Những chặng đường của truyện ngắn Việt Nam đương đại

NH÷NG CHÆNG §¦êNG<br /> CñA TRUYÖN NG¾N VIÖT NAM §¦¥NG §¹I<br /> <br /> <br /> Lª H−¬ng Thuû(*)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> V µo kho¶ng gÇn ba thËp niªn cuèi<br /> thÕ kû XX trë l¹i ®©y, ®êi sèng<br /> truyÖn ng¾n ViÖt Nam ®· cã nh÷ng<br /> 1. TruyÖn ng¾n 1975 - 1985 (*)<br /> Sau 1975, chiÕn tranh kÕt thóc, ®êi<br /> sèng x· héi ViÖt Nam b−íc sang tr¹ng<br /> chuyÓn biÕn m¹nh mÏ. Qu¸ tr×nh ®æi th¸i thêi b×nh. V¨n häc ViÖt Nam nãi<br /> míi nµy diÔn ra trªn c¶ bÒ réng vµ chiÒu chung vµ truyÖn ng¾n ViÖt Nam nãi<br /> s©u, ë c¶ ph−¬ng diÖn t− duy thÓ lo¹i vµ riªng ®· cã sù thay ®æi trong viÖc tiÕp<br /> h−íng tiÕp cËn ®êi sèng víi sù ®«ng ®¶o cËn vµ thÓ hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò cña ®êi<br /> vÒ ®éi ngò viÕt, sù ®a d¹ng vÒ khèi sèng. Thêi gian ®Çu sau khi chiÕn tranh<br /> l−îng t¸c phÈm vµ sù bïng næ c¸ tÝnh kÕt thóc, v¨n häc vÉn tiÕp tôc theo qu¸n<br /> s¸ng t¹o. Cïng víi thêi gian, ®éi ngò tÝnh, ©m h−ëng vÒ mét cuéc chiÕn tranh<br /> nh÷ng ng−êi viÕt truyÖn ng¾n ngµy hµo hïng cña d©n téc vÉn th−êng hiÖn<br /> cµng ®«ng ®¶o víi mét sè l−îng Ên diÖn trong nhiÒu t¸c phÈm. Bªn c¹nh ®ã<br /> phÈm phong phó, trong ®ã nhiÒu c©y lµ sù xuÊt hiÖn c¸c t¸c phÈm ®Ò cËp ®Õn<br /> bót ®· t¹o ®−îc dÊu Ên phong c¸ch. nh÷ng khÝa c¹nh ®êi sèng ®a chiÒu mµ<br /> Cã thÓ chia truyÖn ng¾n giai ®o¹n trong chiÕn tranh nhµ v¨n ch−a cã ®iÒu<br /> nµy thµnh ba chÆng: truyÖn ng¾n 1975 - kiÖn ®Ò cËp tíi, còng nh− thùc tÕ ®êi<br /> 1985 víi tÝnh chÊt giao thêi tõ v¨n häc sèng míi - hiÖn thùc x· héi vµ con ng−êi<br /> c¸ch m¹ng sang v¨n häc thêi b×nh; sau chiÕn tranh.<br /> truyÖn ng¾n 1986 - 2000 ®¸nh dÊu cao Mét n¨m sau gi¶i phãng, Th¸i B¸<br /> trµo cña qu¸ tr×nh ®æi míi; vµ truyÖn Lîi viÕt Hai ng−êi trë l¹i trung ®oµn.<br /> ng¾n nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI víi sù TruyÖn ng¾n nµy ®−îc in trªn T¹p chÝ<br /> xuÊt hiÖn cña nh÷ng c©y bót trÎ 7X, 8X V¨n nghÖ qu©n ®éi sè th¸ng 4/1977. ë<br /> cho thÊy sù biÕn chuyÓn trong ý thøc thêi ®iÓm xuÊt hiÖn, Hai ng−êi trë l¹i<br /> nghÖ thuËt vµ lèi viÕt. Ranh giíi gi÷a trung ®oµn ®em ®Õn mét c¸ch nh×n míi<br /> c¸c chÆng kh«ng ph¶i lµ tuyÖt ®èi vÒ hiÖn thùc, lµ mét trong nh÷ng t¸c<br /> nh−ng qua ®ã cã thÓ thÊy ®−îc b−íc phÈm ®¸nh dÊu sù më réng c¸c chiÒu<br /> chuyÓn, dÊu Ên lÞch sö, thêi ®¹i, sù vËn kÝch vµ ph−¬ng diÖn kh¸m ph¸ ®êi sèng:<br /> ®éng cña thÓ lo¹i truyÖn ng¾n qua tõng<br /> chÆng ®−êng. (*)<br /> TS., ViÖn V¨n häc.<br /> 20 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2014<br /> <br /> <br /> con ng−êi ®−îc nh×n nhËn vµ thÓ hiÖn ë tranh: nh÷ng biÕn ®éng cña ®êi sèng gia<br /> nhiÒu chiÒu kÝch trong tÝnh ®a d¹ng vµ ®×nh vµ x· héi, sù suy tho¸i ®¹o ®øc<br /> phøc t¹p cña nã. Ra ®êi chØ hai th¸ng nh©n c¸ch, mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ<br /> sau khi miÒn Nam ®−îc gi¶i phãng, céng ®ång (C¸i bãng cäc), sù tranh<br /> truyÖn ng¾n Ngän löa cña §ç Chu ghi giµnh quyÒn lùc (Anh b¹n KØnh cña t«i).<br /> l¹i nh÷ng thêi kh¾c cã ý nghÜa cña mét<br /> M−êi n¨m ®Çu khi chiÕn tranh kÕt<br /> ng−êi võa tho¸t khái xiÒng xÝch cña nhµ<br /> thóc, víi sù thay ®æi tr¹ng th¸i ®êi sèng,<br /> tï Mü - Ngôy. Mét ng−êi lÝnh trë vÒ viÕt<br /> c¸c nhµ v¨n ®· cã sù dÞch chuyÓn trong<br /> vÒ nh÷ng ngµy th¸ng trë l¹i thµnh phè<br /> viÖc thÓ hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò cña hiÖn<br /> cña mét chiÕn sü khi ®Êt n−íc b−íc vµo<br /> thùc. Cïng víi sù më réng ®Ò tµi s¸ng<br /> thêi kú t¸i thiÕt sau chiÕn tranh.<br /> t¸c, t¸i hiÖn ®êi sèng cña con ng−êi ë<br /> B−íc vµo quü ®¹o cña ®êi sèng sau nhiÒu chiÒu kÝch lµ sù ®æi míi bót ph¸p,<br /> chiÕn tranh, c¸c c©y bót ®· cã xu h−íng nghÖ thuËt thÓ hiÖn nh»m chuyÓn t¶i cã<br /> khai th¸c nhiÒu vÊn ®Ò cña ®êi sèng mµ hiÖu qu¶ hiÖn thùc ®êi sèng trong bèi<br /> tr−íc ®©y ch−a cã ®iÒu kiÖn ®Ò cËp tíi. c¶nh míi. Bªn c¹nh nh÷ng s¸ng t¸c viÕt<br /> C¸c nhµ v¨n tõng sèng vµ viÕt trong vÒ chiÕn tranh c¸ch m¹ng cßn xuÊt hiÖn<br /> chiÕn tranh nh− NguyÔn Minh Ch©u, nh÷ng t¸c phÈm h−íng vµo viÖc thÓ<br /> Ma V¨n Kh¸ng, Xu©n ThiÒu, NguyÔn hiÖn nh÷ng c¶nh ngé, th©n phËn c¸<br /> Kh¶i, Bïi HiÓn còng ®· cã nh÷ng nh©n, ®êi t−. §©y ®−îc coi lµ nh÷ng<br /> chuyÓn biÕn trong lèi viÕt. NguyÔn n¨m giao thêi, b¶n lÒ cña qu¸ tr×nh ®æi<br /> Minh Ch©u víi tËp truyÖn Ng−êi ®µn bµ míi v¨n häc, ®æi míi thÓ lo¹i. Sau chÆng<br /> trªn chuyÕn tµu tèc hµnh, BÕn quª béc lé ®−êng m−êi n¨m, ®êi sèng thÓ lo¹i<br /> sù chuyÓn ®æi t− duy nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n ViÖt Nam b−íc vµo mét<br /> ng−êi cÇm bót tr−íc thùc tÕ ®êi sèng thêi kú s«i næi.<br /> míi. Giai ®o¹n nµy ghi nhËn vai trß cña<br /> 2. TruyÖn ng¾n 1986 - 2000<br /> NguyÔn Minh Ch©u ë t− c¸ch ng−êi më<br /> ®−êng, cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng Thêi kú nµy, c¸c c©y bót “g¹o céi”<br /> cho sù ®æi míi v¨n häc mµ còng cã thÓ tõng cã nh÷ng ®ãng gãp cho nÒn v¨n häc<br /> coi lµ ®æi míi truyÖn ng¾n. C¸c truyÖn kh¸ng chiÕn nh− Xu©n ThiÒu, Bïi HiÓn,<br /> ng¾n ChiÕc thuyÒn ngoµi xa, Kh¸ch ë NguyÔn Minh Ch©u, Ma V¨n Kh¸ng,<br /> quª ra, Ng−êi ®µn bµ trªn chuyÕn tµu Mai Ng÷, §ç Chu, NguyÔn Kiªn,<br /> tèc hµnh, Bøc tranh… tõng g©y d− luËn NguyÔn Quang S¸ng vÉn th−êng xuyªn<br /> trong ®êi sèng v¨n häc. §ã còng lµ cã t¸c phÈm ®¨ng ®µn. Bïi HiÓn víi tËp<br /> nh÷ng t¸c phÈm cho thÊy sù thay ®æi t− Ng¬ ngÈn mïa xu©n; NguyÔn Minh<br /> duy nghÖ thuËt cña NguyÔn Minh Ch©u Ch©u víi tËp Cá lau; Ma V¨n Kh¸ng víi<br /> kh«ng chØ trong c¸ch tiÕp cËn ®êi sèng, Ngµy ®Ñp trêi, Tr¨ng soi s©n nhá; §ç<br /> c¶m høng s¸ng t¸c (tõ chç lÊy c¶m høng Chu víi M¶nh v−ên x−a hoang v¾ng,<br /> anh hïng, l·ng m¹n c¸ch m¹ng lµm Mét loµi chim trªn sãng; Xu©n ThiÒu víi<br /> c¶m høng chÝnh chuyÓn sang c¶m høng Xin ®õng gâ cöa; NguyÔn Kiªn víi<br /> thÕ sù ®êi t−) mµ cßn ë nghÖ thuËt thÓ Nh÷ng m¶nh vì, §¸y n−íc, Chim kh¸ch<br /> hiÖn, ë chÊt triÕt luËn vµ nghÖ thuËt kªu; NguyÔn Quang S¸ng víi Con mÌo<br /> viÕt truyÖn ng¾n. Ngßi bót cña t¸c gi¶ Foujita,... Tõng sèng vµ viÕt trong chiÕn<br /> N»m v¹ (Bïi HiÓn) tá ra riÕt rãng víi tranh, trë vÒ víi cuéc sèng thêi b×nh, c¸c<br /> nh÷ng vÊn ®Ò cña x· héi sau chiÕn nhµ v¨n ®· cã sù nhËp cuéc víi ®êi sèng<br /> Nh÷ng chÆng ®−êng… 21<br /> <br /> hËu chiÕn, cã sù chuyÓn biÕn trong lèi suy nghÜ cña nhµ v¨n tr−íc ®êi sèng.<br /> viÕt. S¸ng t¸c cña hä ®· cã sù kÕt hîp Hai thêi ®iÓm cña lÞch sö, trong vµ sau<br /> gi÷a lèi viÕt truyÒn thèng víi sù c¸ch chiÕn tranh, nhµ v¨n ®· cã nh÷ng thay<br /> t©n trong nghÖ thuËt, trong bót ph¸p vµ ®æi c¨n b¶n trong nhËn thøc còng nh−<br /> c¸ch thøc kÓ. hµnh ®éng vµ dÜ nhiªn ®iÒu nµy sÏ t¸c<br /> Sèng vµ viÕt trong bèi c¶nh ®êi sèng ®éng trùc tiÕp ®Õn nh÷ng g× hä thÓ hiÖn<br /> x· héi sau chiÕn tranh, c¸c nhµ v¨n ®· trªn trang viÕt. Víi tr−êng hîp Bïi<br /> cã nh÷ng chuyÓn biÕn trong ý thøc nghÖ HiÓn, nÕu nh− trong chiÕn tranh, tõ<br /> thuËt. ë t− c¸ch ng−êi viÕt, nhµ v¨n nh÷ng ngµy ®Çu ®Õ quèc Mü më cuéc<br /> NguyÔn Kiªn - t¸c gi¶ cña nhiÒu tËp chiÕn tranh ph¸ ho¹i miÒn B¾c, «ng ®·<br /> truyÖn ng¾n viÕt trong chiÕn tranh (nh− cã mÆt ë tuyÕn löa hßa m×nh vµo cuéc<br /> Trong lµng, §ång th¸ng n¨m, Vô mïa chiÕn ®Êu cña nh©n d©n, kÞp thêi ghi l¹i<br /> ch−a gÆt) - ®· béc b¹ch nhu cÇu nh×n kh«ng khÝ chiÕn ®Êu trªn kh¾p c¸c nÎo<br /> nhËn l¹i thùc tÕ cuéc sèng b»ng con m¾t ®−êng chiÕn dÞch (§−êng lín, Nh÷ng<br /> cña ngµy h«m nay: “§· cã mét thêi, theo tiÕng h¸t hËu ph−¬ng, Hoa vµ thÐp) th×<br /> tªn gäi mét truyÖn ng¾n cña NguyÔn sau ngµy miÒn Nam ®−îc gi¶i phãng, Bïi<br /> Kh¶i lµ ‘c¸i thêi l·ng m¹n’ trong ®ã HiÓn l¹i tiÕp tôc nh÷ng chuyÕn ®i. ¤ng<br /> chóng ta ®em c¸i m¬ −íc vµ c¶ ¶o t−ëng ®· cã mÆt ë §ång b»ng s«ng Cöu Long,<br /> n÷a ¸p ®Æt vµo thùc tÕ. M¬ −íc th× vÉn T©y Nguyªn,... tiÕp tôc viÕt vÒ nh÷ng con<br /> cßn, vÉn cÇn thiÕt nh−ng ¶o t−ëng th× ng−êi tõng gÆp vµ cuéc sèng ë nh÷ng<br /> ®ang bÞ thùc tÕ xua ®i” (NguyÔn Kiªn, vïng ®Êt «ng tõng ®Æt ch©n, qua ®ã cho<br /> 1992). NghÜa lµ kh«ng g× kh¸c, chÝnh ®ßi thÊy kh¶ n¨ng nhËp cuéc tr−íc thùc tÕ<br /> hái cña ®êi sèng ®· t¸c ®éng ®Õn nhµ ®êi sèng míi. Sau chiÕn tranh, s¸ng t¸c<br /> v¨n, “cuéc sèng quyÕt ®Þnh tiÕn tr×nh cña Bïi HiÓn l¹i ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò<br /> cña v¨n häc vµ truyÖn ng¾n”. Víi ý thøc trùc diÖn cña ®êi sèng x· héi, con ng−êi<br /> ®ã, nhiÒu nhµ v¨n tõng kinh qua chiÕn h«m nay, tõ chiÕn tranh trë vÒ víi cuéc<br /> tranh ®· cã nh÷ng thay ®æi trong c¸ch sèng ®êi th−êng, tõ h−íng ngo¹i chuyÓn<br /> lùa chän vÊn ®Ò vµ xö lý chÊt liÖu hiÖn dÇn sang h−íng néi, t¸c phÈm cña «ng<br /> thùc. C¸i thêi l·ng m¹n, Mét ng−êi Hµ ngµy cµng giµu chÊt chiªm nghiÖm (tËp<br /> Néi (NguyÔn Kh¶i), Cá lau, Phiªn chî Ng¬ ngÈn mïa xu©n).<br /> Gi¸t (NguyÔn Minh Ch©u), Con mÌo Cßn cã thÓ thÊy râ ®iÒu nµy qua<br /> Foujita (NguyÔn Quang S¸ng), Tãc tr−êng hîp §ç Chu - t¸c gi¶ cña nh÷ng<br /> huyÒn mµu b¹c tr¾ng (Ma V¨n Kh¸ng), truyÖn ng¾n giµu chÊt th¬ H−¬ng cá<br /> M¶nh v−ên x−a hoang v¾ng, Mª lé (§ç mËt, Phï sa tõng ®−îc b¹n ®äc biÕt ®Õn<br /> Chu),... lµ nh÷ng t¸c phÈm cho thÊy tõ nh÷ng n¨m 1960. NÕu nh− c¸c<br /> tinh thÇn ®æi míi cña nhµ v¨n tr−íc truyÖn ng¾n ®−îc viÕt tõ tr−íc 1975<br /> thùc tÕ ®êi sèng. Mét thêi l·ng m¹n lïi (qua hai tËp truyÖn Phï sa vµ Giã qua<br /> vÒ phÝa sau nh−êng chç cho sù chiªm thung lòng) cho ®Õn nh÷ng n¨m cuèi<br /> nghiÖm vµ nhËn thøc l¹i. Trong truyÖn thËp kû b¶y m−¬i (Trung du) næi bËt víi<br /> ng¾n C¸i thêi l·ng m¹n, qua h×nh t−îng c¶m høng l·ng m¹n c¸ch m¹ng, còng lµ<br /> nh©n vËt nhµ v¨n - ng−êi ®· sèng vµ ®Æc tr−ng cña mét thêi kú v¨n häc chÞu<br /> viÕt c¶ trong vµ sau chiÕn tranh - sù chi phèi cña quy luËt chiÕn tranh th×<br /> NguyÔn Kh¶i cho thÊy mét thùc tÕ lµ sù ®Õn M¶nh v−ên x−a hoang v¾ng, §ç<br /> thay ®æi trong nhËn thøc vÒ thùc tiÔn vµ Chu ®· cã sù chuyÓn biÕn trong c¸ch<br /> 22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2014<br /> <br /> <br /> tiÕp cËn ®êi sèng vµ thÓ hiÖn nhiÒu vÊn Mai,... Sù kÕ tôc cña ®éi ngò ng−êi viÕt<br /> ®Ò cña nh©n sinh, thÕ sù. VÉn lµ mét §ç truyÖn ng¾n hïng hËu nµy ®· lµm cho<br /> Chu víi nh÷ng trang viÕt giµu chÊt tr÷ bøc tranh truyÖn ng¾n trë nªn ®a s¾c<br /> t×nh cña h¬n hai m−¬i n¨m vÒ tr−íc víi nhiÒu m¶ng mµu, ®−êng nÐt vµ h×nh<br /> nh−ng giê ®©y ®· cã thªm nh÷ng s¾c khèi. Trong sè nh÷ng c©y bót truyÖn<br /> th¸i vµ giäng ®iÖu míi cho thÊy sù b¾t ng¾n ViÖt Nam ®−¬ng ®¹i chÆng ®−êng<br /> nhÞp víi ®êi sèng ®−¬ng ®¹i ®Ó kh¸m nµy th× NguyÔn Huy ThiÖp lµ hiÖn<br /> ph¸ ra nhiÒu vØa tÇng cña hiÖn thùc. C¶ t−îng næi bËt. N¨m 1987, truyÖn ng¾n<br /> ba t¸c phÈm C¸nh ®ång kh«ng cã ch©n T−íng vÒ h−u xuÊt hiÖn, tiÕp sau ®ã lµ<br /> trêi, M¶nh v−ên x−a hoang v¾ng, Mª lé Con g¸i thñy thÇn, Kh«ng cã vua,<br /> ®Òu viÕt vÒ chÆng ®êi tiÕp theo cña Nh÷ng ngän giã Hua T¸t vµ nhÊt lµ<br /> ng−êi lÝnh kÓ tõ khi hä rêi khái chiÕn chïm truyÖn ng¾n lÞch sö Vµng löa,<br /> trËn, khi ®Êt n−íc kÕt thóc thêi binh löa KiÕm s¾c vµ PhÈm tiÕt. S¸ng t¸c cña<br /> vµ mét b×nh diÖn hiÖn thùc ®−îc ®Ò cËp NguyÔn Huy ThiÖp ®· lµm dÊy lªn<br /> trong nhiÒu s¸ng t¸c th«ng qua cuéc ®êi, nh÷ng tranh luËn trªn v¨n ®µn víi<br /> sè phËn nh©n vËt, sau chiÕn tranh nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau, thËm chÝ tr¸i<br /> “nh÷ng ng−êi lÝnh ®−îc g×, mÊt g× vµ hä ng−îc nhau vÒ “quyÒn” ®−îc h− cÊu vµ<br /> ph¶i sèng nh− thÕ nµo”. møc ®é h− cÊu nµo cña ng−êi viÕt<br /> truyÖn ng¾n lÞch sö. NhiÒu ý kiÕn ghi<br /> NhiÒu truyÖn ng¾n trong tËp truyÖn nhËn nh÷ng ®ãng gãp cña NguyÔn Huy<br /> Ngµy ®Ñp trêi cña Ma V¨n Kh¸ng thÓ ThiÖp, vÒ c¸i míi trong s¸ng t¸c cña «ng<br /> hiÖn ®−îc vÊn ®Ò con ng−êi hËu chiÕn: tõ c¸ch tiÕp cËn ®Ò tµi, xö lý chÊt liÖu<br /> xung ®ét thÕ hÖ, xung ®ét gi÷a c¸i cò vµ hiÖn thùc ®Õn ®æi míi bót ph¸p. NguyÔn<br /> c¸i míi, nh÷ng khã kh¨n ph¶i ®èi mÆt Huy ThiÖp víi chïm truyÖn ng¾n lÞch sö<br /> cña ng−êi lÝnh trë vÒ tõ chiÕn tr−êng bëi Vµng löa, KiÕm s¾c vµ PhÈm tiÕt ®· lµm<br /> h×nh hµi kh«ng cßn nguyªn vÑn, c¬ thÓ dËy sãng v¨n ®µn vµ kh¬i më mét c¸ch<br /> bÇm dËp v× bom ®¹n (Ngµy ®Ñp trêi); sù viÕt míi vÒ ®Ò tµi lÞch sö (NhiÒu t¸c gi¶,<br /> lÖch l¹c trong quan niÖm vµ lèi sèng cña 1989). Sau nµy NguyÔn Huy ThiÖp cßn<br /> thÕ hÖ trÎ - nh÷ng ng−êi b¾t ®Çu ®−îc s¸ng t¸c ë c¸c thÓ lo¹i kh¸c nh−ng<br /> hßa m×nh vµo ®êi sèng hËu chiÕn (§îi truyÖn ng¾n vÉn lµ thÓ lo¹i ghi dÊu<br /> chê, MÊt ®iÖn), sù tha hãa cña con ng−êi nh÷ng thµnh c«ng cña «ng.<br /> khi ph¶i t×m mäi c¸ch tho¸t khái cuéc<br /> Nh×n chung, ®Ò tµi hËu chiÕn, cuéc<br /> sèng nghÌo hÌn khèn khã (Tµu ®i<br /> sèng cña ng−êi lÝnh trë vÒ tõ chiÕn<br /> Th¸i),……<br /> tranh, xung ®ét gi÷a c¸i cò vµ c¸i míi lµ<br /> ChÆng ®−êng nµy cßn ®¸nh dÊu sù nh÷ng khÝa c¹nh th−êng ®−îc ®Æt ra<br /> xuÊt hiÖn cña c¸c tªn tuæi nh−: NguyÔn trong c¸c truyÖn ng¾n ViÖt Nam ë<br /> Huy ThiÖp, Ph¹m ThÞ Hoµi, B¶o Ninh, chÆng ®−êng nµy. NhiÒu c©y bót ®i vµo<br /> Lª Minh Khuª, T¹ Duy Anh, NguyÔn nh÷ng vÊn ®Ò cña con ng−êi hËu chiÕn<br /> Quang ThiÒu, D¹ Ng©n, Hßa Vang, Y víi nh÷ng c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau, ®em<br /> Ban, Vâ ThÞ Xu©n Hµ, Vâ ThÞ H¶o, ®Õn cho v¨n häc thêi kú nµy nh÷ng<br /> NguyÔn ThÞ Thu HuÖ, Ph¹m Ngäc TiÕn, tiÕng nãi ®a thanh, phøc ®iÖu. Víi<br /> NguyÔn ThÞ Êm, Ph¹m Hoa, L−u S¬n nh÷ng c¸ch tiÕp cËn míi, c¸c c©y bót ®·<br /> Minh, Ph¹m ThÞ Minh Th−, S−¬ng cho thÊy nh÷ng chuyÓn ®æi trong t− duy<br /> NguyÖt Minh, Hå Anh Th¸i, TrÇn Thïy nghÖ thuËt dï cïng khai th¸c mét ®Ò tµi<br /> Nh÷ng chÆng ®−êng… 23<br /> <br /> lµ cuéc sèng vµ con ng−êi sau chiÕn b−íc vµo giai ®o¹n cao trµo cña qu¸<br /> tranh (BÕn trÇn gian - L−u S¬n Minh tr×nh ®æi míi. Lùc l−îng s¸ng t¸c chñ<br /> víi bót ph¸p kú ¶o ®Ó kh¸m ph¸ thÕ giíi yÕu vÉn lµ nh÷ng c©y bót “g¹o céi” tõng<br /> t©m linh cña con ng−êi - mét ph¹m trï tham gia chiÕn tranh, bªn c¹nh ®ã lµ sù<br /> Ýt ®−îc ®Ò cËp trong v¨n häc tr−íc ®ã, xuÊt hiÖn cña nh÷ng c©y bót thuéc thÕ<br /> Ng−êi sãt l¹i cña rõng c−êi - Vâ ThÞ hÖ kÕ tiÕp ngay sau giai ®o¹n ®Çu cña<br /> H¶o víi kh¶ n¨ng biÓu hiÖn mét kiÓu thêi kú ®æi míi. Nh÷ng c¸ch t©n nghÖ<br /> d¹ng cña con ng−êi nÕm tr¶i c« ®¬n thuËt, sù ®æi míi lèi viÕt ®· ®−îc thÓ<br /> trong chiÕn tranh; Hai ng−êi ®µn bµ hiÖn râ nÐt ë chÆng ®−êng nµy.<br /> xãm Tr¹i - NguyÔn Quang ThiÒu lµ kh¶ 3. TruyÖn ng¾n nh÷ng n¨m ®Çu thÕ<br /> n¨ng t¹o dùng nh÷ng tr¹ng huèng t©m kû XXI<br /> lý nh©n vËt,…).<br /> B−íc sang thÕ kû XXI, ®êi sèng x·<br /> Bªn c¹nh ®ã lµ viÖc khai th¸c nh÷ng héi ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ. Tèc<br /> vÊn ®Ò cña con ng−êi c¸ nh©n, con ng−êi ®é ®« thÞ hãa nhanh chãng vµ sù gia<br /> ®êi th−êng trong c¸c truyÖn ng¾n g©y t¨ng cña c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng<br /> ®−îc sù chó ý cña d− luËn nh− Vò ®iÖu hiÖn ®¹i ®· t¸c ®éng ®Õn nhiÒu mÆt cña<br /> cña c¸i b« (NguyÔn Quang Th©n), Nî ®êi sèng x· héi trong ®ã cã v¨n häc.<br /> trÇn gian (NguyÔn B¶n), B−íc qua lêi Cïng víi sù thay ®æi cña ®êi sèng x·<br /> nguyÒn (T¹ Duy Anh), T−íng vÒ h−u héi, cña ý thøc vµ nhu cÇu ®æi míi t−<br /> (NguyÔn Huy ThiÖp), Bi kÞch nhá, §ång duy nghÖ thuËt lµ sù xuÊt hiÖn cña ®éi<br /> ®« la vÜ ®¹i (Lª Minh Khuª), §ïa cña ngò ®«ng ®¶o nh÷ng ng−êi viÕt trÎ, ®a<br /> t¹o hãa (Ph¹m Hoa), HËu thiªn ®−êng, phÇn sinh ra vµ lín lªn sau chiÕn tranh.<br /> Minu xinh ®Ñp (NguyÔn ThÞ Thu HuÖ),... Trong nh÷ng n¨m qua sè l−îng c¸c c©y<br /> Trong truyÖn ng¾n Lª Minh Khuª, Vâ bót trÎ vÒ tuæi ®êi vµ tuæi nghÒ kh«ng<br /> ThÞ H¶o, NguyÔn ThÞ Thu HuÖ, Y Ban, ngõng t¨ng lªn, s¸ch cña ng−êi viÕt trÎ<br /> ng−êi ®äc cã thÓ b¾t gÆp nh÷ng c¶nh ®ang ngµy mét chiÕm lÜnh thÞ tr−êng<br /> ngé Ðo le, nh÷ng tr¾c trë trong t×nh yªu s¸ch v¨n häc, ®ång thêi xuÊt hiÖn mét<br /> vµ h«n nh©n, nh÷ng xung ®ét trong ®êi nhu cÇu mang tÝnh tù th©n lµ nhu cÇu<br /> sèng gia ®×nh, c¶ nh÷ng vÊn ®Ò thuéc vÒ “viÕt vÒ thÕ hÖ m×nh”.<br /> ®êi sèng b¶n n¨ng, nh÷ng vÊn ®Ò cña<br /> Quan s¸t ®êi sèng v¨n häc hiÖn nay<br /> t×nh dôc vµ giíi tÝnh. Còng cÇn nãi ®Õn<br /> cã thÓ thÊy sù hiÖn diÖn ®«ng ®¶o<br /> hiÖn t−îng truyÖn ng¾n cña c¸c c©y bót<br /> nh÷ng c©y bót trÎ viÕt truyÖn ng¾n.<br /> n÷ vµo nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80, ®Çu<br /> Trong suèt thËp niªn ®Çu cña thÕ kû<br /> thËp kû 90. §©y ®−îc coi lµ thêi kú th¨ng<br /> XXI, nh÷ng c©y bót 7X nh− §ç BÝch<br /> hoa cña truyÖn ng¾n n÷ víi sù gia t¨ng<br /> Thóy, NguyÔn Ngäc ThuÇn, Ph¹m Duy<br /> cña c¸c c©y bót n÷, víi lèi viÕt vµ giäng<br /> NghÜa, NguyÔn VÜnh Nguyªn, NguyÔn<br /> ®iÖu kh¸c nhau. Sù xuÊt hiÖn ®«ng ®¶o<br /> Ngäc T−, Phong §iÖp tõ chç lµ nh÷ng<br /> ng−êi viÕt n÷ cïng víi nç lùc vµ ý thøc<br /> g−¬ng mÆt kh¸ míi mÎ trªn v¨n ®µn<br /> c¸ch t©n vÒ lèi viÕt ®· ®em ®Õn cho ng−êi<br /> ®Õn nay hä ®· lµ líp ®µn anh ®µn chÞ,<br /> ®äc nh÷ng c¶m quan míi mÎ.<br /> ®· tõng b−íc kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ thÕ vµ<br /> Sau chÆng ®−êng 10 n¨m giao thêi nhiÒu ng−êi trong sè hä l¹i tiÕp tôc thö<br /> (1975 - 1985), ®êi sèng thÓ lo¹i truyÖn søc víi thÓ lo¹i tiÓu thuyÕt. Bªn c¹nh ®ã<br /> ng¾n ViÖt Nam ë chÆng 1986 - 2000 ®· lµ nh÷ng c©y bót thÕ hÖ 8X (NguyÔn<br /> 24 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2014<br /> <br /> <br /> Quúnh Trang, Ph¹m ThÞ §iÖp Giang, Sù xuÊt hiÖn cña c¸c tËp TruyÖn<br /> NguyÔn ThÞ CÈm, Ngäc CÇm D−¬ng,…). ng¾n 8X vµ Vò ®iÖu th©n gÇy ®· dÊy lªn<br /> Cã thÓ thÊy c¸c hiÖn t−îng ®¸ng chó nh÷ng tranh luËn trªn v¨n ®µn. Thùc tÕ<br /> ý cña truyÖn ng¾n h¬n mét thËp niªn cho thÊy, s¸ng t¸c cña c¸c c©y bót nµy<br /> ®Çu thÕ kû XXI chñ yÕu thuéc vÒ c¸c t¸c cã nh÷ng c¸i kh¸c, c¸i míi so víi thÕ hÖ<br /> tr−íc. Nh÷ng ng−êi viÕt thÕ hÖ 8X gÇn<br /> phÈm næi bËt cña c¸c c©y bót trÎ nh−<br /> nh− ®−îc sèng trong bÇu sinh quyÓn<br /> tËp C¸nh ®ång bÊt tËn, Bãng ®Ì, TruyÖn<br /> míi, khi tæ quèc kh«ng cßn tiÕng sóng,<br /> ng¾n 8X.<br /> khi ®êi sèng x· héi ®· cã nh÷ng biÕn<br /> C¸nh ®ång bÊt tËn in lÇn ®Çu trªn chuyÓn ë nhiÒu ph−¬ng diÖn. Bëi vËy<br /> b¸o V¨n nghÖ n¨m 2005 vµ ®−îc trao c¸ch hä chiÕm lÜnh vµ kh¾c häa ®êi sèng<br /> tÆng gi¶i th−ëng Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam còng cã nh÷ng kh¸c biÖt. Bªn c¹nh viÖc<br /> n¨m 2006. Ngay tõ khi xuÊt hiÖn, ghi nhËn nh÷ng nç lùc s¸ng t¸c cña c¸c<br /> truyÖn ng¾n nµy ®· nhËn ®−îc nhiÒu c©y bót míi còng cã nhiÒu ý kiÕn phª<br /> ph¶n håi tÝch cùc tõ phÝa ng−êi ®äc. b×nh, th¼ng th¾n chØ ra nh÷ng h¹n chÕ<br /> Tõng cã nhiÒu tËp truyÖn ng¾n tr−íc ®ã trong truyÖn ng¾n cña c¸c c©y bót thÕ<br /> nh−ng ®Õn C¸nh ®ång bÊt tËn, NguyÔn hÖ nµy. Dï sao c¸c s¸ng t¸c trong<br /> Ngäc T− ®· cã sù bøt ph¸ ngo¹n môc víi nh÷ng tËp truyÖn ng¾n nµy còng cÇn<br /> c¸ch viÕt t¸o b¹o. D− luËn nh×n chung ®−îc xem nh− nh÷ng s¸ng t¸c ®Çu tay<br /> ®¸nh gi¸ cao C¸nh ®ång bÊt tËn, ë ®ã mang tÝnh chÊt thÓ nghiÖm cña mét thÕ<br /> nh÷ng nçi ®au, nçi bÊt h¹nh cña con hÖ “®ang nç lùc ®i t×m c¸ch viÕt”, ®Ó råi<br /> ng−êi, nh÷ng thùc tr¹ng ®êi sèng ®−îc hoÆc hä kh«ng cßn t¸i xuÊt v¨n ®µn,<br /> NguyÔn Ngäc T− khai th¸c ®Õn tèi ®a, hoÆc sÏ v÷ng vµng h¬n trªn b−íc ®−êng<br /> ®Èy ®Õn tËn cïng nh−ng t¸c phÈm l¹i v¨n ch−¬ng cña m×nh b»ng nh÷ng s¸ng<br /> thÊm ®Ém tinh thÇn nh©n v¨n s©u s¾c. t¸c míi.<br /> Bªn c¹nh ®ã lµ nh÷ng thµnh c«ng trong<br /> Tãm l¹i, chØ trong vßng h¬n ba thËp<br /> nghÖ thuËt tù sù nh− thay ®æi bót ph¸p<br /> niªn qua, ®êi sèng v¨n häc ®· cã nh÷ng<br /> vµ giäng ®iÖu, nghÖ thuËt kÕt cÊu vµ<br /> biÕn ®æi m¹nh mÏ, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn<br /> ng«n ng÷ t¸c phÈm.<br /> sù hiÖn diÖn vµ tiÕp nèi cña mét thÕ hÖ<br /> N¨m 2005, tËp truyÖn Bãng ®Ì cña nh÷ng ng−êi viÕt trÎ. Trong dµn hîp<br /> §ç Hoµng DiÖu ®−îc xuÊt b¶n vµ nhËn x−íng nhiÒu ©m s¾c cña ®éi ngò nh÷ng<br /> ®−îc nh÷ng luång d− luËn tr¸i chiÒu. ng−êi viÕt h«m nay, c¸c nhµ v¨n trÎ ®·<br /> C¸c ý kiÕn tËp trung vµo truyÖn ng¾n t¹o nªn mét “dßng riªng gi÷a nguån<br /> Bãng ®Ì - t¸c phÈm ®−îc lÊy lµm tªn chung”, ®· ®em ®Õn cho ®êi sèng v¨n<br /> chung cho c¶ tËp. Mét bé phËn ng−êi häc nh÷ng gãc nh×n míi - gãc nh×n cña<br /> ®äc ®¸nh gi¸ cao truyÖn ng¾n nµy, cho nh÷ng ng−êi trÎ. ë nh÷ng ng−êi viÕt<br /> r»ng ®©y lµ mét t¸c phÈm hay c¶ vÒ néi trÎ, ý thøc vÒ sù ®æi míi lèi viÕt cã phÇn<br /> dung vµ lèi viÕt. Mét bé phËn ®éc gi¶ l¹i m¹nh mÏ, hä kh«ng t¸n ®ång víi quan<br /> cho r»ng t¸c phÈm kh¸ dung tôc, ®· h¹ niÖm “truyÖn ng¾n lµ ph¶i cã mét c¸i cèt<br /> bÖ qu¸ khø, cÇn phª ph¸n vÒ t− t−ëng. truyÖn m¹ch l¹c theo quan niÖm truyÒn<br /> ë thêi ®iÓm xuÊt hiÖn, Bãng ®Ì ®· thu thèng” mµ th−êng chó träng ®Õn bót<br /> hót ®−îc sù quan t©m cña kh«ng chØ ph¸p, h−íng tíi viÖc t×m kiÕm nh÷ng<br /> giíi nghiªn cøu, phª b×nh mµ c¶ ®«ng kh¶ n¨ng míi cho v¨n ch−¬ng b»ng<br /> ®¶o ng−êi ®äc. nh÷ng thÓ nghiÖm, l¹ hãa. Kh«ng dõng<br /> Nh÷ng chÆng ®−êng… 25<br /> <br /> l¹i ë viÖc t×m ®Õn nh÷ng ®Ò tµi tr−íc ®©y coi truyÖn ng¾n ViÖt Nam ®−¬ng ®¹i lµ<br /> Ýt ®−îc ®Ò cËp ®Õn, nh÷ng ®Ò tµi míi, gai mét b¶n tæng phæ nhiÒu bÌ, ®a d¹ng c¸c<br /> gãc mµ cßn thö nghiÖm lèi viÕt míi b»ng s¾c th¸i vµ phong c¸ch. §©y kh«ng ®¬n<br /> nh÷ng thñ ph¸p, ph−¬ng thøc tù sù thuÇn lµ sù tiÕp nèi cña c¸c thÕ hÖ vÒ<br /> kh¸c víi truyÒn thèng. løa tuæi mµ cßn cho thÊy dßng ch¶y cña<br /> truyÖn ng¾n ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh<br /> Cã thÓ thÊy truyÖn ng¾n ViÖt Nam<br /> v¨n häc.<br /> ®−¬ng ®¹i lµ mét cuéc ch¹y tiÕp søc<br /> kh«ng ngõng nghØ gi÷a c¸c thÕ hÖ cÇm Cïng víi qu¸ tr×nh vËn ®éng cña<br /> bót, tõ thÕ hÖ ng−êi viÕt tõng kinh qua v¨n häc sau chiÕn tranh, trªn nh÷ng<br /> chiÕn tranh nh− Xu©n ThiÒu, Bïi HiÓn, chÆng ®−êng ph¸t triÓn, thÓ lo¹i truyÖn<br /> NguyÔn Kiªn, NguyÔn Quang S¸ng, ng¾n ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn râ rÖt<br /> NguyÔn Minh Ch©u, Ma V¨n Kh¸ng,... tr−íc ®ßi hái cña ®êi sèng vµ sù tiÕp<br /> ®Õn nh÷ng c©y bót xuÊt hiÖn trong thêi nhËn cña ng−êi ®äc. Nh÷ng chÆng<br /> kú ®æi míi (NguyÔn Huy ThiÖp, T¹ Duy ®−êng - nh÷ng khóc ®o¹n cña ®êi sèng<br /> Anh, Ph¹m ThÞ Hoµi, D¹ Ng©n, NguyÔn thÓ lo¹i - nh÷ng “lµn sãng” cña sù ®æi<br /> ThÞ Thu HuÖ, Y Ban, Vâ ThÞ Xu©n Hµ, míi ë c¸c møc ®é vµ s¾c th¸i kh¸c nhau<br /> Hå Anh Th¸i, S−¬ng NguyÖt Minh, nµy cho thÊy sù ®ång hµnh vµ tiÕp nèi<br /> Ph¹m Ngäc TiÕn, TrÇn Thïy Mai, Phan cña c¸c thÕ hÖ cÇm bót, trong ®ã mçi<br /> ThÞ Vµng Anh,...) råi nh÷ng ng−êi viÕt chÆng ®−êng l¹i cã nh÷ng ®¹i diÖn lµ lùc<br /> trÎ sinh ra vµ lín lªn sau chiÕn tranh l−îng viÕt mang tÝnh lÞch sö - lµ “thÕ hÖ<br /> (NguyÔn Ngäc T−, §ç BÝch Thóy, ®−¬ng nhiÖm”. TruyÖn ng¾n ViÖt Nam<br /> NguyÔn VÜnh Nguyªn, NguyÔn Danh ®−¬ng ®¹i cho thÊy sù ®æi míi (ngay víi<br /> Lam, Phong §iÖp,...) vµ c¸c c©y bót thÕ mét ng−êi viÕt qua tõng chÆng ®−êng),<br /> hÖ 8X, thËm chÝ lµ 9X. Cïng sèng vµ sù kh¸c biÖt vÒ thÕ hÖ trong t−¬ng quan<br /> viÕt sau chiÕn tranh víi ý thøc ®æi míi víi nh÷ng thÕ hÖ tr−íc, ý thøc ®æi míi<br /> vµ tr¨n trë vÒ lèi viÕt, nh−ng ë mçi thÕ v¨n häc tõ phÝa chñ thÓ s¸ng t¹o g¾n<br /> hÖ cÇm bót l¹i cã nh÷ng nÐt riªng biÖt liÒn víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh thÕ hÖ<br /> trong c¸ch tiÕp cËn vµ chuyÓn t¶i nh÷ng nh÷ng ng−êi viÕt míi trong ®êi sèng v¨n<br /> vÊn ®Ò cña ®êi sèng. §ã cã thÓ lµ chiÕn häc ViÖt Nam ®−¬ng ®¹i
<br /> tranh trong c¸i nh×n ®a chiÒu víi nh÷ng<br /> nghiÒn ngÉm day døt vÒ hiÖn thùc, còng Tµi liÖu tham kh¶o<br /> cã thÓ lµ nh÷ng tr¨n trë vÒ th©n phËn,<br /> vÒ cuéc sèng h«m nay, nh÷ng gãc khuÊt 1. NguyÔn Kiªn (1992), “TruyÖn ng¾n<br /> cña ®êi sèng vµ t©m hån con ng−êi. Víi lµm g× cho cuéc sèng h«m nay”, T¹p<br /> c¸c c©y bót trÎ, bªn c¹nh nh÷ng ng−êi chÝ T¸c phÈm míi, sè 2.<br /> viÕt c¬ b¶n vÉn tiÕp tôc kÕ thõa h×nh 2. NhiÒu t¸c gi¶ (1989), NguyÔn Huy<br /> thøc nghÖ thuËt truyÒn thèng lµ c¸c t¸c ThiÖp, t¸c phÈm vµ d− luËn, T¹p chÝ<br /> gi¶ chó ý ®Õn sù ®æi míi lèi viÕt. Cã thÓ S«ng H−¬ng - Nxb. TrÎ, HuÕ.<br />