr¹ng th¸i t− duy. §ã lµ phong c¸ch nh»m t×m kiÕm sù c¶i thiÖn kh«ng ngõng nh÷ng g× ®ang tån t¹i; §ã lµ sù kh¼ng ®Þnh r»ng ng−êi ta cã thÓ lµm cho h«m nay tèt h¬n h«m qua vµ ngµy mai sÏ tèt h¬n h«m nay; h¬n thÕ n÷a, nã ®ßi hái nh÷ng sù lç lùc kh«ng ngõng ®Ó thÝch øng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn lu«n lu«n thay ®æi vµ viÖc ¸p dông c¸c lý thuyÕt vµ ph−¬ng ph¸p míi; nã lµ niÒm tin v÷ng ch¾c vÒ sù tiÕn bé cña nh©n lo¹i. b. C¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Þnh nghÜa míi 1) Do c¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt - c«ng nghÖ cã b−íc ph¸t triÓn míi, nhanh chãng, v−ît bËc, c¸c quèc gia, c¸c d©n téc cã ®iÒu kiÖn xÝch l¹i gÇn nhau ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi theo xu h−íng toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸, tù do th−¬ng m¹i, víi sù c¹nh tranh gay g¾t, quyÕt liÖt dµnh −u thÕ vÒ chÊt l−îng, vÒ thêi gian, vÒ chi phÝ,… §Ó tr¸nh mäi hiÓm ho¹ vµ nguy c¬ tôt hËu, khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp, nî nÇn, ph©n ho¸ giµu nghÌo, huû ho¹i m«i tr−êng,… c¸c nhµ s¶n xuÊt, kinh doanh vµ qu¶n lý ph¶i tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ tæng thÓ cña s¶n xuÊt vµ qu¶n lý lµm 11
cho ph¸t triÓn kinh tÕ, cuèi cïng lµ ph¶i h−íng vµo gi¶i quyÕt ®−îc c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ m«i tr−êng, n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng. 2) ý nghÜa thùc tiÔn cña n¨ng suÊt theo ®Þnh nghÜa míi lµ nã lu«n lu«n h−íng con ng−êi tr−íc hÕt b»ng trÝ tuÖ vµ ãc s¸ng t¹o tíi c¸i míi, c¸i hoµn thiÖn víi quyÕt t©m cao, víi kh¸t väng m¹nh mÏ kh«ng tù m·n víi nh÷ng g× ®· cã, ph¶i chÊp nhËn thay ®æi. Ngµy nay trÝ tuÖ ®· trë thµnh mét lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ cã nhiÒu −u thÕ: Kh«ng bao giê c¹n kiÖt, cµng sö dông cµng giµu thªm. §ã lµ “thø cña c¶i” bÊt kú ë ®©u, dï lµ nh÷ng n−íc yÕu vµ nghÌo ®Òu cã thÓ cã vµ chiÕm ®o¹t ®−îc. c. Thùc chÊt cña kh¸i niÖm míi vÒ n¨ng suÊt Thùc chÊt cña kh¸i niÖm míi vÒ n¨ng suÊt lµ ®Þnh h−íng chñ yÕu theo kÕt qu¶ ®Çu ra. §©y lµ −u ®iÓm næi bËt, kh¸c biÖt so víi kh¸i niÖm truyÒn thèng (chñ yÕu h−íng vµo c¸c yÕu tè ®Çu vµo, ®Æc biÖt lµ nh©n tè lao ®éng). Kh¸i niÖm míi bao hµm néi dung trong khi coi träng sö dông hîp lý c¸c yÕu tè ®Çu vµo víi suÊt tiªu hao lao ®éng vµ nguyªn vËt liÖu thÊp vµ hµm l−îng trÝ tuÖ - khoa häc c«ng nghÖ ngµy cµng cao, th× ph¶i ®Æc biÖt coi träng ®Ó t¨ng khèi l−îng ®Çu ra ®ång thêi víi t¨ng chÊt l−îng ®Çu ra, coi t¨ng chÊt l−îng ®Çu ra lµ cùc kú quan träng. C¸i míi trong kh¸i niÖm vÒ n¨ng suÊt theo ng«n ng÷ thèng kª nãi mét c¸ch cô thÓ lµ t¨ng n¨ng suÊt. NÕu nh− tr−íc ®©y khi nãi ®Õn t¨ng n¨ng suÊt cã thÓ hiÖn theo 2 gãc ®é: T¨ng sè l−îng ®Çu ra trªn mét ®¬n vÞ ®Çu vµo hoÆc gi¶m ®Çu vµo trªn mét ®¬n vÞ ®Çu ra; th× ngµy nay nãi vÒ t¨ng n¨ng suÊt tÊt nhiªn còng ph¶i nãi ®Õn yªu cÇu gi¶m ®Çu vµo trªn mét ®¬n vÞ ®Çu ra, nh−ng quan träng h¬n lµ tæng sè ®Çu ra ph¶i t¨ng lªn, t¨ng nhanh h¬n tæng sè ®Çu vµo, nh»m tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng ngµy cµng nhiÒu s¶n phÈm, tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña d©n c−, t¹o thªm viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng. Nãi c¸ch kh¸c t¨ng n¨ng suÊt kh«ng chØ t¨ng thªm kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña mét ®¬n vÞ ®Çu vµo mµ cßn ph¶i t¨ng thªm ngµy cµng nhiÒu sè ®¬n vÞ cã møc n¨ng suÊt cao. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ t¨ng n¨ng suÊt kh«ng ®−îc phÐp rót bít viÖc lµm, mµ ng−îc l¹i t¨ng n¨ng suÊt ph¶i g¾n liÒn víi t¨ng viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng. 12
VÝ dô 1: XÐt chØ tiªu n¨ng suÊt lao ®éng qua sè liÖu (sè liÖu gi¶ ®Þnh) nh− b¶ng 1.1. B¶ng 1.1. So s¸nh n¨ng suÊt lao ®éng gi÷a hai tr−êng hîp Kú b¸o c¸o (nghiªn cøu) So s¸nh (%) Kú gèc ChØ tiªu Tr−êng T r − êng Tr−êng Tr−êng (tr. ®) hîp 1 h îp 2 hîp 1 hîp 2 A 1 2 3 4=2:1 5=3:1 Gi¸ trÞ t¨ng thªm 20.000 19.200 28.800 96,00 144,00 1. Lao ®éng lµm viÖc 1.000 800 1.200 80,00 120,00 (ng−êi) 2. N¨ng suÊt lao ®éng 20 24 24 120,00 120,00 So s¸nh 2 tr−êng hîp t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng kú b¸o c¸o so víi kú gèc qua sè liÖu trªn nhËn thÊy: NÕu t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng chØ quan t©m chñ yÕu ®Õn t¨ng thªm s¶n phÈm lµm ra trªn mét ®¬n vÞ ®Çu vµo nh− quan niÖm truyÒn thèng cña n¨ng suÊt th× c¶ 2 tr−êng hîp t¨ng n¨ng suÊt theo vÝ dô trªn ®−îc xem nh− nhau v× cïng t¨ng 20%. Song cã kÕt hîp xÐt ®Õn ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt cuèi cïng vµ yÕu tè ®Çu vµo ta thÊy r»ng tr−êng hîp 2 cã kÕt qu¶ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng tèt h¬n h¼n tr−êng hîp 1 v× cïng cã tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt nh− nhau (20%) nh−ng cã gi¸ trÞ t¨ng thªm t¨ng 44% v× lao ®éng t¨ng 20% (trong khi ®ã tr−êng hîp 1 gi¸ trÞ t¨ng thªm gi¶m 4% v× lao ®éng gi¶m 20%) Khi nãi ®Õn n¨ng suÊt tÝnh theo gi¸ trÞ th× n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm, chÊt l−îng c«ng t¸c còng chÝnh lµ t¨ng n¨ng suÊt. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chç: cïng s¶n xuÊt ra sè l−îng s¶n phÈm nh− nhau, nh−ng nÕu trong ®ã tû träng s¶n phÈm cã chÊt l−îng cao t¨ng lªn th× còng chÝnh lµ gi¸ trÞ cña tæng sè s¶n phÈm t¨ng lªn, cho dï ®¬n gi¸ ®Ó tÝnh to¸n cho tõng lo¹i s¶n phÈm kh«ng thay ®æi. VÝ dô 2:ë mét ®¬n vÞ hai kú cïng s¶n xuÊt ra 100 s¶n phÈm. Trong ®ã kú I s¶n xuÊt 50 s¶n phÈm lo¹i A vµ 50 s¶n phÈm lo¹i B; Kú II s¶n xuÊt ra 80 s¶n phÈm lo¹i A vµ 20 s¶n phÈm lo¹i B. §¬n gi¸ s¶n phÈm lo¹i A lµ 100000®/1 s¶n phÈm vµ lo¹i B lµ 80000®/s¶n phÈm. Tõ sè liÖu trªn ta tÝnh ®−îc gi¸ trÞ s¶n phÈm cña 2 kú s¶n xuÊt nh− sau: 13
Kú I: (50 x 100) +(50 x 80) = 9000 (ngh×n ®ång) Kú II: (80 x 100) + (2 x 80) = 9600 (ngh×n ®ång). KÕt qu¶ tÝnh to¸n trªn cho thÊy c¶ hai kú cïng sè l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt nh− nhau (100 s¶n phÈm), nh−ng kú II cã sè s¶n phÈm cã chÊt l−îng cao nhiÒu h¬n (80 so víi 50) nªn ®· cã gi¸ trÞ s¶n phÈm cao h¬n 600 ngh×n ®ång (9600-9000) cho dï ®¬n gi¸ tõng lo¹i s¶n phÈm riªng biÖt kh«ng thay ®æi. Gi¸ trÞ s¶n phÈm (kÕt qu¶ ®Çu ra) t¨ng lªn sÏ lµm cho n¨ng suÊt t¨ng lªn khi ®Çu vµo kh«ng thay ®æi. Song ph¶i thÊy c¸i míi cña n¨ng suÊt quan hÖ víi yÕu tè chÊt l−îng trong giai ®o¹n kinh tÕ thÞ tr−êng kh¸c víi trong giai ®o¹n kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung lµ ë chç: Trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, s¶n phÈm s¶n xuÊt ra theo kÕ ho¹ch vµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt còng ®−îc ph©n phèi theo kÕ ho¹ch, chÊt l−îng s¶n phÈm ®−îc c«ng nhËn chñ yÕu sau khi ®· cã kiÓm nghiÖm kü thuËt “gäi lµ OTK” ë n¬i s¶n xuÊt, vµ ch−a tÝnh to¸n ®Çy ®ñ ®Õn yÕu tè ng−êi tiªu dïng; cßn trong c¬ chÕ thÞ tr−êng chÊt l−îng s¶n phÈm chñ yÕu do ng−êi tiªu dïng ®¸nh gi¸ vµ thõa nhËn, cã nghÜa lµ chÊt l−îng s¶n phÈm do thÞ tr−êng c«ng nhËn. Bëi v× trong c¬ chÕ thÞ tr−êng th× viÖc t¨ng n¨ng suÊt kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc thóc ®Èy chñ doanh nghiÖp c¶i tiÕn vµ ®æi míi c«ng nghÖ, ng−êi lao ®éng ph¶i tù n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, tay nghÒ, mµ ph¶i tÝnh ®Õn c¶ yÕu tè kh¸ch hµng (ng−êi tiªu dïng). S¶n phÈm cã chÊt l−îng tèt sÏ ®−îc ng−êi tiªu dïng chÊp nhËn, s¶n phÈm ®−îc tiªu thô nhanh h¬n, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, khuyÕn khÝch ®−îc s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ t¹o ra n¨ng suÊt ngµy cµng cao, ng−êi lao ®éng sÏ ®−îc tr¶ l−¬ng cao h¬n vµ chñ doanh nghiÖp sÏ thu vÒ phÇn lîi nhuËn nhiÒu h¬n,… vµ hä sÏ kh«ng ngõng c¶i tiÕn kü thuËt, n©ng cao tay nghÒ,… vµ chÊt l−îng s¶n phÈm sÏ l¹i ®−îc c¶i tiÕn tèt h¬n n÷a theo yªu cÇu thÞ tr−êng,v.v… qu¸ tr×nh nµy sÏ ®−îc ph¸t triÓn kh«ng ngõng. V× vËy trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng viÖc t¨ng n¨ng suÊt b»ng c¸ch n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm ph¶i lµ sù kÕt hîp chÆt chÏ cña c¶ 3 nh©n tè: Chñ doanh nghiÖp, ng−êi lao ®éng vµ ng−êi tiªu dïng. d. §Æc ®iÓm chñ yÕu cña kh¸i niÖm míi Kh¸i niÖm míi vÒ n¨ng suÊt cã ®Æc ®iÓm chñ yÕu lµ mét kh¸i niÖm ®éng, tæng hîp, ®a yÕu tè, lu«n lu«n thay ®æi trong mèi quan hÖ víi b¶n chÊt 14
vµ m«i tr−êng kinh tÕ - x· héi cô thÓ, trong ®ã c¸c c¸ nh©n, tæ chøc, ®¬n vÞ,… tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. §ã chÝnh lµ tr¹ng th¸i tæng hîp cña phong c¸ch ho¹t ®éng cña con ng−êi, cña c¸c tæ chøc kinh tÕ - x· héi. N¨ng suÊt theo c¸ch tiÕp cËn míi ph¶n ¸nh ®ång thêi tÝnh hiÖu qu¶, hiÖu lùc, chÊt l−îng, ®æi míi cña qu¸ tr×nh vµ chÊt l−îng cuéc sèng ë mäi cÊp ®é kh¸c nhau: c¸ nh©n, t− nh©n, doanh nghiÖp, ngµnh s¶n phÈm, ngµnh kinh tÕ, quèc gia, khu vùc, quèc tÕ,… N¨ng suÊt ®−îc h×nh thµnh víi sù tham gia ®ãng gãp cña tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng trong mét chuçi c¸c giai ®o¹n liªn quan tõ nghiªn cøu, kh¶o s¸t, thiÕt kÕ, tiÕp thÞ, s¶n xuÊt thö, s¶n xuÊt s¶n phÈm hoµn chØnh, cung øng cho ng−êi tiªu dïng, sö dông, b¶o hµnh, b¶o d−ìng, söa ch÷a …theo nh÷ng ®ßi hái cao h¬n, míi h¬n cña kh¸ch hµng. Víi ®Æc ®iÓm chñ yÕu nµy N¨ng suÊt ®· trë thµnh c«ng cô qu¶n lý, mét th−íc ®o cña sù ph¸t triÓn. 1.3. Mét sè chØ tiªu n¨ng suÊt chñ yÕu tÝnh theo gi¸ trÞ Nh− ta ®· biÕt n¨ng suÊt (nãi cô thÓ h¬n lµ møc n¨ng suÊt) b»ng mét chØ tiªu ®Çu ra chia cho ®Çu vµo. ChØ tiªu ®Çu ra lµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt cã thÓ tÝnh b»ng s¶n phÈm hiÖn vËt hoÆc b»ng gi¸ trÞ nh− gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm, lîi nhuËn,v.v... ë ®©y chóng t«i chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè chØ tiªu n¨ng suÊt tÝnh b»ng gi¸ trÞ vµ còng giíi h¹n ë c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm hoÆc gi¸ trÞ s¶n xuÊt. ChØ tiªu ®Çu vµo cã thÓ biÓu hiÖn d−íi d¹ng chi phÝ hoÆc d−íi d¹ng nguån lùc; cã thÓ chØ tÝnh riªng cho tõng yÕu tè ®Çu vµo hoÆc tæng hîp chung c¸c yÕu tè ®Çu vµo. NÕu xÐt theo tÝnh chÊt cña yÕu tè ®Çu vµo ta sÏ cã n¨ng suÊt tÝnh theo chi phÝ (b»ng ®Çu ra lµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt chia cho ®Çu vµo d−íi d¹ng chi phÝ nh− chi phÝ vËt chÊt, chi phÝ sö dông lao ®éng hoÆc tæng chi phÝ vËt chÊt vµ lao ®éng), vµ n¨ng suÊt tÝnh theo nguån lùc (b»ng ®Çu ra lµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt chia cho c¸c yÕu tè nguån lùc nh− vèn s¶n xuÊt, lao ®éng lµm viÖc hoÆc tæng vèn s¶n xuÊt vµ lao ®éng). 15
NÕu xÐt theo ph¹m vi tÝnh to¸n cña yÕu tè ®Çu vµo sÏ cã n¨ng suÊt bé phËn (b»ng chØ tiªu ®Çu ra lµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt chia cho tõng bé phËn cña yÕu tè ®Çu vµo nh− chi phÝ vËt chÊt, vèn s¶n xuÊt, lao ®éng.v.v...) vµ n¨ng suÊt tæng hîp chung (b»ng chØ tiªu ®Çu ra lµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt chia cho tæng c¸c yÕu tè ®Çu vµo nh− chi phÝ vËt chÊt céng víi chi phÝ sö dông lao ®éng hoÆc vèn s¶n xuÊt céng víi sè l−îng lao ®éng). Khi ®em so s¸nh mét chØ tiªu ®Çu ra víi mét chØ tiªu ®Çu vµo sÏ ®−îc mét chØ tiªu n¨ng suÊt (nãi cô thÓ lµ møc n¨ng suÊt). Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i so s¸nh bÊt kú mét chØ tiªu ®Çu ra víi mét chØ tiªu ®Çu vµo nµo còng ®−îc mét chØ tiªu n¨ng suÊt hîp lý mµ tuú thuéc vµo yªu cÇu nghiªn cøu vµ ®Æc ®iÓm cña c¸c chØ tiªu ®Çu ra vµ ®Çu vµo ®Ó lùa chän cÆp chØ tiªu ®Ó so s¸nh nh»m t¹o ra chØ tiªu n¨ng suÊt cã ý nghÜa. Ta gäi: + ChØ tiªu kÕt qu¶ s¶n xuÊt lµ Q + ChØ tiªu ®Çu vµo lµ chi phÝ: - Chi phÝ vËt chÊt lµ C - Chi phÝ sö dông lao ®éng lµ V + ChØ tiªu ®Çu vµo lµ nguån lùc: - Vèn s¶n xuÊt K - Lao ®éng lµm viÖc L. SÏ h×nh thµnh ®−îc c¸c c«ng thøc tÝnh mét sè chØ tiªu n¨ng suÊt theo c¸ch ph©n lo¹i trªn nh− b¶ng 1.2. 16
B¶ng 1.2. Mét sè chØ tiªu n¨ng suÊt chñ yÕu tÝnh b»ng gi¸ trÞ ph©n theo tÝnh chÊt vµ ph¹m vi cña chØ tiªu ®Çu vµo C«ng thøc Tªn gäi chØ tiªu tÝnh 1. N¨ng suÊt tÝnh theo chi phÝ a. N¨ng suÊt bé phËn: KÕt qu¶ s¶n xuÊt lµm ra tõ Q PC = - Theo chi phÝ vËt chÊt 1 ®¬n vÞ chi phÝ vËt chÊt C (PC) KÕt qu¶ s¶n xuÊt lµm ra tõ Q Pv = - Theo chi phÝ sö dông lao ®éng. 1 ®¬n vÞ chi phÝ vÒ lao V ®éng (Pv) Q N¨ng suÊt tæng hîp chung PV = b. N¨ng suÊt tæng hîp chung C+V theo chi phÝ (PV) 2. N¨ng suÊt tÝnh theo nguån lùc a. N¨ng suÊt bé phËn: Q PK = - TÝnh theo vèn s¶n xuÊt N¨ng suÊt vèn (PK) K Q PL = - TÝnh theo lao ®éng. N¨ng suÊt lao ®éng (PL) L Q N¨ng suÊt tæng hîp chung P= b. N¨ng suÊt tæng hîp chung. K+L theo nguån lùc (P) 1.4. C¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña n¨ng suÊt Th«ng th−êng khi nãi ®Õn n¨ng suÊt ng−êi ta th−êng nãi ®Õn møc n¨ng suÊt ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch lÊy ®Çu ra chia cho ®Çu vµo nh− ®· tr×nh bµy ë trªn. Thùc tÕ, ®©y lµ mét h×nh thøc biÓu hiÖn vµ tÊt nhiªn lµ h×nh thøc biÓu hiÖn c¬ b¶n nhÊt cña n¨ng suÊt. Song nÕu chØ dõng l¹i ë ®ã th× ch−a ph¶n ¸nh hÕt néi dung cña n¨ng suÊt. §Ó nhËn thøc mét c¸ch ®Çy ®ñ s©u s¾c vÒ n¨ng suÊt, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn tiÕp cËn míi vÒ n¨ng suÊt, thèng kª ph¶i dïng ®Çy ®ñ c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña n¨ng suÊt: Møc n¨ng suÊt, 17
møc t¨ng n¨ng suÊt, tèc ®é ph¸t triÓn n¨ng suÊt, tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt, tû lÖ t¨ng lªn cña kÕt qu¶ s¶n xuÊt do n©ng cao n¨ng suÊt vµ tû phÇn ®ãng gãp cña n©ng cao n¨ng suÊt trong kÕt qu¶ s¶n xuÊt t¨ng lªn. D−íi ®©y lµ c«ng thøc tÝnh ph¶n ¸nh néi dung cô thÓ cña c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn ®ã. 1. Møc n¨ng suÊt Møc n¨ng suÊt lµ chØ tiªu c¬ b¶n ®Ó ®o kÕt qu¶ ®Çu ra ®−îc t¹o ra tõ mét ®¬n vÞ ®Çu vµo (ký hiÖu lµ P), nã biÓu hiÖn quan hÖ “th−¬ng sè” gi÷a ®Çu ra (ký hiÖu lµ Q) vµ ®Çu vµo (ký hiÖu lµ T): Q Ρ= ; (1.2) Τ ChØ tiªu møc n¨ng suÊt cho ta biÕt kÕt qu¶ s¶n xuÊt ®−îc t¹o ra tõ mét ®¬n vÞ ®Çu vµo lµ bao nhiªu, cao hay thÊp khi ®em so s¸nh so víi kú tr−íc hoÆc so s¸nh ®¬n vÞ nµy víi ®¬n vÞ kh¸c. VÒ mÆt tÝnh to¸n, møc n¨ng suÊt lµ chØ tiªu b×nh qu©n, lµ c¬ së ®Ó tÝnh to¸n d−íi tÊt c¶ c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn kh¸c cña nã. ChØ tiªu møc n¨ng suÊt cã gi¸ trÞ lu«n d−¬ng (P>0). 2. Møc t¨ng n¨ng suÊt Møc t¨ng n¨ng suÊt (ký hiÖu lµ ∆ Ρ ) lµ hiÖu sè gi÷a møc n¨ng suÊt kú b¸o c¸o (ký hiÖu lµ Ρ1 ) vµ møc n¨ng suÊt kú gèc (ký hiÖu lµ Ρ0 ): ∆ Ρ = Ρ1 − Ρ0 ; (1.3) ChØ tiªu møc t¨ng n¨ng suÊt nãi lªn møc ®é t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi cña møc n¨ng suÊt kú b¸o c¸o so víi kú gèc lµ bao nhiªu ®¬n vÞ. ChØ tiªu nµy cã gi¸ trÞ lµ 0, lín h¬n kh«ng hoÆc nhá h¬n kh«ng. Khi møc n¨ng suÊt kú sau so víi møc n¨ng suÊt kú tr−íc b»ng nhau, lín h¬n hay nhá h¬n. 3. Tèc ®é ph¸t triÓn n¨ng suÊt Tèc ®é ph¸t triÓn (cßn gäi lµ chØ sè ph¸t triÓn) n¨ng suÊt (ký hiÖu lµ Ι Ρ ) lµ quan hÖ th−¬ng sè gi÷a møc n¨ng suÊt kú b¸o c¸o Ρ1 vµ møc n¨ng suÊt kú gèc Ρ0 : Ρ1 ΙΡ = ; (1.4) Ρ0 18
ChØ tiªu nµy lu«n d−¬ng. Tèc ®é ph¸t triÓn n¨ng suÊt cho biÕt kú b¸o c¸o so víi kú gèc n¨ng suÊt t¨ng (gi¶m) bao nhiªu lÇn hoÆc b»ng bao nhiªu phÇn tr¨m. ChØ tiªu tèc ®é ph¸t triÓn sÏ lín h¬n 1 (>100%), nhá h¬n 1 (), nhá h¬n (), nhá h¬n (