Ngôn ngữ tác giả và ngôn ngữ nhân vật

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

376
lượt xem 79
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ở kiểu ngôn ngữ này, tác giả xưng "tôi" khi trình bày hay bàn luận về các vấn đề, sự kiện, hiện tượng,... được đề cập trong tác phẩm. "Cái tôi" này thường là "cái tôi" nhân chứng cho nên nó có tác dụng làm tăng độ xác thực, độ tin cậy của thông tin. Chính việc đàm thoại trực tiếp với độc giả từ danh tính của "cái tôi" cá nhân đầy cụ thể đã giúp cho tác giả thể hiện một cách tự do thái độ, tình cảm của mình. Vì lẽ đó, ngôn ngữ mang "cái tôi" trần...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ngôn ngữ tác giả và ngôn ngữ nhân vật

NGÔN NG TÁC GI VÀ NGÔN NG NHÂN V T TRONG TÁC PH M BÁO CHÍ Ngôn ng báo chí, n u xét t góc ch th phát ngôn, t n t i dư i hai d ng chính. ó là ngôn ng tác gi và ngôn ng nhân v t. I. NGÔN NG TÁC GI Ngôn ng tác gi chính là ngôn ng c a ngư i vi t, c a ch th sáng t o ra tác ph m. Nó bao g m hai ki u dư i ây: 1. Ngôn ng mang "cái tôi" tr n thu t c a tác gi ki u ngôn ng này, tác gi xưng "tôi" khi trình bày hay bàn lu n v các v n , s ki n, hi n tư ng,... ư c c p trong tác ph m. "Cái tôi" này thư ng là "cái tôi" nhân ch ng cho nên nó có tác d ng làm tăng xác th c, tin c y c a thông tin. Chính vi c àm tho i tr c ti p v i c gi t danh tính c a "cái tôi" cá nhân y c th ã giúp cho tác gi th hi n m t cách t do thái , tình c m c a mình. Vì l ó, ngôn ng mang "cái tôi" tr n thu t luôn ng p tràn c m xúc cá nhân. Ví d : "Th y tôi chưa tâm ph c kh u ph c, H. kéo tôi lên xe i th c t . êm Cà Mau nh n nh p quá. Nam thanh n tú d p dìu bên nhau trên nh ng chi c xe bóng loáng. N u không nh H. ch tôi d c quanh " ư ng èn vàng" có l gi này tôi ang "cày trên bàn vi t" mà không c m nh n ư c cu c s ng t t b t nơi thành ph cu i mi n c c Nam c a T qu c... Hai bên ư ng, quán n i quán, xe x p ch t c ư ng, âm thanh h n lo n t trong quán v ng ra, nh c não tình có, nh c Pop - Rap cũng có,...c thi nhau
m h t công su t làm k "Hai Lúa" như tôi ph i inh tai nh c óc." (Văn hoá ch nh t, 7 / 10 / 2001); "Ngư i tôi ư c nhu m b i sau m t ngày l n l i trên ư ng. Bù l i, tôi cũng g p ư c nhân v t mà mình c n. Phóng s "ông già mù bên d c C ng Tr i" ra it ó. Chuy n n u ch có v y thì ch ng còn gì nói. i v i nhà báo, vi t ư c m t bài như th là ã sư ng l m r i. Nhưng v i riêng tôi, tôi luôn ch m t ti ng v ng sau nh ng bài như th ." (Lao ng, 11 / 10 / 2001). Ngôn ng mang cái tôi tr n thu t c a tác gi thư ng giàu tính bi u c m nên r t sinh ng, d i vào lòng ngư i. Nó có th g p trong nhi u th lo i, nhưng ph bi n hơn c là phóng s , bút ký, ghi chép, v.v. 2. Ngôn ng không mang "cái tôi" tr n thu t c a tác gi Ki u ngôn ng này, n lư t mình, l i ư c th hi n dư i hai hình th c sau: a. Ngôn ng s ki n ây, tác gi ch c g ng miêu t , tư ng thu t các s ki n m t cách khách quan như chúng v n có trong th c ti n, không l rõ thái , tình c m c a mình. (Chúng tôi dùng t "c g ng" vì không th có s khách quan tuy t i, dù ó có là tác ph m báo chí thu c th lo i nào i chăng n a. Ch c n tác gi có m t ng thái ơn gi n là s p x p các thành t ngôn ng theo m t tr t t nào ó, là vô hình trung anh ta ã t o ra nh ng i m nh n khác nhau, và b ng vi c này, ã th hi n m t thái nh t nh c a mình i v i s ki n . Có l , do s c thái bi u c m trung tính c a ki u ngôn ng này mà nó ư c nhi u ngư i g i là "ngôn ng s ki n". Ví d : "Sáng 5. 10. t i Trung tâm Tri n lãm H i ch Vi t Nam (Gi ng Võ, Hà N i) khai m c H i ch Thương m i Hà N i 2001. H i ch trưng
bày, gi i thi u nh ng thành t u kinh t , văn hoá, xã h i, các ho t ng thương m i, quy ho ch phát tri n kinh t , các d án u tư c a thành ph . 130 doanh nghi p thu c các thành ph n kinh t c a thành ph Hà N i và hai nư c Trung Qu c, C ng hoà Pháp tham gia gi i thi u các s n ph m cơ khí, i n t , i n l nh, da gi y, d t may, hoá ư c, th công m ngh , công ngh th c ph m, nông s n ch bi n, hàng tiêu dùng...Trong th i gian di n ra h i ch , có các ho t ng bi u di n văn hoá, ngh thu t, trình di n, th i trang và h i th o. Ban t ch c bình xét, t ng thư ng Huy chương vàng cho nh ng s n ph m ch t lư ng cao, ư c ngư i tiêu dùng tín nhi m. H i ch m n h t ngày 11. 10 . " (Nhân dân, 6 / 10 / 2001); "Chính ph Pháp v a quy t nh tri n khai m t kho n vi n tr kh n c p tr giá 150.000 Phơ-răng (22.000 Ơ-rô) dành cho nh ng ngư i dân b lũ l t t i ng b ng sông C u Long. Kho n vi n tr này ư c tri n khai qua H i Ch th p s giúp mua g o ngay g i t i nhân dân vùng b thiên tai, nh t là nh ng gia ình c bi t khó khăn." (Hà N i m i, 5 / 10 / 2001). D dàng nh n th y, ngôn ng s ki n khá "khô khan", vì th , nó ch y u g p trong th lo i tin, là nơi s h p d n n m ngay trong s ki n ch không ph i cách th c bi u t b ng ngôn t . b.Ngôn ng bình giá Ki u ngôn ng này thư ng g p trong các d ng bài như bình lu n, phi m lu n, ti u ph m, .... ó, tác gi không xưng "tôi" khi phân tích, bình lu n các v n , s ki n, hi n tư ng,...Chính hình th c vô nhân xưng như v y ã làm cho các suy nghĩ, c m xúc c a anh ta tr nên khách quan hơn, b i l c gi có c m giác r ng ch th c a các suy nghĩ, c m xúc y không ch thu c v m t các nhân ơn l nào ó, mà thu c v c m t t p th , m t c ng ng, th m chí c m t xã h i.
Ví d : òn ngo i giao Trong khi M hùng h giáng òn quân s ch ng kh ng b Ap - ga - ni - xtan thì trên m t tr n ngo i giao, h liên ti p b hai ph n òn. Ngày 8. 10, khi ti p c phái viên M t i Ma - xê - ô - ni - a, Giêm Pa - iu, Th tư ng Ma - xê - ô - ni - a L. Giooc - ghi - ep - xki ã g i M là " tên kh ng b l n nh t th gi i ", Th tư ng còn nh ông Pa - iu chuy n t i T ng th ng G. Bu - sơ nguyên văn l i nh n xét này. Quá i ng c nhiên, ông Pa - iu ngay l p t c ã r i văn phòng c a Th tư ng Giooc - ghi -ep - xki (tin Hãng BETA). Cùng ngày 8.10, Xy - ri ã giành m t gh trong H i ng B o an Liên hi p qu c v i s ng h r ng rãi t các qu c gia trên th gi i (160 trong s 178 nư c tham gia ), b t ch p vi c M li t nư c này vào danh sách các qu c gia " b o tr kh ng b " (tin Hãng AP). Ngo i giao th t là thiên bi n v n hoá và l ch s có khi ngư i ta không nói ra s th t, có khi l i nói to c móng heo mà không kiêng n gì. bày t thái , có khi ngư i ta nói b ng l i, có khi l i b ng lá phi u mà lá phi u thì thư ng th t hơn l i nói . " (Nhân dân, 13 / 10 /2001). Nhân ây, có l cũng c n ph i nói thêm r ng, th ng ho c, trong các bài vi t có tính ch t bình lu n, n u có i t nhân xưng, thì ó thư ng là i t s nhi u "chúng ta" - m t i t có nhi m v khách quan hoá "cái tôi" ch quan c a tác gi . Ví d : "... Chúng ta không quên quá kh v i nh ng t i ác c a qu c M ã ch ng ch t trên t nư c ta. Kh ng quên nhưng chúng ta v n có th t m gác l i hư ng t i tương lai vì l i ích c a c hai nư c. Chúng ta có c
nhi u nghìn năm l ch s mà không c n n M , có c nhi u ch c năm chi n u và chi n th ng M cho nên hi n nay càng có b n lĩnh, trí tu và ti m l c m c a, h i nh p, làm i tác tin c y v i t t c các nư c, trong ó có M . Chúng ta tin r ng, nh ng chính sách ngang ngư c và phi lý, tr ng tr n và thâm c c a chính quy n M i v i t t c các nư c, trong ó có Vi t Nam, s ch gây b t l i và t n h i cho nư c M và nhân dân M . " (Nhà báo và Công lu n, s 38 / 2001). II. NGÔN NG NHÂN V T Ngôn ng nhân v t là ngôn ng c a nh ng i tư ng khác ngoài tác gi . Nó g m hai ki u chính dư i ây: 1. Ngôn ng nhân v t tr c ti p ó là nh ng l i nói ư c trích d n tr c ti p, xu t hi n trong nh ng tình hu ng àm tho i, ph ng v n. Xét theo hình th c xu t hi n, có th chia ngôn ng nhân v t tr c ti p thành hai d ng: a. Ngôn ng nhân v t là thành t c a cu c i tho i ây là cu c i tho i tr c ti p gi a nhân v t v i tác gi , nó th hi n vai trò c a tác gi như m t ngư i trong cu c, m t nhân ch ng áng tin c y c a s vi c. Trong trư ng h p này, l i nhân v t là ph n ng áp l i iv i phát ngôn trư c ó c a tác gi , vì th ương nhiên nó s b phát ngôn này ràng bu c c v hình th c l n n i dung. Ví d : "Tôi th dài, ôm th ng bé 4 tu i vào lòng: - Th ch cho cháu i th t sao? - Không! Ch nghĩ l i r i, riêng th ng này, ch nó l i". (An ninh th gi i cu i tháng, s 7 /2003)
b. Ngôn ng nhân v t là l i c tho i ây, nhân v t óng vai ngư i k chuy n. V m t bi u hi n, phát ngôn c a anh ta không ph i là thành t c a m t cu c i tho i (dù r ng trong th c t , nó hoàn toàn có th là ph n ng áp l i trư c m t phát ngôn nào ó c a tác gi , nói cách khác, nó có th ch là ph n n i c a m t cu c i tho i có nh ng thành t b lư c b t, b "chìm"). Hình th c c tho i như v y có tác d ng nh n m nh tính khách quan c a l i k và tính ch ng c a nhân v t. Bên c nh ó, nó cũng góp ph n tr u tư ng hoá vai trò c a cái "tôi" tác gi , g i c m giác là tác gi không can thi p vào ho t ng ngôn t c a nhân v t nh m nh hư ng nó i theo nh ng ý nào ó. Thông tin, nh th , tt i khách quan, xác th c cao nh t. Ví d : "Ch Lê Th G n không gi u ư c ni m vui khi vi c s n xu t c a làng hương ư c êm chèo mát mái gi a mùa ông: "... Ngh hương có cái tr c tréo khó ch u l m: su t mùa ông cho n gi a mùa xuân là kho ng th i gian bán ch y hàng, r a mà gi a lúc mình c n làm m nh, c n n ng phơi hương thì ông tr i l i mưa mi t nên làm ra cây hương kh nh c l m. Năm nay ông tr i thu n cho ngư i làm hương, làm răng mình không vui ư c”. (Sài Gòn gi i phóng, s 11/10/2003) V nguyên t c, ngôn ng nhân v t tr c ti p thư ng mang d u n cá nhân r t rõ nét. Nó th hi n khá y các c i m c a ch th phát ngôn: t gi i tính, tu i tác, quê quán cho n trình , ngh nghi p, tính cách,... T t nhiên, khi xu t hi n trên báo in, r t có th ngôn ng nhân v t ã m t i cái dáng v nguyên sơ như nó v n có trong i th c vì nó ã tr i qua s nhào n n dư i ngòi bút tác gi ho c biên t p viên. Còn ngôn ng nhân v t trên truy n hình hay phát thanh là b c tranh r t chân th c v con ngư i c a
anh ta, vì nó n v i ngư i nghe m t cách tr c ti p, không qua trung gian cho nên v n gi ư c nguyên v n các s c v cá nhân c a ngư i nói. Ví d : " i di n v i chúng tôi là m t ph n ch ng 60 tu i, tóc m b c, da tr ng xanh c m n ng, khuôn m t tròn, chi c kính en tr n i l con m t trái khép kín. M t ph i ch còn he hé không th y bi u hi n ph n x ánh sáng. Ch cư i bu n: - Răng bi t tui ây mà nhà báo tìm n? - Không i câu tr l i, ch ti p - Ngư i ta nói "giàu hai con m t", r a mà bên ni (ch m t trái) ã hai mươi năm nay t i h n. Còn bên ph i m i ngày m i m , vài năm nay cũng n th y chi n a." (Lao ng, 4 / 10 / 2001); "PV: - T i sao vài năm nay ông không óng phim? NSND Tr nh Th nh: - Tôi t ch i r t nhi u, c phim truy n hình l n qu ng cáo. 75 tu i, v n nhi u ngư i m i óng, quý quá ch , nhưng vì hai l : th nh t là ch t lư ng k ch b n không v a ý, th hai là s c kho (tôi b huy t áp cao và th n), không th ua theo t c làm phim chóng m t bây gi . Xưa, mình làm phim nh a, óng vài tháng m i xong, quen r i. Gi nhanh quá, có khi l i u, ch ng có th i gian nghiên c u nhân v t, ch n cách di n, ch nh n nhá cho nó có s c s ng. Mà khi nhân v t trong k ch b n l i m nh t, thì tôi cũng không th "g t" nó lên. Bi t không như ý, thì thà không nh n còn hơn. D ng l i úng lúc có cái hay c a nó." (Th thao và Văn hoá, 2 / 10 / 2001). Rõ ràng là ngôn ng nhân v t tr c ti p, n u ư c tác gi tái hi n m t cách trung thành (t t nhiên không vư t quá gi i h n mà s chu n m c cho phép) so v i nguyên g c, luôn mang nh ng c trưng r t rõ nét c a phong cách kh u ng . 2. Ngôn ng nhân v t gián ti p
ây là trư ng h p tác gi dùng l i c a mình di n tl in i dung các phát ngôn c a nhân v t. Ví d : "Ktam ang h c l p 7 trư ng PT Dân t c n i trú L c Dương thì b m b t nhà nhà gái n cư i. Không n b trư ng, xa b n bè th y cô thân thương và quan tr ng hơn Ktam mu n có cái ch sau này cu c s ng may ra v t v hơn. Sau nhi u ngày u tranh tư tư ng, n u không ch u vâng l i b m thì nhà gái s ph t, mà m c ph t không "bèo" chút nào: 2 con trâu m p và 3 cái ché, tính ra cũng m t vài ch c tri u ch có ít âu..." (Chuy n dư i chân núi Langbiang - SGGP, ngày 29/8/2003) "...V nhà, th ng Ha Klãi ư c canh gi c n th n vì h nhìn th y ngư i là nó khóc rú lên. Mãi n hơn m t tháng sau nó m i quen tr l i "ki u s ng con ngư i". Nó k r ng: hôm ó nó ang chơi v i ông n i phía sau nhà thì "con ma" t trong r ng sâu hi n ra và d n nó i. Vào r ng, nó ư c m t c p "v ch ng" vư n già hái trái cây cho ăn và b lá cho nó n m ng vào ban êm...C như th cho n ngày nó b dân làng phát hi n và b t v ..." (Lao ng, 25/11/2003) Ngôn ng nhân v t gián ti p g p ch y u trong phóng s , bút ký, ghi chép,..Nó m t m t làm cho gi ng i u c a tác ph m báo chí tr nên a d ng, linh ho t hơn; m t khác, th hi n vai trò t ch c các thành t n i dung c a tác gi rõ nét hơn. Vì như chúng ta u bi t, n u nh ng bài vi t thu c các th lo i trên có quá nhi u ngôn ng nhân v t tr c ti p thì chúng v a khô c ng, ơn i u (gi ng như di n àn nhân v t làm công vi c phát ngôn thu n tuý) l i v a làm lu m d u n sáng t o c a tác gi (tác gi ch bi t chép l i l i ngư i khác). Bên c nh ó, ngôn ng nhân v t gián ti p còn
t o ièu ki n cho tác gi b l thái , tình c m c a mình i v i s vi c, hi n tư ng ư c nói t i m t cách rõ ràng, công khai. Ngôn ng nhân v t có m t trong nhi u th lo i như ph ng v n, i tho i, phóng s , bút ký, chi chép,...V i m i th lo i, nó có vai trò và v trí riêng, và i u này th hi n rõ nét ngay trong "li u lư ng" s d ng. Ch ng h n, ph ng v n, ngôn ng nhân v t, do tính ch t c thù c a th lo i, luôn gi vai trò ch o, l n át hoàn toàn ngôn ng tác gi ; còn trong phóng s , ngư c l i, do ngôn ng nhân v t ch có ch c năng làm tăng xác th c c a thông tin và t o s sinh ng cho văn phong c a tác gi , cho nên nó thư ng chi m m t dung lư ng nh hơn nhi u so v i ngôn ng tác gi .1 Nhìn chung, v nguyên t c, trong các tác ph m báo chí, gi a ngôn ng tác gi và ngôn ng nhân v t luôn có s tách b ch và ngư i ta có th nh n di n chúng không m y khó khăn. Song bên c nh ó, cũng có không ít trư ng h p ranh gi i gi a ngôn ng tác gi và ngôn ng nhân v t b xoá nhoà. y là khi tác gi v n d ng tính ư c l v n c trưng cho bút pháp văn h c xây d ng tác ph m. Có th xem ti u ph m "L i c u xin c a r n" c a Tr n M nh H o là m t ví d i n hình: "Em là m t con r n h mang cv am i l y v ư c năm phút, thì thưưong thay, v em b phư ng b t r n n b t s ng cho vào bao t i xu t kh u sang Trung Qu c. Vì c gi l y gi ng nòi, em m i ch y th c m ng, xin t n n t i khu nuôi r n Tư Dư c Quân khu 9. Gi ây, em ch làm m t nhi m v duy nh t là cung c p n c c cho các bác làm thu c c u ngư i. Em xin thay m t cho hàng tri u con r n ang ch t u i trong các hũ rư u, hàng nghìn b n bè ang b c t ti t pha rư u trong ti c nh u, ho c ang b x th t xào lăn, cho hàng t , hàng t con r n m trong các bao t i kìn kìn ch ra biên gi i c u xin các bác ng hu di t loài r n chúng em.
Nhân mùa xuân con r n, em xin ư c có nh i tâm s như sau..." (An ninh th gi i, Xuân Tân t , 2001). Trong ti u ph m trên, t u n cu i ch có l i k c a m t con r n xưng ngôi th nh t "em". D dàng nh n th y v hình th c, ây là ngôn ng nhân v t, nhưng v b n ch t, ó l i là ngôn ng tác gi . Vì tác gi ã hoá thân vào nhân v t, nói v nh ng i u mà nhân v t ang trăn tr , suy tư nhưng khó nói ho c không th nói (v i c nghĩa en l n nghĩa bóng c a t này). Và chính cái ki u " óng vai" như v y ã giúp cho bài vi t, dù c p nh ng v n l n, v n có m t gi ng i u nh nhàng và m t dáng v sinh ng, h p d n. Trên ây là m t s suy nghĩ c a chúng tôi v ngôn ng tác gi và ngôn ng nhân v t trong tác ph m báo chí. Hy v ng, chúng s ph n nào giúp cho nh ng ai quan tâm có m t cái nhìn khái quát nh t v v n khá quan tr ng và thú v nhưng chưa ư c u tư nghiên c u úng m c này.