những người khổng lồ trong giới kinh doanh: phần 2

6 SAM WALTON<br /> Đặc Mỹ<br /> <br /> SAM WALTON VÀ BEN FRANKLIN<br /> Benjamin Franklin 79 tuổi khi ông được Quốc hội cho phép từ bỏ<br /> chức vụ công sứ tại Pháp và lên tàu trở về Mỹ sau nhiều lần ông yêu<br /> cầu. Khi đó Franklin là người Mỹ nổi tiếng nhất thế giới. Ông đạt<br /> được thành tựu đỉnh cao trong rất nhiều lĩnh vực không liên quan<br /> đến nhau nên không thể xếp tài năng của ông vào một hoặc hai lĩnh<br /> vực. Ông làm nhiều nghề và nghề nào cũng thành công. Từ một người<br /> vô gia cư thất học, không một xu dính túi, ông trở thành một nhà<br /> khoa học uyên bác, một tác giả có sách bán chạy, một doanh nhân<br /> giàu có, đệ nhất công dân của thành phố Philadelphia và tiểu bang<br /> Pennsylvania, một nhà phát minh vĩ đại, một nhà ngoại giao lão<br /> luyện, một nhà cách mạng lừng danh và một trong sáu người sáng lập<br /> ra một quốc gia vĩ đại (năm người kia là James Madison, Alexander<br /> Hamilton, Thomas Jefferson, George Washington và John Adams).<br /> Khi Jefferson đến Pháp trình thư ủy nhiệm làm công sứ nhiệm kì tiếp<br /> theo, ông thường được chào đón bằng câu hỏi: “Thưa, ngài là người<br /> thay thế Tiến sỹ Franklin?” Jefferson thường trả lời: “Không ai có thể<br /> thay thế Tiến sỹ Franklin, thưa ngài. Tôi chỉ là người kế nhiệm ông ấy<br /> mà thôi”.<br /> Tính cách và sự nghiệp của Franklin để lại ảnh hưởng rất lâu dài.<br /> Những bài diễn văn của ông, sự dí dỏm, trí tuệ của ông, cho dù có<br /> người thích người không, là một phần của lịch sử nước Mỹ thế kỉ<br /> XIX. Các doanh nhân và nhà giáo dục coi ông là nguồn cảm hứng lớn<br /> cho thành công của họ. Cho tới tận ngày nay, hình ảnh và thành tựu<br /> của Franklin – nhất là nỗ lực vươn lên từ bóng tối và cách đối đãi dân<br /> chủ bình dân của ông – vẫn ở lại với chúng ta.<br /> Con người vĩ đại này – cứ nói đến Franklin là người ta lại dùng<br /> chữ “vĩ đại” – giết thời gian trên chuyến tàu biển dài dằng dặc từ biệt<br /> <br /> Le Harve, Pháp về Philadelphia, Mỹ như thế nào? Ông viết ba bài<br /> luận, hai trong số đó rất có giá trị thực tiễn: “Về nguyên nhân và cách<br /> khắc phục tình trạng ống khói nhiều khói” và “Mô tả lò đốt than đá<br /> kiểu mới và triệt tiêu hết khói”.<br /> Người ta nhiệt liệt chào đón Franklin khi ông về đến Philadelphia.<br /> Sau khi tiệc tan, ông tiếp tục công việc trong chính quyền; và ông cũng<br /> cơi nới nhà cửa, biến nhà mình thành một nơi rộng rãi hơn. Ngày 17<br /> tháng 9 năm 1787, ông đọc bài diễn văn bế mạc Đại hội Hiến pháp,<br /> gợi ý các thành viên Đại hội hãy “nghi ngờ khả năng không bao giờ<br /> mắc lỗi của ông một chút”.<br /> Tuy nhiên, điều thú vị không phải là Franklin xuất hiện liên tục<br /> trong đời sống công cộng mà là ông luôn duy trì phong thái cá nhân<br /> của mình. Jefferson từng dự đoán rằng bảy năm làm ngoại giao ở<br /> nước ngoài là đủ để hủy hoại một người Mỹ. Franklin làm ngoại giao<br /> ở nước ngoài gấp hơn ba lần số thời gian đó mà vẫn quan tâm đến<br /> ống khói nhiều khói, lò than và vẫn không xa rời quần chúng. “Được<br /> ca ngợi và trao tặng huân huy chương nhiều hơn bất cứ người Mỹ<br /> nào, ông trở về Philadelphia và hội nhập trở lại ngay lập tức. Hàng<br /> xóm dễ dàng nhận ra ông, họ bảo: Ben Franklin, ông thợ in kia rồi”.<br /> Franklin từ trần năm 1790. Samuel Moore Walton qua đời năm<br /> 1992. Nếu Walton còn sống, ông sẽ rất ngạc nhiên và có lẽ sẽ kinh<br /> hoàng khi thấy tên mình và tên Benjamin Franklin xuất hiện trong<br /> cùng một câu. Tuy vậy, hai người có vài điểm chung. Cả hai sở hữu<br /> khả năng giao tiếp với dân thường ở một mức độ không thường chút<br /> nào. Cả hai đều rất hiểu tầm quan trọng của việc nắm bắt tâm lí của<br /> người mình làm việc cùng. Cả hai đều nhanh nhạy. Cả hai đều biết<br /> cách đạt được cái mình muốn. Cả hai đều không lấy tiền làm động cơ<br /> chính. Cả hai đều là những nhà lãnh đạo bẩm sinh. Cả hai đều là các<br /> nhà cách mạng.<br /> Tôi muốn nghĩ rằng không phải trùng hợp ngẫu nhiên mà cửa<br /> hàng đầu tiên Sam Walton mở được đặt tên “Ben Franklin”. Nằm ở<br /> Newport, tiểu bang Arkansas, cửa hàng này là một phần trong chuỗi<br /> cửa hàng năm-và-mười-xu thuộc sở hữu của Anh em nhà Butler ở<br /> Chicago.<br /> <br /> THUỞ BAN ĐẦU<br /> Thứ Sáu, ngày 29 tháng 3 năm 1918, cậu bé Samuel Moore Walton<br /> chào đời ở một ngôi nhà nông thôn gần Kingfisher, tiểu bang<br /> Oklahoma. Cha của Samuel – ông Thomas Gibson Walton – khi đó 26<br /> tuổi, còn mẹ của Samuel với tên thời con gái Nannia Lee Lawrence –<br /> 19 tuổi. Bà là con gái một chủ trang trại và nghỉ học đại học khi bà kết<br /> hôn. Hai vợ chồng bà xây một căn nhà trong một trang trại nhỏ mà<br /> chồng bà đã mua.<br /> Thomas Walton chưa kịp biết cha mẹ mình là ai. Cả mẹ ông, bà<br /> Clara, và cha ông, Samuel W. Walton (Sam Walton được đặt theo tên<br /> ông) đều lần lượt qua đời cách nhau vài tháng khi Thomas mới được<br /> hơn một tuổi. Thomas được họ hàng đem về nuôi. Tuổi thơ của ông<br /> chắc có lẽ không dễ dàng gì. Nhà Walton là một gia đình xuất thân từ<br /> các tiểu bang thượng Nam và gần biên giới. Cụ tổ – William P.<br /> Walton – chuyển từ tiểu bang Virginia tới một trang trại ngay bên<br /> ngoài LaMine, miền Trung tiểu bang Missouri. Con trai ông – Sam –<br /> trở thành quản lí bưu điện LaMine và chủ một cửa hàng bách hóa<br /> nhỏ. Do đó, ông nội của Sam Walton và là người cùng tên là thương<br /> gia đầu tiên của dòng họ.<br /> Bên phía mẹ, Tom Walton là một phần của gia đình Moore. Tên<br /> đệm của Sam Walton lấy từ gia đình này. Giống như nhà Walton, nhà<br /> Moore có lịch sử đi qua đi lại vùng biên giới giữa miền Bắc và miền<br /> Nam. Joseph T. Moore sinh ra ở hạt Giles, tiểu bang Tennessee. Từ<br /> đó, ông di cư tới Marshfield, tiểu bang Missouri. Là người có cảm<br /> tình với Liên bang và người của đảng Cộng hòa, Moore phục vụ trong<br /> đội Kỵ binh Missouri số Tám và chiến đấu ở Pea Ridge, cách<br /> Bentonville ở Tây Bắc tiểu bang Arkansas 16 km về phía Bắc và ở một<br /> số nơi khác. Trong những năm 1880, ông phục vụ hai nhiệm kì trong<br /> nghị viện Missouri.<br /> Khi Thomas Walton học xong phổ thông, ông vào làm cho một<br /> doanh nghiệp chuyên cho các trang trại vay tiền của người họ hàng<br /> tên là J. W. Walton. J. W. đã tham gia vào cơn sốt đất Oklahoma ngày<br /> 22 tháng 4 năm 1889, và đã khoanh được mảnh đất nằm cách nơi<br /> nhân viên đo đạc của chính phủ lên kế hoạch xây dựng thị trấn<br /> Kingfisher 11 km. Theo phóng viên-nhà văn Bob Ortega, J. W. quả<br /> quyết là có nhiều cách kiếm sống “đỡ bị gãy lưng” hơn làm trang trại.<br /> <br /> Chứng kiến các chủ trang trại khác phá sản và mất đất, ông “quyết<br /> định tham gia vào lĩnh vực cho vay và trở thành đại lí cho vay”. Ortega<br /> đoán là ông làm đại diện cho một công ty bảo hiểm hoặc ngân hàng<br /> tiểu bang.<br /> Đây là một động thái then chốt. Có nghĩa là J. W. sẽ không trở<br /> thành một người nông dân nay đây mai đó, cứ đi mãi về phía Tây, lại<br /> làm nông và lại thất bại. Có nghĩa là ông có cơ hội làm giàu; và vì thế<br /> ông có cơ hội đoàn tụ cùng gia đình thay vì chứng kiến cảnh mỗi<br /> người trong gia đình phải tha phương cầu thực. Trong lời khuyên nổi<br /> tiếng nhất của một ông bố dành cho con trai, Polonius nói với Laertes<br /> trong Hamlet: “Đừng bao giờ đi vay mà cũng đừng bao giờ cho vay”.<br /> Điều mà J. W. hiểu ra là, nếu hoàn cảnh buộc bạn phải lựa chọn giữa<br /> đi vay và cho vay thì cho vay tốt hơn.<br /> Lựa chọn của J. W được lịch sử chứng minh là đúng. Nước Mỹ<br /> được sinh ra ở nông thôn. Vào thời gian diễn ra cuộc Cách mạng<br /> giành độc lập của Mỹ, chỉ có hai thành phố là Philadelphia và New<br /> York với dân số hơn 25.000 người. Nhưng nước Mỹ chuyển ra thành<br /> thị, chậm nhưng không thể dừng lại được. Sự chuyển dịch này mất<br /> một thời gian dài để đạt đến độ hoàn chỉnh. Tỷ lệ dân số Mỹ sống ở<br /> nông thôn cho tới tận thế kỉ XX cao hơn nhiều so với các quốc gia<br /> công nghiệp hóa sớm khác. Cho tới tận cuộc tổng điều tra dân số năm<br /> 1920 thì đa số người Mỹ mới sinh sống ở thành thị, được định nghĩa<br /> là các thành phố hoặc thị trấn có dân số từ 25.000 người trở lên.<br /> Trong cuộc tổng điều tra dân số liên bang lần đầu tiên năm 1790, 97%<br /> người tham gia cuộc điều tra tự phân loại mình là nông dân. Trong<br /> cuộc tổng điều tra dân số năm 1990, chỉ có 3% làm vậy.<br /> Trái tim của nước Mỹ là ở trang trại. “Những người bán mặt cho<br /> đất là những người được Chúa chọn nếu như Chúa từng chọn người<br /> cho mình…”– Jefferson đã viết như vậy trong Ghi chép về Tiểu bang<br /> Virginia. Thật không may, trái tim của nước Mỹ cũng tan vỡ ở trang<br /> trại. Để thành công trong việc đồng áng cần phải có sự nhạy bén đáng<br /> kể, nhất là trước khi có các chương trình phúc lợi và tài trợ liên bang<br /> quy mô lớn nửa sau thế kỉ XX. Người nông dân phải sở hữu rất nhiều<br /> đất, trồng đúng loại nông sản, nuôi đúng loại gia súc và quản lí tài<br /> chính cẩn thận.<br /> Chúng ta sẽ gặp một người như thế ngay bây giờ. Tên ông là<br /> Leland Stanford Robson sống ở Claremore, tiểu bang Oklahoma.<br /> <br /> Robson vừa là doanh nhân, quan chức chính phủ, vừa là nông dân và<br /> chủ trang trại. Ông là một nhân vật rất lớn trong một thị trấn rất nhỏ.<br /> Nhiều năm sau, Wal-Mart vươn lên vị trí thống trị bằng cách xây<br /> những cửa hàng rất lớn ở những thị trấn rất nhỏ. Con gái của Robson<br /> – Helen Alice Robson – trở thành phu nhân của Sam Walton ngày 14<br /> tháng 2 năm 1943. Hôm đó là ngày lễ Tình nhân.<br /> Tom Walton bắt đầu cuộc đời đi làm bằng việc làm thuê cho chú,<br /> J. W. Walton. Nhưng Tom không thích công việc đó lắm, nên như<br /> chúng ta đã thấy, năm 1917, ông kết hôn và bắt đầu làm nông gần<br /> Kingfisher, tiểu bang Oklahoma. Sam ra đời một năm sau đó; và vào<br /> ngày 20 tháng 12 năm 1921, Nan Walton sinh thêm một đứa con nữa,<br /> đặt tên là James L. hay còn gọi là Bud.<br /> Những năm 1920 là quãng thời gian đầy khó khăn đối với nông<br /> dân và Tom Walton không phải trường hợp ngoại lệ với xu thế đó.<br /> Ông bỏ cuộc sau một vài năm và chuyển tới làm cho người anh cùng<br /> cha khác mẹ là Jesse Walton. Công ty Thế chấp Walton của Jesse<br /> nghe nói là đại diện của công ty Đời sống Đô thị ở Springfield, tiểu<br /> bang Missouri. Jesse phái Tom tới Marshall – trung tâm tiểu bang<br /> Missouri. Chẳng bao lâu sau đó, Tom quyết định tách ra tự làm làm<br /> thế chấp nông nghiệp. Ông thất bại, nhưng may thay Jesse nhận ông<br /> trở lại doanh nghiệp của mình. Tom chuyển gia đình tới Shelbina tiểu<br /> bang Missouri, theo mong muốn của Jesse. Springfield là thị trấn đầu<br /> tiên Sam Walton trưởng thành có ký ức về nó. Ông đi học ở đó và<br /> cùng gia đình chuyển tới Marshall và Shelbina trước khi định cư tại<br /> Columbia. Columbia là nơi đặt trụ sở chính của trường đại học tiểu<br /> bang Missouri. Walton tốt nghiệp trường này với tấm bằng cử nhân<br /> kinh tế năm 1940.<br /> Lúc cuối đời, Walton kết hợp với John Huey, biên tập viên tờ<br /> Fortune, để viết tự truyện. Trước đó, ông thường được mời viết sách<br /> nhưng thường từ chối thẳng thừng. Gia đình ông cuối cùng cũng<br /> thuyết phục được ông viết một cuốn với một tay viết của tạp chí Wall<br /> Street Journal tên là Eric Morgenthaler. Walton không thích thú việc<br /> này lắm; và khi được chẩn đoán ung thư giai đoạn cuối, ông quyết<br /> định phải “đơn giản hóa cuộc sống” bằng cách “rũ bỏ những thứ<br /> không muốn làm”. Dự án với Morgenthaler rơi vào nhóm những thứ<br /> đó; và Walton chấm dứt dự án, trả tiền cho Morgenthaler để ông này<br /> bàn giao lại công việc cho gia đình mình và mua đứt hợp đồng.<br /> <br />