Nhận diện nhân vật Hoạn Thư trong "Đoạn trường tân thanh" của Nguyễn Du

Chia sẻ: Milu Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

73
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đoạn trường tân thanh (Truyện Kiều) có sức thu hút đặc biệt đối với giới nghiên cứu, phê bình văn học trong và ngoài nước. Bởi trong kiệt tác này, Nguyễn Du đã tái hiện được cả một thế giới với những nhân vật thật hơn cả người thật. Hoạn Thư là một trong số đó.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nhận diện nhân vật Hoạn Thư trong "Đoạn trường tân thanh" của Nguyễn Du

Nhận diện nhân vật Hoạn Thư trong "Đoạn trường tân thanh" của Nguyễn Du Đoạn trường tân thanh (Truyện Kiều) có sức thu hút đặc biệt đối với giới nghiên cứu, phê bình văn học trong và ngoài nước. Bởi trong kiệt tác này, Nguyễn Du đã tái hiện được cả một thế giới với những nhân vật thật hơn cả người thật. Hoạn Thư là một trong số đó. Sự phức tạp và tính đa diện của nhân vật này có phải là mâu thuẫn trong thế giới quan, nhân sinh quan của tác giả? Đ ã có rất nhiều nhận xét, đánh giá khác nhau và nhiều khi mâu thuẫn, đối lập nhau về Hoạn Th ư. Nhìn chung, những nghiên cứu này có thể chia làm hai hướng. Thứ nhất, Hoạn Thư được nhìn nhận như là một nhân vật phản diện và cùng với các nhân vật phản diện khác, Hoạn Thư là nguyên nhân làm cho Kiều phải gánh chịu bao nỗi bất hạnh. Như vậy thì về cơ bản, Hoạn Thư trong Đoạn trường tân thanh chỉ là một bản sao từ Kim Vân Kiều truyện. Các tác giả đều thống nhất với nhau rằng, Hoạn Thư là biểu tượng của cái ghen
khủng khiếp, một con người lắm mưu, nhiều kế, một kẻ ác độc đến tàn nhẫn, sẵn sàng chà đạp lên phẩm giá con người để trả mối tư thù. Ngược lại với cách nhìn trên, có một số nhà nghiên cứu lại coi Hoạn Thư cũng chỉ là một nhân vật bi kịch, một nạn nhân trong tác phẩm. Điều này được họ chứng minh khi chỉ ra sự sá ng tạo của Nguyễn Du trong các tình tiết, sự thay đổi tính chất mối quan hệ giữa Hoạn Thư, Thúy Kiều và Thúc Sinh trong Đoạn trường tân thanh. Đặc biệt, giữa Hoạn Thư và Thúy Kiều không tồn tại mối quan hệ đối lập mà họ là những người “tri âm, tri kỉ” của nhau. Như thế, bước sang Đoạn trường tân thanh, Hoạn Thư đã trở thành một con người mới. Nguyễn Du đã thể hiện tài năng xuất sắc của mình trong việc xây dựng thành công hình tượng nhân vật này. Vậy thì cuối cùng, Hoạn Thư là nhân vật phản diện hay bi kịch? Và điều đó có ý nghĩa như thế nào khi nghiên cứu Đoạn trường tân thanh của Nguyễn Du trong tương quan so sánh vớiKim Vân Kiều truyện? Thiển nghĩ, đó là câu hỏi không dễ trả lời trong một bài viết. Con ngư ời không thể tồn tại tách rời xã hội, nói cách khác c on ngư ời luôn p hải sống trong một môi tr ường nhất định và bản chất con người luôn đ ược bộc lộ t hông qua những mối quan hệ trong môi tr ường ấy. Mác nói: “Con người là t ổng hoà các mối quan hệ xã hội”. Nghĩa là, khi ta muốn t ìm hiểu bản chất một con ng ười c ụ thể thì cần phải xem xét đến những mối quan hệ x ã hội của con người đó. Con ngư ời trong văn học cũng luôn đ ược đặt trong những mối quan hệ phong p hú, phức tạp và qua đó, nhà văn s ẽ xây dựng cho nhân vật của mình những cuộc đời, số phận và tính cách khác nhau. Trong Đo ạn trường tân thanh, bên c ạnh Thúy Kiều, Hoạn Thư là một nhân vật có vị trí, vai trò đ ặc biệt quan trọng. Nhà nghiên cứu Đông Hồ từng nhận xét, nếu không có Hoạn Th ư thì Đo ạn trư ờng tân thanh sẽ “ sụt đi hết nửa phần giá trị”. Ông khẳng định Hoạn Thư là “một nhân vật lạ lùng kì t uyệt phi thường” và “ví phỏng không có vai trò c ủa Hoạn Thư thì quyển Truyện Kiều là một câu chuyện nhạt quá” (1). Nghiên c ứu về thân phận của Hoạn Th ư thì k hông gì bằng đặt nhân vật này trong mối quan hệ với Kiều và Thúc Sinh. Để làm thay đổi tính cách của Hoạn Thư, trước hết Nguyễn Du đã làm thay đổi tính cách của Thúc Sinh. Sang đến Đ oạn trường tân thanh, chàng Thúc không còn một chút chí khí nào (dù c ũng là ít ỏ i) như trong K im Vân Kiều truyện. Một
c hàng Thúc có đôi lúc cương cường biến mất để nhường chỗ cho một Thúc Sinh trí t uệ thấp kém, đớn hèn và bạc nhược. V ì vậy, Hoạn Thư trong Đ oạn trường tân thanh t rở nên bản lĩnh, thông minh, sắc sảo, “ thiệp thế biết điều” hơn rất nhiều so với Hoạn Thư trong nguyên tác. Việc lược bớt, đảo và thêm vào một số chi tiết cũng làm thay đổi tính cách của Hoạn Thư. Đ ến Đoạn trư ờng tân thanh, một Hoạn Thư nanh nọc và tàn ác đã đ ược thay thế bởi một Hoạn Th ư vị tha, độ lượng. Với việc lược đi một số t ình tiết biểu hiện sự ghê gớm, tàn độc của Hoạn Thư, Nguyễn Du đã c hứng tỏ ông rất đề cao tấm lòng liên tài, s ự tri ngộ, biết cảm thông, chia sẻ ở nhân vật này. Đây là điều khác nhau cơ b ản giữa Hoạn Thư trong Đoạn trường tân thanh và Hoạn Thư trong Kim Vân Kiều truyện. Từ việc thay đổi tính cách c ủa Hoạn Thư, Nguyễn Du đã làm thay đổi số phận c ủa nhân vật này. Bước sang Đ oạn trường tân thanh, Hoạn Thư đã trở thành một nhân vật bi kịch và để làm được điều này, Nguyễn Du đã thay đ ổi tính chất mối q uan hệ giữa Hoạn Thư và Thúc Sinh, Hoạn Thư vớ i Thúy Kiều. Q uan hệ vợ chồng giữa Thúc Sinh và Ho ạn Thư không hề b ình thường bởi trước hết đây là mối quan hệ mang tính đẳng cấp. Thúc Sinh ch ưa bao giờ là một người chồng theo đúng nghĩa của nó mà trong tay Hoạn Thư, trước sau anh ta cũng c hỉ là một con rối, một thằng hề mà thôi. S ự đối lập - t ương phản về tính cách giữa vợ chồng Thúc - Hoạn chưa phải là bi k ịch lớn nhất của Hoạn Th ư mà ở nàng còn một nỗi đắng cay hơn nhiều: đó là bi k ịch của người đàn bà có chồng mà không được chồng yêu, lại bị chồng lừa d ối và phụ bạc. Dưới ngòi bút Nguyễn Du, cuộc t ình Kiều - Thúc càng say đắm, nồng nàn và đẹp đẽ bao nhiêu thì tình c ảm vợ chồng Thúc - Hoạn lạt lẽo, vô vị bấy nhiêu. Đoạn Thúc Sinh từ biệt Thúy Kiều t hể hiện rõ nhất t ình cảm hai người dành cho nhau và đây có thể coi là một trong những đoạn thơ vào loại hay nhất Đoạn trường tân thanh : Người lên ngựa kẻ chia bào, Rừng phong thu đã nhu ộm m àu quan san. Dặm hồng bụi cuốn chinh an,
Trông người đã khuất mấy ng àn dâu xanh. Người về chiếc bóng năm canh, Kẻ đi muôn dặm một mình xa xôi. Vầng trăng ai xẻ làm đôi, Nửa in gối chiếc nửa soi dặm tr ư ờng. Kiều - Thúc chia tay trong một tâm trạng ngổn ngang, rối bời. Nỗi buồn trong Kiều da diết mà sâu lắng. Có thể nói, đây là cuộc chia tay đầy nước mắt. Phải về q uê thăm vợ đối với Thúc Sinh là một việc “vạn bất đắc dĩ”. Nếu nh ư Nguyễn Du đã dành biết bao câu thơ hay để đặc tả mối t ình Kiều - Thúc thì tình cảm vợ chồng Thúc - Hoạn sau bao ngày gặp lại chỉ được ông miêu tả trong một dòng lục bát: Lời tan hợp nỗi hàn huyên, Chữ tình càng mặn chữ duyên càng nồng. Tình cảm Thúc Sinh dành cho Hoạn Thư chỉ có bấy nhiêu. So với Thúy Kiều, Hoạn Thư quả thực rất thiệt thòi. Vì thông minh và nhạy cảm, Hoạn Thư lại ý thức rất rõ đ iều này và đó trở thành một nỗi đau thường trực trong nàng. Thúc Sinh yêu Kiều bao nhiêu thì đ iều đó càng chứng tỏ chàng phụ bạc Hoạn Thư bấy nhiêu. Khi từ biệt Kiều để về thăm vợ ch àng b ịn rịn, đau khổ bao nhiêu thì khi chia tay với Hoạn Thư chàng vui mừng, hạnh phúc bấy nhiêu: Được lời như cởi tấc son, Vó câu thẳng ruổi nư ớc non quê ngư ời. Trong tâm trạng ấy, khung cảnh thiên nhiên trước mắt Thúc Sinh bỗng trở nên rất đẹp và nên thơ: Long lanh đáy nư ớc in trời, Thành xây khói biếc non phơi bóng vàng. Thật tội nghiệp cho Hoạn Thư! N hư vậy, trong mối t ình tay ba Kiều - Thúc - Hoạn, Nguyễn Du dựng nên nhiều sự đối lập và sự đối lập ấy đã làm t ăng tính chất bi kịch ở Hoạn Thư.
Ở đoạn Kiều báo ân, báo oán, bằng cách lược bỏ một số chi tiết trong nguyên tác, Nguyễn Du đ ã đẩy bi kịch của Hoạn Thư lên tới đỉnh điểm. Đó là bi k ịch của người đ àn bà trong hoạn nạn bị chồng bỏ rơi. Trong K im Vân Kiều truyện, sau khi được Kiều báo ân, Thúc Sinh đ ã chủ động xin Thúy Kiều tha cho vợ m ình: “Kính bẩm phu nhân! Con vợ ngu xuẩn của tôi d ù muôn lần chết cũng là đáng t ội. Xong Thúc Thủ này đ ã đ ược phu nhân ân xá, vậy đối với vợ tôi, cũng xin rộng l òng từ bi, mở cho một con đ ường sống”(2). Khi b ị Thúy Kiều căn vặn, Thúc Sinh c òn dám nhắc lại ơ n c ũ của vợ mình dành cho Thúy Kiều để hi vọng cứu đ ược vợ: “Gác Quan Âm viết kinh, phu nhân q uên rồi à ?”(3). N hư thế, d ù sao chàng Thúc trong Kim Vân Kiều truyện vẫn c òn nh ớ đến t ình nghĩa vợ chồng, đến trách nhiệm làm chồng của mình. Lời nói của Thúc S inh vẫn còn hàm chứa t ình c ảm đối với Hoạn Thư. Trong Đo ạn trường tân thanh, Nguyễn Du đã d ựng nên một chàng Thúc k húm núm, sợ hãi đến thảm hại khi đ ược Kiều đền ơ n: Cho gươm m ời đế n Thúc lang, Mặt như chàm đổ, m ình d ường dẽ run. Khi nghe Kiều nói sẽ trị tội vợ mình: Vợ chàng quỷ quái tinh ma, Phen này kẻ cắp bà già gặp nhau. Kiến b ò mi ệng chén chưa lâu, Mưu sâu cũng trả nghĩa sâu cho vừa. Thúc Sinh chẳng những không dám mở mồm xin c ho vợ một câu mà chỉ c òn b iết sợ hãi: “ M ồ hôi ch àng đ ã nh ư mưa ư ớt đầm”. Ho ạn Thư phải một mình đ ối p hó với Kiều. Hành đ ộng này c ủa Thúc Sinh chứng tỏ chàng không nh ững là ngư ời hèn kém, nhu như ợc mà còn là k ẻ bạc t ình, b ạc nghĩa. Thúc đ ã b ỏ r ơi Ho ạn vào lúc g ian nguy nhất của cuộc đời nàng. Ho ạn Thư có chồng mà c ũng như không. Ông tơ đ ã xe duyên cho nàng cùng chàng Thúc c ũng là b ắt nàng phải gánh chịu một số p hận nghiệt ngã. Có người chồng như Thúc quả là điều đau đớn đối với Hoạn Th ư.
Bằng cách xây dựng lại mối quan hệ vợ chồng Thúc - Ho ạn trong Đ o ạn trư ờng tân t hanh, Nguyễn Du đ ã chứng tỏ Hoạn Th ư là một nhân vật bi kịch. Trong Đ o ạn t rư ờng tân thanh , Nguyễn Du từng viết: Đau đ ớn thay, phận đàn bà, Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung. Đó chính là lời khẳ ng đ ịnh, sự tổng kết đầy đau xót của Nguyễn Du về số p hận người phụ nữ trong xã hội cũ. Với hình tượng nhân vật Hoạn Thư trong tác p hẩm của mình, Nguyễn Du đ ã chứng minh quy luật ấy là đúng với bất k ì ai. Hoạn Thư là người rất hiểu Kiều, thông cảm cho ho àn cảnh của Kiều song không thể đối xử khác với Kiều. Nhà nghiên c ứu Đông Hồ từng khẳng định trong Đ oạn trường tân thanh, nhân vật tri kỉ nhất của Kiều chính là Hoạn Thư. Kim Trọng, Thúc Sinh và Từ Hải chỉ là những người t ương đ ắc với Thúy Kiều c òn người tri k ỉ thực sự với Kiều chỉ có mình Hoạn Thư. Hoạn Thư và Thúy Kiều chính là “hai ngư ời bạn tri kỉ” trong Truy ện Kiều. Họ rất thông cảm và chia sẻ với nhau vì đều là những người đ àn bà chịu kiếp chồng chung. Xét riêng về mặt này thì cả hai đều là nạn nhân. Và trong vai trò c ủa người vợ cả, Hoạn Thư thực sự thấu hiểu t ình cảnh ấy. Chính vì vậy, nàng luôn dành cho Kiều những t ình cảm tốt đẹp và cách đ ối xử tốt nhất có thể. Từ chỗ tri kỉ, Hoạn Thư đã có s ự tri ngộ, gia ân với nàng Kiều. Hiểu r õ một người, trong lòng lại chất chứa đầy sự cảm thông v à yêu mến người ấy mà vẫn phải hành xử với nhau như kẻ thù. Tri ngộ, gia ân nhưng bề ngoài phải tỏ ra lạnh lùng và tàn nhẫn, Hoạn Thư không được sống đúng là mình, luôn phải k ìm nén, phải giết c hết những t ình cảm thật trong lòng mình. Đó chính là bi k ịch của Hoạn Thư trong mối quan hệ với Thúy Kiều. Trong những giờ phút đ ược sống thật với mình, sống đ úng là mình với Kiều, ta thấy giữa Hoạn Th ư và Thúy Kiều quả có mối tri ngộ. Nếu như s ự sáng tạo của các tác giả trung đại t hường tập trung ở những t ình t iết thì việc Kiều tha bổng cho Hoạn Th ư trong đoạn báo ân, báo oán mà không h ề đánh đập, khảo tra tiếp tục khẳng định điều đó. Đây không phải một kết thúc bất ngờ mà là kết quả của sự tri kỉ, tri ngộ giữa hai ng ười. Theo dõi mối quan hệ Hoạn Thư - Thúy Kiều trong toàn b ộ tác phẩm và xâu chuỗi lại, ta thấy nhận xét tr ên
k hông phải là thiếu căn cứ. Nguyễn Du đ ã chuẩn bị rất kĩ cho kết cục này. Từ đoạn để cho Hoạn Thư xuất hiện trong suy nghĩ của Kiều, Nguyễn Du đ ã cho thấy Kiều rất hiểu Hoạn Thư. Tình tiết Hoạn Thư đ ể cho Kiều ở nhà Ho ạn bà rồi sau đó mới mang Kiều về làm người hầu cũng chứng tỏ Hoạn Thư rất hiểu Kiều. Rồi sau đó, Kiều luôn đ ược Hoạn Thư gia ân trong nhiều t ình tiết như không bắt Kiều hầu ngủ, cho Ki ều ra Quan Âm các, không truy nã khi Kiều bỏ trốn… Ngay trong đoạn Kiều hầu rư ợu, hầu đ àn t hì rõ ràng, mục đích của việc đánh ghen là nhằm vào Thúc S inh chứ không phải là nhằm vào Thúy Kiều. V ì vậy, cách hành xử của Hoạn Thư với Kiều mang đầy sự bao dung, độ l ượng chứ k hông tàn độc như nguyên mẫu trong K im Vân Kiều truyện. Để cho Kiều tha Hoạn Th ư c ũng là gián tiếp thừa nhận sự gia ân mà trư ớc đây Hoạn Thư đã dành cho Kiều. Việc Kiều tri ân đối với Hoạn Thư là điều hoàn toàn đúng và hợp lôgic bởi nàng đã hiểu sự tri ngộ, gia ân của Hoạn Thư với mình. Hầu như tất cả các nhân vật trong Đ oạn trường tân thanh d ính dáng đến Thúy Kiều đều bị định mệnh của n àng làm cho b ị “vạ lây”. Hoạn Thư c ũng vậy. Tuy nhiên, nếu như các quan hệ khác của Kiều đều kết thúc trong bi kịch (kể cả quan hệ của nàng với Kim Trọng) thì quan hệ Hoạn Thư - Thúy Kiều lại được giải quyết một cách tốt đẹp. Bởi d ù sao, Hoạn Thư và Kiều đều là “phận đàn bà” có chung một “lời bạc mệnh” và đáng quý hơn là cả hai người đều thấu hiểu đ iều đó. Nguyên nhân chính dẫn đến cách ứng xử trên c ủa Kiều không phải là tài b iện hộ của Hoạn Thư mà do tấm lòng liên tài, s ự xót thương cho những kẻ đồng cảnh ngộ nơi nàng. Toàn bộ sự chuẩn bị của Nguyễn Du đến từng chi tiết ở tr ên s ẽ trở nên vô nghĩa nếu Kiều trong Đo ạn tr ường tân thanh c ũng hành động như Kiều trong K im Vân Kiều truyện. Kết thúc mối quan hệ giữa hai kẻ “t ình đ ịch” như vậy, N guyễn Du đã đ ạt đ ược nhiều mục đích mà quan trọng nhất là đã xây d ựng đ ược một mối dây liên hệ giữa hai con người t ưởng như “không đội trời c hung” để từ đó k hắc sâu bi kịch của họ, đặc biệt l à bi k ịch của Hoạn Thư. Dựa vào một nguyên mẫu trong nguyên tác, với một ý đồ sáng tạo mới, N guyễn Du đã làm thay đổi bản chất của nhân vật Hoạn Th ư - đặc biệt ở phương d iện tính cách và số phận nhân vật. T ừ một điểm nhìn trần thuật mới, ông đã thực hiện một cuộc “lột xác” cho Hoạn Th ư. Đúng như Trần Đ ình S ử nhận xét: “Nhân
vật vay mượn có thể đ ược miêu tả theo những trọng tâm, điểm nhấn khác và trở t hành nhân vật khác”(4). Hoạn Thư t ừ một con người đạo lí, một nhân vật hành động đã trở thành nhân vật tâm trạng với đời sống nội tâm phong phú, đa dạng. Trong Đo ạn trường tân thanh, ta bắt gặp một Hoạn Thư t ỉnh táo, lí trí hơn song luôn giằng xé với những trăn trở, đớn đau. Ở Hoạn Th ư luôn có s ự tồn tại, đấu tra nh c ủa con người giai cấp và con ngư ời cá nhân. Càng thông minh bao nhiêu, càng s ắc sảo bao nhiêu thì số phận của nàng lại càng đắng cay và nghiệt ngã bấy nhiêu. Nàng vừa là t ội nhân, vừa là nạn nhân. Bằng các biện pháp nghệ thuật độc đáo, Nguyễn Du đ ã xây d ựng một nhân vật Hoạn Thư khác hẳn so với nguyên tác. T ừ một nhân vật đ ơn nhất và phản diện trong nguyên tác, bằng cách miêu tả con người nội tâm nhiều chiều và thêm, cắt bỏ và lược đi một số chi tiết, Nguyễn Du đã biến Hoạn Thư trở thành một nhân vật đa d iện với một số phận bi kịch trong Đ oạn trường tân thanh. Chỉ riêng điều này c ũng giúp ta có thể khẳng định tài năng và s ự sáng tạo của Nguyễn Du. C ùng với những t hành công khác c ủa Đo ạn trư ờng tân thanh, nghệ thuật xây dựng nhân vật đ ã góp p hần đưa tác p hẩm lên hàng kiệt tác 